BERLIJN, op de grens van twee u/erelden
Waar een
venster
openstaat
in 't IJzeren
Gordijn
BERLIJN
NIEUW LEVEN OP DE PUINHOPEN
DER VERWOESTING
ZATERDAG 6 DECEMBER 1958
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
De ruïnes van het voormalige pom
peuze Rijksdaggebouw.
Berlijr
West Berlijn davert van
de drift tot bouwen
GEEN OPWINDEND BEGIN.
DE REIS naar Hannover was zonder
enige opwinding, zelfs de douane
snauwde niet meer op de bekende
Feldwebel-manier, de indruk geven
de met louter bedriegers te doen te
hebben. Integendeel de hele reeks
van niet mee te nemen artikelen
klonk eerder als een modern gedicht.
Zodat ik met vertedering dacht aan
mijn nieuwe pyama met rode kersjes
en het sneeuwwitte orlon vestje, dat
in mijn koffer lag. Een vrouw op reis
behoeft nu eenmaal iets nieuws voor
haar garderobe.
Langzaam naderden we Helmstedt,
het laatste station in het Westen. We
keken elkaar toch wel even veelbe
tekenend aan bij het vertrek vanhier,
zo van: „Daniël nu ga je de kuil in".
Wij zaten direct op de uiterste punt
van de bank of stonden voor het
raam, want nu moesten we opletten 1
Men had ons verteld, dat een brede
strook land omgeploegd was om di
rect de voetstappen van vluchtelin
gen te ontdekken en tevens zou het
dienen als controle voor de wacht
posten.
De trein reed eerst door een vrij
aanzienlijke strook glooiend land zon
der enige boom of zelfs maar een
struik, volkomen kaal, zodat inder
daad alles wat zich daar maar op zou
bewegen direct in het oog moest
springen. Evenwijdig hieraan slin
gerde zich een vrij brede landweg,
die helemaal omgeploegd was. Uit
kijktorens besloten het geheel. Het
lijkt dan ook vrij onmogelijk hier de
grens te passeren.
HET EERSTE STATIONNETJE.
JJET EERSTE STATIONNETJE in
de Oostzóne: Marienborg was
ook het eerste en enigste vriendelijk
uitziende station, wat we op onze
route door de Volksrepubliek en trou
wens ook door de Bundes-republiek
zagen. Keurig in de verf en kleurig
door de rode vlaggen. Vitrines met
de meest uiteenlopende lekkernijen.
Het deed alles even welvarend aan,
maar de soldaat met het geweer op
zijn schouder, die aan de andere zijde
van de trein tussen de rails heen en
weer liep, was toch niet zo gerust
stellend. We waren even de trein uit
gelopen, maar gingen er weer in voor j vele kilometers lang is tot Bahnhof
passencontróle. Een werkelijk aardi- Halensee, één stroom van auto's en
ge juffrouw, gewoon in blousje en mensen. Door de oorlog waren van
vestje vroeg op vriendelijke toon
naar het doel onzer reis. Zij gaf ons
een in- en uitreisvisum in de vorm
van een stempel in de pas. Hierna
kwam de pascontröle; de man keek
met veel interesse naar het Yoego-
slavisch visum van 1955, maar toen
was alles nog koek en ei. Het geheel
kostte 10 Mark, wat een aardige in
komst kan betekenen.
De trein reed en wij speurden weer
naar links en rechts. Twee Russen
met stenguns, veel prikkeldraad
links. Aan onze kant een hele lange
trein met allerlei oorlogsmateriaal,
twee wagons met Russische soldaten
en vele Russen met open jasen lo
pende langs de trein. Verder leek het
landschap uitgestorven. Glooiend ter
rein, zo te zien zeer vruchtbaar land,
de 250 gebouwen er 200 vernield, doch
hiervan is vrijwel niets meer te mer
ken. Het is dol gezellig om op één
der verwarmde terrassen te zitten en
maar te kijken naar het geroezemoes.
Veel elegante vrouwen en meisjes
passeerden er niet; ook leek het of
er minder schakeringen in leeftijds
groepen waren en vooral kinderen
beheersten niet, zoals toch bij ons
veel al het geval is, het straatbeeld.
Wel zagen we veel vermoeide vrou
wen, die arbeid hebben moeten ver
richten welke te zwaar was, die leed
en ontbering hebben meegemaakt.
Want ondanks pracht en glans, volle
theaters, fantastische nieuwbouw, on
danks het „Wirtschaftswunder" wat
ook Berlijn heeft aangeraakt, rijzen
aan alle kanten van de stad de teke-
maar er groeide niets. Op de w»gen nen omhoog, die herinneren aan de
onmenselijke bombardementen, aan
de ondergang van tradities, aan de
schending van menselijke rechten,
aan mensenroof en vrouwenontering.
De Tiergarten, waar geen boom
meer stond, is nu weer een prachtig
park. Het Hansaviertel, eens één on
afzienbare vlakte van ruine's, puin
en verwrongen buizen, is nu de
plaats van de meest gedurfde moder
ne bouwkunst.
geen verkeer, op de velden geen
mensen.
Wij passeerden een gevangenis en
een barakkencomplex, beide voorzien
van de zo gehate houten wachttorens.
Tegen de avond troosteloze straat
verlichting, een enkele verlicht raam;
alles deed spookachtig en onwezen
lijk aan. Is het inderdaad zo verlaten
zo volkomen zonder enig leven of
speelde onze verbeelding ons parten?
Maar later in Oost-Berlijn zagen we
weer diezelfde doodsheid.
DE EERSTE INDRUK.
nrOT PLOTSELING als bij toverslag
alles veranderde: één zee van
licht, flitsende auto's en buslampen,
kleurige reclame's' café's we wa
ren in West Berlijn. De eerste indruk
van Berlijn am Bahnhof-Zoo is één
wriemelende hoop mensen, cirkelen
de om borden met „Achtung Baustel-
le", om kabels, machine's, kettingen,
boren en schijnwerpers, enigszins in
bedwang gehouden door de witte
manchet van een agent en van alle
kanten verlicht door aan en uitknip-
perende lichtreclame's in allerlei
kleuren. Als décor de enorme nieuwe
flatgebouwen, in het midden oprij
zende de gehavende Gedachtniskir-
che.
Op de Kurfürstendamm, Ku-
damm zeggen de Berlijners die
De hoogstmoderne „Kaiser-Friedrich
Gedachtniskirche", door de spotzieke
Berlijners „St. Aluminium" genoemd.
vrijwel geheel van glas. Belangrijke
musici hebben hier hun opleiding ge
had o.a. Paul Hindemith.
De Technische Hogeschool met stu
dentenhuis heeft ook een moderne
instelling; er zijn vele werkstuden
ten en zo ontstond de „TUSMA"
(„Telefoniere und Studenten machen
alles.")
We rijden langs kleine theaters,
hoge flats, en passeren het „Haus des
Rundfunks", dat pas in 1955 door de
Russen is ontruimd.
De Engelse bezetting had een aar
dige manier daarvoor bedacht. Ieder
mocht eruit maar wie er éénmaal uit
was mocht er niet meer in. Nu zijn
er twee gebouwen, want de nieuwe
radio-studio staat aan het Rechskanz-
lerplatz tegelijk met de televisie en
de zender „Freies Berlin". De Funk-
turm staat temidden van tentoonstel
lingshallen.
Telkens zien we de aanleg van
snelwegen om de kern van Berlijn
wordt een kruispuntenvrije snelver-
keersweg gelegd. De Kurfürsten
damm heeft b.v. een tunnel van 220
meter lengte, waar zo 'n weg door
gaat. We komen bij het Olympiasta-
dion met 100.000 plaatsen; dicht hier
bij is een enorm flatgebouw van de
Franse architect le Corbusier met fel
verschillend gekleurde balcons. Zó
zonnig doe* het aan, dat ieder zwart
gallig mens prompt in een vrolijke
stemming moet komen en zelfs de
Trümmerschuttberg (15 millioen ku
bieke meter van puin, afval en an
dere rommel)«ziet er aardig uit.
Berlijn heeft twee van zulke puin
bergen, de „Insulaner" en de „Ma-
OVERAL WORDT GEBOUWD.
/"JEBOUWD WORDT ER in Berlijn
aan alle kanten. De omgeving
van de Gedachtniskirche lijkt één
grote werkplaats. Gehamer, geklop,
gesis en geratel klinkt hoog boven
het gedruis en gezoem van auto's en
mensenstemmen uit. Met geweldige
snelheid wordt er gewerkt en telkens
is er weer iets klaar en telkens kostte
het me weer moeite om vanuit Bahn
hof-Zoo op de Kurfürstendamm te
komen.
De trottoirs en wegen, wat een uit
vinding, zijn hier van hout gemaakt,
dat loopt prima en vergemakkelijkt
het opbreken, het zal later door as
phalt en steen vervangen worden.
Het beste is, zoals in iedere grote
stad, eerst een autobus-rondrit te
maken; men krijgt dan een goed
overzicht en kan later naar de pun
ten gaan, die persoonlijk lokken. Men
rijdt dan de kilometers lange Kur
fürstendamm af naar Bahnhof Ha
lensee, waar de voorname villawijk
begint met tuinen waarin prachtige
sparren staan, de voorboden van
het Grünewald, dat met de Wannsee,
de Havel e.a. het recreatieoord van
West Berlijn is.
Langs het Grünewald de Clay Al
lee, genoemd naar Lucius D. Clay
U.S. generaal die gedurende de blok
kade de luchtbrug schiep. Vooral
door deze daad, werden vijanden
vrienden. Een monument staat bij
het centrale vliegveld Tempelhof;
een halve stenen boog, voorstellende
de luchtbrug. We komen langs de
Zoologischer Garten, door elke gids
in elke stad met veel warmte aange
raden, maar zoiets is niet het eerste
wat me in den vreemde lokt. Een aap
is een aap in Wassenaar of Berlijn.
Dan is het „muziekaquarium" uit
een bepaalde hoek gezien interessan
ter. Hiermee is de Hochschule für
Musik bedoeld. De Beilijners gaven
het deze naam en terecht. Het is een
zeer modern gebouw, -de voorkant
riennhöhe" (Oost Lektor). Door de
Berlijners worden ze Monte Klamot
te genoemd, zij zijn gemaakt van
brokstukken en rommel, opgehaald
en weggeruimd door de „Trümmer-
frauen" van Berlijn.
Minder idyllisch is de gevangenis,
waar de Neurenberger oorlogsmisda
digers hun zonden kunnen overden
ken, afwisselend bewaakt door de
vier bezettingsmachten.
Ook in het Bayersche Viertel, dat
voor meer dan één derde vernield
was, staan nu vele nieuwe woonblok
ken. Hier is ook het raadhuis, waar
de regerende burgemeester van Ber
lijn Willy Brandt zetelt. Een zeer
energiek man, die kennelijk opge
wassen is tegen deze zo enerverende
taak. Het raadhuis heeft eei hoge to
ren waarin de Vrijheidsklok hangt,
een geschenk van de Amerikanen, die
elke middag zijn gebimbam laat ho
ren.
Een heel interessant gedeelte van
West-Berlijn is de omgeving van de
„Strasze des 17 juni", als herinne
ring aan de opstand van de arbeiders
in Oost-Berlijn. Een groots aangeleg
de omgeving. Hier staan ook de
standbeelden van Moltke, Roon en
iets achteraf het grotere van Bis
marck. Hier ook is de Tiergarten,
waar na de oorlog niet één boom
meer te bekennen was, maar waar
nu weer een prachtig park is en dan
het Hansa Viertel, werkelijk fantas
tisch wat hier aan moderne bouw
kunst te zien is. Ongeveer 48 archi
tecten uit 13 landen tonen hier hun
prestaties, o.a. twee Nederlanders.
MODERNE KERKEN
ZEER MODERNE kerken
vallen hier eveneens te bewonde
ren. Vooreerst de nieuwe Kaiser-
Friedrich-Gedachtniskirche, waarvan
vooral het altaar met zijn mozaiek in
zacht vloeiende kleuren zeer indruk
wekkend is. Er is nog al veel alumi-
De „Kongresshalle", een gedurfde compositie, door de Amerikanen aan
Berlijn geschonken.
de interessantste stad van Europa.
het eiland in de rod^ee.
de enige stad van waaruit men een
blik kan werpen achter het ijzeren
gordijn
„Berlijn het eiland met een paar millioen mensen die uitgehongerd
moesten worden het eiland, dat tot redding van honderdduizenden
werd. En dat voor die millioenen, die in de zóne van het zwijgen
moeten blijven, troost en hoop betekent, zoals het licht van een
vuurtoren voor de zeevaarders in een stormachtige nacht". (Curt
Riese in: Berlin Berlin 1945—1953).
Dit alles, een uitnodiging en nog veel meer deed me besluiten,
Berlijn met eigen ogen te gaan aanschouwen.
nium aan deze kerk verwerkt, zodat
de Berlijners, die .oor alles een grap
hebben, de kerk de naam gaven van
St. Aluminium of ook wel naar de
vorm van de klokketoren: de kurke-
trekken. Bijzonder moo is wel de
toren van de katholieke kerk St
Ansgar met de drie ondprelkaar han
gende klokken.
In de Strasze des 17 juni", staat ook
een Sowjet-gedenkteken voor de ge
vallen Russen. Het staat in West-
Berlijn en wordt Lewaakt door tweè
Russische soldaten. Vroeger stond er
maar één, maar er werd nogal eens
politiek asyl aangevraagd en daar
om staat er nu éér. om het monument
te bewaken en één om de bewaker te
bewaken. Hier achter is een gebouw
tje, waar ik nog twee Russen zag.
Twee Berlijnse schonen bewaakten
op hun beurt weer trouw de twee
soldaten. En later aan de achterkant
zag ik, dat de twee hoofden uit het
gebouw ook liefderijk door twee
meisjeshoofden waren omgeven.
Op korte afstand de Kongreszhalle
een bijdrage van de Ver. Staten voor
de „Interbau Berlin 1957". Dit is zo
gedurfd maar tevens zo prachtig van
lijn dat niemand hier zo maar aan
voorbij kan gaan. De congreshal staat
vrijwel op de grens tussen Oost en
West en is in Oost-Berlijn duidelijk
te zien. Het is een uitdaging, maar
tevens bedoeld als symbool. In de
steen staat: „Gebe Gott, dasz nicht
nur die Liebe zur Freiheit, sondern
auch ein tiefes Bewusztsein von den
Rechten der M>_nschen alle Völker
der Erde durchdringt, so dasz ein
Philosoph wohin immer er seinen
Fusz auch setzen moge, sagen kann
„Dies ist mein Vaterland". (Benjamin
Franklin).
In de verte steken de sombere res
ten van het uitgebrarde Rijksdagge
bouw tegen de lucht af. De hele om
geving is verlaten, ligt in puin, hier
en daar groeit wat gras. Het is maar
een luguber geheel, di« Platz der
Republik. Hier komen d Engelse,
de Amerikaanse en de Sowjetsektor
samen, hier was ,ok het toneel van
de 17 juni 1953. Ook bij de Branden
burgertor ziet het r niet erg vrolijk
uit. Vreselijk gehavend links en
rechts, in Oost en West.
VAN HIERUIT
KIJKT MEN OOST-BERLIJN
DE EERSTE DAGEN van ons ver
blijf wapper'e er alleen 'n rode
vlag op de Brandenburpertoi. Maar
nu zijn de paarien en Victoria er
weer: de Quadriga. Victoria houdt
nog moedig de Krans omhoog, maar
het kruis en de adelaar ontbreken.
Vanaf hier kijkt men tot ver in
Oost-Berlijn. Over „Unter den Lin
den" ziet men in de verte de bescha
digde Dom en het tegenwoordige pa
radeplein met enorm grote aanplak
borden met de beeltenis van Lenin,
Marx en Ulbricht.
Hier staan de borden „Sie verlas
sen jetzt den Britischen Sektor", en
„Anfang des demokratischen Sektors
von Grosz Berlin".
Hier is weer een halt, aan alle zij
den van West-Berbjn is een halt. Bij
de Wansee met zijn zeilboten, zijn
strandbad. Onbekommerd loopt men
daar tot bij de brug: HALT!
Zelfs half weg in het wate.- bij de
Havel HALT! Oostzóne halt! Oost-
sektor halt!
In een volgend artikel verlaten we
de West-zóne om een kijkje te ne
men in Oost-Berlijn.
*J*WEE
Aan de grens tussen de West- en de
Oostzóne van Berlijn.
