»R A D I 0-0 R A N J E« TRILT
NA IN MILJOENEN HARTEN
Broadcasting House w
donker van tint in oorlogs
EEN PLAQUETTE GETUIGDE VAN
NEDERLANDS DANKBAARHEID
DINSDAG 10 MEI 1960 DE LEIDSE COURANTPAGINA 7
(Bijzondere medewerking)
Dertig augustus 1941. Het was doodstil in het kamertje, waar we met zijn
vijven bijeen waren. Het was zó stil, dat men een speld had kunnen horen
vallen. Toen, eensklaps, zagen we elkaar aan, want zacht - natuurlijk
dorsten we de radio niet luid aan te zetten - klonk de stem van koningin
Wilhelmina. Aan de vooravond van haar verjaardag sprak zij een kort
woord, een woord van dank en van bemoediging tot al haar onderdanen.
Zij sprak dat woord in Londen, in Broadcasting House,, „hoofdkwartier"
van de B(ritish) B(roadcasting) CCorporation). Zij sprak het uit voor Radio-
Oranje. Er was vreugde en dankbaarheid in onze harten, toen we haar
koninklijke en toch zo diep menselijke woorden mochten vernemen.
Radio-Oranje was toen, eind augus
tus 1941, voor vriend zowel als voor
vijand reeds een begrip. En toch was
Radio-Oranje toen nog maar heel jong
nog maar net een jaar oud Reeds in
april 1940 was de B.B.C. begonnen
met de verzorging van uitzendingen
in de Nederlandse taal. Ons land was
toen nog niet in de oorlog betrokken.
Kort nadien was zulks wel het geval
en bevond de Nederlandse regering
zich in de Engelse hoofdstad. Con
tact met het Nederlandse volk was,
op grote schaal (voor de .kleine
schaal" zorgden de „koeriers" wel!),
slechts langs radiografische'weg mo
gelijk. Om dit contact te verwezen
lijken, kreeg de Nederlandse regering,
in juli 1940 van de BBC een kwartier
zendtijd per dag toegewezen. Later
mocht zij tweemaal per dag voor een
uitzending zorgen. De ploeg Neder
landers, die tezamen voor die uitzen
dingen zorgden, kreeg de naam „Ra
dio-Oranje". Deze naam werd een be
grip en een historische realiteit, die
nog steeds leven in miljoenen vader
landse harten.
„Broadcasting House" was in de
oorlogsjaren somber van tint Het
luchtgevaar maakte namelijk een zo
hoog mogelijke graad van „onzicht
baarheid" noodzakelijk. Maar zo dat
„huis" van buiten al somber was, in
dat huis was er van somberheid
geen sprake.
Zeker, er heerste een stemming van
gepaste ernst, maar tevens van vast-
op haar manier nuttig werk, daar zij
de uitzendingen aantrekkelijk maak
ten.
Radio-Oranje deed veel voor het
Nederlandse volk in de oorlogsjaren.
En toen de vrede weer in de wereld
was teruggekeerd, besloten een aan
tal dankbare Nederlanders de BBC
een plaquette aan te bieden uit er
kentelijkheid voor de aan Radio-
Oranje verleende gastvrijheid. Bij
monde van onze toenmalige ambas
sadeur in Londen, de heer Michiels
van Verduynen, werd de plaquette op
24 mei 1946 namens het Comité „The
Netherlands thanks the B B.C." aan
de B.B.C. overgedragen. Later op die
dag reikte de voorzitter van het Co
mité, de heer J. Kousemaker, pla
quettes van klein formaat uit aan de
mannen en vrouwen, die Radio-
Oranje in de oorlogsjaren trouw had
den gediend. Tot hen behoorden ook
enige Engelsen.
De oorlog kwam. De oorlog ging
voorbij. Radio-Oranje deed zijn plicht
en vervulde zijn taak. Het was een
oorlogstaak. Na de oorlog nam de
B.B.C. de uitzendingen in de Neder
landse taal weer geheel in de eigen
hand. Zij riep hiervoor de hulp in van
bekwame en bekende Nederlanders.
Die uitzendingen duren nog steeds
voort. Menig Nederlander luistert er
naar.maar de intense belangstel
ling, die Radio-Oranje in Nederland
tijdens de oorlog vond, verdween met
Radio-Oranje zelf. Verdween? Neen,
Radio-Oranje is wel uit de ether ver
dwenen, maar hij trilt nog steeds na
in miljoenen Nederlandse harten.
Mevrouw Anna Koch, een der bekend
ste omroepsters van Radio-Oranje.
Een uitzending van het vrouwenpro
gramma. Op de voorgrond een tech
nisch assistente aan het bedienings
paneel met naast haar de „program
producer", de heer H. B. Fortuin. In
de studio zelf zitten de spreeksters
en de programmaleidster.
Soms gaan in stille avonduren
onze gedachten terug naar de
moeilijke jaren, waarin Neder
landse patriotten in Londen via
de B.B.C. kracht en nieuws uit
zonden naar de patriotten in het
vaderland en zo het „thuisfront"
versterkten.
HJVÏ. Koningin Wilhelmina voor de
BBC-microfoon tijdens de toespraak
ter gelegenheid van Haar verjaardag
op 30 augustus 1941.
Foto links: Broadcasting House,
hoofdkwartier van Radio-Oranje in
oorlogsjaren.
beradenheid en van groot vertrouwen
in de toekomst. Een Engelsman vroeg
ons eens, wat „OZO" toch betekende.
Toen wij antwoordden „Oranje Zal
Overwinnen", vroeg hij of „ROZO"
oftewel „Radio-Oranje Zal Overwin
nen" ook niet passend zou zijn? Ja
antwoordden wij wel passend,
maar niet helemaal gepast, want Ra
dio-Oranje staat in dienst van Oranje!
Hij begreep ons onmiddellijk.
Ja, „Broadcasting House" in de
oorlogsjaren! Herinnert u zich nog de
uitzendingen van „De Brandaris"
van juli 1941 tot november 1942?
Eigenlijk waren zij bestemd voor de
varende Nederlandse zeelui, maar
uit de reacties, die zowel tijdens als
na de oorlog binnenkwamen, bjeek
zonneklaar, dat zij ook in het vader
land honderdduizenden enthousiaste
luisteraars hadden gevonden. Daar
zorgden „Bob" en „De Rotterdam
mer" (om maar twee medewerkers
te noemen) heus wel voor!
Een bekende figuur bij Radio-
Oranje was ook de heer A. J. Fran-
sella, die onder het pseudoniem „De
Londenaar" commentaar in het Ne
derlands gaf op het oorlogsnieuws en
zich dank zij de uitstekapde wijze,
waarop hij die deed, mocht verheu
gen in een grote populariteit bij Ne-
derland's talrijke (clandestiene) luis
teraars, Nu wij dit schrijven, duiken
andere namen uit de herinnering op,
namens als Sandberg, Van Os, Van
den Broek, De Jong, Van Stuwe, Den
Doolaard, Sluizer en andere. Zij be
hoorden allemaal tot de Radio-Oran
je ploeg. Ook de heer H. B. Fortuin,
die als „program producer" vele
steentjes bijdroeg, verdient een eer
volle vermelding in deze herinnerin
gen. En dan natuurlijk mevrouw An
na Koch, die als radio-spreekster van
juli 1941 tot aan het einde van de oor
log de goede zaak uitstekend diende.
Of Radio-Oranje ooit van de dien
sten van Elaine Cunningham, Monica
Bell en andere „effect girls" gebruik
maakte, durven wij niet met zeker
heid te zeggen. Wel weten wij, dat zij
in de sombere oorlogsjaren in „Broad
casting House" soms voor een „lichte
toets" zorgden, als zij met eenvoudige
hulpmiddelen voor de bij-effecten
(zoals hoefgetrappel, het rinkelen
van een telefoon en wat dies meer
zij) tijdens de uitzendingen zorgden.
Misschien passen „effect girls" niet
helemaal in het sombere kader van
een wereldoorlog, maar wel deden zij
