anöeRsens spRookjes-qanzenBORÖ
Het
Heilig
Kerstmisgilde
houdt schone traditie levend
KERSTMIS 1959
DE LEJDSE COURANT
PAOINA 2
Herinnering aan
middeleeuwen in Haarlems
nieuwe kathedraal
CHARITAS EN LIEFDEMAALTIJD
Waar worden 's winters 34 behoeftigen ge
durende 12 weken bedeeld met grutterswaren
en wordt in de zomer aan 13 bejaarde dames-
zonder-middelen een rijtoer, gevolgd door een
maaltijd, aangeboden? Dit gebeurt alleen nog
in Haarlem en het H. Kerstmisgilde uit de 14e
eeuw is er verantwoordelijk voor.
AL EENS in de gelegenheid was, de architec-
tonische schoonheden in zich op te nemen van het
pronkjuweel van het Haarlemse diocees: de rijzige ka
thedrale basiliek van St. Bavo aan de Leidsevaart, die
monumentaal de functie van haar eerbiedwaardige
voorgangster, de oude St. Baaf op de Grote Markt,
heeft overgenomen en een rijke overkoepeling vormt
boven de huidige bisschopszetel, zo iemand is ogen te
kort gekomen bij het zien en verwerken van alles
waarmee deze hoofdkerk haar buitenste en binnenste
fraais tentoonstelt.
U zult, als u op u zelf bent aangewezen, het ge
voel krijgen van de vreemdeling in Jeruzalem.
Zonder gids komt u er niet uit, blijft het maar dwa
len. Maar het is een boeiend dwalen; u proeft er de
schoonheid, die de moderne kunst voortbrengt, én u
vindt herinneringen aan oude kathedralen in tiental
len kapellen in de zijbeuken en in een krans achter
het hoogkoor.
En zo zult u staan in het noorder transept voor de
treden, die voeren naar een hogere beuk met een ka
pel, welke het gezicht draagt van deze tijd: aan het
einde een strak, stijlvol altaar, artistiek gedreven
lichtkronen, gebrandschilderde ramen en rijen banken
waarin de gelovigen 's zondags gekeerd staan naar het
hoogaltaar in het midden van de kerk. Een kapel
gewijd aan de H. Familie ruim vijftig jaar oud, maar
het verlengstuk vormend van een geschiedenis, die er
gens in de 14e eeuw een aanvang nam. Hier is het, dat
wij stil blijven staan en ons laten vertellen over een
historie, die enig in ons land is.
Als het mogelijk was zouden in de kapel van de H.
Familie de eeuwen op u neerzien. Ze zouden er alle
reden toe kunnen hebben, want in deze kapel is een
traditie vastgelegd welke andere overleveringen ruim
schoots verslagen heeft en overleefd. U staat op het
grondgebied van het Heilig Kerstmisgilde.
LIET WAS IN de tijd, dat de Kerstkribbe zijn entree
maakte bij het gelovige volk. St. Frans van Assi-
sië had een visioen het wonderbaar gebeuren van
de Kerstnacht concreet voor zich gezien en met pau
selijke goedkeuring werd de geboorte van Christus
voor de christenmensen aanschouwelijk gemaakt in het
stalletje, zoals wij het thans kennen. De aandacht voor
het Kerstgebeuren had nieuw leven gekregen.
In Haarlem inspireerde de kribbe zelfs tot een nieuw
idee. Er waren daar enige vrome lieden, die „die salighe
gheboorte Christi ter eren" een broederschap stichtten
die zij in de vorm van een „gilde" goten. Vierenvijftig
Haarlemse mannen en vrouwen richtten het „Cors-
ghilt" op, zoals blijkt uit een rijm, dat afgedrukt
staat onder een door de gildebroeder Jacob Adriaensz.
Maetham voor het gilde in 1606 gegraveerde prent.
Dit idee was, wij zeiden het reeds, nieuw. Niet nieuw
evenwel was het doel, dat zij met dit gilde beoogden:
het beoefenen van de christelijke charitas, wat vroe
ger nog „liefdadigheid" heette. De 54 hielden eenmaal
per jaar agapè een liefdemaaltijd, waarop aan 13 be
hoeftige Haarlemse oude van dagen goed werd gedaan.
Overigens had deze agapè nog een bijdoel, n.l. het ver
stevigen van de band tussen de gildebroeders en gilde-
zusters.
Nog steeds, na eeuwen, bestaat het Kerstmisgilde uit
54 personen, dit is in de reglementen vastgelegd. Het
lidmaatschap was erfljjk en stond open voor Haarlem
mers van alle rang en stand. In de loop der tijden is even
wel de adel de gelederen gaan uitmaken, door de moge
lijkheid van koop van het recht van successie. Dit is
zo gebleven. Alleen het Haarlemse element is groten
deels verdwenen. Er zijn nog maar een paar Haarlem
mers in het Gilde o.w. mr O. P. F. M. Cremers, de
huidige burgemeester en de heren Heerkens Thijssen.
De meeste overige gildeleden wonen buiten de bloe
menstad, tot in het buitenland toe.
De eerste zetel van het H. Kerstmisgilde was de
Kerstkapel in de oude St. Bavo, óók naast het noorder
transept. Met middeleeuwse ijver zorgden de gilden
leden voor de aankleding en meubilering van hun ka
pel. Ze hadden een eigen Kerst-kapelaan en een eigen
koster, die tevens fungeerde als „kaersdregher". Het
grote feest van het Gilde was natuurlijk Kerstmis,
wanneer er een luisterrijke H. Mis werd gezongen,
maar de gildeleden deden meer: wekelijks werden
drie Missen gelezen voor de stichters en overleden le
den. Op Kerstmis, het feest van S. Joannes de Doper en
Onnozele Kinderendag (Alrekinderendach) werden ge
zongen Missen gecelebreerd. Op 28 decembe. was het
feest in de Kerstkapel voor de koorknapen van de St.
Baaf.
f"\E HERVORMING was niet bevorderlijk voor de
bloei van het Kerstmisgilde. De katholieken werden
uit de St. Baaf verdreven en het altaar van het gilde
werd verwoest. Het gilde dook onder en begon een
schuilbestaan in een Haarlemse statie. Maar de schuil-
jaren konden het leven in het gilde niet doden, hoewel
het aantal H. Missen tot een minimum was geslonken.
Het Kerstmisgilde sukkelde zo voort tot 1823, toen
drie baronnen, onder wie de toenmalige gilde-deken,
de missen weer vastlegden op eenmaal per week, op
Kerstmis, Onnozele Kinderen en St. Jan.
Via de St. Jozefkerk, die in de vorige eeuw vanaf
het herstel van de kerkelijke hiërachie tot kathedraal
was gedoopt, kwam uiteindelijk het Kerstmisgilde in de
nieuwe St. Bavo, waar het weer ging bloeien als weleer.
Nog steeds zijn er de 54 gildebroeders en -zusters, die,
geprikkeld door het voorbeeld van hun voorvaderen-in-
het-gilde, alles in het werk hebben gesteld, de kapel
die voor hen werd gereserveerd het aanzien te geven,
het H. Kerstmisgilde waardig. Het resultaat kunt u
nu zien. De aankleding van de kapel is verzorgd door
befaamde kunstenaars: het altaar is van Mari Andries-
sen, de ramen en de 4 kostelijke kronen zijn van Han
Bijvoet en onlangs is de kapel voltooid met een prach
tige bestuursbank van de beeldhouwer Albert Termote.
Het is de eerste kapel in de basiliek welke compleet is,
naar de plebaan, mgr H. W. Agterof, ons vertelde.
Nog steeds beoefenen de leden van het gilde de
charitas op een wijze, die alle lof verdient. Nog steeds
ook worden de H. Missen gelezen en op een zaterdag
in de junimaand hierin zien wij de enige afwijking
van de Kerstgedachte wordt om kwart voor twaalf
een stille H. Mis gelezen waaraan de jongens van de
Haarlemse Koorschool met hun klare stemmen luister
bijzetten. „Eenmaal heb ik onder deze H. Mis gepreekt",
plebaan Agterof. zelf gildebroeder, kan nóg genieten
bij het ophalen van deze herinnering. „Ik had voor
de gildeleden gepreekt over „de adel" en de dames en
heren hadden het erg mooi gevonden. Enige tijd later
echter kwam men tot de ontstellende ontdekking, dat
er niet gepreekt had mogen worden. Dit stond zo in
de reglementen. Ik heb het nadien maar niet meer
gedaan".
De liefdemaaltijd zouden de leden niet graag willen
missen en op die juni-zaterdag komen de baronnen en
jonkheren nog steeds bijeen zowaar meestal buiten
Haarlem voor hun agapè. En dan brengen ze hun
huwbare zonen en dochters mee. Dit staat niet in de
reglementen en het is ook geen doelstelling van het H.
Kerstmisgilde te Haarlem, maar het kan leiden tot
een versterking van de band tussen de gildebroeders
en gildezusters. Het Kerstmisgilde zij een nog lang
leven beschoren
Als je terecht komt
op 14: heb je zorgen, net als de heks en moet je
drie plaatsen terug;
op 20: spring je in de Vliegende Koffer en vlieg
je vijf plaatsen vooruit;
op 38: ontmoet je de Varkenshoeder en moet je
een beurt overslaan om te luisteren naar de Mu
zikale Ketel;
op 45: zie Je hoe Grote Klaas de Kleine Klaas In
het water gooit. Van schrik val je er zelf ook in
en het water voert je twee plaatsen terug.
op 50: ontmoet je de Soldaat van de Vuurslag,
op de rug van de Hond met Ogen als Theeschotel
tjes. Je gaat achter de soldaat op de hond zitten
en rijdt vijf plaatsen verder;
op 55: blijf je staan kijken naar de Nieuwe Kle
ren van de Keizer en slaat daardoor een beurt
over en
