Weerbericht
Prof. Oort voorspelt revolutionaire ont
wikkeling in astronomische techniek:
Regering heeft overwerk
aan de Vijfdaagse
Na urenlange conferentie geen beslissing
voor bouwvak en ambtenaren
„Waarnemingen, met raketten
en satellieten"
ZATERDAG 13 MEI 1961
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 3
(Medegedeeld door het KNMI.
Geldig van zaterdagavond tot
zondagavond. Opgemaakt te
11.15 uur)
DROOG WEER
Droog weer met af en toe zon
neschijn en weinig wind. In het
zuiden van het land iets lagere
temperaturen.
Gedeelde last is halve last.
BIJ EXAMENS
spelen zenuwen een grote rol.
Een beheerst examen doet li met
Mijnhardt'B Zenuwtabletten
Geest blijh wakker eft helder.
Gegrond op 10-taHen Jaren ervaring.
(Advertentie)
Het weer in Europa
100 Jaar sterrewachtde drie fi
guren, die Leiden een vooraanstaan
de plaats in de wereld der astrono
men hebben bezorgd, zijn v.I.n.r.:
prof dr. J. H. Oort (61), hoogleraar-
directeur van de Sterrewacht sinds
1935, prof. dr. H. C. v.d. Hulst (42),
hoogleraar te Leiden en Utrecht in
de theoretische sterrekunde, en prof.
dr. P. Th. Oosterhoff (56), adjunct-
directeur van de Sterrewacht. De
kijker die het middelpunt van het
groepje vormt, is een 18e eeuws
reflector, een van de eerste spiegel-
telescopen die ooit vervaardigd zijn.
Let op de prachtige krullen en de
solide bouw.
móeten worden aan waarnemingen
met behulp van raketten en satel
lieten.
Een belangrijk facet in de ontwik
keling van het onderzoek is de in
voering van automatische registre
ring der waarnemingen en vooral
ook de automatisering van de be
werking dezer waarnemingen door
middel van elektronische rekenma
chines.
Nieuwbouw.
Het tijdstip van de viering van
het eeuwfeest is zo gekozen, dat zij
kon samenvallen met de inwijding
van een nieuwe vleugel van de as-
trofysische afdeling. Behalve een
nieuwe elektronische afdeling bevat
deze een prachtig fotografisch ate
lier en een nieuwe instrumentma
kerswerkplaats.
Prof. Oort bracht dank aan de ar
chitecten Van Oerle en Schrama en
aan de Rijksgebouwendienst voor
hun arbeid op het terrein van deze
uitbreiding, aan alle medewerkers
van de Sterrewacht die tezamen een
gemeenschap vormen waarin aller
werk essentieel is voor het bereiken
van resultaten, en aan curatoren,
het Ministerie van Onderwijs, Kun
sten en Wetenschappen en de Ne
derlandse Organisatie voor Zuiver
Wetenschappelijk Onderzoek.
Stadslicht.
Prof. Oort stelde, dat indertijd de
Sterrewacht, die een vertrouwd deel
van het stadsbeeld is geworden, ten
onrechte vanwege de besparing van
enkele duizenden guldens aan grond-
kosten niet buiten maar in de stad
is geplaatst. Thans wordt de hemel
boven de Ste/rewacht overgoten
met stadslicht, dat het zwakke licht
uit de hemel overstraald. Toch moet
de Sterrewacht thans niet uit Lei
den weg, ook al moeten de waarne
mingen voor een groot deel elders,
zelfs buiten het land worden ver
richt.
De Sterrewacht is een onderdeel
geworden van een grotere werkge
meenschap: allereerst een werkge
meenschap in Nederland, waar de
wet de toenemende mogelijkheden
van contact bevordert en de begren
zingen van de afzonderlijke institu
ten hoe meer doet vervagen.
Blijven.
De Sterrewacht zelf kan daarbij
in Leiden blijven. Nationaal van op
zet en grotendeels levend van het
initiatief van haar vaste staf, is zij
tegelijk een internationaal instituut,
waar op het ogenblik ongeveer even
veel buitenlandse als Nederlandse
geleerden werken.
Hoe anders dit alles ook lijkt dan
in de tijd van Kaiser, het uiterlijk
kleed en de ziel zijn hetzelfde geble
ven als een eeuw geleden, berustend
op het verlangen om steeds verder in
het wonder aer natuur buiten de
aarde door te dringen.
HELSINKI
geh. bew.
11
4
STOCKHOLM
zw. bew.
14
4
OSLO -
L bew.
14
7
KOPENHAGEN
zw. bew-
14
9
ABERDEEN
geh. bew.
16
8
LONDEN
zw. bew.
23
8
AMSTERDAM
zw. bew.
16
8
BRUSSEL
zw. bew.
19
9
LUXEMBURG
zw. bew.
16
8
PARUS
1. bew.
20
8
BORDEAUX
onbew.
22
8
GRENOBLE
1. bew.
18
5
NICE
1. bew.
19
10
BERLIJN
regen
13
5
FRANKFORT
zw. bew.
12
8
MüNCHEN
motregen
8
4
ZüRICH
geh. bew.
12
7
GENèVE
1. bew.
16
3
LOCARNO
1. bew.
20
8
WENEN
zw. bew.
13
6
INNSBRUCK
onweer
13
0
BELGRADO
1. bew.
14
6
ATHENE
onbew.
20
13
ROME
onbew.
21
5
AJACCIO
h. bew.
20
6
MADRID
onbew.
28
11
MALLORCA
onbew.
8
LISSABON
onbew.
32
16
PAUZE
Morgen: zondag in het octaaf van
Hemelvaart.
LAATKOMERS KOMEN
TE LAAT.
Een van de nieuwigheden in de
Kerk is de afschaffing van het „con
fiteor" of de schuldbelijdenis vóór
de uitreiking van de H. Communie
onder de Mis. Nadat de priester het
Lichaam en Bloed des Heren heeft
genuttigd, toont hij Het aan de ge
lovigen en deelt Het aan hen uit. Ver
moedelijk ten gerieve van de laat
komers, die de schuldbelijdenis aan
het begin hadden gemist, werd deze
nog eens overgedaan! Door dit in
sluipsel werd de gang van de plech
tigheid: offer en offermaaltijd onno
dig onderbroken. De normale wijze
van communiceren is gedurende het
Avondmaalsoffer. Men kan ook vóór
de Mis of buiten de Mis te commu
nie gaan, maar als 'f enigszins mo
gelijk is, heeft de gewone wijze voor
keur.
PUZZEL
Oplossing no. 539 Horizontaal:
I lev, 3 pat, 5 bel, 7 oma, 9 ekster,
II dl, 12 et, 13 edelen, 16 gen, 17 sta,
19 Noë, 20 aak.
Verticaal: 1 lob, 2 valk, 3 Poot, 4
taart, 6 Eelde, 8 meent, 10 sol, 11 de
gen, 14 ende, 15 Elsla, 18 alk.
PUNT
Rutgers, die na een woord van dank
voor de nauwe relaties tussen offi
ciële wetenschap en amateurs een
tweetal vitrines voor de Sterrewacht
aanbood.
In zijn slotwoord bracht prof. Oort
nog dank aan prof. dr. P. Th, Ooster
hof f, de adjunct-directeur van de
Sterrewacht, voor diens toegewijde
arbeid, zonder welke dit weten
schappelijk instituut niet zou kun
nen zijn, wat het thans is.
De bijeenkomst in de Academie
werd onder meer bijgewoond door de
rector magnificus prof. mr. J. V.
Rijpperda Wierdsma, vele leden van
de senaat, de president curator en
enige curatoren, de hoogleraren
Van Groningen en Gorter namens
de Kon. Ned. Akademie van Weten
schappen, prof. Bakhuizen1 van den
Brink en dr. Bannier namens de Or
ganisatie voor Zuiver Wetenschap
pelijk Onderzoek, dr. Piekaar, mr.
Nittel en dr. Ferrier namens het Mi
nisterie van Onderwijs Kunsten en
Wetenschappen, de astronomen van
andere Nederlandse wetenschaps
centra, vertegenwoordigers van stu
dentenorganisaties en de weten
schappelijke staf en gedelegeerden
van de Ned. Vereniging voor Weer-
en Sterrenkunde, het Leids Sterre-
wachtsfonds en de Rijksgebouwen
dienst.
Na de toespraken begaven de aan
wezigen zich naar de Sterrewacht,
waar men in de gelegenheid was
kennis te maken of de kennisma
king te vernieuwen met gebouw, in
strumentarium en vooral ook uit
breidingen van de laatste jaren.
In de collegezaal was een beschei
den expositie ingericht van mate
riaal, dat betrekking had op de-his
torische ontwikkeling van de Ster
rewacht.
Deze belangwekkende expositie,
die veel fotografisch materiaal om
vat, is heden van 14 tot 17 en 19 tot
Tegen alle verwachtingen in heeft
de regering gisteren nog geen be
slissing kunnen nemen over de ar
beidstijdverkorting voor het over
heidspersoneel. De vrees is gewet
tigd, dat een snelle invoering van de
45-urige werkweek voorlopig weer
min of meer op losse schroeven is
komen te staan. Er zijn kennelijk
ernstige moeilijkheden gerezen, die
tot dit door niemand verwachte uit
stel van de beslissing hebben geleid.
Voor de bouw blijft er nog hoop.
Het is namelijk niet uitgesloten, dat
de regering vandaag alsnog de alge
mene aanwijzing uitzoekt, die de in
voering van de 45-urige werkweek
per 5 juni a.s. in de weg staat.
De tegen gistermiddag door minis
ter Toxopeus belegde vergadering
van de centarle commissie voor ge
organiseerd overleg in ambtenaren
zaken werd pl.m. 20 minuten na het
vastgestelde aanvangstijdstip tele
fonisch door de minister afgezegd.
De vertegenwoordigers van de orga
nisaties van overheidspersoneel moes
ten met de blote mededeling, dat de
regering nog geen besluit had geno
men, onverrichterzake naar huis. 'n
Groot aantal journalisten deelde dit
lot, want ook de door minister Toxo
peus belegde persconferentie werd
namens de minister op het aan-
vangsuur afgezegd.
Enige nadere motivering werd niet
gegeven. Slechts was bekend, dat de
ministerraad vergaderde en dat mi
nister Toxopeus deze vergadering
geruime tijd heeft verlaten, waar
schijnlijk om overleg te plegen met
de regeringsdelegatie in het georga
niseerd overleg, die zich op dat mo
ment in het ministerie van Binnen
landse Zaken bevond.
RUSTIG SLAPEN
Over de besprekingen lekte echter
niets uit. De aard van de moeilijk
heden werd niet bekendgemaakt. De
ministers en staatssecretarissen, die
na afloop van hun vergadering op
wachtende journalisten stuitten, wei
gerden elk commentaar. Slechts de
minister-president, prof. De Quay,
waagde een schuchtere poging tot
geruststelling met dezelfde woorden
als dr. Colijn eens sprak: „Gaat u
maar rustig slapen, heren."
Uit enkele summiere opmerkin
gen viel slechts af te leiden, dat de
ministerraad vrijdagavond en ook
zaterdagmorgen weer zou bijeenko
men. Zelfs op de vraag, of de rege
ring nu al dan niet had besloten tot
intrekking van de algemene aanwij
zing, bleef een antwoord uit. De mi
nisters, onder wie ook de juist uit
Afrika teruggekeerde minister van
Economische Zaken, ontweken alle
verdere vragen en schoten snel in de
wachtende ministerauto's op het Bin
nenhof.
Stemmen ontmoeten
elkaar
Op initiatief van de 22-jarige Am
sterdamse telefoniste Loekie Swinkels
zijn gisteravond in het PTD-gebouw
in de Pieter de Hoochstraat in Am
sterdam ongeveer 200 telefonistes bij
eengekomen om elkaar, na alle tele
fonische kontakten, eens in levende
lijve te ontmoeten.
Aan het begin van deze maand be
sprak mej. Swinkels' met enkele col
lega's het plan om eens gezellig bij
elkaar te komen. Verschillende be
drijven zegden toe het plan te steu
nen.
Het gevolg was dat gisteravond on
geveer 200 tele-bijen" (afgeleid van
telefonistenbijeenkomst) uit Rotter
dam, Amsterdam, Den Haag, Haar
lem, de Zaanstreek en zelfs uit De
venter en Gouda elkaar hartelijk be
groetten. De initiatiefneemster deel
de mede dat het de bedoeling is de
bijeenkomst jaarlijks te herhalen.
„Zo, ben je nu tevreden, Joop?"
De Leidse universiteit heeft zich in de loop der eeuwen een grote inter
nationale faam verworven. Deze faam berustte in vrijwel alle gevallen
op een collectieve instelling of prestatie van dit wetenschapscentrum of
op de persoonlijke werkzaamheid van hoogleraren.
De faam welke „Leiden" verworven heeft als sterrenkundig wetenschap
pelijk centrum berust daarentegen op een instituut. Weliswaar zijn de
grondslagen daarvoor gelegd door individuele wetenschapsbeoefenaren,
maar toch bekleedt de Leidse Sterrewacht (zoals dit instituut zich met ver
onachtzaming van alle taalregels noemt) in dit opzicht een unieke positie.
De Leidse Sterrewacht dateert van reeds meer dan drie eeuwen her,
maar wezenlijk tot bloei gekomen en nadien in bloei gebleven is zij toch
sinds een eeuw, sinds het jaar 1861, toen het huidige hoofdgebouw van de
Sterrewacht in gebruik kon worden genomen.
Herdenking van 100 jaar
Sterrewacht in Leiden
De honderdste geboortedag ~van
dit zenuwstelsel van de Sterrewacht
werd gisteren herdacht in een bij
eenkomst in de Filmzaal van het
Academiegebouw. De herdenking
viel samen met de ingebruikneming
van enkele nieuwe ruimten voor de
Sterrewacht, terwijl tevens een ex
positie aan deze herdenking verbon
den werd.
Zelfs raketten.
De tegenwoordige directeur, van
de Sterrewacht prof. dr. J. H. Oort
schetste in een voordracht de hoog
tepunten van de ontwikkeling der
Leidse astronomie, die tot onderdeel
van een wereldomvattende sterren
kundige wetenschap is uitgegroeid,
en voorspelde nog verdere revolutio
naire ontwikkelingen in de astrono
mische techniek na de Ontplooiing
van de radio-sterrenkunde, namelijk
waarnemingen met behulp van ra
ketten en satellieten. Leiden, dat
wel eens de „astronomische hoofd
stad van Europa" genoemd is, kan
tot deze verdere ontwikkeling grote
bijdragen leveren, wanneer de be
zieling van het team van de Sterre
wacht gelijk blijft aan die van Fre-
derik Kaiser toen hij de huidige
sterrewacht een eeuw geleden
vorm gaf: gegrepen door het wonder
steeds verder doordringen in de
mysteries van de natuur buiten de
aarde.
Vaste sterren.
De president curator dr. J. E. ba
ron de Vos van Steen wijk kon per
soonlijke herinneringen uit de his
torie van de Leidse Sterrewacht op
halen, aangezien hijzelf na een stu
die in de wis- en natuurkundige
faculteit juist een halve eeuw gele
den als jongste observator aan de
schepping van prof. Kaiser werd
verbonden. Op dat ogenblik had de
Sterrewacht een halve eeuw een
vaste koers gevaren, bepaald door
de materiële middelen welke ter be
schikking stonden en niet door de
zich nieuw ontwikkelende technie
ken van spectografie. Dr. de Vos van
Steen wijk noemde zichzelf een der
laatste epigonen van die eerste halve
eeuw van Leidse astronomische ver
maardheid. In die halve eeuw werd
in het wetenschappelijk onderzoek
de nadruk gelegd op de positiebepa
ling van de „vaste sterren" (die
deze naam overigens ten onrechte
dragen). Het blijkt thans, dat deze
positiebepaling van groot belang is
voor de onderzoekingen op het ge
bied van de structuur en conceptie
van ons sterrenstelsel. Daarmede
werd door het werk van Kaiser en
zijn opvolgers het „heiwerk" ver
richt voor het gebouw, dat de astro
nomie thans aan het optrekken is.
De decaan van de faculteit prof.
dr. E. H. Vogelenzang herinnerde
er in een korte toespraak aan, dat
het werk van Kaiser van bijzonder
grote betekenis is geweest zowel
voor de wetenschap zelve als voor
de inleiding tot de sterrenkunde, die
Leiden wist te verschaffen en tot
internationale vermaardheid wist te
brengen.
Tenslotte sprak de secretaris van
de Nederlandse Vereniging voor
Weer- en Sterrenkunde dr. U. J.
22 uur, zondag van 14 tot 17 uur,
maandag van 19 tot 22 uur en dins
dag van 19 tot 22 uur voor het pu
bliek toegankelijk.
Prof. dr. J. H. Oort, de directeur
van de Sterrewacht, riep in herin
nering hoe reeds in 1633 op aandrang
van de merkwaardig begaafde me-
thematicus en Arabicus Golius een
toren op de westelijke vleugel van
het Universiteitsgebouw werd ge
plaatst waarop een houten kwadrant
werd opgesteld. Dit is het begin ge
weest van de Leidse Sterrewacht,
die nu dus al 328 jaar oud is, en na
die van het Vaticaan de oudste ter
wereld. De eerste eeuwen van het
bestaan waren echter allesbehalve
roemruchtig, en na Golius werd er
voorlopig geen wetenschappelijke
werk meer verricht.
Pas in 1826, toen de 18-jarige Fre-
derik Kaiser tot observator werd
benoemd, kwam hierin kentering.
Reeds op 14- en 15-jarige leeftijd
vestigde deze de aandacht op zich
door verdienstelijke astronomische
berekeningen. Met het gebrekkige
instrumentarium van die jaren wist
hij, enthousiast, begaafd en voorzien
van een onuitputtelijke energie,
waarnemingen te doen die ook in het
buitenland de aandacht trokken.
Na zeer veel moeilijkheden slaag
de hij daarin en in 1861 werd de
Sterrewacht, zoals die sedertdien in
Leiden te vinden is, in gebruik ge
nomen. Dit tijdstip is voor de ont
wikkeling van de sterrenkunde in
ons- land heel wat belangrijker ge
weest dan de geboorte in 1633, om
dat het het begin van een werkelijke
bloeitijd werd.
Na een lange alleen-heerschappij
van de plaatsbepalende astronomie
door Kaiser en diens leerling en op
volger Van de Sande Bakhuyzen
werd onder directoraat van prof. dr.
W. de Sitter in 1919 een nieuwe pe
riode ingeleid, waar in de Sterre
wacht haar vleugels in allerlei nieu
we richtingen uitsloeg. Ongeveer
tegelijk per prof. De Sitter kwam
ook de beroemde Deense astronoom
prof. Hertzsprung naar Leiden, en
samen maakten zij van de Sterre
wacht een veelzijdig modern insti
tuut. Prof. Oort schetste in het kort
de richtingen, waarin het onderzoek
zich onder deze astronomen ontwik
kelde. In deze tijd groeide in Leiden
een school van praktische astrofysici
die in de gehele wereld beroemd ge
worden is.
Méé gaan.
Wil de Leidse Sterrewacht ook
verder met haar tijd meegaan, dan
zullen in de komende jaren nog vele
andere ontwikkelingen nodig zijn.
Onder meer zal ook deelgenomen
KONING VAN ZWEDEN BEZOCHT DE VASA
Het 17e eeuwse oorlogsschip „Vasa", dat onlangs in Stockholm is geborgen, is in een dok gesleept. Het schip
zal geheel herbouwd worden. Koning Gnstaaf Adolt heelt het schip bezichtigd. Links: De „Vasa" in het dok.
Rechts: Koning Gustaaf Adoll bewondert een oude fles, die aan boord van het schip is gevonden.
