ZWAMMERDAM
,De brug over de Kwai'
j wil niet van de kaart verdwijnen
Men kan een grens uitvegen
maar niet een samenleving!
fiames}fr* huld?
ZATERDAG 19 APRIL 1958
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Wie van Leiden in oostelijke richting reist, zal ter hoogte van Alphen aan den
Rijn, getroffen worden, door de uitgestrektheid van het vlakke land, dat zich
met een enkele onderbreking nu links en dan weer rechts van huis
jes, boerderijen, sloten of bomen ter weerszijden van de weg uitrolt, tot
waar het aan <Je horizont de hemel raakt.
Maakt men de tocht per trein, dan zal men ongetwijfeld een beter uitzicht
hebben dan wanneer men, rijdend in een auto, van tijd tot tijd gehinderd
wordt door schuttingen van scheepswerven of steenbakkerijen. Voorbij de
Gouwesluissebrug lijkt echter de wereld open te gaan en staat glanzend-vet
vee rustig in de diep groene weiden. Grote hofsteden weerkaatsen de wel
stand van de streek maar hier en daar wijst een fabriekje op de noodza
kelijkheid, óm te schakelen naar een ander middel van bestaan. De wel
stand van de streek moet ondergeschikt gemaakt worden aan de welvaart
van het land.
De moderne tijd met de gecompliceerdheid van zijn talloze problemen is
ook hier niet aan deze weidse landouwen voorbijgegaan.
Er is nog een
„morgen"
Daarvan kan Zwammerdam mee
praten, een miniatuurstadje, dat ter
linker zijde van de grote verkeers
weg LeidenUtrecht veilig weggedo
ken ligt rondom de oude, Hervorm
de kerk. Het is de moderne gecom
pliceerdheid, die Zwammerdam in
zijn voortbestaan en zijn inwoners in
hun vrijheid bedreigt. Het „stedeke"
dankt zijn ontstaan aan de vrijheid
en in vrijheid is zijn bevolking door
de eeuwen tot een eenheid, een hech
te samenleving, gegroeid.
Het stadje ontstond nadat Dirk V,
Graaf van Holland, een dam in de
Rijn had gelegd, zijn eigen belan
gen dienend, ten koste van het land
van de bisschop van Utrecht, dat on
der water liep. De hoogwaardigheids
bekleders raakten slaags en Dirk
zag kans, zijn posities te consolide
ren. Later kwamen de gronden aan
de heren van Swadenburg, van wie
de laatste, Ridder Vincent, tijdens
Nog is het niet te laat: Een blik
door het galmgat van de Hervormde
kerk van Zwammerdam in de rich
ting van Alphen aan den Rijn. Men
ziet de nieuwe verkeersweg, die het
verkeer vanaf de Rijndijk langs het
stadje voert.
in het jaar 1949 hebben plannen daar
toe, serieus uitgewerkt door planolo
gen, angstig-vaste vormen aangeno
men.
In het kader van de industriële
ontwikkeling van Zuid-Holland mid
den-oost, wordt de gemeente name
lijk te klein geacht om op eigen be
nen te blijven staan tussen haar tw]»e
grote zusters, Alphen aan den Rijn
en Bodegraven, die elk bestemd zijn
om tot de voornaamste industrieves
tigingen in dit gebied te gaan beho
ren.
De kosten van een eigen bestuuis-
apparaat worden te hoog geacht voor
het aantal inwoners, dat de 3000 ter
nauwernood haalt.
Die inwoners zijn verspreid over
twee woonkernen. Zwammerdam-
dorp en de Overtocht elk pl.m.
1200 zielen en over de rest van
de gemeente, die bestaat uit de Tem
pel en enkele andere polders.
Gedeputeerde Staten willen nu
Zwammerdam verdelen onder de
vier omringende gemeenten.
Bekijkt men de kaart van de ge
meente Zwammerdam, dan herkent
men er een hoge schoen in, die met
de neus in zuid-oostelijke richting
wijst. De rug, de hak en de zool er
van bestaan uit kostbare tuin- en
weidegronden, die aan Boskoop en
Reeuwijk zouden komen. Het hele
bovenleer zou worden toegewezen
aan Bodegraven, met uitzondering
van een minuscuul stukje van de
daar wringt de schoen.
Door de eeuwen is de Zwammer-
damse samenleving gevormd tot een
eenheid, waarin alle politieke na
ijver, religieuze verschillen en loca
le tegenstellingen zijn vervaagd. Die
eenheid komt evenwel tot uitdruk
king in de situering van de woon
kernen op Zwammerdams grondge
bied.
De katholieke kerk bijvoorbeeld
ligt aan de Overtocht, practisch ge
sproken in Bodegraven. De parochie
grenzen vallen niet samen met die
der gemeenten, zodat vele gelovigen
van de beide gemeenten des zondags
in de Zwamerdamse enclave kerken.
Ook in andere opzichten kan hier
inderdaad gesproken worden van een
„onhoudbare toestand".
Een voorbeeld van verdraagzaam
heid in Zwammerdam is ds samen
werking in het werk van de kruis
verenigingen. Er is alleen een Groene
Kruis maar alle gezindten geven
rff1 ï^^ljauwse twisten daaraan hun steun en ontvangen
in 1481 te Utrecht werd doodgesla- hulp, als dat nodig is. Evenzo wor
gen.
De heerlijkheid Swadenburger-
dam (Zwammerdam) later geteis
terd door de Fransen, behield haar
zelfstandigheid en tot op de dag van
vandaag, waarop de bestuursvorm
is gewijzigd in die van een gemeen
te, is zij zelfstandig gebleven.
Het ziet er evenwel niet naar uit,
dat de gemeente die zelfstandigheid
nog lang zal behouden.
gezamenlijk gevierd en het heeft er
alle aanschijn van, dat de onderlinge
band in vele opzichten hechter is,
dan die in Bodegraven of Alphen
ooit zou kunnen zijn.
Meningen.
Door opheffing van de gemeente
en verdeling van haar grondgebied,
zou deze samenleving uiteenvallen.
Het is jammer dat op het eerste ge
zicht bij een bezoek niet blijkt, dat
de bewoners van Zwammerdam de
kern van deze zaak bevroeden. Hun
opinie is moeilijk *e peilen. De ge
hechtheid aan hun stedeke is er niet
minder om.
Een ouderling van de Nederlands
Hervormde kerkgemeenschap bij
voorbeeld, die enige tijd geleden uit
het dorp verhuisd is naar „De Tem
pel" en die daar dichter bij een an
dere hervormde kerk woont, komt
iedere zondag trouw naar Zwammer-
dam om de kerkdiensten bij te wo-'
nen.
Een raadslid is er, die principieel
weigert te stemmen of zijn mening te
geven, als in de Raad de opheffings
affaire aan de orde is omdat hij
meent, dat men daarover niet kan en
niet mag praten: Zwammerdam
wordt niet opgehevenals het aan
hem ligt.
Dokter G. Gill heeft in deze kwes
tie namens de bevolking van Zwam
merdam een vlammend protest ge
richt tot Gedeputeerde Staten tegen
de bedreiging van Zwammerdam,
waar „De niet minder dan 5 kerke
lijke richtingen een onderling con
tact vertonen, dat ver uitgaat bo
ven het zakelijke" en dat een dorp
is „met een culturele sfeer, die door
bewoners van omliggende gemeen
ten als zeer attractief wordt be
schouwd". De dokter baseert zijn pro-
test eveneens vooral op historische
schacht, dat aan Alphen komt. En gronden.
Ingelanden van de Tempel en de
andere, afgelegen polders hebben
weer andere redenen om te hopen,
ingeval van een opheffing van Zwam
merdam, bij Alphen te gaan beho
ren. Zij genieten in de afgelegen
landerijen tamelijk grote vrijheid.
Door annexatie bij Bodegraven zou
voor hen de bewoonde wereld en
daarmee de controle en de bemoei-
zucht een stuk dichterbij komen.
We spraken iemand, die, wat be
treft zijn salaris, zeer afhankelijk was
van de (lage) klasse, waarin Zwam
merdam is ingedeeld. Over te gaan
naar een grotere gemeente, zou voor
hem een financiële vooruitgang be
tekenen. Niettemin vroeg hij zich af,
of het el nodig was dat Zwammer
dam als gemeente zou worden opge
heven.
Wie de schoen past....
Evenals bijna 3000 andere inwo
ners van de gemeente meende hij,
dat als Zwammerdam dan tóch
van de kaart zou moeten verdwij
nen het maar beter was, dat al
thans Zwammerdam-dorp aan Al
phen zou komen. En dat lijkt een
wens, die niet geheel onredelijk is
omdat in dat geval de voornaamste
van de twee woonkernen langs de
Rijn als geheel behouden zal blij
ven.
Daarbij speelt voorts ook de ge
dachte een rol, dat bij de moderne
planologie grote aandacht geschon
ken wordt aan het behoud van
groenstroken tussen de verschillende
woonoorden. Men vraagt zich dan
af, waarom de grens van Bodegra
ven na een event, annexatie precies
zal liggen en mèt de mogelijkheid
van een groenstrook tevens twee bij
het dorp behorende industrieën
daarvan afsnijdt.
Onder de middenstand van het be
dreigde dorp loopt de opinie uiteen.
Zakelijk bekeken, zitten er in een
opneming bij Alphen aan den Rijn
mogelijkheden, die men in het Zwam
merdam-van-vandaag niet vindt.
Maar ook wanneer Zwammerdam-
dorp (gerekend tot aan de Halfwege-
brug) als een gedeelte van Alphen,
een eigen wijkraad zou krijgen,
waarvoor men als „noodsprong"
ook al plannen heeft, zijn er grote
mogelijkheden voor de middenstand.
Vanuit het mangat van de torenspits
gezien, vormen de Overtocht en Bo
degraven (de donkere vlek in het
midden op de horizont) een geheel
m^m^mmm öabyderm-zeep
Bouwen aan de toekomst.
De laksheid wat betreft het bou
wen, die men in het verleden heeft
getoond, zou in do toekomst wel eens
een voordeel kunnen blijken, wan
neer Zwammerdam de „top" van de
industriëlen de gelegenheid zal bie
den, er een villa of bungalow te bou
wen. Want Zwammerdam heeft nog
een grote reserve aan goed-gelegen
bouwgrond, die in de toekomst ze
ker zal worden aangebroken. De
grote rem op dit plan is, dat de
meeste gronden daarvoor gelegen
zijn aan de overzijde van de grote
verkeersweg, die men thans nog niet
mag oversteken. Inmiddels breidt
Zwammerdam zich reeds uit op het
grondgebied van Alphen aan den Rijn
omdat het zelf geen plaats meer
heeft om nog huizen neer te zet
ten.
In afwachting van de dingen, die
komen gaan, is het Zwammerdam niet
eens toegestaan uit twee kwaden de
beste oplossing te kiezen. Het stedeke
en zijn inwoners mogen alleen een
vage hoop koesteren.
Waar de schoen wringt.
Sinds 1917 is er namelijk sprake
van opheffing van de gemeente en
den de jaarlijkse koninginnefeesten
Op deze situatieschets ziet men dui
delijk, waar de schoen wringt: G.S.
stellen voor, het donker-arceerde deel
van de tekening aan Alphen toe te
wijzen. Door de grens te verleggen
tot aan de gestippelde lijn, haaks op
de Rijndijk (Halfwegebrug), kan men
Zwammerdam-dorp zijn karakter
laten behouden.
«ER WWfSI
DE 5CHÖ6N
KKlt
I
BESTE FILM VAN HETJAAREN RIJK BEKROOND
EEN BROK OORLOGSPSYCHOLOGIE
TUSSEN GEALLIEEKDEN EN JAPPEN
bezoeker gespannen zitten, als hij de rijk bekroon
de en tot beste film van het jaar uitgeroepen rolprent
„Brug over de Kwai" (The bridge on the river Kwai)
gaat doorleven. Dat zal voor Nederland zijn vanaf 25
april met een daags voorafgaande gala-première, onder
andere in een van de theaters van Heerlen.
Men kan zeggen, dat het eerste deel van deze film
het spannendst is, maar dat komt, omdat de spanning
steeds verder wordt opgevoerd, totdat ze ergens een
verzadigingspunt heeft bereikt; dan zakt de aandacht
iets af maar de spanning blijft tot het ogenblik aan
het slot, als de bouwer van de brug een beslissing
neemt, die men niet van hem zou hebben verwacht.
Die bouwer is Alec Guinness als de geallieerde com
mandant van een groep krijgsgevangenen en zijn te
genspeler is Sessue Hayakawa als de Japanse kamp
commandant, wiens wreedheid door de psychologie
van zijn tegenstander wordt neergeslagen.
De brug uit deze rolprent speelt als stomme getuige
van een verbeten en soms tegenstrijdig streven van
de mensen in het filmverhaal een grote rol. Dat im
posante bouwwerk met zijn sterke lijnen gaat de toe
schouwer allengs imponeren, totdat de catastrofe
komt. De brug, die men in kleurenfotografie en cine
mascope ziet, is een heuse en ruige brug uit zware
boomstammen die een schuimende rivier in een tro
pische jungle overspant.
Producer Sam Spiegel heeft met filmersinzicht aan
het boekje van Pierre Boulle „Le pont sur la rivière
Kwai" de stof ontleend voor een gigantisch en aan
doenlijk filmwerk. Alles is daarin echt; er is geen
kunstmatig rekwisiet gebruikt en in de tragische apo
theose is die echte brug met donderend geweld uit
eengespat, terwijl een trein vanaf zijn wegdek in het
ravijn stortte. Zulk een ontploffing had men op Cey
lon, waar het drama zich voltrokken heeft, niet eerder
meegemaakt.
En nu iets over het eigenlijke verhaal. Zowel door
onkunde van de Japanse leiding als door sabotage van
de Britse officieren was er aanvankelijk van de brug-
gebouw niets terecht gekomen. De Japanse kampcom
mandant Saito faalde en toen moest hij gedwongen de
leiding overgeven aan krijgsgevangen Britse kolonel
Nicholson, die tegenover het knoeiwerk van de Jap
pen een reëel constructieplan stelde en het ook uit
voerde. Na de kwellingen in het kamp volgde nu een
meer doelgerichte tijd voor de gevangen Engelsen.
Intussen was uit het kamp van Saito een Ameri
kaanse marineman Shears ontsnapt doch daarna op
genomen in een commando-ploeg die de in aanbouw
zijnde brug moest vernielen. Een amoureus oponthoud
met Siamese meisjes doet in de film eigenlijk niets
ter zake, zodat we ons kunnen bepalen tot de moeiza
me tocht van een expeditie door de rimboe naar de
befaamde brug. In de nacht vóór de plechtige opening
wordt de brug ondermijnd. Doordat echter het water
peil zakte, werden de contactdraden zichtbaar. Wat
zou de Britse kolonel nu doen? Men zou menen,
dat hij die sabotagedaad van zijn eigen n ensen zou
toejuichen; maar de trots voor zijn eigen bouwwerk
was zo groot, dat hij alles aanwendde om de brug te
Alec Guinnes, de bruggebouwer.
kunnen behouden. Maar als gevolg van allerlei om
standigheden kwam hij te vallen, precies op het ont-
stekingsaparaat; dan vloog de brug de lucht in, juist
toen een trein met Jappen passeerde.
Wat hier in enkele zinnen verteld is, neemt op de
film zeer geruime tijd in beslag en wel op een boeien
de wijze, die regisseur David Lean eer aandoet. Mede
door het zo streng volgehouden spel van Guinness en
Hayakawa als de dodelijke tegenstanders, is „De brug
over de Kwai" een meesterwerk geworden, dat een
van de beste verhalen over louter mannen kan wor
den genoemd. A. v. O,
