Leidse Courant | 1962 | 23 februari 1962 | pagina 10

VAL AAN, VOLG MIJ

27 februari 1942 ging KAREL DOORMAN
mei zijn vlooi in de Java Zee ien onder

ALS EEN DIEF IN DE NACHT

VRIJDAG 23 FEBRUARI 1962

DE LEIDSE COURANT

PAGINA 10

LC

De slag in de

Java

IN MERAUKE

BLEEF DE

NEDERLANDSE

DRIEKLEUR

WAAIEN

-zee

water. Schout bij nacht Doorman ont
ving bericht, dat hij op luchtprotec-
tie voor zijn smaldeel niet hoefde te
rekenen, want de bevelhebber van
geallieerde luchtstrijdkrachten

De tweede fase

De Ruyter

ven waaien.

27 FEBRUARI 1942. Een datum, die in de mari
tieme geschiedenis van Nederland gegrift zal blij
ven als een der roemrijkste wapenfeiten van de

vloot, maar ookals een van de roemrijkste

nederlagen.

De slag in de Javazee, waar onder bevel van
de Nederlandse schout-bij-nacht Karei Doorman
aan boord van diens vlaggeschip „De Ruyter",
een gecombineerde vloot van Nederlandse, Ame
rikaanse, Engelse en Australische eenheden, de
strijd aanbond tegen een overmachtige Japanse
vijand, doch bij die beroemde zeeslag bijna ge
heel ten onder ging.

Gedurende de oorlogsjaren en nog de eerste
jaren daarna sprak dit wapenfeit sterk tot de
verbeelding van de Nederlanders. Nu, twintig
jaar later, weet een groot deel van ons volk wei
nig concreets meer af van dit wapenfeit. Dat be
tekent niet dat het vergeten werd, maar twintig
jaar is in de wereldgeschiedenis te kort om af
stand te nemen. De archieven zijn veelal nog ge
sloten en wat er daarbuiten van bekend is, is te
danken aan losse publikaties en dagbladberichten
der verschillende (oorlogs) nieuwsdiensten, die nu
eenmaal altijd wat tendentieus zijn naar twee
kanten.

In 1944, twee jaar na de slag, kwam onder de

IN DECEMBER 1941, toen Japan met de onverhoedse aanval op
Pearl Harbour het Pacific-conflict deed ontbranden, was de ma
ritieme machtspositie van Nederlands-Indië, ondanks zeer hard
werken en knap improviseren, niet in overeenstemming met de
militaire eis een eilandenrijk, ongeveer zo uitgestrekt als Europa,
te verdedigen tegen de aanval van een machtige agressor. Gevolg
van een heilloze politiek van het gebroken geweertje door een deel
van het Nederlandse parlement en de kabinetten (de beruchte
vlootwet)

Maar de Koninklijke Marine en de Nederlands-Indische koop
vaardijvloot hebben geen ogenblik geaarzeld de wissel te hono
reren, die door het uitbreken van de oorlog op hen moest worden
getrokken.

Al bestond de Nederlandse zeemacht in de zuidwestelijke hoek
van de Pacific slechts uit een „kleen hoopken", dat verhinderde
haar niet om na de Japanse aanval, op Pearl Harbour, Manilla,
Hongkong en Singapore op 7 en 8 december 1941, bij monde van
gouverneur-generaal Van Starckenborch Stachouwer te verklaren:
„De Nederlandse regering aanvaardt de uitdaging en neemt de
wapenen op tegen het Japanse keizerrijk."

Helaas echter, bleken toen de armen van de verbondenen te kort
om een vuist te maken.

en 18 onderzeeërs, alsmede uit een
mobiele reserve van 14 kruisers, 21

aanval uit, maar een der Jappen lokken. De vier Amerikaanse jagers

zinkt volkomen wrak geschoten, rennen om de noord. Op 11 km af-

waarna de anderen achter een rook- stand van de vijand schieten zij al

scherm verdwijnen. hun lanceerbuizen leeg en ja-

5.02 uur. Beide zware Japanse krui- gen onder dekking van rookscher-

BIJ HET DAG WORDEN van de 27e sers krijgen treffers, ze houden ech- men weer terug om zich bij de hoofd-

februari stond dt Striking Force ter vaart en blijven doorvuren. Ook macht aan te sluiten,

ongeveer tien mijlen benoorden de de Java ontvangt een treffer, die niet 6.30 uur wordt dooi de U.S. jagers

toegangen van het z.g.n. Westervaar- van invloed is op de gevechtskracht, een zware explosie iri de vijandelijke

------ - - - iinie waargenomen, een van hun tor-

Do Frnfor kronnol Pedo's heeft doel getroffen. De geal-

ue M^j^evei rvi ctipot lieerde en Japanse kruisers hebben
elkaar door de toenemende duister-

5.07 uur. De Britse kruiser Lxeter nis uit het gezicht verloren.

was van oordeel dat de resterende wordt getroffen door een zware gra-

luchtjagers hard nodig waren voor de naat. Het projectiel doorboort het

verdediging van Soerabaia, Malang, schild van een dubbelopstelling van

Batavia en Bandoeng. 10.5 cm. kanonnen, slaat omlaag door HALF ACHT ontspon zich op-
Te negen uur ontdekten Japanse

een ventilatorschacht, doorboort het \J nieuw een artillerieduel met vier
bommenwerpers, die vermoedelijk pantserrooster en verbrijzelt xn het Japanse kruisers, die uit westelijke
onderweg waren naar Soerabaia, de voorste keteLruim een hoofdstoom- nchting kwamen opzetten. De ge-
Striking Force en wierpen enkele hiding. Tenslotte doorboort het pro- vechtsafstand was 8000 m. Flitsen in
bomsalvo's af, zonder evenwel scha- jectiel nog het waterdichte schot tus- dg vijandelijke linie deden vermoe
de aan te richten. Ongeveer tegelij- sen beide ketelruimen en ontploft in den dat de japanners torpedo's af-
kertijd vertoonden zich vijandelijke net achterketelruim. Zes van de acht vuurden en daarom draaide Door-
verkenningsviietguigen, die het ge- ketels vallen uit en 14 man vinden man af op oostelijke koers. Veertig
allieerde eskader niet meer zouden de dood. De vaart van de Exeter minuten later ging de geallieerde es-
loslaten. wordt door de treffer sterk geredu- kadercommandant weer op zuidelijke
Om 2 uur n.m. stoomde het eska- ceerd en het schip draait van de vij- koers jn de richting van de Java-
der een der vaargeulen tussen de and af uit de linie. De andere vier kust

mijnenvelden voor het Westervaar- kruisers draaien eveneens af en leg- Daar de vjjandelijke verkennings
water binnen De Nederlandse jagers gen een nevelscherm om hun bewe- vliegtuigen hem ook na zonsonder-
voeren aan de spits Van die tijd af gingen te maskeren. gang geen ogenbiik uit het oog ver
is het verloop van de slag van uur tot loren, kon Doorman geen hoop meer
uur te volgen Jj-S MYOTtSTlClCT hebben het element der verrassing
Tw-f-fw rk-i-h Ao aan zi^n z^dc te brengen. Een bijna
X rei I er (JIJ tie rrnrit ton AnAov volle maan stond aan de hemel en
gum veil uiiuei maakte het werk voor de Japanse
j luchtverkenning gemakkelijk. Ver-
5.15 uur wordt de Kortenaer ge- moe(jelijk is Doorman toen naar de
t ak r. k j j. torpedeerd. De Japanse torpedo treft jaVakust teruggekeerd om er zich
2.45 uur. De Eskadercommandant de jager midscheeps en breekt het van te vergewlss(,n, dat de Japanse
van de geallieerde vloot ontvangt schip m tweeen Verschillende sche- transportvloten haar landingspunten
een verkenningsbencht omtrent een pen zien bellenbanen en periscopen. nog niet hadden bereikt. In het zicht
vijandelijke convooi west van het Rook en nevel vullen het operatie- va° de javawal werd te negen uur
eiland Bawean. Doorman besluit de- terrein en het is voor Doorman niet namiHrincr Wnprc wranriprH nm ïnntrc

titel „Neerland's zeemacht in oorlog" een boek *~men ,net hoge "aft ïeta™De ^LnsTja^rïwerdënnaar^rXaï

uit, geschreven door de Nederlandse luitenant- vaart vooruit en vormen een scherm schepen blijven vuren op aanwijzing terugezonden Hun brandstofvoor-

ter-zee A. Kroese, bij The Netherlands publishing voor de kruiserlinie. De Nederland- van hun vliegtuigen, die boven de raad begon uitgeput te raken zij

company Ltd. te Londen. Dit boek geeft, naast Amerikaanse jagers volgen de Striking Force blijven cirkelen. De badden hun torpedo's verschoten en

een overzicht van de aktiviteiten der vloot gedu- hoofdmacht. Britse jager Electra stoot op een for- konden dus weinig gewicht meer in

een overzieni van ue dKiivitenen uei viuui geuu 410 uur Het Bntse jagerscherm matie van drie Japanse jagers. De dp cnhaal wpman Dnorman'^ forma-

rende de beruchte meidagen in Nederland pn loopt de Japanners in zicht bestaande Brit weet een der Jappen deerlijk toe tie bestond toen nog uit de kruisers

later in geallieerd verband op de zeven zeeën uit twee groepen van elk een lichte te takelen maar wordt daarna zelf De Ruyter Perth Houston en Java

- in het bijzonder in de wateren van de Pacific - jage,rs' bovendien een lam geschoten en afgemaakt. De terwijl de Britse jager Jupiter de
een vrii uitgebreid verslag van de Slag in de P g °ep Van twee Zware krul" Exete.r-JuPiter en Witte de With ko- kruiserlinie volgde. De Engelse ja-
een vrij uugeDreia versiag van ae oiag m ae sers> men m contact met een lichte Japan- ppr VnmnntPr wa* Hp hnnfdmarht
Javazee. Een slag, die het lot van het toenmalige De Britse jagers trekken zich terug se kruiser en enige jagers, die zij na kwijtgeraakt

Nederlands-Indië niet heeft kunnen voorkomen, aan vuurlij om hun kruisers het een kort vuurgevecht weer in de ne- Vijf en twintig minuten later za-

maar waarvan onomstotelijk vaststaat, dat ze V?P vijand niet te belem- vel terugdrijven. De De Ruyter, gen de vjer kruisers de Jupiter in

fip nederlaag en de ondergang van harer ma- "?eren-een afstand van 27 km be- Perth, Houston en Java breken met de iuckt vliegen. Het bleek dat de

- ae neaeriaag en ae onaergang van narer ma gmnen de Japanse zware kruisers te hoge vaart door het nevelscherm en v;jand onderzeeboten in hinderlaag
jesteits roemruchte schepen ten spijt - van wezen- vuren met hun hoofdbatterij van 20,5 ontdekken drie Japanse kruisers en had gelegd waarvan de Jupiter het
lijke invloed is geweest op het latere gunstiger cm kanonnen. vijf grote jagers. Door het uitvallen siachtoffer 'werd.

verloop van de strijd in het Verre Oosten.. av^ en Eer*b kunnen van de Exeter is de krachtsverhou- striking Force was nu geslon-
Tit pin nn^iint is de slag in de ^et bun 15 cm kanonnen op deze ding m zware kanonnen voor de ge- ken tot vier kruisers, zonder be-
„Uit een materieel oogpunt is ae siag in ae grote afstand geen effectief vuur ge- allieerden nog ongunstiger gewor- scherming uit de lucht of van torpe-
Javazee geen succes geweest, maar de tijd, die ven. Het vijandeijk vuur wordt be- den. De 6 zware stukken van de dobootjagers Met het eentonige ge-
de Striking Force heeft helpen winnen heeft de antwoord door de zware kruisers Houston staan tegen de 20 kanonnen ronk van de vijandelijke luchtver-
it a r0,rinn Exeter en Houston. Ze beschikken van de beide zware Japanse kruisers. ïfpnnpr? nm 7irh hppn VpnJpn Hp w.
geallieerden m staat gesteld in Australië, Ceylon echter slechts in totaal oyer r 2wa_ Doorman geeft aan de witte de With ainS ov
en Brits-Indie de verdediging te voltooien, zoals re kanonnen, terwijl de twee grote opdracht de kreupele Exeter naar njPIIW in dp rirhtine van hpt tèrrpin
de schrijver van het boek zegt. Japanse kruisers er 20 in het vuur Soerabaia te begeleiden. waar de vijandelijketëaÜsportschS
Ons toenmalige gebiedsdeel onder de evenaar £unne?. brengen, b. Jappen hebben 5.52 uur. Om de overige jagers ge- pen zich moesten bevinden.

t« bovendien het voordeel van vlieg- legenheid te geven aan te sluiten op Omstreeks kwart nver tien nassper-

gmg verloren. Hoewel.niet geheel. In Merau- tuigwaameming. De vijand concen- de hoofdmacht draait Doorman van den de vier schepen rakeling een gro-

ke op Nieuw-Guinea is de Nederlandse driekleur treert het vuur op de De Ruyter en de vijand af. Nadat de twee overge- °egr0epdrenkcl^gendieop red-

tot aan het einde van de strijd tegen Japan blij- de^ Exeter. bleven Britse jagers Jupiter en En- dingsvlotten ronddreven. Oordelende

Schout bij nacht K. W. F. M.
Doorman (M.W.O.), tactisch
bevelhebber over de geallieer
de „Striking Force", bestaande
uit Nederlandse, Amerikaanse,
Britse en Australische kruisers
en torpedobootjagers. Bij de
slag in de Javazee onderge
gaan met zijn vlaggeschip, hr.
ms. lichte kruiser „De Ruyter".

4.31 uur. Het vlaggeschip De Ruy- counter en de vier Amerikaanse ja- naar het geschreeuw en gejuich, dat
ter ontvangt een treffer var een gers hun posities ten opzichte van de de drenkelingen aanhieven, moesten
steil-invallende granaat. Deze door- kruisers hebben hernomen, draai de wnnpnhropriprq 7iin t ntpr lip
oid Tromp elf voltreffers te incasse- boort de beide dekken alvorens te Striking Force om 6.07 n.m. weer op kpn hpt nnvarpndpn tp Viin van dp
ren en bovendien een treffer onder exploderen. Een benzinebrand, een oostelüke koers. K1TT Hni wiJm epn

de waterlijn. Toch kon de Nederland- dode en zes gewonden zijn het ge- 6.22. uur. De beschadigde Exeter is rpddin39licht ovprhnnrd Pn dp Pprth
se bodem de vijandelijke overmacht volg. De brand kan onmiddellijk wor- binnen zichtafstand van de vijand en „af np£ radin nndracht aan dp no?
ontlopen en in Soerabaia de schade den bedwongen. Doorman besluit de aftocht van de fteedrnaar de Kdmacht loekeëde

voorlopig herstellen. Doorman draait bij om de afstand Exeter te dekken. H« beveelt de s ee s a 6 n001"1"30"' zoekende

De beide raids hadden echter tot te verkleinen en neemt eveneens de Amerikaanse jagers een torpedoaan-
gevolg dat vooi de Jap de anker- Jappen onder vuur. Onze vuurkracht val op de vijand uit te voeren, ter
plaats in Straat Bandoeng te hachelijk is thans 12 kanonnen van 20,5 cm. en wyl hij zelf met de hoofdmacht op-
werd Toen ten flottille Nederlandse 22 kanonnen van 15 cm. Een Japan- draait om de Japanners van de te-
motor-torpedoboten, ongeveer een se jagerflottille voert een torpedo- rugtrekkende Britse kruiser weg te
uur na de aanval van de tweede
groep, een raid door Straat Bandoeng
ondernam, vond ze geen vijandelijke
doelen meer. De schade, die in de
nacht van 19 op 20 februari door de
Strikking Force aan de Japanners
was toegebracht, was zeer aanzien
lijk.

Japan wordt
ongeduldig

26 Februari werden onmiskenbare
aanwijzigen ontvangen, dat de Japan
ners ongeduldig werden en hun con-
vooien „om de zuid" dirigeerden 's-
Middags hield schout bij nacht Door
man een laatste bespreking met zijn
commandant. De Striking Force was
in de Javazee geconcentreerd om vol
ledig te worden aangewend, wanneer
houding'derhalve1 van"rond negentig de Japanse landingsdivisies zouden
tot 165 schepen. loskomen.

Dat moment was nu aangebroken
rhnrJoiiriftPii en de opvarenden van vier nationali-

uuuenriiieii teiten zouden hun plicht doen De

™s?aaFn°rC1itTweëP N^er^l

een rif was gelopen vervangen door waren gesplitst in twee groepen. Op kruisers, het vlaggeschip De Ruyter

de Witte de With), Kortenaer, Piet de Zuid6kuJt van Java bevonden zich d,e Jjva. y"der, de Amerikaan

Hein, Banckert, Van Nes en Evert- de ijchte kruisers De Ruyter en Ja- **?us*on' de Ent ^,xe^er an e Austra-

sen, en twaalf onderzeeërs: negen K- va en de jagers Piet Hein en Korte- „f.r,+P^rthAr?t!smt5da de torp?dojagers

boten en drie O-boten, de laatste af- naer met t%/ee Amerikaanse jagers. Witte de With, Kortenaer (Ned Ju-

In Soerabaia lagen de flottilleleider PlteJ. Eiecti-a, Encounter (Brits) Ed-

Tromp, alsmede vier Amerikaanse -^lden' Ford en Paul Jones

Vijandelijke
overmacht

De zeegaande Nederlandse vloot
bestond uit drie lichte kruisers: het
vlaggeschip De Ruyter, de Java en
de Tromp, zes torpedojagers: Van u44jtiivj

Ghent (nadat dit schip 15 febr. op februari ter

komstig van het vlootrestant in Eu
ropa.

De Britse vloot in het verre oosten jagers.

bestond uit twee slagschepen, een gj; ket eerste treffen bij Bali wer- Van deze vloot miste de Houston

zware kruiser, vijf lichte kruisers en den de vijand gevoelige verliezen e achterste geschutstoren, zodat ze

acht torpedobootjagers, benevens een toegebracht, maar de Piet Hein ver- 6?en vuur ov5r achtersteven kon

smaldeel van kruisers en jagers m dween in de golven. Bij het tweede afgeven, en de Kortenaer had een

de Australische wateren. treffen renden vier Amerikaanse ja- lekke ketel, waardoor de snelheid

De Amerikaanse Asiatic Fleet be- gers vechtend dwars door de vijande- 2

stond (nog) uit een zware kruiser, ^jke vi00t) zonder eigen verliezen, belachelijk geringe 2,5 mijl.

twee lichte kruisers, dertien verou- Daarop volgde onze Tromp onder be- In de avondschemering van de 26e

derde kleine torpedobootjagers en 27 vej van kpt. it. ter zee J. B. de februari vertrok de Striking Force

onderzeeboten. Meester. De oude schuit, die boven- naar zee. De linie was: vooror de

Deze gecombineerde zeestrijdkrach- dien niet op moderne snelheid kon twee Nederlandse jagers, daarna de

ten stonden tegenover een Japanse varen, weerde zich geducht, maar drie Britse, vervolgens de vijf krui-

vloot van 3 slagschepen, 8 vlieg- kwam er niet zonder kleerscheuren sers en tenslotte de vier Amerikaan-

kampsschepen, 9 kruisers, 48 jagers af. Tijdens de dodenrit kreeg good se jagers.

De Ruyter en Java
getorpedeerd

Een uur later werden plotseling
de silhouetten van twee zware Ja
panse kruisers zichtbaar op een af
stand van omstreeks acht kilome
ter. Een heftig vuurgevecht ont
brandde, waarbij treffers op de vij
and werden waargenomen, maar ook
nam men vanaf de Perth waar dat
de De Ruyter een zware treffer op
het achterschip ontving. Onmiddellijk
draaide Doorman van de vijand af
tot hij weder zuidelijke koers voor
lag. Op bijna hetzelfde moment
werden de beide Nederlandse sche
pen, De Ruyter, die op kop lag en
de Java, die de staart van de forma
tie vormde, door Japanse torpedo's
getroffen Later heeft men kunnen
reconstrueren dat de beide torpedo's
door de zware Japanse kruisers moe
ten zijn gelanceerd. Vijandelijke tor
pedojagers werden op dat moment
niet gezien, hoewel de zichtbaarheid
wegens de heldere maannacht groot
was.

Op de getroffen Nederlandse krui
sers brak een felle brand uit. De
Perth, die achter De Ruyter voer,
kon nog juist vri komen van het
brandende vlaggeschip. Wegens het
uitvallen van de D Ruyter kreeg de
commandant van de Australische
kruiser Perth die een hogere anciën
niteit had dan de commandant van de
Amerikaans» kruiser Houston, auto
matisch het bevel over de twee res
terende schepen. Hij beval de Hous
ton achter de Perth aan te sluiten en
beide schepen zetten met hoge vaart
koers op Tandjong Priok. De slag in
de Javazee, op 27 februari 1942, was
afgelopen.

Javazee, 27 februari 1942. De
overlevenden van de Kortenaer
zien de geallieerde kruiserlinie,
bestaande uit de De Ruyter,
Perth, Houston en Java, voor-
bijstormen.