De laatste levensjaren
van Paus Pius XII
Paus Pius XII, herder naar
's Heren had
Bekoorlijkheid der heiligheid straalde van hem uit
Duryj^xJJAG 9 OKTOBER 195J
DE LEIDSE COURANi
PAGINA i
't IS NU HET UUR van verre aan te treden
en peinzend ons te scharen rond de
sponde van de gestorven Paus.
De Paus is dood. Zijn wasbleke vingers omklem
men het kruis, zijn redding en Maria's rozenkrans,
zijn hoop; de redding en de hoop van ieder chris
ten en van ieder mens, want och, ten aar.zi_n van
de dood is iedere Paus hoe hoog zijn ambt ook
weze aan iedereen gelijk.
Het plechtig ceremonieel wordt nog wat voort
gezet, maar Pius is van al die last ontheven.
Hem is opnieuw de vraag gesteld, zo driemaal
dringend, die Petrus moest beantwoorden op die
prille, stille morgen aan de oevers van het Ga-
lilese meer. En zalig hij, als ook zijn antwoord
luiden mag: Heer, Gij weet, dat ik U heb lief
gehad, dat ik Uw schapen en Uw lammeren, Uw
kudde en al de millioenen, die buiten de schaap
stal zijn gebleven, geweid heb met de zorg, welke
een ware herder past.
WAT God weet van Eugenius Pacelli onttrekt
zich aan onze beoordeling.
Wat wij mensen, wat de gehele wereld weet van
de man, die ruim negentien jaren de plaats van
de Zoon van God op onze aarde moest innemen,
voegt zich te zamen tot het eenstemmig getuig
schrift, dat hij althans in 's mensen oog
„summa cum laude", met de allerhoogste lof zijn
zware taak heeft vervuld.
Hij is een zeer goede herder geweest, geëerd in
de gehele wereld om zijn eerbiedwaardige en hoge
persoonlijkheid.
Hij was begaafd met een meer dan normaal goed
verstand, al was het óók maar een mensenver
stand.
Behalve dat hij aan een der Romeinse univer
siteiten de doctorshoed verwierf in „de beide rech
ten" en in de wijsbegeerte, is het algemeen bekend,
dat hij een bizondere aanleg had aan hem vreemde
talen te lezen en te spreken.
Hij was ook een kundig diplomaat, die tijdens
de eerste wereldoorlog als nuntius te München met
voorzichtigheid, maar als het moest met grote
doortastendheid de vredesvoorstellen van Bene-
dictus XV bepleitte bij de Duitse Keizer zonder
ooit tot enig welslagen te komen. Tijdens de bloe
dige revolutie-dagen, die na de ineenstorting van
Duitsland ook te München volgden, gedroeg hij
zich met onverschrokken standvastigheid. Als nun
tius te Berlijn bewerkte hij in 1929 de soepele tot
standkoming van twee concordaten.
Kardinaal werd hij en staatssecretaris van
Pius XI. In die functie maakte hij grote reizen
naar Argentinië en de Verenigde Staten, naar
Frankrijk ook en Hongarije ,waar hij overal met
praal en luister werd ontvangen. Maar zijn hart
had deze Romein verpand aan Zwitserland, waar
hij telkenjare terugkeerde en rust zocht temidden
van de eenzaamheid van de natuur en de stoere
eenvoud van de landelijke bevolking.
En toen werd hij Paus, bisschop van Rome en
als zodanig het zichtbaar hoofd der Kerk, de
plaats van het onzichtbaar hoofd, Christus, inne
mend.
Hij heeft vele schitterende encyclieken geschre
ven, hij heeft duizenden redevoeringen gehouden,
die alle met de uiterste nauwkeurigheid voorbe
reid sprankelden van geest en oorspronkelijk
heid en met groot oratorisch talent werden voor
gedragen. Hij heeft zeer belangrijke initiatieven
genomen op kerkelijk gebied, hun toppunt vindend
in de plechtige dogma-verklaring van de ten
hemelopneming van Maria. Hij heeft dag en nacht
gearbeid, tot de krachten hem begaven.
jl/IAAR zijn al deze begaafdheden en heel deze
indrukwekkende reeks van arbeidsprestaties
de reden, dat de gehele wereld, christen, afge
scheiden christen of niet-christen, Pius XII zulk
een verering en oprechte hoogachting heeft toe
gedragen?
Voor die in activiteiten gebruikte gaven kan
men hoogstens bewondering hebben, zoals men b.v.
minister Churchill kan bewonderen.
Maar waar ging de aantrekkingskracht schuil,
die paus Pius op de gehele wereld heeft uitge
oefend?
Was het om zijn zeer sobere levenswijze, welke
de historisch-gegroeide pracht van het Vaticaan
versmaadde? Dat heeft zeker ertoe bijgedragen,
maar ook zijn voorgangers op de stoel van Petrus
waren dikwijls ingetogen en voor zichzelf karige
herders.
Was het omdat uitlekte, dat Pius XII niet alleen
als kardinaal en als nuntius vrijwel alles wat hij
bezat, in stilte weggaf aan de noodlijdenden?
Ook dat heeft ertoe bijgedragen.
Was het omdat Pius XII zo'n hartelijke vriend
schap had gesloten met zijn kanarie-vogeltjes; dat
hij zeer graag viool speelde en trouw zijn ochtend
gymnastiek waarnam? Al deze menselijkheid]es
hebben hem ongetwijfeld sympathie bezorgd.
EENIEDER voelt echter aan, dat het beeld van
de ontslapen Paus, aldus geboetseerd naar zijn
bekwaamheid en ijver, naar zijn harde taakver
vulling en hartelijke menselijkheid, een beeld is,
gelijkend, zeer zeker, maar ook niet meer dan dat,
een beeld zonder de oogopslag van het leven.
Het geheim van de aantrekkingskracht, die Pius
XII op de wereld uitoefende, maar in 't bizonder
op hen, die hem mochten zien en met hem spre
ken en wij behoren tot die bevoorrechten
is deze, dat hij meer ziel was dan lichaam, en dat
die ziel, het gehele lichaam doorschijnend, de be
koorlijkheid van de heiligheid uitstraalde.
Die aantrekkingskracht blijft meestal een ge
heim, omdat- de persoonlijke, innerlijke verstand
houding van een mens, van ieder mens, tot zijn
God onze naspeuringen ontgaat.
Het merkwaardige, het wonderlijke echter bij
Paus Pius XII was, dat zijn vriendschap en ver
eniging met Christus hem zo geheel en al vervul
den, dat ze geen geheim bleven en voor iedereen
te zien waren. Op hem was Paulus' woord van
toepassing: „Niet ik leef meer, maar Christus leeft
in mij".
Zijn gehele doen en laten was een gebed, zijn
leven was tot God verheven, van wie hij alles
verwachtte zonder op eigen machten en krachten
te vertrouwen.
Die levenswijze en gebedshouding had niets
theatraals, niets sombers over zich, niets van ge
wilde plechtstatigheid.
Wanneer men Paus Pius XII binnen zag komen,
liep hij er heel vlug en sportief overheen, een
praatje makend met de een, lachend met de ander,
zich bezorgd vooroverbuigend als iemand-in-nood
in. een huilbui uitbarstte. En wanneer hij op de
draagstoel, de sedia gestatoria, de St. Pieter .werd
binnengedragen wuifde hij naar alle kanten en
boog zich over zijn zetel heen op het want hij
werd op de schouders van de „bussolanti" gedra
gen!op het gevaarlijke af.
Hij was het levend getuigenis, dat bidden niet
somber maakt, doch integendeel de ziel tot boven
aardse vreugde stemt en de zorgen overstemt
^pOCH heeft de Paus vele zorgen gehad, en zeer
hevige teleurstellingen.
Al de sporten van de steeds hoger reikende lad
der van kerkelijke ambten heeft hij met tegenzin
bestegen en de hoogste sport, het pausschap,
alleen met volledige opoffering van zijn persoon
lijke ambities priester zijn in een gewone kerk;
later: bisschop zijn in een klein diocees beklom
men, omdat er geen ontkomen aan was.
Doch ook dit pausschap, hoe heerlijk ook in het
oog der wereld omdat Pius XII daarin langs de
weg van gebed en plicht de hoogste sport der ware
menselijkheid bereikte ook dit pausschap moet
hem een zeer diepe ontgoocheling zijn geweest.
De eerste jaren ervan werden verwoest door de
tweede wereldoorlog.
Hierbij is het opmerkenswaard, dat Pius X
stierf aan de vooravond van de eerste wereldoor
log, Pius XI aan de vooravond van de tweede
alsof de algoede Voorzienigheid haar in de dienst
reeds trouw bevonden plaatsbekleders de rust
gunde, die hun toekwam.
Na de tweede wereldoorlog, die geen vrede
bracht, evenmin als de eerste, heeft het hart van
de Vader der Christenheid zwaar gebloed door de
kerkvervolgingen in de in communistische greep
geraakte landen, met de schandelijke vonnissen en
de onterende deportaties van gehele volkeren.
De politieke toestand in zijn eigen land en in
zijn „Eeuwige Stad" was geruime tijd gevaarlijk
en nog steeds is de communistische aanhang er
groot.
Het was niet het gevaar, dat de Paus duchtte,
maar het de rug toekeren aan Christus om heul te
zoeken bij Moskou, moet de Paus zeer bitter ver
driet hebben.
Ook de gehele toestand in de wereld, het ver
nielen van de bloeiende Kerk van China en Indo-
China, het ontzettend leed van India, de atoom
bewapening met al de heilloze mogelijkheden,
welke deze inhoudt, maar bovenal de brutale
levensopvatting, alsof het leven genieten betekent
en de mens een dier is in de techniek en niet een
wezen, dat voorbestemd is deel te hebben aan de
heerlijkheid Gods al deze rampspoeden en
mensheids-aftakeling hebben hem nog blijkens
zijn laatste toespraken met onmetelijke zorg en
kommer vervuld.
IJ ET „Jaar van de grote terugkeer en verzoe-
ning", waarop hij al zijn hoop had gesteld, is
ronduit gezegd een fiasco geworden.
De wereld drijft steeds meer af van „wat haar
tot vrede strekt".
De Paus, geplaatst in het hoogste ambt, dat op
aarde bestaat, heeft zichzelf geheel opgeofferd en
weggecijferd voor de wereld, hij heeft voor haar
gebeden en gesmeekt hij heeft de terugkeer tot
Christus niet kunnen bereiken, omdat naar zijn
stem niet meer wordt geluisterd en de mensheid
de blijde boodschap van de ware vrede niet wenst
te verstaan.
"Wanneer zelfs vele katholieken, door het ge
druis en de verleiding van de wereld meegesleept,
zijn toespraken, brieven en vermaningen niet eens
meer de moeite waard vonden om te lezen, dan
behoeft het niet te verwonderen, dat de niet-
katholieke wereld er zich nog minder dan niets
van heeft aangetrokken.
Zij vonden de Paus een edele, heilige man
maar zijn woord klonk en verklonk over de we
reld als in een woestijn.
Dit te moeten ervaren, moet voor de Paus een
ontgoocheling zijn geweest, alleen te dragen door
zijn nederig bewustzijn, dat der mensheid lot in
de handen rust van God, Die onkruid en tarwe
laat opgroeien tot de dag van de rechtvaardige
oogst; Die Zyn Kerk bestiert en stuurt langs on
doorgrondelijke wegen met de in de Pausen voort
levende Petrus als de spreekbuis van Zijn heils-
bedoelingen.
ALS ZODANIG is de dogma-verklaring te zien
van de ten-hemel-opneming van Maria, waar
in, dwars tegen het neerwaarts-streven van de ge
hele ontredderde wereld in, de vernieuwing en
het herstel der mensheid bij de voleinding der
tijden op het voorste plan werd geschoven.
Aldus het instrument te mogen zijn van Gods
Heilige Geest, de verheffing van de Moeder des
Heren in het genadebestel te mogen bevorderen,
Haar een geheel jaar toe te wijden, is ondanks
ogenschijnlijke mislukkingen de glorie van het
nu door de dood afgesloten pontificaat.
Ook de verinniging van de godsvrucht bjj vele
Christus-getrouwen, de dappere schreden door
Pius XII gezet op een internationalisering van het
al te veel met Rome verbonden kerkelijk bestuur
en het voortschrijdend gebruik van de landstaa»
bij het toedienen der sacramenten, mogen hem
de voldoening hebben verschaft een willig instru
ment te zijn geweest bij de bedoeling van zijn
Heer.
Het vizioen, dat Pius XII enige jaren geleden
kreeg, wandelend in de tuin van het Vaticaan
(aan welk vizioen de Kerk, ook al was het de Paus
zelf, even weinig aandacht heeft geschonken als
aan andere vizioenen) moge hem getroost hebben
in zijn nauwelijks te torsen teleurstellingen, zoals
hij ook troost beleefd heeft van zijn pausschap de
beeltenis te mogen kronen van Maria „Heil van
het Romeinse volk", omdat het ten aanschouwen
van deze beeltenis is geweest, dat hij op Tweede
Paasdag 1899, de dag tevoren priester gewijd, zijn
eerste plechtig offer opdroeg.
Toen hij Maria kroonde, bekroonde hij onbewust
zijn priesterleven, dat met de pauselijke doornen
kroon beladen .troost en opbeuring heeft gevon
den aan Haar moederhart.
70 STAAN we dan peinzend aangetreden, uit
alle delen van de aarde, rond de sponde van de
gestorven Vader der Christenheid, onze H. Vader
Paus Pius XII, met dank in 't hart voor het leed
voor ons getorst, met de wereldbede en de wereld-
verwachting, dat hij, als trouwe dienstknecht van
zijn Heer, het Licht der heerlijkheid moge aan
schouwen in de eeuwen der eeuwen.
Voor de Ingang van de pauselijke residentie in Gastel
Gandolfo verzamelden zich gisteren velen, om de laat
ste berichten over de ziekte van de Paus te vernemen.
(Vervolg levensloop).
In oktober 1954 deed Pius XII, die
sedert 1944 zijn eigen staatssecreta
ris was geweest, afstand van de hulp
van mgr. Montini, die hom ruim
veertien jaar in deze taak had bijge
staan, door hem tot aartsbisschop van
Milaan te benoemen. Men heeft zich
wel afgevraagd of de paus dit deed
om voor mgr. Montini de mogelijk
heid te bevorderen tot zijn opvolger
te worden gekozen.
In 1955 voerde de Paus een ver
nieuwing van de liturgie voor de vie
ring van de „Goede Week" in, waar
bij o.a. de plechtigheden die tot dan
toe op Paas-zaterdagochtend plaats
vonden tot de z.g. Paaswake, in de
nacht van zaterdag op zondag, wer
den verschoven.
Bij gelegenheid van zijn tachtigste
verjaardag in 1956 viel Pius XII
enorme belangstelling uit de gehele
wereld ten deel. In dit jaar ontplooi
de hij een bijzonder grote activiteit.
Hij hield o.a. 132 radio-toespraken in
verschillende talen. Hij sprak zich uit
over de kwestie van de pijnloze be
valling en veroordeelde kunstmatige
inseminatie. In augustus van dit jaar
ontving het Vaticaan een oproep van
de opperste Sow jet waarin voor ont
wapening werd gepleit. Dat was het
eerste officiële contact tussen de
Sowjet-Unie en het Vaticaan sedert
de oktoberrevolutie.
Ten tijde van de Suezcrisis en de
Hongaarse opstand gaf de paus drie
encyclieken uit waarin hij tot goede
wil opriep en het tegen het Hongaar
se volk gebruikte geweld veroordeel
de.
Gedurende het jaar 1957 ontving
de Paus een kleine miljoen mensen,
waarvan 800.000 in algemene, een
honderdduizend in particuliere au
diëntie en een achthonderdtal in pri-
vé-audiëntie.
In maart 1957 gaf hij uitbreiding
aan de mogelijkheid tot het opdragen
van Avondmissen, die tevoren nog
tot feestdagen beperkt was. Hij voer
de ook uniformiteit en verzachting in
wat betreft het eucharistisch vasten
voorafgaand aan het communiceren.
Nadat hij reeds in zijn Kerstbood
schap van 1956 vooi ontwapening
had gepleit, daarbij een systeem van
controle vanuit de lucht aanbeve
lend, maakte hij op 24 april 1957 zijn
inzichten kenbaar over de gevaren
van atoomexplosies en drong er op
aan te streven naar beheersing van
de atoomenergie ten dienste van de
mensheid.
In juli 1957 gaf de Paus een spe
ciaal gebed uit voor de „Zwijgende
Kerk" in de door communisten be
heerste landen. In september d.a.v.
instrueerde hij de bisschoppen na
tionale en internationale organen in
te stellen voor controle op film, ra
dio en televisie ter bescherming van
de christelijke moraal.
In een schrijven van juli 1958 over
emigratie-problemen drong ie Paus
aan op instelling van een bovennatio
naal lichaam ter coördinering van
de emigratie tussen de landen. In een
schrijven de maand daarop waar
schuwde hij tegen openbare voorstel
lingen van demoraliserend karakter.
Op 8 september verscheen een en
cycliek over de toestand van de Kerk
in China waarin de activiteit van de
„Vaderlandslievende Vereniging"
van Chinese katholieken, die door de
communistische autoriteiten is opge
zet, als gericht op het veroorzaken
van een scheuring werd veroordeeld.
