Het castellum van het Dertigste Legioen
m
KIEZERS LOPEN NIET WARM VOOR
STATENVERKIEZING
m ob
ZATERDAG 24 MAART 1962
DE LEIDSE COURANT
PAGINA
(Een blik in de Valkenburgse oudheidkamer)
saldatennamen en een scherf met
het inschrift „Agrippa
De soldatenmentaliteit uit die tijd
spreekt wellicht nog uit de dobbel
steen, met ogen van 1 tot 6, zoals ook
wij die kennen. De uit been gesneden
steen, eens het bezitt van een Ro
meins legionair, is doorboord
met tegen de kant van de 1 een stuk
je brons er in. Daardoor was die zij
de verzwaard en met enige oefening
was het aldus niet moeilijk de 6 te
laten bovenliggen. Er is dus niets
nieuws onder de zon, valse spelers
zijn er nu óók nog wel.
Tenslotte zien we opgesteld een
maquette van het castellum zoals
men denkt dat het geweest is, aan
de hand van de resultaten van de
ontgravingen. Dat alles maakt met
een reeks van mooie foto's van ver
schillende stadia der opgravingen de
Valkenburgse oudheidkamer tot een
zeldzaam voorbeeld van een plaat
selijke historische collectie.
Niet behorend tot de collectie Ro
meinse oudheden, maar niettemin his
torisch in teressant, zijn de twee
prachtig geconserveerde Spaanse
lansen met de originele schachten
er nog aan. Een kweker vond deze
lansen in zijn land, hij maakte van
de schachten geen stelen voor zijn
Burgemeester m. a.
van der Have van Val
kenburg (Z.H.) ontving
ons, gezeteld in zijn kamer,
de burgemeesterskamer,
van het eenvoudige raad
huis. Wij bezochten in ons
journalistieke bestaan
reeds vele burgemeesters in hun ka
mer en altijd trof ons, zelfs in de
eenvoudigste behuizing van een vroe
de raad, een bepaalde deftigheid als
een vast decor.
In de kamer van Valkenburgs bur
gervader ervaren we niets anders,
ook niet wanneer we weten dat dit
vertrek een zakelijke spreekkamer
en een plechtige trouwzaal tegelijk
is. Deftig, zakelijk en plechtig; maar
er hangt ook de schemering van een
grijs verleden. Want behalve de reeds
genoemde functies vervult deze ka
mer ook de rol van Valkenburgs
oudheidkundig museum.
Veel gemeenten hebben een oud
heidkamer, of zouden tenminste, wen
sen er een te bezitten. Valkenburg
heeft er een, die uniek is in onze
omgeving, omdat ze gevuld is met
de zonneklare bewijzen van de zeer
hoge ouderdom van het dorp, een
leenijd die terugvoert tot het begin
van onze christelijke jaartelling. We
bevinden ons namelijk in het oude
Romeinse castellum bij de monding
van de Rijn, eens uitvalspoort van
Caesars legioenen naar Brittania, aan
de overzijde van de Mare Germani-
cum, al sinds onheugelijke tijden
Noordzee geheten.
LATEN WE DE plechtstatige toon
van onze inleiding varen en ke
ren we terug tot de hedendaagse za
kelijke werkelijkheid. Een realiteit
echter, die reeds twintig eeuwen oud
is.
Op het bureau van burgemeester
Van der Have ligt een grote over
zichtsfoto van zijn gemeente. In het
hart daarvan is een nagenoeg vier
kant gedeelte te zien, waar rond zich
de wegen en de verdere dorpsbebou
wing groeperen. Dat vierkante hart
is de terp van Valkenburg, de plaats
waar eens het Romeinse castellum
lag. En dan ontdekken we ook een
bijzondere merkwaardigheid, n.l. dat
vele wegen nog steeds liggen op de
zelfde plaats als tweeduizend jaar
geleden. Temeer springt de vrijwel
ongewijzigde situatie in het oog,
wanneer we zien dat de huidige in
valswegen nog steeds de plaats krui
sen, waar vroeger de poorten van
het castellum lagen en dat die we
gen dikwijls voor een groot deel nog
het tracé van de oude Romeinse
knuppelwegen volgen, in en buiten
de wallen van wat soms wordt ver
ondersteld te zijn het Praetorium
Agrippinae van de beroemde Peu-
tinger kaart.
Het was de legerplaats van het
dertigste legioen, gesticht in 47 na
Christus en twee maal verwoest. En
hoewel het soldateske element van
Valkenburg zich wel zeer heeft ge
wijzigd, bestaat het er nog steeds,
al zullen de praetorianen van 2000
jaar geleden niet hebben kunnen dro
men hoe het er nu, zowel horizon
taal als verticaal in de letterlijke be
tekenis van het woord, uitziet.
INDIEN HET WAAR is, dat op deze
plek het oude Praetorium Agrip
pinae moet worden gezocht (maar
we weten écht niet óf het waar is,
dit ter voorlopige geruststelling van
Leiden), dan zou dat wel een pikan
te bijzonderheid zijn, omdat daar
mee de ouderdom van het tegen
woordige Leiden wel wat op losse
schroeven komt te staan. Op de Peu-
tinger kaart staat Lugdunum Bata-
vorum aangegeven als gelegen tus
sen Praetorium Agrippinae en de
Rijnmond, dus veel meer naar het
westen. Laten we ons echter in deze
strijdvraag niet verdiepen en ons be
palen tot het Valkenburgse castellum,
of dit nu het Praetorium Agrippinae
geweest is of niet.
Ons bezoek aan Valkenburg gold
trouwens niet in de eerste plaats dat
castellum, dat men thans weer bezig
is gedeeltelijk te ontgraven, dan wel
de vierhonderd Romeinse oudheden,
die in het raadhuis worden bewaard.
De gehele collectie tot nu toe in
Valkenburg gevonden voorwerpen
uit de Romeinse tijd bestaat uit 24
duizend vondstnummers. Deze waren
oorspronkelijk eigendom van de Ver
eniging voor terpenonderzoek in Ne
derland, gevestigd in Groningen. De-
hark of zijn drietand, doch bracht de
wapens naar de burgemeester, die
er vanzelfsprekend heel blij mee was.
Nu prijken ze als herinnering aan
het belang van Leiden in de Val
kenburgse oudheidkamer.
DE COLLECTIE vraagt echter wel
om een praktischer huisvesting
dan nu in de burgemeesterskamer.
Want als er een „trouwtje" is, dan
moeten de vitrines plaats maken voor
de stoelen van de bruiloftgangers. En
al is een huwelijk in een kleine
gemeenschap als de Valkenburgse
do enige
echte
voor mensen die kwaliteit verlangen t
(Advertentie)
nu niet direct een dagelijkse gebeur- Of neen, laten we ons voorlopig
tenis, het geeft onnodig gesleep met alleen maar houden bij het „Castel-
alle risico van dien. We denken lum van Valkenburg" om de Lije-
echter zo, dat met dit probleem wel naars nog niet al te zeer te veront-
rekening zal worden gehouden bij rusten,
de plannen voor een nieuwe gemeen
tebehuizing.
Vraagt demonstratie aan!
MEERPOEUS
NAAIMACHINEBEDRIJF
Breestraat 171 - LEIDEN
Tel. 01710-24815
Eén voordeeltje is er wel bij: de
burger, die op bezoek gaat bij de
burgemeester, kan meteen een blik
werpen op de collectie en dat heeft
bij vele bezoekers de belangstel
ling gaande gemaakt. Daar zorgt de
burgemeester trouwens wel voor en
aan menig zakelijk gesprek zullen
wel enkele minuten zijn gekoppeld
voor een elementair lesje in de ge
schiedenis van de Rijnvesting Praeto-
Ad verten tie) rium Agrippinae.
(Advertentie)
Burgemeester M. A. v. d. Have in
zijn kamer op ret raadhuis, die te
vens als oudheidkamer dienst doet.
ze schonk de collectie aan het rijk;
dat ze naar Den Haag liet overbren
gen en onder toezicht stelde van de
Rijksinspectie Roerende Monumen
ten. Vierhonderd nummers vaft de
collectie bevinden zich echter in het
Valkenburgse raadhuis, over het al
gemeen voorwerpen uit de eerste
eeuw onzer jaartelling, benevens en
kele stukken van wat jongere da
tum, waaraan goed is te zien hoe de
cultuur na de verdwijning van de
Romeinen veel groter werd.
HET MERENDEEL der vondsten
is gedaan in de jaren na 1941,
toen prof. van Giffen hier met de
eerste opgraving begon. Hij had reeds
in de jaren '14-18 iets bijzonders aan
Valkenburg gezien, n.L dat de dorps
kern op een hoogte, een terp lag.
Dat wekte zijn belangstelling op,
maar eerst na de meidagen van 1960,
toen Valkenburg voor een groot deel
werd verwoest, kreeg hij gelegenheid
om te gaan graven. Met tussenpozen
heeft men sindsdien ongeveer der
tien jaar gewerkt. Thans is men dan
weer bezig, nu onder leiding van
prof. W. Glasbergen, ook bekend
door de opgravingen van de Rijns-
burgse abdij. Op de opgravingen ho
pen we echter nog wel terug te ko
men.
Er is een stichting gevormd onder
de naam „Stichting Rijn vesting Prae
torium Agrippinae, een Valkenburg
se stichting met als voorzitter bur
gemeester Van der Have en dr. Lun-
singh Scheurleer, rijksinspecteur van
de roerende monumenten, te Den
Haag, als secretaris.
HE IN VALKENBURG opgestelde
collectie is zeer variërend. Be
halve aardewerk van zeer fijne struc
tuur en prachtige vorm, liggen er
mooie fragmenten van Romeins glas
werk, sieraden in brons en andere
bronzen voorwerpen, het beslag van
een zwaardschede, delen van bron
zen helmen en van sandalen, een
zeer mooie collectie munten, onder
meer uit de tijd van Augustus en
van Caligula, een benen naald om
netten te boeten, een bronzen koe
bel, die wellicht van voor-Romeinse
oorsprong is, visgraten uit een afval
put en zo veel meer. Interessant in
tijdbepaldend opzicht is de collectie
dakpanfragmenten door de stempels
waaruit de legering van het dertig
ste legioen blijkt, gezien het steeds
terugkerende cijfer XXX en opschrif
ten als Pr. Germ. Inf. Belangrijk
zijn ook de scherven met ingekraste
Enkele der 400 Romeinse oudhe
den, die te Valkenburg staan opge
steld.
Beleid van G.S.
raakt indirect
iedere burger
KUNNEN de politieke partijen zich
voor een Tweede Kamerverkiezing
nog wel eens uitleven in een propa-
gandakermis, de verkiezingen voor
de Provinciale Staten komen er
Praat met de Jozefgezel van de twintiger- en dertiger jaren en
men komt al gauw tot de bevinding, dat de verkiezingstijd veel
van zijn romantiek heeft verloren. Er worden geen „drempels"
meer gezet in de Leidse straten en na een nachtelijke kalktocht
wordt niet meer het restant van het propagandamateriaal uitge
goten over concurrerende propagandisten. De propagandaclub
„Dr. Schaepman" en „De Jonge Garde" zijn verdwenen; de voor
malige leden, op een enkeling na, behoren nu tot het koele, neu
trale kiezerspubliek, dat eerder kopschuw dan enthousiast wordt
door de leuzen.
Misschien is de wereld te groot geworden, zodat men over de
kleine politiek heen kijkt en interesse heeft voor ïtet wereldgebeu
ren. Zijn er niet meer die tegenstellingen, zoals in de tijd van
„rechts houden"?
enigszins „bekaaid" vanaf. We zijn
niet overladen met folders en prach
tige leuzen. De borden in stad en
omgeving zijn even bezadigd en so
ber als een vergadering van de Sta
ten in de Ridderzaal. Slechts de KVP
valt op door een betrekkelijk, ori
ginele demonstratie van krachtsport
op de 30 borden en 500 raambiljetten
in Leiden.
Kennelijk hebben de politieke par
tijen ingezien, dat het grote publiek
zich niet warm laat maken voor de
samenstelling van de Staten, zoals
bij Tweede Kamer of gemeente
raadsverkiezingen. De politiek van
de Provinciale Staten schijnt niet
diep genoeg in het vlees te snijden.
TOCH WEL BELANGRIJK
DE GEMEENTELIJKE politiek, waar
men nog wel belangstelling voor op
kan brengen, is in grote trekken met
handen en voeten gebonden aan de
Provincie, die uit naam van de leden
van de provinciale staten (in Zuid-
Holland 82) bestuurd worden door
de Commissaris van de Koningin
(vergelijk burgemeester) en de zes
gedeputeerden (vergelijk wethou
ders). Neemt bijv. een gemeenteraad
een besluit betreffende eigendom
men en geldmiddelen van de ge
meente, dan moeten de Ged. Staten
hun goedkeuring geven. Bovendien
kunnen G.S. mededeling door de ge
meenten vragen van alle genomen
besluiten en kunnen zo nodig een
besluit van b. en w. vernietigen, de
begroting terugsturen of een zaak
opschorten door vernietiging van een
voorstel bij de Kroon aan te vragen.
De verstrekkende macht van G.S.
was bijvoorbeeld in 1951 overduide
lijk in de „affaire-Finsterwolde". De
communistische raad van Finster-
wolde nam onmogelijke voorstellen
aan, bedreigde iedere niet-communis-
tische ambtenaar met ontslag en
oefende zo'n geestelijk schrikbewind
onder de bevolking uit, dat G.S. de
wethouders en de raad en bloc naar
huis stuurden, zodat de burgemees
ter twee jaar lang alleen het bestuur
over de gemeente moest uitoefenen.
De Provinciale Staten van Zuid-Hol
land hebben nog geen eigen gebouw.
Wel is momenteel een gebouw in
aanbouw bij de Haagse Dierentuin,
maar tot nu toe is Provinciale Staten
een kind van deze tijd geweest: in
wonen bij anderen. Voor de enkele
vergaderingen per jaar is men te
gast bij de Eerste of Tweede Kamer
of in de Ridderzaal (foto).
Evenals de gemeenten, zijn ook de
waterschappen, de veenschappen en
veenpolders gebonden aan de goed
keuring van G.S.
Zoals de gemeente in haar beleid af
hankelijk is van Provinciale' Staten
zo zijn de „Heren Staten" we^r
afhankelijk van de Kroon, die zich
laat voorlichten door de Raad van
State, bijvoorbeeld bij het vaststel
len van streekplannen. Het is wel
duidelijk, dat de Provinciale Staten
als schakel tussen gemeenten en rijk
van zeer grote betekenis zijn en meer
in de algemene belangstelling zou
dienen te staan. Zij het niet zo direct
als het gemeentelijk of het regerings
beleid, de aktiviteiten van de Pro
vinciale Staten raken iedere burger
De verkiezingen voor de Provin
ciale Staten zijn om nog een andere
reden belangrijk. Door bepaalde
groepen leden van de Provinciale
Staten wordt iedere drie jaar de
helft (37 of 38 leden) van de Eerste
Kamer gekozen. Indirekt - via het
getrapte kiesrecht - kan de kiezer
dus ook invloed uitoefenen op de
wetgevende macht, omdat de mede
werking van de Eerste Kamer o.m.
vereist is voor de totstandkoming
van een wet.
28 MAART. Men „breekt" er op een
gunstig tijdstip - van 819 uur -
even tussenuit en gaat stemmen.
Een eenvoudiger zaak bestaat er niet.
Biljet aanpakken, stiekum hokje rood
maken en met 'n vriendelijk gezicht
zijn stem in de bus deponeren. De
volgende dag weet men het officieu
ze resultaat van de verkiezingen 1962
voor de Provinciale Staten.
Het organiseren van een verkie
zing, hoe eenvoudig het voor de bui
tenstaander mag lijken, is geen een
voudige bezigheid.
Vanaf november vorig jaar tot on
geveer een week na de verkiezingen
heeft de afdeling Bevolking van het
Leidse stadhuis, het middelpunt van
de kieskring Leiden, in het teken
gestaan van de verkiezingen.
In november begint de heer W. v.
Zwieten, hoofd van de afdeling Be
volking - al zo'n 35 jaar is hij ver
kiezingsambtenaar - met de samen
stelling van de stemdistrikten.
Het is geen sinecure met het ge
ringe aantal mensen, dat bereid is
één dag lid te zijn van een stem
bureau, de stad in zoveel mogelijk
mootjes te hakken, dat de kiezers
niet een half uur moeten lopen of
fietsen om het stembureau te be
reiken.
Het gegoochel met de straten en
gebouwen, die beschikbaar waren
voor stembureau, heeft tenslotte 58
stemdistrikten opgeleverd, die allen
ongeveer 1000 kiezers tellen. Er zul
len niet veel Leidenaars meer zijn,
die langer dan vijf minuten lopen
verwijderd wonen van een stem
bureau.
Na de kandidaatstelling op 13 fe
bruari, waarop de partijen hun door
15 stemgerechtigden ondertekende
lijsten met kandidaten op het Leidse
stadhuis inleverden, volgde de sa
menstelling van de stembureau's.
Vroeger was het nog mogelijk, dat op
ieder stembureau de 3 leden van ver
schillende partijen waren. Tegen
woordig moeten minstens 60 ambte
naren aan de sekretarie onttrokken
worden, omdat men geen mensen
heeft kunnen krijgen.
De 13e februari, de dag van de
kandidaatstelling, is ook bepalend
voor de plaats van stem uitbrengen.
Waar men op die dag woont, moet
men ook zijn stem uitbrengen. Is
men na de oproep verhuisd, dan zal
men in de oude woonplaats of vo
rige buurt zijn stem moeten uitbren
gen.
Na het verzenden van de oproepen
komen de verzoeken om elders te
mogen stemmen (niet buiten de pro
vincie) en de volmachtaanvragen
binnen. Tot en met 14 maart hadden
vier ambtenaren van bevolking aan
de administratieve afwikkeling van
deze zaken een daktaak.
De avond van de verkiezingen ko
men de processen-verbaal binnen
van de stemdistrikten en gemeenten,
die tot de kieskring Leiden behoren.
De tellerij en het controleren begint.
Volgens de wet wordt hierna op de
tweede dag na de verkiezingen het
proces-verbaal van de kieskring Lei
den in openbare vergadering opge
maakt, dat naar het Centraal Stem
bureau in Den Haag wordt gezonden.
KOSTEN
Nadat men onderzocht heeft wie
niet naar het stembureau zijn geko
men en nadat de verzuimers-zonder-
geldige-reden aan de kantonrechter
zijn gemeld, is de rol van de afdeling
Bevolking van Leiden uitgespeeld.
Kosten van dit alles 26.000,
Men rekene maar eens: 15 presen
tiegeld per lid van een stembureau,
verteringen door de leden van het
stembureau, de stapels drukwerk.
Alles bij elkaar valt het nog mee.
De democratie is tenslotte wel iets
waard
In de kluis van het Stadhuis worden
de stembussen in gereedheid ge
reedheid gebracht: De stemlijsten
van ieder kiesdistrikt en de groene
lakens worden gedeponeerd in de
bussen, die op de ochtend van de
verkiezingen door de Dienst van Ge
meentewerken naar de stemlokalen
getransporteerd worden.
