Gloednieuu/e universiteit
aan de Goudkust
Een streekje verf doet wonderen
de Nobelprijs?
LOPENDE SCHIJF - GEEN LOPENDE BAND
zet eeuuxenaude traditie aaatt
Hernieuwde belangstelling voor
oudste ambacht
HOE ZIT DAT MET
DE LETDSE COURANT
PRACHTIGE j
RESULTATEN
pjET is verheugend het te mogen
V constateren, naar r is een her
nieuwde belangstelling bij het pu
bliek waar te nemen voor het hand
werk", vertelt ons de heer Hans j
Wagner, eigenaar van de Potterie
Hans Wagner te Utrecht. „Men begint
het verschil te zien tussen het fa-
brieksaardewerk en dat wat de pot
tenbakker op zijn schopschijf ver
vaardigt. Vele zien in, dat een ge
bruiksvoorwerp met een geheel eigen
karakter, waarde heeft voor het inte
rieur. Het heeft iets persoonlijks als
gevolg van het feit, dat het met de
hand gemaakt is in tegenstelling tot
het fabrieksproduct, waar elk kom
metje en elk schaaltje volkomen ge
lijk is aan het andere. Het feit, dat
een kleine afwijking, veroorzaakt
door het handwerk, de mogelijkheid
tot onderscheiding en herkenning
biedt, heeft zijn aantrekkelijkheid."
WIJ STAAN in de pottenbakkerij,
waar enkele ervaren pottenbak
kers de schopschijf rond doen draaien
en met verbluffende handigheid hun
object vorm weten te geven. In stil
le bewondering staan wij enige tijd
te kijken.
De schijf wordt in beweging ge
bracht met de voet en draait snel
rond. In het midden van het rond
draaiende plateau wordt een flinke
klont gele, roodbakkende, Wester-
walderklei gelegd en dan begint de
pottenbakker aan de vormgeving. De
klont wordt geknepen en komt lang
zaam omhoog, terwijl de kunstenaar
deze met beide handen modelleert.
Even gaan de vingers er bovenin en
het voorwerp wordt hol, zachtjes
glijdt de hand langs de binnenkant
en voor onze verbaasde ogen neemt
het voorwerp een allersierlijkste
vorm aan. Met een passer worden de
maten gecontroleerd om te zien of
de vaas voldoet aan de maten die ge
steld worden. Een kleine correctie
hier en daar en het product is ge
reed en wordt te drogen gezet.
Een ander is bezig „van de mast
te draaien", zoals het heet. Hier wordt
een kegelvormige bonk klei op de
schijf geplaatst en aan de top begint
de pottenbakker een klein voorwerp
te vormen, bijvoorbeeld een klein
kommetje. Wanneer dit klaar is,
snijdt hij het er af en gaat dadelijk
het volgende vormen van de rest van
de klont.
Aan de lopende schijf.
Afhankelijk van de groot
te van de kleimassa op de schijf
en de benodigde klei voor het voor
werp, kunnen op die manier zonder
enige onderbreking verschillende
voorwerpen achter elkaar gedraaid
worden. Een zeer efficiënt systeem,
dat slechts te gebruiken is voor kleine
voorwérpen, daar grotere door hun
gewicht de klont zouden vervor
men.
Wanneer de voorwerpen enige tijd
gedroogd zijn, worden ze door ande
ren met de natte spons bewerkt om
delaatste ongerechtigheden te ver
wijderen. Na ongeveer twee dagen
producten, zodat zij als het ware een
spiegel waren van het cultureel le
ven in die tijden. Dat is de taak die
wij momenteel op ons hebben geno
men; het vervaardigen van een stuk
handwerk met een geheel eigen ka
rakter, weerspiegelt onze heden
daagse cultuur", aldus de heer Wag
ner. „Zo heeft het handwerk een be
langrijke taak en zet een eeuwenoude
traditie voort, zonder welke onze tijd
cultuurloos genoemd zou moeten
worden.
Gedurende enige generaties is de
belangstelling voor het handwerk
sterk getaand, hoofdzakelijk om finan
ciële redenen kreeg het fabriekswerk
zijn kans. Natuurlijk is hier geen be
zwaar tegen, want daardoor kreeg de
massa van het publiek de mogelijk
heid voordelig bepaalde gebruiks
voorwerpen aan te schaffen, maar het
cultureel peil daalde, hetgeen erger
was.
Er is een kentering ten goede ge
komen. Men is zich gaan bezinnen op
de waarde van het handwerk en er is
momenteel een grote opleving in de
belangstelling merkbaar.
In onze moderne tijd is het de pot
tenbakker echter niet toegestaan
slechts voor zijn ambacht te leven,
want dan zou hem geen lang leven
beschoren zijn. Hij moet naast artiest
ook zakenman zijn en het nuttige met
het aangename weten te verenigen,
doch als artiest heeft hij mede met
andere kunstenaars tot taak zijn me
demensen iets te schenken, dat hun
genot en voldoening schenkt, passeui
in hun tijd tn milieu, in harmonie
met onze cultuur".
Toen wij buiten stonden in de sche
mering en nog eens omzagen naar
het verlichte venster, waarachter de
pottenbaker Jjn schijf draaide in het
hartje van het meer dan 2000 jaar
oude Utrecht met zijn smalle straat-
Het moderne handwerk loet het goed
ook in de normale dagelijkse
gebruiksvoorwerpen.
jes en oude geveltjes, speelden ons
nog eens de woorden van de heer
Hans Wagner door het hoofd: „De
pottenbakker draagt een traditie van
eeuwen". Het is werkelijk te hopen,
dat in weerwil van onze voortschrij
dende techniek het cultureel besef
van ons volk op een zodanig peil mag
blijven staan, dat de waardering
voor het handwerk altijd blijve be
staan.
Een der medewerkers aan de arbeid.
Vakbekwame handen vormen de klei
tot een sierlijk product van
pottenbakkerskunst.
zijn de voorwerpen gereed om ge
bakken te worden. Dit gebeurt in
een oven, waar men een temperatuur
van omstreeks 900 graden kan ver
krijgen.
Na het bakken worden ze voor
verdere bewerxing onder handen ge
nomen. In deze potterie worden de
voorwerpen geglazuurd met witdek-
kende tinglazuur. Dit geschiedt door
onderdompeling in een bad, waarna
ze bewerkt worden volgens de scraf-
fito-techniek. Dan worden er orna
menten op aangebracht met een pen
seel en bepaalde verven, die voor dit
doel geschikt zijn.
Het domein van de kunstschilder.
fN DE TOONKAMER prijkt een
schitterende collectie, zowel van
gebruiksgoed, dus normale huishou
delijke artikelen uit aardewerk ver
vaardigd, als van zogenaamde unica,
sierstukjes van pottenbakkerskunst,
waarvan er slechts één of hoogstens
enkele gemaakt worden.
Het is vooral in deze laatste, dat
de heer Hans Wagner, die oorspron
kelijk tot kunstschilder voorbestemd
was, zijn hart kan ophalen. Hij ont
werpt een exclusief model, laat dit
door zijn pottenbakker vervaardigen
en werpt zich dan op de ornamente
ring. Dan wordt het een kunststukje,
een naam die hij er zelf niet aan wil
geven uit bescheidenheid, maar die
wij na het zien van zijn producten
er grif voor over hadden. Een prach
tige compositie met fraaie vlakver
deling, waarbij decoratie en vorrr*
van het voorwerp één geheel vormen
en op elkaar aansluiten. Een verant
woord gebruik van kleuren en feil
loze techniek stralen u tegemoet van
dergelijke producten.
Hoe serieus onze gastheer zijn mé
tier opvat, bleek ons uit het onder
houd, dat wij later met hem hadden.
Een der oudste beroepen.
't Onderwijs in donker Afrika heeft sinds
de oorlog een zeer grote vlucht genomen
BACI-Il is een van de oudste
zo niet het oudste ambacht, dat de
mens uitoefende e'n wanneer wij de
producten door de eeuwen heen be
zien, dan constateren wij, dat elk tijd
vak en elke beschaving zijn eigen
stempel Irukte op de pottenbakkers-
Ondanks geldzorgen
HET ZACHT GEROEZEMOES in de
collegezaal verflauwde tot stilte,
toen de hoogleraar de aandacht vroeg.
Hij begon zijn voordracht en de stu
denten luisterden en maakten hun
aantekeningen. De gang van zaken
was normaal als bij elk Europees
college, slechts met dit verschil, dat
hier leraar en leerlingen allen een
zwarte huidskleur hadden.
Wij bezichtigden een gloednieuw
ingerichte, moderne universiteit aiet
alle bijgebouwen. Werkelijk een
fraai geheel en het moet voor de stu
denten een genot zijn hier te mogen
studeren, aan deze eerste hogeschool
aan de Goudkust, die gebouwd werd
met steun van het United Kingdom
Development and Welfare Funds.
Een hoge bestuursambtenaar licht
te ons in over de geweldige ontwik
keling, die de Goudkust en verschil
lende andere Blitse territoria mo
menteel doormaken en wel speciaal
op onderwijsgebied.
Negerstudenten bekijken voorwerpen
door de microscoop in een weten
schappelijk laboratorium van de ho
geschool aan de Goudkust, gebouwd
met de steun van het speciale fonds
voor dit doel.
Nu het voorjaarszonnetje de kamers
weer opvrolijkt treedt ook onbarm
hartig aan het licht dat een verfje
zo hier en daar zeker niet overbodig
is. Het houtwerk kan best wat heb
ben en dat speeltafeltje van de
jongste mag er wel wat fleuriger
uitzien. Dat zo overziende en in een
algemene voorjaars-vernie wing-stem-
ming verkerende wordt al gauw de
verzuchting geslaakt: konden we al
les maar eens vernieuwen. Nu kost
alles vernieuwen veel geld en dat is
niet voor iedereen weggelegd. Toch
is het mogelijk om zonder al te veel
kosten het interieur een geheel an
der aanzien te geven door een verfje.
De moderne kleuren verrichten won
deren. Ga eens te rade bij de schil
der of de verfdetaillist en overleg,
welke kleurencombinaties uw kamers
het best tot hun recht doen komen
endurf eens in meer dan één
kleur te schilderen, maar den natuur
lijk in verantwoorde kleurencombina
ties.
Zelf verven of laten doen.
Willen we ons gehele huis opknap
pen, dan zal de vakman daaraan te
pas moeten komen. Daar de schilders
het werk door de vele nieuwbouw en,
het onderhoudswerk juist in het voor
jaar nauwelijks aankunnen, zullen
vele huisvaders en -moeders bij
kleine verf kar weit jes zelf de kwast
of rolborstel ter hand moeten nemen;
de Nederlandse verfindustrie houdt
hiermede rekening door het fabrice j
ren van .peciale verven voor ge
bruik door particulieren, terwijl I
schilder of verfdetaillist alle voor
lichting geven.
Lakverven en muurverven.
Er bestaan voor dit doel lakver
ven en muurverven. De lakverven,
die worden gebruikt voor. het ver
ven van houtwerk, kunnen worden
onderscheiden in lakverf met hoog
glans en lakverf met zijdeglans. De
zijdeglans geeft een doffe indruk en
is daardoor zeer geschikt voor het
verven van grote vlakken zoals deu
ren. En te groot glanzend vlak zou
storend werken. De muurverven wor
den ook geleverd in kwaliteiten die
geschikt zijn om behang te verven;
zij zijn dof.
Hebt u zich nooit op dit terrein
begeven, begin dan eens met dat
speeltafeltje of een ander eenvoudig
voorwerp. U zult zeker enthousiast
worden.
Koop nooit een te kleine of goed
kope kwast en gebruik bij het ver
ven van muren bij vorkeur een rol
borstel. Komt het aanschaffen hier
van u te duur dan kunt u hem als re
gel bij de detaillist huren of in
bruikleen ontvangen.
Bij muurverf wordt geen grondverf
gebruikt, voor een goede dekking
kunt u de muur meermalen schilde
ren. Bij lakverf kunt u grondverf
gebruiken. Waagt u zelf niet aan
plamuren. Is plamuren noodzakelijk,
dan kunt u beter de vakman te hulp
roepen.
Laat u zich goed voorlichten uoor
degene bij wie u de verf koopt, zo
wel over de kwaliteit en de kleuren
welke u gaat gebruiken als over de
techniek van het verven. Kiest be
hang in overeenstemming met de
verf.
De Nederlandse verf wordt bijna
overal ter wereld gebruikt.
Dat de Nederlandse verf buiten on
ze grenzen wordt gewaardeerd blijkt
uit het feit dat zij wordt geëxpor
teerd naar me,er dan 100 landen en
gebieden voor een totaal bedrag van
30 miljoen gulden per jaar. 60 pet.
wordt afgenomen door Europese lan
den, 15 pet. gaat naar Afrika, 16 pet.
naar Aziatische landen en 9 pet.
naar het Westelijk halfrond. Dat Ne
derlandse verfje zal het ook in uw
huis goed doen, maar dan vooral vra
gen naar lak- en muurverven, welke
speciaal voor particulier gebruik zijn
gemaakt; deze zijn gemakkelijker te
verwerken dan de verf voor de vak
man. Succes 1
„Het oprichten van scholen en ho
gere onderwijsinstellingen moete t wij
zien als een van de belangrijkste
onderdelen voor de ontwikkeling van
de oorspronkelijke bevolking", ver
telde onze gastheer, terwijl wij <;en
laboratorium betraden, waar Euro
pees geklede negers de zwarte hoof
den over de microscopen bogen.
„Wij weten heel goed, dat het
Britse imperium slechts voor deze
kroonkolonie heeft te zorgen. Ook in
verschillende andere delen moet de
ontwikkeling gestimuleerd worden,
door onder andere het oprichten
van scholen, universiteiten enzovoort
en daar is zeer veel geld voor no
dig", vervolgde hij.
Vooruitgang te bespeuren.
VOCH is er al een grote vooruit-
99 1 gang te bespeuren en da* is zeer
verheugend, want de tijd dringt.
Eigenlijk kan het tempo niet ïoog
genoeg worden opgevoerd, aange
zien wij een wedloop houden met de
tijd. Overal in de wereld ziet u dat
minder ontwikkelde volkeren roerig
worden. Zij willen vrij zijn. Zij zien
hoe andere jonge landen de vrij
heid kregen en zich moeizaam op
werken en zij willen dit ook doen.
Dit is begrijpelijk en hun goed
recht, maar wij mogen ze niet eer
der loslaten, alvorens zij op een be
paald peil zijn gekomen, waarop het
geven van de vrijheid verantwoord is.
Wat heeft een land aan zijn vrij
heid, wanneer het niet in staat is
zichzelf te besturen en voor zichzelf
te zorgen?"
Vragend keek onze zegsman ons
aan. Wij knikten en begrepen wat
hij bedoelde. „Op die manier zou er
in bepaalde delen van de wereld een
chaotische toestand ontstaan, die ge
vaarlijk zou kunnen worden vooi an
dere delen van de wereld. En de be
trokken jonge vrije landen zyn er
zelf het minst bij gebaat. De drang
naar onafhankelijkheid groeit echter
bij de dag en aan ons is de taak In
zo snel mogelijk tempo deze onder
ons bestuur staande volken rijp te
maken voor de taak die hen wacht.
Het stichten van opvoedingscentra,
zoals scholen en dergelijke is een
zeer belangrijk onderdeel van deze
taak".
Snelle ontwikkeling.
|E BESTUURSAMBTENAAR ging
ons voor in de bibliotheek met
een nog bescheiden aantal boeken en
zei: „U hebt een reis gemaakt door
verschillende delen van het Britse
gemenebest en hebt u dus een beeld
kunnen vormen van de ontwikke
ling. Wat is uw mening?" Inderdaad
moesten wij toegeven, dat er spra
ke was van een zeer snelle ontwik
keling vooral op onderwijsgebied in
de door ons bezochte delen van het
Britse rijk.
„Dat klopt", zei onze gastheer. „Het
jaar 1945 was een belangrijke mijl
paal voor de niet zelfbesturende de
len van de Britse commonwealth en
het imperium. Het was niet slechts
het einde van de tweede wereldoor
log, maar het was het jaar waarin
the Colonial Development and Wel
fare Act een som van niet minder
dan 120 niljoen Engelse ponden af
komstig uit de beuzen van de belas
tingbetalers van het Verenigde Ko
ninkrijk, beschikbaar stelde voor de
economische en sociale ontwikkeling
in deze territoria. Aan dit bedrag
zijn later nog vele sommen toege
voegd."
Voor 1945 financierde elk terri
torium zijn eigen ontwikkeling uit
zijn inkomsten. Dit leidde tot grote
verschillen, afhankelijk van de
welvaart.
*70 HADDEN de Goudkust en Sin-
gapore bijvoorbeeld reeds goed
ingerichte lagere en middelbare
scholen, met enige technische oplei
ding en enkele instituten die voorbe
reidden tot universitaire studie. De
arme gebieden, zoals Jamaica of Mau
ritius hadden ook wel scholen, maar
met te weinig gelegenheid en niet
efficiënt genoeg ontwikkeld. Zo had
Nyasaland wel een flink aantal lage
re scholen, van verschillende kwa
liteit, maar zeer weinig middelbare
opleidingsinstituten.
Het gebeuren in 1945 gaf alle ter
ritoria hoop om tot een snellere ont
wikkeling op dit gebied te komen.
Elk deel maakte voor zich een tien
jarenplan op, waarvoor het Ver
enigde Koninkrijk financiële garan
ties gaf. Men kon dus beginnen met
het bouwen van gebouwen en het
zoeken van onderwijskrachten. Het
geld was er.
„Niet minder dan ruim 7 miljoen
pond werd besteed voor oprichting
van universiteiten in West-Indië,
de Soedan, de Goudkust, Nigeria,
Oost-Afrika, Malakka en de herop
richting van de door de oorlog ver
woeste universiteiten van Malta en
Hongkong", zo vernamen w\j. „Ge
lukkig worden deze universiteiten
reeds drut bezocht en hier wordt het
kader opgesteld, dat na verloop van
enkele jaren de universiteiten zal
verlaten en les zal gaan geven op de
op te richten middelbare scholen,
want natuurlijk is het gebrek aan on
derwijskrachten zeer groot.
Zo voeren wij constant een strijd
met de tijd om zo snel mogelijk de
bevolking van de verschillende ter
ritoria te ontwikkelen en op het peil
te brengen, waarop zij in staat zyn
zelf de teugels van het bestuur in
handen te nemen en hun land naar
een goede toekomst te leiden."
Van 1 op 18.
noemen van de vooruitgang op
dit gebied mag ik noemen: Kenya,
had voor de laatste oorlog één mid
del bare school voor de inheemse
bevolking. Nu zijn er niet minder
dan 18. Hongkong telde in 1946
60.000 schoolgaande kinderen, nu
250.000, waarvan er 50.000 een mid
delbare school bezoeken.
Vooral in die gebieden is het be
langrijk dat zoveel mogelijk jongelui
de middelbare scholen bezoeken,
want hier moeten later na universi
taire studie de 'mannen en vrou.ven
van de wetenschap, maar ook ie man
nen en vrouwen voor de handel, de
industrie, de publieke diensten en het
politieke leven uit voortkomen.
Het is een zeer belangrijke taak
die op onze schouders rust", besloot
de bestuursambtenaar, „maar wij
vervullen hem met plezier en naar
ons beste vermogen, want hiermede
bouwen wij aan de vooruitgang van
de wereld en aan een betere toe
komst voor de momenteel aan onze
zorgen toevertrouwde bevolking van
de diverse territoria".
Wij konden het beamen, want wij
hadden verschillende van de door
ons bereisde gebieden ook omstreeks
twintig jaar geleden bezocht en het
verschil was zeker groot.
De hoofdonderwijzeres van een nieu
we school in inlandse kledij contro
leert de vorderingen van haar
leerlingen.
De nobelprijzen hebben hun naam
te danken aan de Zweedse chemicus
dr. Alfred B. Nobel, die van 1833
1896 leefde In 1860 begon hij met de
vervaardiging van ontplofbare stof
fen, die hij gebruikte voor het win
nen van erts.
Zeer teleurgesteld werd hij, toen
bleek, dat zijn uitvinding moest die
nen om in de oorlog mensenlevens
te vernietigen.
In 1895 stichtte hij een fonds van
ongeveer 20 miljoen gulden, waaruit
telkenjare 5 prijzen van ca. 100.000
worden uitgereikt aan hen, „die in
het afgelopen jaar aan de mensheid
het grootste nut hebben bewezen".
Er is een nobelprijs op het gebied
van de natuurkunde, der scheikun
de, der geneeskunde of physiologic,
der letterkunde (het beste werk, dat
zich door verheven idealen ken
merkt) en een nobelprijs voor dege
ne, die zich de grootste verdienste
verwierf op het gebied van de ver
broedering der volken en het tot
stand komen van de wereldvrede.
De nobelprijzen werden voor de
eerste maal uitgereikt in 1901. On-
middelijk in dat jaar kwam hiervoor
een Nederlander in aanmerking, n.l.
prof. J. H. van 't Hoff, die de nobel
prijs voor de scheikunde ontving.
In 1902 waren het twee Ne
derlanders, en wel de geleerden H.
A. Lorentz en P. Zeeman, die de prys
voor de fysica samen moesten delen.
Meermalen zijn daarna nog Neder
landers in aanmerking gekomen, zo
als Van der Waals, natuurkunde
(1910); Asser, vredesprijs (1911); Ka
merling Onnes, natuurkunde (1913);
Einthoven en Eykman, geneeskunde
(1924) en prof. Zernicke, natuurkun
de (1953).
De nobelprijs voor de vrede is o.a.
gegeven aan de stichter van het Roo-
de Kruis, Henri Dunant, de Oosten
rijker A. H. Fried, de Amerikaanse
president Wilson, de poolreiziger
Fridtjof Nansen, de staatslieden
Chamberlain, Briand en Stresemann
en niet te vergeten de alom bekende
prof. Albert Schweitzer. Een nieuwe
prys wacht de vredestichter in het
