Vóór in Europa het BUSKRUIT
werd uitgevonden kenden
de oude Chinezen reeds
A. J. KAT, grootste
vuurwerkfabriek in Nederland
Vuurwerk afsteken
in Venezuela
ZATERDAG 31 DECEMBER 1960
DE LETDSE COTTRANT
PAG (NA -
REEDS AAN HET EINDE van de twaalfde eeuw kenden de
Chinezen het gebruik van buskruit, dat zij wonderlijk
genoeg niet aanwendden bij het voeren van hun oorlogen,
maar louter en alleen ter opluistering van hun feesten. Zij
verstonden de kunst een ontbrandbaar mengsel samen te stel
len uit fijn verdeeld houtskool, salpeter en zwavel. Prachtige
vuurwerken werden op die manier door de oude Chinezen
vervaardigd, waaraan zij zelfs kleuren konden geven door
toevoeging van andere chemische stoffen, zoals salpeterzuur
eii natrium. Tot deze prestaties waren zij al gekomen, toen in
Europa het buskruit nog niet was uitgevonden.
A ANVANKELIJK nam men aan, dat het buskruit uit China
naar Europa was gekomen, doch het staat nu wel vast, dat
dit op het eind van de 13e of in het begin van de 14e eeuw
hier eveneens is uitgevonden, waarbij men uiteraard van het
bestaan van buskruit in China niet afwist. De samenstelling
was echter wel anders dan de Chinezen gewoon waren, maar
dit deed aan de uitvinding van de Chinezen toch niets af. 4
IN EUROPA werd de nieuwe vinding direkt voor oorlogs-
doeleinden aangewend. Het is bekend, dat reeds in 1331
vuurwapens werden gebruikt bij de belegering van Cividale
(Italië) door Duitse huurlingen. Vuurwapens was echter wel
een groot woord voor een buis, waaruit door middel van bus
kruit pijlen werden geschoten. Geleidelijk ontwikkelde zich
echter het vuurwapen en in 1373 kende men al geschut, waar
mee bronzen kogels werden afgeschoten. Aan vredelievende
doeleinden voor buskruit dachten onze voorvaderen niet, tot
er in latere eeuwen mannen met teerbussen met buskruit ge
vuld, die zij in de lucht lieten vliegen, de kermissen, opzochten
en zo het publiek vermaakten. Waarschijnlijk is hieruit in
Europa het vuurwerk gegroeid, zoals wij dat nu kennen.
IJET AFSTEKEN VAN VUURWERK is een oud heidens ge-
bruik. Bij het begin van het nieuwe jaar wilde men de
boze geesten, die op het geluk van de mensen hadden begre
pen, op de vlucht drijven. En wat was daar beter voor ge
schikt dan vuur en lawaai, zo redeneerde men. Wanneer op
Oudejaarsavond weer vele mensen vuurwerk afsteken wordt
dat zeker niet gedaan, met dezelfde gedachte, die de oude
heidenen daarbij hadden. Het is hier meer tot een volksver
maak gegroeid en tot een niet meer weg te denken traditie
geworden. „Het oude jaar moet worden uitgeknald en het
nieuwe met veel lawaai worden ingehaald," zo luidt de me
ning.
DEHALVE ECHTER de duizenden rotjes, gillende keuken-
meiden, Romeinse kaarsen en de kleine pijlen, die op
Oudejaarsavond aan het verlangen van de mens om met vuur
te spelen tegemoet komen, is er echter ook het grote kunst-
vuurwerk, dat bij de ontwikkeling van de vuurwerkindustrie
in Europa een belangrijke plaats heeft ingenomen en gerekend
naar de kwantiteit het kleine vuurwerk al heeft overtroffen.
Er zijn tegenwoordig vrijwel geen bijzondere feesten meer
of er is vuurwerk bij: staatsiebezoeken van vorstelijke per
sonen en regeringshoofden, nationale feestdagen en ook vele
bedrijfsjubilea worden al met vuurwerk opgeluisterd. Bij
deze kleurige lichteffecten en de sensatie van het geknal en
gespetter staat de twintigste eeuwse mens nog in dezelfde
bewondering als eeuwen geleden de Chinezen hebben gestaan.
Een opname gemaakt bij de vervaardiging van 't vuurwerk."^
Weest voorzichtig
Bij het afsteken van vuurwerk
- dat bij een onvoorzichtige be
handeling groot gevaar kan op
leveren, het is nu eenmaal ex
plosieve stof! - dient men voor
de noodzakelijke veiligheid eni
ge punten zeer duidelijk voor
ogen te houden:
lees steeds de instructie op
ieder stuk vuurwerk en volg
deze aanwijzingen ook steeds
op;
op 't Nederlandse vuurwerk,
dat door de overheid is goed
gekeurd, staat altijd de firma
naam vermeld. Laat dus vuur
werk zonder naam links lig
gen;
houdt het vuurwerk nimmer
in de hand, tenzij uitdrukke
lijk anders vermeld staat;
steek vuurwerk nooit binnen
af, ook geen sterretjesregen
of iets dergelijks. Koud vuur
is een fabeltje!
Misschien is deze opmerking
overbodig, maar gooi vuur
werk nooit tussen de mensen!
Wanneer deze punten steeds in
acht worden genomen, dan zal
hopelijk niet zoals ieder jaar met
31 december het geval is, weer
een aantal - vaak blijvende -
verminkingen het gevolg zijn
van de Oudejaarsviering.
Het Kurhaus te Scheveningen 1959, badend in
een zee van licht tijdens het afsteken van een
vuurwerk.
Droom van 9-jarige knaap werd
werkelijkheid
IJET IS ALWEER 69 jaar geleden,
dat een knaap van negen jaar
- een kind dus eigenlijk nog - geheel
alleen vanuit Nederland Europa in
trok. Niet voor een plezierreisje ver
liet dit ventje zijn vaderland, maar
om er wat te bereiken. Het zou nu
ondenkbaar zijn voor een jongen van
die leeftijd om aan een dergelijke
reis te beginnen - afgezien nog van
het feit, dat hij binnen enkele dagen
door de politie werd teruggebracht -
wat een opgave moet dat in die tijd
zijn geweest. Het was ongetwijfeld
een harde leerschool voor die jongen,
maar geen leerschool zonder resul
taat. Hij ging weg met het verlangen
iets te bereiken in de wereld en het
is hem gelukt ook!
De naam van die knaap: Abraham
Jacobus Kat, oprichter van de Kon.
Ned. Vuurwerkfabriek A. J. Kat te
Leiden. Na lange omzwervingen door
Europa, waar hij in verscheidene
vuurwerkfabrieken zijn ogen en oren
de kost gaf, keerde hij terug naar
Leiden met de gedachte: „nu kan ik
het ook."
Een klein fabriekje van de firma
Loeff, bij de vroegere tol in Leider
dorp, nam hij over en hij begon daar
een bedrijfje, dat nu is uitgegroeid
tot de grootste vuurwerkfabriek in
Nederland. Vijftien jaar geleden
werd de firma Ruys in Utrecht, tot
dat moment de grootste fabriek van
vuurwerk, overgenomen en toen kon
de heer Kat zeggen: „Ik heb de groot
ste fabriek van vuurwerk in Neder
land." De droom van een jongen van
negen jaar was werkelijkheid gewor
den!
Met zijn 78 jaar regelt de heer Kat
die door zijn zwakke gezondheid niet
meer aan het bedrijf kan deelnemen
zoals hij dat graag zou willen, van
achter de schennen nog heel wat
zaken, en voor vele vakgenoten in
Europa is hij nog steeds een gewaar
deerde helper.
QP HET EERSTE GEZICHT is het
allemaal bijzonder simpel, zo
dachten wij bij een bezoek aan de
fabriek van A. J. Kat: een kartonnen
omhulsel wordt gevuld met een ex
plosief mengsel, dichtgemaakt en van
een lont voorzien en je hebt een
stukje vuurwerk. Maak er nog een
latje aan vast en je hebt al een
vuurpijl. Zo eenvoudig als het lijkt
is het echter niet en voor het vuur
werk aan alle eisen - en wij denken
Nog een opname van het vuurwerk, dat bij gelegenheid van president
Coty's bezoek werd ontstoken.
daarbij op de eerste plaats aan de
belangrijke factor: veiligheid - vol
doet, moet er nog heel wat aan ge
dokterd worden.
De fabriek van de firma'Kat be
staat uit een groot aantal kleine
werkplaatsen, waar een dertigtal
mensen het vuurwerk vrijwel geheel
met de hand vervaardigen.
(Voor de vermenging van de kleur
stoffen met de explosieven gebruikt
men o.a. wel enige kleine machines,
maar het eigenlijke werk gebeurt
toch met de hand). In iedere werk
plaats, die voorzien zijn van twee
deuren om bij brand te kunnen
vluchten, mogen niet meer dan twee
mensen werken. Nog vele andere
veiligheidsmaatregelen zijn genomen
om de veiligheid van op de eerste
plaats het personeel te bevorderen;
zo staan alle gebouwtjes ongeveer 15
meter uit elkaar en rond de opslag
plaatsen voor de zwaardere explo
sieven zijn zelfs dikke brandbescher-
mende muren gebouwd, zodat het
geheel vaak op een bunker lijkt.
IN DE AFGELOPEN maanden is er
hard gewerkt om de winkels te
bevoorraden met de nodige knallen
de en vuurspuwende attrakties voor
Oudejaarsavond. Dit typische Oude-
j aars vuurwerk is echter maar een
onderdeel van de produktie bij Kat.
Iedereen heeft wel eens - al was het
maar bij de drie oktoberfeesten - de
grote kunstvuurwerken gezien en er
is niet veel fantasie voor nodig om te
begrijpen, dat voor de vervaardiging
van de dikwijls zeer mooie werk
stukken wat meer komt kijken dan
een kartonnen huisje vullen en een
lontje eraan bevestigen. In principe
verschilt dit vuurwerk toch niet van
het „kleingoed", maar de samenstel
ling van deze grote stukken - zoals
dit in het vuurwerkjargon heet -
vereist een grote kennis en een lange
ervaring.
dagelijks werk en dat vindt hij zelf
ook wel. Veel drukte maakt hij er
toch niet over: „ik was de gelukkige,
wel
OEHALVE KUNSTVUURWERK -
waardoor de fa. Kat bij de mees
ten wel de grootste bekendheid heeft
gekregen - worden er ook nog vele
andere onmisbare produkten ge
maakt, zoals seinlichten, veiligheids
fakkels voor de spoorwegen, licht
signaalvuurpijlen, boeien, enz. voor
de scheepvaart en diverse soorten
rook voor allerlei doeleinden, o.a.
om de luchtcirculatie in nieuwe ge
bouwen na te gaan en om duikboten
op volledige waterdichtheid te tes
ten. Bij koude nachter beschermt
rook trouwens ook de gewassen te
gen nachtvorst
In samenwerking met de rijks
politie is men thans ook een veilig
heidsfakkel aan het proberen, die de
omgeving tot een afstand van 100
meter in een rosse gloed zet en zo
een automobilist met pech tegen het
aansnellende verkeer beschermt. Een
bewegend licht blijkt een duidelijker
baken dan een vast lichtpunt, zoals
bijvoorbeeld een rode lamp die bij
ongevallen en wagenpech, gewoonlijk
gebruikt wordt
Voor de landbouw wordt schrik-
materiaal vervaardigd en voor de
rietvelden levert Kat speciale vuur
pijlen, die de vogels uit het rijpe riet
- dat zij door hun gewicht doen door
zakken - opschrikken. Tot voor kort
werd ook veel mi1itair vuurwerk -
licht- en seinpatronen voor oorlogs
doeleinden en het vuurwerk voor
oefeningen en manoeuvres - ge
maakt, doch door de grote stijging
van de omzet van het andere vuur
werk moest dit militaire werk aan
een bedrijf in Engeland worden over
gedaan.
Grootste vuurwerk ooit In
Nederland ontstoken, ter ere
van het bezoek van president
Coty. Geleverd door A. J. Kat.
|7EN AARDIGE bijzonderheid is
*-* ook, dat sommige deelnemers aan
de bekende T.V.-quizz „Een kwartje
per seconde" bij het verdienen van
hun heitjes werden opgeschrikt door
vuurwerk van de fa. Kat De gebroe
ders Lutz in hun programma „Pu
blieke tribune" hebben ook een
keer bij hun grappen gebruik ge
maakt van Kat's vuurwerk. Ton Lutz
was er echter niet zo mee in zijn
schik, maar hij was dan ook degene,
die er met een hamer een klap op
moest geven! De T.V. is de laatste
jaren een geregeld afnemer gewor
den van het vuurwerk uit Leiden.
Behalve aan de vaste medewerkers
in het bedrijf, verschaft men ook
aan en dertigtal thuiswerkers (kar-
tonagewerk) een al dan niet vaste
broodwinning. Toch is dit personeel
nog niet voldoende om aan de grote
vraag naar vuurwerk te kunnen vol
doen, doch door het inschakelen van
oudere werknemers heeft men de
orders nog steeds kunnen verwer
ken. Voorlopig is er dus nog vol
doende vuurwerk, waaraan de Ne
derlanders op Oudejaarsavond weer
hun - luidruchtige - plezier kunnen
beleven. En mocht h nog eens zo
ver komen, dat er een tekort aan
vuurwerk komt, de Leidenaars zit
ten in ieder geval dicht bij het vuur-
(werk).
A v. EGMOND
Da voorraden liggen klaar voor verzending.
r\E NAAM KAT heeft niet alleen
in Nederland een bekende klank,
maar ook in het buitenland is het
kunstvuurwerk van dit Leidse be
drijf een gevraagd artikel. Naar ver
scheidene landen heeft Kat's vuur
werkfabriek een geregelde export,
die zich ook wel tot buiten Europa
uitstrekt. Voor het afsteken van dit
vuurwerk in het buitenland gaan
vaak de medewerkers van Kat per
soonlijk mee en één keer is zelfs een
personeelslid naar Venezuela ge
weest. Dit buitenkansje trof de heer
W. de Jong (Heemskerkstraat, Lei
den), die aan dit vliegreisje in 1950
prettige herinneringen bewaart. De
heer De Jong is reeds als jongen in
de vuurwerkindustrie gekomen en
veertig jaar draait hij al mee in dit
bedrijf. Toen de firma Ruys werd
overgenomen kwam hij van Utrecht
naar Leiden. Over de trip naar Zuid-
Amerika vertelde hij ons: „Bij de
ingebruikneming van een olieraffina
derij moest een groot vuurwerk wor
den afgestoken en voor landen, die
zo ver weg liggen doen we er dan
altijd een handleiding bij, zodat ze
het zelf kunnen afsteken. Die lui
daar waren echter als de dood voor
vuurwerk en we konden het niet uit
him hoofd praten, ze bleven bij him
standpunt: er moest een expert uit
Nederland komen. We hebben toen
maar geloot, want we waren metz'n
drieën, die voor dit karweitje in aan
merking kwamen en ik mocht." Hij
zegt dat, alsof het niet zo bijzonder
was maar tien jaar geleden zal deze
vuurwerkspecialist er toch wel an
ders tegenaan hebben gezien. Niet dat
hij dit niet aandurfde, daar lijkt hij
ons de man niet naar, maar een
vliegreis naar Venezuela is toch geen
Achter brandheschermende muren worden de explosieven bewaard.
(foto's A J. Kat en „Leidse Courant")
