leöene
tunen
nacht als het helöeR ween is,
ogen in het heelal
De Leidse Sterrewacht registreert
de loop van de sterren
Als platte koeken cirkelen de
sterrenstelsels om één middelpunt
ZATERDAG 14 MEI 1955DE LEIDSE COURANTTWEEDE BLAD - PAGINA 1
Mogen wij u een raadseltje voorleggen:
Hoe groot is de ruimte?
Een predikant zou ook zo'n vraag kunnen stellen en er dan direct indruk
wekkend op laten volgen: „Niemand weet het".
Wij kunnen u misschien wel even een duizelingwekkende blik in de
diepte van de ruimte laten slaan met het volgende beeld.
U weet dat één lichtjaar de afstand is, die een lichtstraal in één jaar af
legt; de snelheid van een lichtstraal is 300.000 kilometer per seconde. Neemt
u in een voertuig, dat met die snelheid beweegt, plaats, dan bereikt u de
zon binnen acht minuten. De dichtstbijzijnde ster ligt op een afstand van
vier lichtjaren. De zon behoort tot de grote gfoep van sterren, die in het
melkwegstelsel rond een middelpunt draaien. De zon bevindt zich onge
veer op de rand van de discus, die dit melkwegstelsel is. Een reis naar
dit middelpunt op een lichtstraal zou 25.000 jaren duren. Er zijn in het
heelal millioenen van deze melkwegstelsels. De afstand tot het dichtstbij
zijnde stelsel bedraagt 100.000 lichtjaren. De Andromeda-nevel (eveneens
een melkwegstelsel) waarvan wij hierbij een afbeelding geven is \y, mil-
lioen lichtjaren van ons verwijderd.
Huiveringwekkend die cijfers.
Maar kijkt u met ons nog even dieper: al deze nevelvlekken vormen weer
groepen, die bij elkaar horen. Misschien zouden we kunnen spreken van
melkwegstelsels van mèlkwegstelsels.
Niemand kan zeggen waar dit alles ophoudt. Waarschijnlijk zou de reeds
ten tonele gevoerde predikant na zijn rhethorische vraag bij God gekomen
zijn en wij kunnen niet anders doen dan voor Hem deemoedig het hoofd
buigen.
LEIDSE TELESCOPEN
DOORZOEKEN DE HEMEL.
Iedere heldere nacht zoeken in Lei
den enige ogen door het heelal. Te
lescopen priemen in de lucht, geven
de waarnemers de gelegenheid om tot
in de uiterste hoeken van de kosmos
door te dringen.
Zij zitten gevat in dikke bontves
ten, de voeten geschoven in bont-
pantoffels, want het kan koud zijn
midden in de nacht midden in de win
ter, ergens midden in de hemelkoe
pel.
Zij kijken en constateren. Tegelij
kertijd kijkt het mechanisch oog van
het registreer-apparaat mee en no
teert alles wat het ziet in golvende
lijn op het papier.
De fotografische plaat noteert ook,
duizenden, millioenen kleine puntjes,
die stuk voor stuk enorme gloeiende
gasbollen ergens in de ruimte verte
genwoordigen.
De Leidse Sterewacht aan de Kai-
serstraat is een van die vele over de
gehele wereld verspreide instellingen
die zich met de samenstelling van
het heelal bezig houdt.
Hoe ver is men thans met de ken
nis van de kosmos en wat in het bij
zonder heeft men in Leiden ontdekt?
Waar staat de zon?
Nieuwsgierig geworden door de
artikelen van onze medewerker S.
Telia, die onder dit glanzend pseu
doniem met spiraalnevels werkt als
of het .boterrijpe pannekoeken waren,
zijn we naar de sterrewacht gestapt.
Hier hebben wij de ogen op de
ruimte gericht en geluisterd naar wat
één van de astronomen vertelde.
We weten allemaal wat de melk
weg is: een lichte band streept over
de hemelkoepel. Met het blote oog is
o'it te zien. De kijker vertelt wat deze
lichte band is: een verzameling van
millioenen sterren, te zamen het
melkwegstelsel vormend, waarvan
onze zon (met de aarde) deel uit
maakt.
Vroeger al heeft men vastgesteld,
dat men dit melkwegstelsel moet
zien als een enorme platte koek, een
soort discus. Het was prof. Kapteyn
uit Groningen, die in het begin van
deze eeuw voorstelde om eens te
gaan vaststellen hoe die „platte koek"
er precies uitziet. Na een conferentie
werden de taken verdeeld. Aan de
hemel werd een aantal vierkantjes
uitgezocht, en over de gehele wereld
mat men de helderheid en de loop
der sterren. Door vele berekeningen
is men in staat geweest om de plaats
van de zon in deze discus vast te
stellen. Men constateerde b.v., dat
alle sterren in de buurt van de zon
(als de sterrekundige spreekt van de
„zon" bedoelt hij: zon, aarde en ons
gehele planetenstelsel) in onze buurt
dus, in één richting voortbewogen.
Stofwolken.
Dit kan worden verklaard door
In de observatie-koepel steekt de loop
van de sterrekfjker naar het hemelruim.
De spleet In de koepel is opengedraaid.
De koepel kan draaien en de kijker kan
in een boog over de spleet verplaatst
worden.
De heer G. Westerhout, astr. drs is tij
dens zijn waarnemingen met bont tegen
de ergste konde beschermt.
(Foto's „De Leidse Courant")
aan te nemen dat al deze sterren, de
zon incluis om een centrum draaien.
Dit centrum is het middelpunt van
ons melkwegstelsel.
Met telescopen is dit middelpunt
met geen mogelijkheid te zien. Het
waarnemingsgebied van. de sterre
kundige blijft beperkt tot de sterren
in de buurt van de zon. Want stof
wolken hangen als sluiers in ons
melkwegstelsel tussen zon en cen
trum in.
Toch heeft men met de kijkers de
plaats van het centrum kunnen be
palen. Richt de waarnemer namelijk
zijn kijker buiten de schijf van ons
melkwegstelsel, dan wordt het zicht
door het gordijn van stofdeeltjes niet
verduisterd. Hier ontdekt hij bolvor
mige sterrenhopen, die naar een be
paald middelpunt toe in aantal sterk
toenemen.
Men heeft met zekerheid vastge
steld, dat bij het identiek centrum
van ons melkwegstelsel het aantal
sterrenhopen het grootst is.
Maar tegenwoordig heeft men nog
een vernuftiger telescoop uitgedacht,
een kijker, die door de stofwolken
heen kan zien: de radio-telescoop.
Radiotelescopen luisteren
naar de sterren.
Wü hebben in dit blad al enige
malen foto's gepubliceerd van de
grote radio-telescoop met een door
snede van 25 meter, die in Dwingeloo
wordt gebouwd. Dit instrument wordt
gefabriceerd door samenwerking van
de sterrenwachten te Leiden, Utrecht
en Groningen met P.T.T., Philips en
'het K.N.M.I. te De Bilt.
De radio-astronomie is in 1932 ont
dekt door een radio-ingenieur. Hij
stelde vast, dat de sterren hun aan
wezigheid door middel van radio
stralingen kenbaar maken. In 1939
werd door een radio-amateur met
een radio-telescoop geconstateerd,
De sterrekunde is een weten
schap, die geboren is uit en be
staat van de nieuwsgierigheid,
de drang naar groter kennis van
het mensdom. Het levert niets
op. Je kunt er geen millionnair
van worden, en je kunt ook de
profijtelijke wetenschap er wei
nig wijzer mee maken. Maar toch
'zitten in Leiden, Johannesburg,
Rome, Californië, Leningrad en
noemt u maar op, bijna iedere
nacht mensen door dure, vernuf
tige apparaten naar de hemel te
turen en breken zij 'hun hoofd
over de problemen van de ruim
te. Millioenen cijfers worden in
tafbellen onder elkaar geschreven
en verwerkt, millioenen kaarten!
worden getekend. Stukje bij
beetje worden de partjes van de:
'hemelse legpuzzle aan elkaar ■ge
past. Er komt tekening in Men;
ziet al wat 'het voor moet stel-;
len tot men eensklaps tot de ont
stellende ontdekking komt, datl
wat men voor de legupzzle hield 1
slechts een fractie van het ge-j
heel is. II
(WIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIWIIItll
dat uit de richting van het centrum
van het melkwegstelsel veel radio-
straling doorkwam.
In de oorlog is de ontwikkeling
van de radio-apparatuur met rasse
schreden vooruitgegaan. Tot op he
den werd voor de radio-astronomie
een radar-spiegel, die de Duitsers in
de duinen achterlieten, gebruikt.
Straks zal men met de nieuwe tele-|
scoop een nog helderder beeld van
het heelal kunnen krijgen;
Een volgende maal hopen wij iets
te vertellen over de werkwijze, die
men bij de Leidse Sterrewacht volgt
om de geheimen van het heelal te
helpen ontsluieren.
GEWESTELIJK ARBEIDSBUREAU
Algemeen.
Het aanbod vertoonde in de pe
riode van 2 t/m 7 Mei 1955 een ge
ringe stijging n.l. van 460 tot 485,
t.w. 430 als geheel werkloos inge
schrevenen en 55 bij objecten voor
aanvullende werken geplaatsten.
Aan genoemde stijging dient ech
ter geen of slechts zeer geringe waar
de te worden toegekend, aangezien
zij het gevolg is van toevallige wrij
vingsfactoren, korte periode van
werkloosheid dus, welke regelmatig
voorkomen bij overgang van het ene
naar het andere werk. De arbeids
markt bleef haar uitermate gunstig
karakter behouden. Een vergelijking
met het overeenkomstige tijdstip in
1953 en 1954 bewijst dit ten volle.
De voordelige verschillen bedragen
n.l. resp. 875 en 495.
De vraag nam iets af, doch beliep
nog altijd rond 490 aanvragen. Voor
al aan jeugdigen, 16 t/m 18 jaar, be
staat grote behoefte. Voorts bestaat
zowel in de metaal-, als in de textiel
industrie, benevens in de landbouw
bedrijven een permanente vraag c.q.
tekort aan arbeidskrachten.
Jeugdigen.
De spanning tussen vraag en aan
bod bleef voortduren en levert een
probleem op, dat vooreerst niet tot
oplossing kan worden gebracht. Veel
aandacht wordt besteed aan voor
lichting der jeugd en het brengen
van de jongelui op de voor hen
meest geëigende arbeidsplaats.
Vrouwen.
Het aanbod van vrouwelijke ar
beidskrachten bleef vrijwel gelijk en
bedroeg op 7 Mei j.l. 75. De vraag
.onderging geen wijziging en beliep
derhalve 330 openstaande aanvra
gen.
Het tekort aan huishoudelijk en
administratief personeel (typistes en
steno-typistes) bleef aanhouden.
Overigens bestaat in nagenoeg al
le bedrijfstakken goede plaatsinge
mogelijkheid.
Paul Storm doceert
voor het W.K.A.
Maandag a.s. in Kleine Burcht
Door onvoorziene omstandigheden
kan de grote toneelcursus voor hét
W.K.A., welke gegeven wordt door
de bekepde toneelspeler en regisseur
Paul Storm, niet in Zomerzorg ge
houden worden. In plaats daarvan
heeft men thans beslag weten te leg
gen op de kleine Burcht, tegenovér
de achterzijde van het Leidse Stad
huis op de Nieuwe Rijn 19. Maandag
a.s. om 8 uur wordt de eerste les ge
geven.
De belangstelling voor deze cur
sus is bijzonder groot en dat behoeft
geen verwondering te wekken. Paul
Storm is een zeer begaafde acteur,
die in de afgelopen jaren zeer veel
toneellessen gaf, o.a. bij het bekende
„The Old Vic Theatre" in Engeland
en in de West en op de Antillen.
Binnenkort zal Paul Storm een
cursus geven in India.
Nader bericht men ons dat er aan
deze cursus niemand meer kan deel
nemen. Het W.K.A. zal trachten bin
nenkort nog een cursus te organi
seren.
De Andromeda-nevel een sterren
stelsel zoals onze melkweg: is de naas
te buur van het melkwegstelsel in hel
heelal.
Deze nevel Is als een discus, die door
ons wordt gezien aan de zUkant. Aan
boven of onderzijde, zoudt u een spiraal
zien misschien gelijkend op ons eigen
melkwegstelsel.
De zon (en aarde) zoudt u in ons
eigen stelsel moeten zoeken ergens in de
rand van deze schijf.
De Andromeda-nevel is als een wazig
vlekje in het Sterrenbeeld Andromeda
met het blote oog waar te nemen.
