Grondlegger der
klokkengieterskunst
in de Nederlanden
Moei ik mij aanmelden,
of gaat dai vanzelf?
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 11
(Advertentie).
Lloewel het geboortejaar van Fran-
pois Hemony, de schepper van
zovele welluidende kariljons binnen
en buiten onze landsgrenzen, "slechts
bij benadering kan worden vastge
steld, wordt algemeen aangenomen,
dat hij in 1069. dus thans 350 jaar
geleden, te Levécourt in het vroegere
hertogdom Lotharingen het levens
licht zag.
Fransman van geboorte en gespro
ten uit een geslacht van Lotharingse
klokkengieters, maakte Hemony de
lage landen tot het toneel waar hij
zijn grote triomfen vierde en zijn
kunst tot de hoogste graad van in
zijn tijd mogelijke ontwikkeling
bracht.
Eerst vanuit Zutphen, later vanuit
Amsterdam, waar de stad hem en
zijn broer Pieter aan het Molenpad
bij de Keizersgracht een geschutgie
terij ter beschikking steldé, vonden
de Hemony-beiaarden, waarvan vele
nog in onze dagen hun sonore of tin
gelende klanken over stad en land
uitstrooien, hun weg naar alle stre
ken van de noordelijke en zuidelijke
Nederlanden, naar Duitsland en zelfs
naar Scandinavië.
Waar, zoals gezegd, aangenomen
wordt dat Francois Hemony in 1609
werd geboren is er alleszins reden
om nu, in 1959, bij deze Franse Ne
derlander stil te staan en tevens om
1959 met minder of meerder recht
en reden een „Hemonyjaar" te noe
men.
Liet dorp Levécourt, in het huidige
departement van Haut-Marne,
ligt in een landstreek die Le Bassig-
ny wordt geheten, niet ver van de
plaats waar de Maas ontspringt.
Hier woonden reeds vanaf de mid
deleeuwen ambachtslieden, die zich
van geslacht op geslacht bezig hiel
den met het gieten van klokken.
Doch, hoewel hier wel de gieters
woonden, werden de klokken niet al
leen déar gegoten, zeker niet over
wegend. De klokkengieters waren
veelal reizende ambachtslui, die hun
stiel uitoefenden daar, waar de klok
ken hun bestemming moesten vin
den.
Dat behoeft geen verwondering te
wekken. De transportmiddelen van
die tijd rond de wisseling van de
zestiende naar de zeventiende eeuw
waren niet bijster geschikt om klok
ken van honderden ponden zwaar
van Le Bassigny over te brengen
naar ver buiten de grenzen liggende
streken. Reeds van de middeleeuwen
af werden de klokken „ter plaatse"
gegoten, maar Le Bassigny in het
hertogdom Lotharingen was de streek
vanwaar de gieters uitzwermden en
op gezette tijden weer terugkeerden.
Hun geslachten droegen namen als
Aubertin, Rogier, Symon, Brutel,
Vaillant, Michelin, Hemony, die met
meerdere anderen een bekende klank
hadden in de toenmalige geestelijke
en burgerlijke kringen, die de torens
van hun kerken en van hun steden
van een beiaard wilden voorzien.
Omstreeks 1609 werd Francois He
mony geboren uit ouders wier
namen thans niet meer bekend zijn.
Zijn broer en latere compagnon Pie
ter zag tien jaar later, eveneens te
Levécourt het levenslicht voor de
eerste maal. Ook is nog een zuster
van hem bekend, die de namen An
na Margaretha droeg.
Reeds in hun kinderjaren leerden
de broers Hemony het edele klok
kengietersvak en werkten zij mee in
De Westertoren in Amsterdam,
een der vele torens van ons land
waarin een Hemony-klokkenspel
hangt. Deze beiaard zal dit jaar wor
den gerestaureerd en met enkele
klokken worden uitgebreid.
(Foto Dienst P. W. van Amsterdam)
de werkplaatsen van hun familie. De
geslachtenlange ervaring van de
ouderen was de beste maar ook dik
wijls de enige scholing die de jonge
ren kregen. Wellicht zullen de beide
jonge Hemony's in hun jeugd reeds
vele reizen met vader of familiele
den hebben gemaakt, doch keerden
met dezen geregeld weer naar de
geboortestreek terug. Toen Francois
25 jaar oud was schijnt hij echter
met de toen 15-jarige Pieter Le Bas
signy voor goed te hebben verlaten.
In 1636 giet Francois, tezamen met
een zekere Joseph Michelin, die la
ter zijn zwager worden zou, zijn
eerste klok als zelfstandig gieter.
Pieter deed zulks in 1640, tezamen
met Francois. Beide klokken waren
bestemd voor plaatsen in Oost-
Friesland, Repelen en Wankum, en
de broers zullen toen nog wel rei
zend gieter zijn geweest. Ruim der
tig jaar was Francois oud toen hij
trouwde met Marie Michelin, als hij
een spruit uit een geslacht van Lo
tharingse klokkengieters. Vermoede
lijk heeft hij zich toen metterwoon
in Zutphen gevestigd, waar ook Pie
ter Hemony neerstreek. In compag
nonschap goten zij dat jaar (1641)
hun eerste klokken in Nederland,
een z.g.n. „driegelui" voor Goor.
In 1642 wordt uit het huwelijk van
Francois en Marie een zoon geboren
die de naam van zijn vader krijgt,
drie jaar later krijgt het echtpaar
een dochter, Anna Margaretha. In
1646 zal de vennootschap mét Pieter
zijn verbroken en de laatste een
eigen gieterij in Herford hebben ge
vestigd. Weer later vestigt Pieter
zich in Gent, van welke stad hij
poorter wordt, maar Frans krijgt in
1647 het poorterschap van Zutphen.
Vele beiaarden, klokken en ge
schut waren reeds door Francois ge
goten, werkstukken, die hem een
grote faam hadden bezorgd, toen hij
op 10 december 1665 officieel door
burgemeesteren van Amsterdam
werd aangesteld als stadsklokken-
en geschutgieter van de rijke koop
stad, maar eerst twee jaren later, in
1657, trekt hij met z'n gezin naar de
stad aan Amstel en Y.
Het huiselijk geluk in deze stad
duurde niet lang, want in 1661, op
6 september, sterft Marie Michelin,
die in de Nieuwe Kerk wordt begra
ven. Zes jaar later (1667) sterft ook
Francois en wordt op 24 mei te rus
ten gelegd, eveneens in de Nieuwe
Kerk, waar ook broer Pieter z'n graf
vindt in 1680, gestorven op 61-jarige
leeftijd.
\7ele kariljons en luidklokken in
ons land verklanken nog immer
de roem van de Hemony's. Maar niet
alleen de klokken getuigen van hun
vakmanschap, immers, behalve het
geschut dat zij goten in tijden van
oorlog en beroering, vertellen ook
de beelden op het Amsterdamse
stadhuis, nu het Koninklijk paleis,
van hun kunnen.
Deze door Quellinus ontworpen
beelden, de Voorzichtigheid, de
Waakzaamheid, de Rechtvaardigheid,
de Matigheid, de Vrede en Atlas, de
wereld torsende, werden door Fran
cois in de jaren 1662 tot 1665 gego
ten.
Maar de klokken bezorgden de He
mony's de grootste roem en wel
mocht Joost van den Vondel hen en
hun klokken bezingen in zijn lof
dicht „Op het klockmusyck t'Am-
sterdam".
Hun klokken en beiaarden hangen
nog in vele torens van ons vaderland
en daarbuiten en zingen nog dage
lijks hun „klockmusyck" over daken
en tinnen. Zij maakten beiaarden
voor de Wijnhuistoren in Zutphen
(in 1920 door brand helaas vernield),
de Lebuinus van Deventer, de Sint
Pancras van Enkhuizen, de stadhuis
toren van Den Bosch, voor Utrecht
in de Nicolai- en de Jacobstoren en
de toren van de Dom, voor de Euse-
biustoren in Arnhem, in 1944 door
de oorlogsgruwel nagenoeg verloren
gegaan, Culemborg en vooral voor
Amsterdam, waar Hemony-beiaar
den hangen in de torens van de Zui-
derkerk, de Oude Kerk en de Wes-
terkerk, alsook in het paleis op de
Dam, het enige kariljon in Neder
land dat particulier bezit is, n.l. van
de koningin. Maar ook Amersfoort,
Delft en Haarlem kunnen bogen op
zulk een bezit en in Leiden hing er
een Hemony-beiaard in de toren van
het stadhuis tot de brand van 1929.
In Stockholm zingen hun klokken,
in Mainz en Hamburg, Antwerpen
en Brussel en niet te vergeten in de
St. Rombout van Mechelen, de ba
kermat van het moderne beiaardspel.
In bijna iedere zichzelf respecteren
de oude stad van Holland en Vlaan
deren kunnen we klokken vinden
met het kostbare opschrift: Francis-
cus (et Petrus) Hemony me fecit
(fecerunt), Frans (en Pieter) Hemo
ny hebben mij gemaakt. In torens
van stad- en raadhuizen, van roomse
kerken en bedehuizen voor de her
vormden, welker kerckmeesteren
Het is niet altijd gemakkelijk te
begrijpen wat bedoeld wordt met
van „rechtswege" verzekerd zijn. De
ene zegt, ik behoef mij niet aan te
melden, een ander is weer van me
ning dat het wél moet geschieden.
Niet altijd echter zijn wij automatisch
verzekerd. Wel is dit het geval bij de
ongevallenwetten, de ziektewet, de
kinderbijslagwet en de werkloosheid-
wet.
Bij deze laatste wet is iemand ech
ter niet meer verzekerd als hij 65
jaar is geworden en nog in loondienst
werkt of is blijven werken.
De invaliditeitswet kent de term
„verzekeringsplichtig" zijn, dat wil
zeggen, dat de werknemer zich moet
aanmelden ofwel verzekeren.
Vooral willen wij hier de aandacht
eens vestigen op de bepalingen be
treffende het ziekenfondsenbesluit.
Volgens dit besluit is men nimmer
automatisch" verzekerd.
In loondienst.
Wie in loondienst treedt, het doet
er niet toe welk beroep dit betreft,
dus ook de dienstbode of het dienst
meisje dat óf wel inwonend is óf 5
of meer dagen bij dezelfde werkgeef
ster per week in dienst is, moet zich
laten inschrijven bij een algemeen
ziekenfonds.
Om dit te bereiken dient hij of zij
bij een ziekenfonds een formulier af
te halen, dit in te vullen en daar
tevens over te leggen een volledig
ingevulde werkgeversverklaring.
Laat betrokkene dit na, dan loopt
hij kans, dat hij geen aanspraak kan
maken op genees- en heelkundige
behandeling voor rekening van een
ziekenfonds.
Vooral zij, die voorheen als indi-
rect-verzekerden werden beschouwd,
doch arbeid in loondienst zijn gaan
verrichten, vergeten nog wel eens
dat zij zijn overgegaan naar de groep
„rechtstreeks" verzekerden.
Als gezinsleden gaan verdienen.
In hoofdzaak worden hier bedoeld
gezinsleden, die zijn dus zij die met
de rechtstreeks verzekerde samen
woonden en voor wie deze laatste
onderhoudsplichtig was. Kinderen
zijn alleen dan rechtstreeks verzekerd
wanneer zij beneden 16 jaar zijn en
hiermede worden gelijkgesteld stu
derende en invalide kinderen van 16
tot 27 jaar.
Gaat een indirect-verzekerde zelf
in loondienst werken, dan dient hij
daarvan kennis ie geven aan het
ziekenfonds. Ook een gehuwde vrouw
en kinderen beneden 1~ jaar van
een rechtstreeks verzekerde, die zelf
arbeid in loondienst gaan verrich
ten, worden *us daarvoor zelf recht
streeks verzekerden, dus ook zij moe
ten zich melden, want door de in
diensttreding in oondienst houdt
hun indirecte verzekering op, zodat
zij dus uit dien hoofde geen rechten
meer kunnen doen geldef op de
ziekenfondskaa<t van hun verzeker
de man of vader.
het niet mocht deren dat hun klok
ken werden gegoten door de katho
lieke Hemony's.
het jaar 1678 heeft geen Hemo-
ny meer klokken gemaakt. In
dat jaar goot Pieter zijn laatste bei
aard, daarna was hij er. ziekelijk als
hij was, niet meer toe in staat. In
1680 stierf hij ongehuwd in Amster
dam.
Francois, die hem in 1667 in de
dood was voorgegaan, liet een zoon
achter, Francois II en een dochter
Anna Margaretha. Maar Francois II,
die in 1690 in Gouda woonde, was
geen klokkengieter. Hij was te Am
sterdam getrouwd met Geertruy van
Soest en uit dit huwelijk werden
vijf kinderen geboren, een dochter
en vier zonen, waarvan de oudste
eveneens Francois werd gedoopt,
waarschijnlijk in de Krijtberg te Am
sterdam. Maar ook de kleinzoons van
de eerste Frans oefende de stiel van
het klokkengieten niet uit. Zij waren
zeer bemiddeld want de klokken-,
geschut en beeldengieterij van groot
vader Francois en oud-oom Pieter
was lucratief gebleken en het vermo
gen goed beheerd. Niet alleen erf
den zij dit vermogen, maar ook een
groot deel van Pieter's kapitaal.
Francois II kocht in 1683 de heerlijk
heid „Het Huys te Voorn" bij
Utrecht. Zijn zoon erfde de heerlijk
heid in 1690, maar in 1726 overleed
„d'Heer Francois Hemony. heere van
Voorn, bejaerd jonghman"*) en van
die tijd af is de naam Hemony uit de
geschiedenis verdwenen. Anna Mar
garetha, de dochter van Francois I,
is eveneens ongehuwd gebleven en
heeft als „geestelijke dogter" of
„Roomsch Clopje" haar Amsterdam
se broeders en zusters in het (oude)
geloof tot het onbekende tijdstip van
haar dood gediend.
De klokkengieterij aan het Molen
pad werd na de dood van Pieter niet
door een Hemony voortgezet maar
door een neef en leerling, Mamertus
Fremy. Echter, toen de naam Hemo
ny niet meer met de Amsterdamse
klokkengieterij verbonden was, taan
de de kunst. Wel werden nog bei
aarden en luidklokken gegoten, maar
het waren noch in letterlijke, noch in
figuurlijke zin Hemony-klokken.
En eerst in onze eeuw bereikten
Nederlandse klokkengieters weer het
peil der Hemony's. Zelfs een hoger
peil, want de hulpmiddelen van de
twintigste eeuw zijn nu eenmaal
technisch-superieur aan die van de
zeventiende eeuw.
W. PRINS
Het is derhalve van het grootste
belang, dat zij zich direct melden.
Niet alleen betreft het nalaten van
aanmelding dat men geen recht
(meer) kan doen gelden op genees-
en heelkundige behandeling, maar
het niet ingeschreven staan bij een
ziekenfonds houdt tevens in dat in
voorkomende gevallen ge< recht
op uitkering krachtens de ziektewet
kan worden verkregen. Het z.g.
ziektegeld kan dan door hun eigen
nalatigheid hun neus voorbijgaan.
Wat dit wil zeggen, weet vrijwel
iedereen.
Niet uw werkgever!
Het is niet zo, dat de werkgever
moet zorgen voor de aangifte bij het
ziekenfonds, neen de werknemer
moet hier zelf roor zorgen.
Het spreekt vanzelf, dat de echt
genote en/of kinderen van een recht
streeks verzekerde, die zelt arbeid in
loondienst gaan verrichten, daardoor
ook premieplichtig worden. Op hun
premie voor het ziekenfondsenbe
sluit en ziekten et ingehouden.
Onbillijk? He'-anaal niet, want aan
het feit dat er premie betaald wordt
heeft betrokkene het te danken dat
ingeval van ziekte ziekengeld wordt
uitbetaald niet alleen, maar ook
renten e.d.
ROELOFARENDSVEEN
TENTOONSTELLING
MISSIËN AAIKRANS
Ruim twee en een half jaar lang
zijn de zelatricen van de missie-
naaikrans „St. Theresia" ijverig
werkzaam geweest om met „naald
en draad" vele mooie en nuttige
werkstukken voor de missie te ver
vaardigen. Naast een groot aantal
kledingstukken e.a. treft men hier
bij ook aan paramenten voor de
missionaris.
Zaterdag en zondag a.s. wordt in
de Pancratiuszaal, dus juist op de
wereld missiedag, in de voorzaal een
tentoonstelling gehouden, waarop
men dit alles zal kunnen bezich
tigen.
De bedoeling van deze tentoon
stelling is niet lof toe te zwaaien
aan het mooie werk van deze meis
jes, maar wel om via de talrijke aan
wezige vermakelijkheden gelden voor
dit doel bijeen te krijgen o.a. voor
aankoop grondstoffen e.a. Alleen
daarom al is een bezoek aan te be
velen.
Zaterdagmiddag te 3 uur is de offi
ciële opening, waarbij diverse ge
nodigden aanwezig zullen zijn. Van
af 4 uur tot 's avonds 10 uur en zon
dag na de Hoogmis tot 's avonds 9
uur is de tentoonstelling dan voor
een ieder toegankelijk. Voor verdere
bijzonderheden verwijzen wij naar
de advertentie in ons blad.
Wilt U iets weten
Azalea en cyclamen. Hoe behan
del ik mijn azalea en cyclamen, wel
ke in de tuin hebben gestaan? Dit is
de vraag van mevr- P. S.
Nu de azalea weer binnen gebracht
is, moet zij in een koel vertrek in
het licht worden geplaatst. Hier de
bloemvorming afwachten, welke be
spoedigd kan worden door geregeld
te blijven spuiten. Zodra de knoppen
beginnen te werken, hiermede op
houden en wordt r5? plant overge-
mogelijk van de kachel verwijderd.
Geregeld gieten en kamermest geven.
De cyclemen moet nu eveneens 'n
wat koele standplaats hebben om ver
drogen van de bloemknoppen te voor
komen. Wellicht ware het beter ge
weest als u deze plant in augustus
verpot had. Zijn er nog geen bloem
knoppen te zien, dan kunt u dat nog
doen en wel in een mengsel van 2
delen kleizoden grond, 2 delen blad-
grond en een deel turfmolm. Geeft u
warm water in een bakje, maar gooi
het niet verbruikte water na een half
uur weg. Tijdens de bloei af en toe
kamermest. (H.).
Vergadering van H.B.
„Bloembollencultuur"
Op 9 oktober j.l. hield het hoofd
bestuur van de Koninklijke Algeme
ne Vereniging voor Bloembollencul
tuur een vergadering. Daarin werden
o.m. besprekingen gewijd aan de vie
ring van het eeuwfeest van de ver
eniging en van de beurskwestie.
Over deze twee punten ontvingen
wij een kort verslag.
Het 100-jarig bestaan.
Ten aanzien van de viering van het
100-jarig bestaan der vereniging wer
den enkele suggesties behandeld, die
nog nader moeten worden uitge
werkt.
Aan de orde kwam ook het te ver
wachten geschenk in geld van de ju
bileumcommissie. Hoewel niet bekend
is dat deze jubileumcommissie daar
aan bepaalde voorwaarden zal stel
len, werd besloten, om daaruit in
ieder geval niet te financieren e.v.
kosten voor de feestviering door de
leden.
Het ligt in de bedoeling van het
hoofdbestuur een blijvend aandenken
aan het 100-jarig bestaan op de aller
eerste plaats uit de gelden van het
jubileumfonds te bekostigen.
Gedacht wordt aan een uitbeel
ding met artistieke waarde welke
t.z.t. zal kunnen dienen voor de ver
siering van het eigen gebouw van
de vereniging.
Daarnaast zullen wel de kosten
van de officiële jubileumviering als
bijvoorbeeld de ontvangst der bui
tenlandse gasten mede uit het fonds
kunnen worden bestreden.
Eigen gebouw.
Besloten werd, aan de algemene
vergadering voor te stellen om het
behandelen van de beurskwestie
voorlopig op te schorten. In de eerste
plaats wordt het van het grootste
belang geacht om de feestelijkheden
in verband met het 100-jarig bestaan
in eensgezindheid te doen plaats
vinden.
Daarenboven zijn nog steeds geen
nadere gegevens bekend over de bij
dragen door de gemeenten Haarlem
en Hillegom, zodat de situatie thanj
niet voldoende duidelijk is om aan
plannen te werken. Om bovenge
noemde redenen zal de door de laat
ste algemene vergadering gevraagde
Commissie, v/elke het Hoofdbestuur
zal instellen, pas over enige tijd wor
den benoemd.
VRIJDAG 16 OKTOBER 1959
350 Jaar geleden werd Frangois Hemony geboren
Wel of niet automatisch verzekerd zijn
