„ER IS NIETS VERINDERD EN ER ZAL
NIETS VERANDEREN"
Feestelijke schets van 75 jaar 3 oktober
Versierde fietsen ruggegraat van optocht
in 't jaar 1896
VRIJDAG 1 SEPTEMBER 1961 DE LEIDSE
\T 1 C* 1 Bezoek van H.M. de Koningin en
Hout-monument onthuld. Links bur
gemeester N. C. de Gijselaar.
"jV/fEID. DAT IS M'N OPOE toch zeker." Zó is 'n foto op de „omslag van
tV* het jubileumboekje: „75 jaar drie oktober vieren" door Han de Wilde
al door een onbekende Leidse begroet. Zij doelde hierbij op Mie Penseel,
die op een der foto's achter de harington staat afgebeeld, en die vele tien
tallen jaren als haringuitdeelster de Drie Octobervereniging heeft gediend.
Het is dan ook wel een van de eerste verdiensten van dit handzame boekje,
dat het aardige herinneringsbeelden^ doet opleven uit die tijd van weleer,
waarin het 3 oktoberfeest, net als in onze tijd, hét feest van Leiden was
en geheel de burgerij op de been bracht. Oude foto's hoofdzakelijk uit het
archief van de Drie Octobervereniging, afdrukken van oude programma's
en andere documenten verluchten dit fraaie boekje, ondersteunen de tekst,
die van de hand is van een der bestuursleden van de Drie Octobervereni
ging, de heer Han de Wilde. Het is vanaf vandaag in de boekhandel te koop.
ER VALT het een en ander te ver
tellen van 75 jaar drie oktober.
Volksfeesten zijn schaars in ons land,
en het is nergens anders in ons land
vertoond, dat een stedelijke gebeur
tenis zo aansloeg als het 3 oktober
feest bij het Leidse. Waar kan men
over de hoofden lopen op een feest
dag als juist in Leiden en waar lig
gen de palingvellen duimendik op
straat en waar houdt men zich zo
unaniem en solidair aan een traditie
dan wel in Leiden? De lucht van
hutspot en haring zijn onverbrekelijk
aan dit feest verbonden en dit is te
danken aan de zin voor traditie van
de burgerij, die deze handhaafde.
Vóór 1886, de datum van oprichten,
is er zo te hooi en te gras wel feest
gevierd.
VOORAL DE STUDENTEN hebben
er toe bijgedragen, dat de her
innering aan en de viering van Lei-
dens ontzet niet vervaagden. In 1814
gaf de regering te kennen, dat zij
't goed vond, dat de kerkelijke vie
ring van het 3 oktoberfeest werd
hersteld. Dat was na de Franse over
heersing. 3 Oktober viel toen op een
marktdag en zou niet gevierd wor
den, maar het waren de studenten,
die de houding van de gemeenteraad
bestraften, door de huizen van de
vroede vaderen met borden te ver
sieren, waarop de roemrijke daden
van Van der Werf kleurrijk in dicht
vorm werden uitgeschilderd. In 1824
hebben de studenten er een mooi
feest van gemaakt. „De Leidsche
Courant" bevatte een hoogdravende
opwekking. Om acht uur 's morgens
De heer Jac. Goddijn maakte op deze
wijze reclame vor rijn bureaus en
andere meubelen bij de reclame
optocht in het jaar 1891. Het zal een
hele til geweest zijn.
reeds trokken de studenten naar de
Pieterskerk waar zij een rede van
de beroemde prof. Van der Palm be
luisterden. Om 11 uur werd daarna op
een vlot, liggend aan het Galge
water, vuurwerk ontstoken en in de
Leidse Schouwburg voerden de Ne
derlandse tonelisten „Het beleg van
de stad Leiden" op, een treurspel van
Vrouwe Lucretia Wilhelmina van
Winter. Na dit aangrijpend gebeu
ren kon men in de schouwburg gog
deelnemen aan een bal, entree voor
een heer één gulden (met of zonder
dame) en voor iedere dame méér
50 cent. Vijftig jaar later deed men
het wéér goed met een feest, dat
zelfs was voorbereid door een uit de
gemeenteraad benoemde feestcom
missie. In deze viering herkent men
reeds het stramien, waarop de hui
dige viering is geweven: er was een
cantate, reveille en een historische
optocht, waarin de stedemaagd niet
ontbrak. De oprichting van de Drie
Octobervereniging ging gepaard met
de uitgifte van een reclamebiljet,
waarop: „Zijt gij geen lid van de
Drie Octobervereniging? Schaam u!"
Na een beschrijving van de tot
standkoming van het Van der WerfZ-
monument, wijdt dit boekje aandacht
aan de oprichting van de vereniging,
die te danken is aan het initiatief
van de heer N. Brouwer onderwijzer
te Leiden. De toenmalige burgemees
ter De Laat de Kanter werd aange
wezen als ere-voorzitter. De vere
niging telde al spoedig 1060 leden,
niet alleen Leiden, maar ook het
buitenland toonde belangstelling: De
Holland Society te New York schonk
een bedrag van 315 gulden.
I'VE HEER DE WILDE geeft een
E' beschrijving van het drie okto
berfeest, zoals het door de jaren ge
vierd is en de belichaming is ge
worden van een zinvolle traditie - in
het verleden is het niet anders ge
weest.
IN 1887 VOER een geuzenvloot van
zes boten de stad binnen. Een Lei-
denaar werd zo enthousiast, dat hij
gekleed te water sprong. In 1888
werden 40 Amerikanen, Nederlan
ders van oorsprong en donateur van
de Drie Octobervereniging feestelijk
ontvangen en onthaald op hutspot,
haring en wittebrood. In 1890 ont
ving Betje Voorzaat, juist 81 jaar
geworden, bij de uitdeling van ha
ring en wittebrood een tulband met
toepasselijke opschrift: vier rijks
daalders blonken vanuit de taart.
„Het oude wijfje weende tranen van
vreugde," zo vermeldt het jaarver
slag. In 1895 hield men onder meer
een etalagewedstrijd waarbij slager
C. van Maastricht de gelegenheids-
prijs kreeg omdat hij in zijn realis
tische uitbeelding van de kommer
vóór Leidens ontzet niets dan afge
kloven beenderen en twee treurwil
gen in zijn etalage had geplaatst
IN 1896 STOND de feestviering in
't teken van het rijwiel, „de velo",
schrijft de secretaris in zijn raads-
verslag. Versierde fietsen vormden
de ruggegraat van de middagoptocht.
Er reden ook dames mee en dat was
iets bijzonders voor die tijd. „De
dames werden beleefd verzocht hun
hoeden af te zetten", aldus de op
wekking op het programma van de
Schouwburg-voorstelling „Madame
Sans-gêne" door het Rotterdamsch
Toneelgezelschap. Het is een kleine
karakteristiek van de toenmalige
hoedenmode, die zeer hoog reikte.
In dat jaar beïnvloedde de boeren
oorlog de feestviering. Transvaalse
boeren per fiets of feestwagen col
lecteerden voor de Boerenkampen en
men zond aan Boeren en Hollanders,
COURANT PAGINA 7,
Twee bekende Leidse figuren genie
ten van het bezit, dat zij zich zojuist
verworven hebben: bier en tabak.
De dames kregen koffie en thee.
Eerst na de laatste wereldoorlog is
men tot het besef gekomen, dat met
alléén haring en wittebrood (geen
bedeling!) de traditie het best ge
handhaafd bleef.
die in Portugal gevangen werden ge
houden, haring en hutspot in blik.
In 1919 werd de opzet van de op
tocht aanzienlijk vergroot. Toen al
waren er 600 gekostumeerden en 200
paarden. H.M. de Koningin en Prins
Hendrik woonden de onthulling bij
van een standbeeld voor Van der
Hout in het jaar 1925. Ook in de
oorlog is 3 oktober, bevrijdingsfeest
bij uitnemendheid trouw, maar in
het geheim gevierd. Zo vermeldt het
boekje een programma in 1940, dat
aandacht vroeg voor waterpolowed-
strijden tussen matrozen van de
„Kriegsmarine" en Engelse Mijnen
vegers; met kinderspelen als scherfje
rapen, bommetje trappen, sterretje
klimmen en lichtkogeltjes uitblazen.
De slotrede werd uitgesproken door
een verduisterde negerOp de
vele foto's van toen heeft ook de
karakteristieke figuur van B. de Ko
ning in pandjesjas en gesierd met
witte baard een plaats, als bezielen
de leider van de optocht. In 1945
leidde hij zijn 25e optocht. Het is
een record, dat de huidige comman
deur, de heer N. A. Commandeur,
aardig op weg is te achterhalen.
„Er is niets vefanderd en er zal
niets veranderen" zo schrijft de heer
Han de Wilde in het laatste hoofd
stuk van zijn boekje, dat in feeste
lijke vorm van deze onveranderlijk
heid getuigenis aflegt.
VOORSCHOTEN
Juffrouw J. v.d. Werf nam
afscheid van de school
Gistermidag hebben de leerlingen
van de Sancta Mariaschool met een
feestje afscheid genomen van mej.
v. d. Werf, die na 46 jaren bij het
onderwijs werkzaam te zijn geweest,
de pensioengerechtigde leeftijd heeft
bereikt. In het Cultureel Centrum
werd aan de vertrekkende onder
wijzeres een afscheidsfeest aange
boden, dat klonk als een klok. De
zaal van het Cultureel Centrum was
geheel gevuld met leerlingen van de
Sancta Mariaschool, aan welke
school mej. v. d. Werf gedurende
42 jaar een zeer beminde en gewaar
deerde leerkracht is geweest. Zuster
Teresita, het hoofd van de school,
opende met enige geestige woorden
de gezellige middag.
Onder pianobegeleiding van mevr.
J. Streng-Schoonderwoerd en onder
leiding van mej. van Loenen zongen
de kinderen de vertrekkende onder
wijzeres toe op de wijze van „De
Postkoets". Daarna kwamen alle
meisjes van de 6e klasse op het po
dium, van wie er vier mej. v. d.
Werf op ongedwongen wijze toespra
ken. Het waren Mieke van Geloven,
Christa Mingers, Marja van Wissen
en Joke van Haasteren. Tijdens deze
toespraken werden vier spandoeken
ontplooid, die getuigden van de
waardering en de dank aan de ge
liefde onderwijzeres. Op deze span
doeken stond: „Hulde, vreugde, dank
en leef lang".
Daarna zongen de kinderen mej.
v. d. Werf wederom toe, die nu ook
op het podium kwam, waar zij te
midden van haar klas voor de foto
graaf poseerde. Zuster Teresita sprak
waarderende woorden, waarin zij
liet uitkomen, dat het geen trieste
afscheidsdag was, maar alleen een
huldiging. Een uit volle borst ge
zongen „Lang zal ze leven" besloot
deze huldigingsceremonie.
Nu was het de beurt van mej. v.
d. Werf om afscheid te nemen van
haar leerlingen. Zij sprak de wens
uit, dat zij allen gelukkige meisjes
mochten worden. Met de woorden:
„Vaart wel allemaal, leeft gelukkig
en tot ziens" was het afscheid ten
einde.
In de korte pauze, die volgde,
werd de jeugd op een reep choco
lade getrakteerd. Daarna werd door
het toneelgezelschap „Arena" een ge
heel nieuw stuk voor het voetlicht
gebracht. Dit toneelstuk, waarin drie
sympathieke spoken, nl. Moeder
Spook, het spookje Floep en Oom
Papaver voorkwamen, vormde een
vrolijk sluitstuk van het afscheids
feest. Uit de hilariteit en het gejoel
van de kinderen bleek, hoe zij van
dit gezellige en geestige stuk, dat
met veel élan en vaart door alle
medespelenden ten tonele werd ge
bracht, genoten. Voor het naar huis
gaan werd de jeugd op een ijsje ge
trakteerd, hetgeen het slot was van
een gezellige middag, waaraan zo
wel, mej. v. d. Werf als de kinderen
nog menigmaal met genoegen zullen
terug denken.
's Avonds in het schoolgebouw nam
het r.k. schoolbestuur afscheid van
mej. v. d. Werf. De voorzitter van
het schoolbestuur, pastoor J. van
Bemmelen, sprak mej. v. d. Werf
toe. Hij memoreerde haar toewijding
en ijver in dienst van het katholieke
onderwijs. Bij deze afscheidsbijeen
komst waren aanwezig het voltallige
NOORDWIJKERHOUT
PRIESTERWIJDING.
Zondag 3 sept. a.s. zal Kees Heems
kerk, frater van de Congregatie der
H.H. Harten tot priester worden ge
wijd door Z.H.Exc. Mgr. U. Lehman,
oud-Apost. Vicaris van de Cook-
eilanden. De wijding zal plaats vin
den in de parochiekerk te Broekhem
Frater Heemskerk verblijft thans in
het klooster van genoemde congrega
tie op de Cauberg te Valkenburg.
Zijn ouders wonen Julianaplein 9, al
hier en hij is de tweede zoon uit het
grote gezin, die priester wordt ge
wijd.
Zondag 10 september a.s. zal pater
Heemskerk om 8.30 uur v.m. zijn eer
ste plechtige H. Mis opdragen in de
parochiekerk van de H. Jozef. Die dag
is er 's middags van 3.00 tot 4.40 uur
ten huize van zjjn ouders gelegen
heid om de neomist geluk te wen
sen.
schoolbestuur en de parochiegeeste
lijkheid. Het schoolbestuur bood de
scheidende onderwijzeres een fraai
bloemstuk aan. Van het hoofd der
school en van de collega's ontving
juffrouw v. d. Werf een prachtige
electrische klok in teakhout en mo
derne vormgeving.
Na deze bijeenkomst was er ge
legenheid voor eenieder om af
scheid te nemen van mej. v. d. Werf.
Veel oud-leerlingen en ouders maak
ten van deze gelegenheid gebruik.
