GEVEDERDE THERMOMETER GAF ZIJN
GEHEIMEN PRIJS
Tong van Mallee is zeer gevoelig
(GALBULTEN)
gemeen en geniepig
DE LEIDSE COURANT
Vogel reageert onmid
dellijk op kleine tempe
ratuursverschillen
TTot voor kort meende men, dat een
mallee zijn eieren controleerde,
als hij zijn snavel in het zand stak.
Thans weet men wel beter.
Een der eigenaardigste en belangwekkend
ste Australische vogels is de mallee (Lei-
pea ocellata Gould). Tientallen jaren
hebben de leefwijze en de gewoonten, de
broedgewoonten vooral, van die vogel de
mannen der wetenschap geboeid De wijze,
waarop hij zijn eieren uitbroedt en op de
vereiste temperatuur weet te houden, be
tekende voor de biologen tal van proble
men. Daarom besloot men enige tijd gele
den, die problemen tot een oplossing te
brengen. Men begon met een aantal proe
ven, die thans afgesloten zijn en die een
heel interessante „thermometer-waarheid"
aan het licht brachten.
De tong.
De meeste vogels broeden hun eieren uit
door er enige tijd op te zitten en zo de
vereiste temperatuur te geven. Niet aldus
de mallee. Deze vogel begraaft zijn eieren
in een hoop aarde, waarvan de tempera
tuur varieert naar gelang van het weer,
dus van de „buitentemperatuur". Het was
aan de mannen der wetenschap bekend,
dat de vogels hun aarden broedhopen
warmer of kouder maakten, maar tot voor
kort was het beslist onveildaarbaar, hoe
zij de temperatuur konden meten. Op
grond van de ervaring wist men evenwel,
dèt een mallee dat kan en wel tot op twee
graden nauwkeurig Hoe? Thans weten de
biologen, welk „instrument" de mallee
als thermometer gebruikt. Het is zijn tong.
Met de tong meet de mallee nauwkeurig
de temperatuur van zijn broedhoop.
De mallee-proefnemingen vonden plaats
te Griffith in Nieuw-Zuid-Wales. Men be-
fon met vast te stellen, dat de broedhoop,
ie de mallee bouwt om zijn eieren te
„ontwikkelen", ongeveer 80 cm. hoog is. De
heuvel krijgt zijn warmte door de verrot
ting van organische stof, die de vogel in de
broedhoop begraaft. De vogel regelt de
temperatuur van de broedhoop door deze
hoger dan wel lager te maken of door er
„regelingsgaten" in te maken, die hij af-
Foto boven: Hoewel zij gewoonlijk
schuw ls, schijnt de Mallee geen
vrees te kennen als zij denkt, dat
haar eieren in gevaar zijn. Een we
tenschappelijk werker onderzoekt
hier de broedhoop, waarin de eieren
van de vogel verborgen zijn, ter
wijl het dier er nonchalant bij staat.
Foto hiernaast staat een Mallee
trots bovenop haar broedhoop. Diep
in het binnenste van de „berg" lig
gen haar eieren. Ze worden op tem
peratuur gehouden door de warmte
van rottende plantenr "ten, die de
vogel eronder begraven heeft.
wisselend (al naar gelang van de tempera
tuur) open of dicht maakt.
Proefhopen.
De biologen, die het mallee-experiment
uitvoerden, kozen twee broedhopen als
proefheuvels. Onder een der hopen brach
ten zij een elektrische verwarmingakabel
aan. Uit de andere verwijderden zij alle
rottende stoffen, die de vogel er in begra
ven had. Zij vervingen die stof door ge
woon zand, zodat het uiterlijk en hc4 for
maat van de broedhoop niet veranderd
waren. Op deze manier verftregen zij een
verwarmde en een koude broedhoop. Nu
kon men vaststellen of de vogels inderdaad
temperaturen konden meten dan wel of zij
alleen maar reageerden op de temperatuur-
wijzigingen ingevolge seizoenswisselingen.
En wat bleek? De wetenschappelijke on
derzoekers bemerkten tot hun verbazing,
dat de vogels iedere, zelfs een zeer kleine
(2 graden) temperatuursverandering van
de broedheuvel ontdekten en er op rea
geerden.
De vogels wekten de indruk, beslist in
de war te zijn gebracht, als zij bespeurden,
dat hun broedhoop warm was, als hij koud,
en koud, als hij warm had moeten zijn. Zo
nu en dan keken zowel de hanen als de
hennen naar de broedhopen alsof zij wil
den zeggen: „Maar dat is onmogelijk,
dat kan toch niet waar zijn!" Zodra zij
echter over de eerste ontsteltenis heen wa
ren, werden de vogels onrustig en bedrij
vig. Zij stelden dan allies in het werk om
de temperatuur van de broedheuvels weer
op het juiste niveau te brengen.
De snavel.
Terwijl de vogels bezig waren met de
temperatuurswerkzaamheden constateer
den de biologen, dat zij daarbij vaak hun
snavel in het zand staken. Diep, tot aan de
ogen toe. „Ze pikken zeker in het zand om
hun eieren te controleren", was de eerste
reactie van de mannen der wetenschap. Al
spoedig kwam evenwel vast te staan, dat
de vogels doordringen met in het zand te
pikken nadat de eieren waren uitgebroed
en er mede begonnen vóór de eieren ge
legd waren.
Tijdens dat pikken in of „proberen" van
de grond pikte een mallee enige malen
snel achtereen met open. snavel in het
zand en vervolgens begroef hij als het ware
zijn snavel in de broedhoop. Nadien kwam
de snavel weer te voorschijn en werd h(j
onmiddellijk geopend. De vogel had dan
een mond vol zand, dat hij geleidelijk liet
vallen. Toen wist de mens, hoe de vogel
de temperatuur vaststelt. Immers, na enige
van die „snavel-manoeuvres" begonnen
de dieren onmiddellijk maatregelen te tref
fen om de broedheuvels warmer of kouder
te maken.
De tong van de mallee dient het dier als
thermometer. Dit was het geheim van die
zonderlinge vogel. Het kostte de mens tien
tallen jaren om het te ontsluieren. Die
mallee-tong moet uiterst temperatuurge-
lig zijn, want verschillen van nog geen
twee graden kan de vogel ermede regis
treren.
Die mallee-vogels zijn „gevederde ther
mometers", schreef een der biologen in zijn
rapport. Het is een volkomen juiste karak
teristiek. Vrijwel geen mens is in staat om
zonder themometer of weerbericht
de temperatuur in een kamer of buiten
„op het gevoel af" zo nauwkeurig te be
palen als de mallee.
Jeuk stoort de
noodzakelijke slaap
DE ZOGENAAMDE GALBULTEN
hebben niets te maken met de wer
king van de gal of met ziekte van de
galblaas, zoals men misschien zou
menen uit het woord te kunen aflei
den' Waar die naam precies vandaan
komt is niet duidelijk. De dokter
spreekt trouwens liever over urti
caria.
De bedoelde bulten of blazen kun
nen zich ook wel eens bij volwas
senen vertonen, maar meestentijds is
het een echte kinderkwaal. Sommige
kleuters hebben er telkens mee te
doen.
Af en toe zit hun huid ineens vol
met die dikke plekken die erg jeuken.
Natuurlijk wordt er flink aan gekrab;
zodat er nogal eens wondjes ont
staan.
't Wordt erger in bed
HET KOMT herhaaldelijk voor, dat
de slaap in err\stige mate wordt ge
stoord, want de jeuk wordt in de
warmte van het bed steeds erger.
Het maakt de indruk of het opko
men van de bulten op een volkomen
toeval berust. In werkelijkheid is er
echter wel degelijk een oorzaak op te
sporen.
Het vinden van de juiste oorzaak is
van groot belang, omdat daarmee de
sleutel voor de algehele genezing te
vinden is. Men zal daarbij meestal
moeten zoeken onder de voedings
middelen.
Dat wil zeggen: bijna steeds is er
kort tevoren iets genuttigd dat bij
anderen in het minsi geen stoornis
sen geeft, maar dat door het kind in
kwestie nu eenmaal slecht verdragen
wordt.
Chocoladeletters
KINDEREN die vaak galbulten
hebben, zijn meestal overgevoelig te
genover bepaalde bestanddelen van
het gewone voedsel of van de gebrui
kelijke versnaperingen.
Zo zijn er moeders die zich, bij het
optreden van galbulten bij hun kind,
dadelijk afvragen of hun zoontje of
dochtertje weer chocolade gegeten
heeft.
Zulke moeders weten dan uit er
varing dat hun kind chocolade niet
verdraagt: niet in de vorm van cho
coladerepen, niet in de vorm van
chocoladeletters, niet in de vorm van
kopjes chocolademelk.
Niet zo dom
ZIJZELF ZIJN DAN NATUUR
LIJK niet zo dom hun kind deze
snoeperij te geven, maar het kind
vindt het lekker en het heeft choco
lade gegeten zonder dat moeder 't
wist.
Want hoe gaat het? Goedmenende
buren en welwillende familieleden
zijn niet altijd op de hoogte van de
bestaande overgevoeligheid.
En wanneer zij er al over hebben
horen spreken, verklaren zij het voor
„grote onzin" en vinden zij „dat het
schaap best een chocolaatje mag heb
ben".
IN ANDERE GEVALLEN is het de
's winters toegediende levertraan die
de schuldige is. In zo'n geval kan
men de gewenste vitamines natuur
lijk maar beter in andere vorm ver
strekken.
In welke vorm dat dan moet zijn,
kan voor zulke kinderen het beste
worden beslist door de huisarts of
door de dokter van het consultatie
bureau.
De levertraan zal niet worden ver
dragen door zijn grote vetrijkdom,
want het zijn vooral de vetrijke voe
dingsmiddelen die curticaria teweeg
brengen.
Gebakken visjes
WANNEER ER bij een kleutertje
telkens weer galbulten verschijnen is
het daarom zaak er eens goed op te
letten of het kind niet met vette eet
waar wordt volgestopt.
Sommige kleintjes eten uit zich
zelf al veel vette dingen omdat ze zo
veel houden van worst, spek, spekvet
en gebakken visjes!
Bij kinderen met galbulten moet
zoiets al helemaal worden tegenge
gaan, want het consumeren van dit
soort spijzen is voor kinderen beslist
geen noodzaak.
Melk en eieren
HEEL VAAK zijn melk of eieren
de oorzaak van het optreden van gal
bulten. Het is goed dit te weten dan
kan men daar ook op letten.
Nu is het moeilijk om moeders van
kinderen met galbulten duidelijk te
maken dat zij iets in de voeding ach
terwege moeten laten.
Nog teveel wordt er gedacht dat je
alles moet „overeten", nog teveel
wordt er gedacht dat boter, room en
vet vlees voor kinderen zo gezond
zijn. Omgekeerde is eerder waar.
Grote verbetering
Levertraan te vet SPECIAAL voor kleuters die paffe
rig dik zijn, die er bleek uitzien, die
herhaaldelijk verkouden worden en
die neiging tot bronchitis, galbulten
en andere huidafwijkingen hebben is
't een weldaad als ze dieet krijgen.
Zulke kinderen kunnen er gewel
dig op vooruit gaan wanneer ze op
Speurtocht in de Gran Chaco,
door Hugo Kocher. - Uitg. Hel
mond te Helmond.
In de serie Jeugdpockets zijn weer
andere series. Hier is er een van de
serie Indianenverhalen, nu eens niet van
Noord-Amerika, zoals de ouderen van
ons ze vroeger verslonden, maar van
Zuid-Amerika. De verhalen zijn er niet
minder spannend om, want een land als
Paraguay met zijn oerwouden laat alle
ruimte voor de fantasie. Allerlei avon
turen In de bossen zijn In dit boekje te
vinden, dat door jongens van 14-17 jaar
met smaak gelezen zal worden.
een voeding worden gezet die maar
weinig vet bevat.
Dat hoeft moeder niet zelf te gaan
ondernemen. Ook dat zal de dokter
wel zeggen, maar omdat de moeders
het dan toch maar uit moeten voeren
is het goed dat ze er vast eens van
gehoord hebben.
Ondermelk - yoghurt
IN ZO'N vetarm dieet kan de melk
niet worden gemist, dit belangrijke
voedingsmiddel kan men zeker niet
zo maar weglaten.
De kleuter zal dan wel karnemelk
moeten drinken of ondermelk-
yoghurt moeten eten ter vervanging
van de gewone „zoete" melk of pap.
(Nadruk verboden).
Dr. H. W. Scalongne.
Robinson Crusoë, van Daniel
Defoe. - Zuid-Nederlandse Uit
geverij, Antwerpen.
Wie kent de figuur van ons aller Ro
binson Crusoë niet? In dit Jeugdpocket
boekje vindt men een Nederlandse be
werking van het ontsterfelljke verhaal
van Daniel Defoe. Ontelbare generaties
jongens hebben reeds genoten van de
wederwaardigheden van deze eenzame
schipbreukeling op het onbewoonde
eiland en van de geniale wijze, waarop
hij zich een primitieve huishouding
schiep. Een aanbeveling is niet meer
nodig.
„Avontuur schuilt overal", door
Ronald Ross. - Uitg.: Lannoo,
Tielt (B.) Den Haag.
In het boekje „Avontuur schuilt over
al", met als ondertitel: Sterke verhalen
voor jonge mensen, heeft Ronald Ross
een aantal min of meer bekende ge
beurtenissen verhaald, waarvan het
heet dat ze, ondanks het sterke karakter
daarvan, waar moeten zijn gebeurd. Het
boekje bevat gelukkig geen „vette" sen
satie, de Jonge lezers zullen er pleizier
aan kunnen beleven. Het ls tevens be
doeld als voorleesboekje. W. A N. van
Heugten heeft het goed uit het Duits
vertaald.
„St. Denis, chevalier van Frank
rijk", door Paul I. Wellman. -
Uitg.: Zuid-Holl. Uitg. My. Den
Haag (Ad. M. C. Stock).
Een boek van avontuur, liefde en
inquisitie in Spaans-Amerika van de 18e
eeuw, meer bepaald in Mexico en Texas.
Wellman weet zijn figuren levensecht
voor ogen te zetten maar hij doet dat
op een wijze die maar al te dikwijls
speculeert op de zedelijke zelfkant. .Bo
vendien zijn de karakters van zijn su
jetten wel eens wat al te sterk ge
kleurd, een bezwaar tegen dit overigens
boeiend geschreven werk. Voorbehou
den voor rijpe lezers.
Angélique. Dl. I - Markiezin der
Engelen. Trilogie door Anne en
Serge Golon. - Uitg.: Zd. Hol
landse Uitg. My., Den Haag (Ad.
M. C. Stok).
De trilogie „Angélique", waarvan
thans het eerste deel is verschenen,
geeft een zedenschildering uit de tijd
van Lodewijk XIV van Frankrijk. Dit
wetende, zal de lezer het boek met een
bepaald vooropgezet oordeel ter hand
nemen. Het werk kan vrijmoedigheid
en openhartigheid niet worden ontzegd,
maar evenmin een spanning die de lezer
tot het einde toe boeit. In historisch op
zicht moeten er echter wel een aantal
vraagtekens worden geplaatst Het is
duidelijk: voor volwassenen met de gave
des onderscheids.
„Klerkegaards Redevoeringen".
Gekozen, vertaald en Ingeleid
door H. A. van Munster. Pris
maserie, uitg. Het Spectrum,
Utrecht/Antwerpen.
De Deense denker S. A Kierkegaard
staat wel in de belangstelling. Na een
biografie en een keuze uit zijn dagboe
ken, verscheen in de Prismareeks een
bloemlezing uit zijn redevoeringen.
Ook hierin ontpopt zich de bestrijder
van het officiële Christendom zich als
een vader van het existentiële denken.
De (overigens nimmer uitgesproken)
redevoeringen, door Kierkegaard In
twee delen uitgegeven onder de titels
„Stichtelijke redevoeringen" en „Liefde
daden" geven geïnteresseerden een goe
de kijk op leven en werken van deze
filosoof.
