De oude opbouw van Leiden plaatst
de stedenbouwers voor problemen
Melkslijters worden
in Leiden onderzocht
Aan de samenvloeiing van twee
rivieren groeide nederzetting
KORT
DINSDAG 20 JANUARI 1959
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 5
Wetenschappelijke bezorging
in flats
Waarschijnlijk zal het Instituut
voor Preventieve geneeskunde te
Leiden een onderzoek in gaan
stellen naar de lichamelijke in-
spaning, welke verbonden is aan
de melkbezorging bij hoogbouw.
Het Bestuur van 't Productschap
Detailhandel in Melk en Zuivel
producten heeft n.l. dit onderzoek
uitvoerig besproken en men moet
nog een beslissing nemen In over
leg met het dagelijks bestuur.
Het overweegt hierbij, dat gebleken
is hoe slopend het bezorgen in hoog
bouw kan zijn voor de gezondheid
oevers was rond 1200 nog zeer ge
brekkig. De Oude brug (Visbrug) was
een hoofdverbinding voor geheel Rijn
land, waarvoor alle omliggende dor
pen bot bijdragen in onderhoud ver
plicht waren. Een hcuten brugje over
de Donkersteeg vormde hiervan het
verlengde.
Een tweede oververbinding bestond
alleen over de latere Bostelbrug, die
oorsponkelijk slecht diende als toe
gang tot de landerijen en waarin een
„open vac" was gelaten om te be
letten, dat deze als rijweg werd ge
bruikt. La er moet hierin verande
ring zijn gekomen, lijkt ons.
Haarlemmerstraat
Uitbreiding van de stad vond plaats
ten noorden van de Oude Rijn tot de
Oude Vest; het deel 'jen westen van
de Mare behoorde >orspronkelijk aan
Oegstgeest en het deel ten Oosten aan
Leiderdorp. Deze uitbreiding stelt
men gewoonlijk omstreeks 1355. De
naam Maredorp voor dit gebied bleef
nog lang in de volksmond behouden
en ook in overdrachten in de veer
tiende en vijftiende eeuw wordt deze i van de leverancier, terwijl de uitslag
nog geregeld gebruikt voor de Haar- van het onderzoek waarschijnlijk ook
lemmerstraat. De laatste schout van een argument in handen geeft aan de
Maredorp, Jan de Vos, heeft zelfs zijn melkhandelaren, die niet meer de
naam geleend aam de Jan Vossensteeg trap opgaan, maar in het trappenhuis
'n andere „Noord-Zuidxerbinding" in de komst van de huisvrouwen af-
het oude Leiden. wachten.
Het onderzoek wordt geraamd op
Haaks op de richting van de Bree-1 5000. De geleerden die het onder-
straat en Hogewoerd ontwikkelde zich zoek instellen zullen eerst een aantal
in la'.ere eeuwen het wegenschema melkbezorgers in hun wijk volgen om
van De Waard, waar een spinneweb I de inspanning te meten,
van grachten werd uitgelegd, die in Daarna worden fysiologische me-
latere tijden door demping nog ver- tingen gedaan in het trappenhuis van
dienstelijk verkeerswegen konden het instituut aan de Wassenaarseweg,
bieden. Want één van de voordelen waar de normale melkbezorginghan-
van een graohtenstad is, dat er altijd delingen zullen worden nagebootst.
Het Leidse wegenschema is klaar.- U heeft het kunnen lezen in de nieuw
jaarsrede van de voorzitter van de Leidse Raad. Binnenkort zult u in dit blad
zien hoe de stedebouwkundige afdeling van gemeentewerken zich de toe
komst van Leiden voorstelt. In afwachting daarvan willen wij een
overzicht geven van de geschiedenis van de stedebouwkundige ontwikkeling
van Leiden en van de wegenloop. Leiden is een oude stad, men behoeft
maar langs de oude, vriendelijke huisjes aan een gracht te wandelen om
tot deze overtuiging te komen. Zoals veel oude Hollandse stadjes en steden
is Leiden ook een grachtenstad. Op kaarten van vóór het jaar 1600 is geheel
de stad doorsneden door grachten, die niet alleen een begrenzende functie
hadden, maar ook een belangrijk medium waren in de afvoering van het
stadsvuil en het regenwater, terwijl de grotere grachten bij het transport
In latere eeuwen ook een belangrijke rol vervulden.
den. Men zou zich kunnen indenken,
Ook wegen evenwijdig
aan de Rijn
De oudste kern van de stad wordt
omgrensd door de Rijn, het Steen-
schuur en het Rapenburg en in dit
gebied lagen enige grachten, die la
ter gedempt of overkluisd zijn. De
Papengracht en de Langebrug, zijn
hiervan voorbeelden. Dit complex
van grachten werd in de Noordzijde
afgesloten door de beide Rijndijken.
Bij nieuwe vergrotingen, die getekend
zijn op de kaarten van na 1600 zijn
nieuwe grachten geprojecteerd en
deze toestand is tot diep in de 19e
eeuw gelijk gebleven. Daarna heeft
men de schop niet gespaard en vele
Leidse grachten gedempt, voor som
mige kan men nu hartzeer hebben,
voor andere niet. We denken bijv.
aan de demping van de Hooglandse
Kerkgracht, welke gracht plaats
moest maken voor de bodewagens, die
echter op de duur naar de Kaas
markt verhuisden.
De grachten
De grachten van Leiden bieden de
ontwerpers van het wegenschema, dat
bepalend is voor de toekomstige ont
wikkeling van de stad voor vele tien
tallen jaren, grote moeilijkheden. Het
ligt voor de hand, dat zij slechts ten
aanzien van bepaalde grachten, zoals
die welke evenwijdig ligen aan de
Herengracht tot drastische maatrege
len willen overgaan. Uiterste- en
Middelstegracht zijn hiervan beken
de voorbeelden. Het Rapenburg en
gedeelten van Oude en Nieuwe Rijn,
die zó bepalend zijn voor het pa
troon van Leiden, zal men ongetwij
feld onberoerd laten. Daar zijn al ge
noeg duidelijke uitspraken over in de
Leidse raad gedaan.
Laat in de 19e eeuw is men zoals
gezegd radicaler tewerk gegaan:
de vele Binnenvesten werden
drooggelegd, de Cellebroers-
gracht (thans de Kaiserstraat en
de Koepoortsgracht (Doeza-
straat), de Zijdgracht (Korevaer-
straat en Geregracht en het
grootste gedeelte van het Leven
daal, welke de zo noodzakelijke
verbinding van het centrum met
de stad met de Hoge Rijndijk
tot stand bracht.
De Hogewoerd immers was in een
vorige eeuw al niet meer op het ver
keer berekend. Bezien wij de hoofd
wegen in het oude Leiden, dan komt
men tot de overtuiging, dat slagader
van het verkeer steeds geweest is de
Hoge Rijndijk-Hogewoerd-Breestraat,
aansluitend op Haagweg en Rijnsbur-
gerweg. Deze rode draad, welke door
het schema van de opbouw der stad
loopt is zozéér karakteristiek voor
Leiden, dat ook deze in 't nieuwe
wegenplan onaangetast zal blijven.
De Rijn gaf richting aan
Wat de geschiedki ndige kant van
deze zaak betreft: het is duidelijk,
dat de loop van de Rijn bepalend is
Deze prachtige en recente luchtfoto kersteeg en de Pieterskerkkoorsteeg
van het oude centrum van Leiden in vier kwarten verdeeld, die aan de
toont duidelijk de loop van de rivie- Blauwesteen (u kent de plaats in de
ren, die bepalend was voor het pa- J Breestraat, t.o. de Maarsmansteeg) sa-
troon van de stad. Evenwijdig aan menkwamen en die naar een der
Oude en Nieuwe Rijn lopen devoor-1 hoofdgebouwen werden genoemd:
naamste en oudste wegen. Dat is ookGasthuis-vienddeel en Wanthuis-vie-
in onze jaren zo gebleven. Let ook ren<ieel ten Noorden en Vleeshuis-
op de ligging van de Burcht in de vierendeel en Wolhuis-vierendeel ten
hoek van twee samenvloeiende rivie
ren, een strategische plek.
(Foto: KLM Aerocarto)
Samenvloeiing.
Bezien wij in het samenstel van
tuurlijke waterwegen de ligging "van
de Buraht dan kunnen we begrijpen
welk een natuurlijk strategische lig
ging dit bolwerk heeft gehad, temeer
zo lezen w« in M^UI&nrbödcj* «ndat de Kennemers noi een „niejzg Zonde- «wijM z«n
hii artikel van gracht" hadden gegraven om Leiden Mandemakersteeg
zuiden van de Breestraat. De blauwe
steen is altijd het symbolische mid
delpunt van de stad geweest, en is zij
dit eigenlijk nu nog niet? Dit is één
van de aantrekkelijkheden van Lei
den: het centrum van nu is ook het
centrum van het verleden geweest
maar deze attractie plaatst de stede-
bouwkundigen voor schier onoplos
bare raadsels.
Eerste dwarswegen.
de genoemde
Diefsteeg de
van 1929—1930, bij een artikel van gracht" hadden gegraven om Leiden -
de gemeente-archivaris van die ja- tegen de aanval van het leger van oudste dwarswegen op de Breestraat
ren J. C. Overvoorde, dat zich lang-graaf Willem van Loon te verdedigen.geweest en hiervoor k ook een ver-
zamerhand een nederzetting van vis-1 Op oude kaarten treft men ook nog klarmg .e vinden, indien men ziet,
sers en kleine neringdoenden langs een grachtje aan, vóór de Burcht in dat Sint Pieterskerk en Gravensteen
de Rijn heeft gevormd, dat tegen-oostelijke richting, dat later is ge-
dempt; het laatste gedeelte rond 1925
nog de mogelijklieid van demping
over blijft, hetgeen prompt in deze
steden de nodige conflicten met zich
mee heeft gebracht. We denken
slechts aan het plan Kaasjager om de
Amsterdamse en het plan 1958 om
de Alkmaarse grachten te dempen
met de huisvrouw. Men hoopt dan
inclusief het praatje over het weer
langs wetenschappelijke weg te kun
nen vaststellen in hoeverre de ar
beidsbelasting van melkbezorgers in
de hoogbouw van invloed is op stof
wisseling en polsslag.
Koninklijke waardering voor
veertig jaar vakmanschap
over en onder de bescherming van
De Burcht, een afzonderlijk gehucht
of buurt is geworden en als „Villa
Leythen" is omschreven.
Er is in de oude papieren sprake
van de drie delen van „Leythen" en
mogelijk zijn hieronder te verstaan
de drie voornaamste groepen van ne
derzettingen, die bii de Hoogstraat
(de samenvloeiing van de Oude en
Nieuwe Rijn) samenkomen als delen
van de drie oude ambachten Oegst
geest, Leiderdorp en Zoeterwoude, de
gedeelten die dus ook later de drie
parochies van Leiden hebben ge
vormd en die onderling begrensd
De oudste bebouwing van Lei-
via deze wegen met het centrum in
verbinding stonden. Indien men nu
met een nijpend Noord-Zuid probleem
w te kampen heeft, waarvan verbindin-
den ten zuiden van de Rijn be- gen aan beide uiteinden van de Hooi-
vatte het hoge middelste gedeelte gracht de oplossing moeten brengen
van de Breestraat. De straat was j volgens het structuurplan, dan is dit
aan beide zijden bebouwd en bij
de huizen behorende erven
strekten zich ten noorden deels
uit tot de Rijn. De Vismarkt en de
Botermarkt waren bebouwd. Aan
de zuidzijde liepen de erven gro
tendeels tot aan de Vollersgracht
(thans Langebrug).
Achter de Langebrug lagen groten-
werden door de Rijn, de Nieuwe Rijn deels de gronden van de graaf, die
de Mare. Evenw«dig aan R(in en
waren en waar o.a. diens slot Grave-
stein stond en de op het grafelijk ter
rein gebouwde St. Pieterskerk.
Nieuwe Rijn gingen de wielsporen
der trekkende kooplieden. Is het te
verwonderen, dat de Breestraat aan
te merken is als de oervader van al
de Leidse wegen, zoals de Haarlem
merstraat aan de Lage zijde van de
Rijn een wat jongere maar niet min
der eerbare naam van vader van het
Leidse wegennet verdient?
Vier delen.
De oude stad was administratief
door de Breestraat en de Mandema-
op de eerste plaats, omdat de natuur
lijke verkeersstroom met de stroom
van de R-;n meevoer. Een tweede niet
belangrijker dwars verkeersweg werd
gevormd door de Maarsmansteeg en
de beide Pieterskerkkoorstegen aam
het eind waarvan een brug, toen de
Oude thans de Visbrug geheten de
verbinding sloeg met de overzijde van
de Rijn.
Dat er in 1203 al een brug was be
wijst een uitspraak in het geschil tus
sen de pastoor van Leiderdorp en die
van de St. Pieterskerk, waarin de pa
rochiaan .inter fossam dictom Borch-
graft et antiquam pon tem juxta cas
trum in Leyden" d.i. tussen de Burcht-
bracht en de oude brug bij de Burcht"
aan de kerk van Leiderdorp werder
toegekend.
De vertainding tussen de beide Rijn-
De kleermaker vindt in de robot een vriend
Jubileum bij de NZH te Leiden
In het Stadhuis vond vanmorgen
de huldiging plaats van de heer J.
Teske uit Leiden, die precies veertig
jaar geleden in dienst kwam van de
N.Z.H.V.M.
Aan de jubilaris werd op deze mor
gen uitgereikt de zilveren ere-medail-
le verbonden aan de Orde van Oranje
Nassau.
Voordat de loco-burgemeester,
wethouder J. C. van Schaik, de Ko-1
ninklijke onderscheiding op de borst
van de heer Teske speldde, wees hij I
er op, dat deze nooit tot het rijdend
personeel heeft behoord. Zijn arbeid
lag meer in de werkplaats. Via een I
aantal rangen heeft de heer Teske
het tot baas van ongeveer dertig1
mensen weten te brengen. Hij be
schikt vanzelfsprekend over veel er-1
varing althans wat betreft de moiita-1
ge werkzaamheden en zijn degelijk j
vakmanschap geniet daardoor in wij
de kring waardering. „Het gevoel
van zekerheid iets te kennen en te
kunnen moet u wel veel plezier
schenken", aldus de loco-burgemees
ter. Deze deelde vervolgens mede,
dat het H. M. de Koningin heeft be
haagd, de jubilaris de ere-madaille in
zilver verbonden aan de Orde van
Oranje Nassau te verlenen. Nadat de
heer Van Schaik zijn gelukwensen
had aangeboden dankte de jubilaris
op zijn beurt voor de hoge onder
scheiding en de hartelijke huldiging.
De directeur van de N.Z.H.V.M.,
de heer J. Jurrissen, maakte van de
gelegenheid gebruik een enkel woord
van waardering tot de jubilaris te
richten, terwijl hij tevens het ge
meentebestuur dankte voor de mede
werking, die zo dikwijls wordt ver
leend. De echtgenote en ook enkele
familieleden /an de heer Teske woon
den de plechtigheid bij.
Om
In Utrecht is maandagmiddag een demonstratie gegeven met de Daudt-omatic pasrobot, waardoor patroon
tekenen en maatnemen bij het vervaardigen van kleding overbodig is geworden. De robot bestaat uit een aantal
stroken van nylon, die onderling verbonden zijn. De robot neemt de welvingen van het model over en kan
gew^t voordes^uctutmvan Lei- later plat uitgeslagen worden. Foto: De uitvinder, de he er Daudt geeft 'n demonstratie met een dergelijke robot.
WERKEN AAN VLIEGVELDEN.
Het hoofd van het arrondissement
West van het BABOV (bureau aanleg,
beheer en onderhoud vliegvelden),
gevestigd aan de Morsweg te Leiden
heeft het één-jarig onderhoud van
gebouwen, werken en terreinen,
start- en rijbanen en wegen van de
onder zijn beheer staande vliegvel
den en kampen (Valkenburg, Ypen-
burg, Den Helder, Soesterberg; Huis
ter Heide en da Lier) aan een aantal
aannemers, die bij gehouden openba
re aanbestedingen de laagste inschrij
vers waren, opgedragen. Het totaal
bedrag van deze opdrachten beloopt
een som van 742.211.
Het onderhoud van de militaire ge
bouwen, werken en terreinen in de
nabijheid van het Marinevliegkamp
Valkenburg werd voor 135.700 op
gedragen aan de firma L. v. d. Poll
en Zn uit Hagestein. Het onderhoud
van start- en rijbanen en wegen in
nabijheid van het Marinevliegkamp
Valkenburg werd aan de Oegstgees-
ter firma J. M. Samson opgedragen
voor 38.275. Dezelfde firma heeft
voor 37.900 het één-jarig onderhoud
van start- en rijbanen en wegen op
het vliegveld Ypenburg op zich ge
nomen.
Het duurste vliegveld is Soester
berg: voor 206.269 onderhoud aan
gebouwen etc., en voor 36.600 aan
start- en rij ban en-onderhoud.
le gaan:
In het Sorpestuwmeer ten oosten
van het Ruhrgebied zijn nog twee
Britse reuzen bommen gevonden, al
dus heeft de politie van het dorp
Langscheid maandag meegedeeld.
Twee weken geleden hebben een
Britse luchtmachtofficier en een west-
Duitse bommendeskundige een Brit
se vliegtuigbom van zes ton onschade
lijk gemaakt, die in de omgeving van
Langscheid was gevonden.
- Een rechtbank te Herford, West-
Duitsland, heeft de textielkoopman
Carl Krumsiek tot zeven maanden ge
vangenisstraf veroordeeld wegens an
tisemitische uitlatingen en het open
lijk ophemelen van nazi-wandaden.
Een Russische expeditie heeft in
het bijna ontoegankelijke deel van de
Zuidpool een nieuwe basis gevestigd,
die de naam van „De ontoegankelijke
Pool" 1 eeft gekregen. Zij zal een
expeditie, die men in 1959/'60 naar
dit gebied zal sturen, tot uitgangspunt
dienen.
De politie van Taipeh (Formosa)
heeft de inwoners gewaarschuwd
goed op hun honden te letten, daar in
de kleine drukbezochte restaurants de
tijd van het eten van hondenvlees
weer is aangebroken.
In Belgrado (Zuid-Slavië) is de
eerste esperantistische toneelgroep
opgericht, die geheel uit beroepsac
teurs bestaat.
