De ongeziene wereld wordt
vastgelegd op 'n fotoplaat
LEIDEN
Electronen-microscoop maakt
<t onmogelijke toch mogelijk
Wie wint de race en de pot?
ZOALS U HET NIET ZIET
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1953
DE LEIDSE COURANT
TWEEDE BLAD PAGINA 1
Een gevaarlijk stel ziekte
verwekkers. Deze bacteriën
zijn zorgvuldig gekweekt
in z.g. peptonWater en ge-
isoleerd, zodat zij in de
microscoop goed zijn waar
te nemens. Wegens de
st^afvorm worden zij ba
cillen (stokjes) genoemd.
V7AN NATURE NIEUWSGIERIG als wij nu eenmaal zijn, willen wij
altijd graag zien wat niet voor onze ogen bestemd is. Onze ogen zijn
prachtige organen, wonderlijke instrumenten, die de schitterendste kleu
ren in de natuur beter opnemen, dan het kostbaarste foto-apparaat;
maar ze kunnen toch niet alles zien en ze kunnen niet alles onderschei
den. Er zijn kleuren, die ons oog nooit bekoren zullen, zoals het ultra'
violet en het infra-rood, omdat de golflengte van deze stralen het meet-
bereik van onze twee ontvangtoestelletjes te buiten gaan. Die kleuren
zullen wij nooit zien, althans niet als kleur en ze zijn ook niet als zoda
nig zichtbaar te maken; maar er zijn andere dingen, wélke tot de wereld'
van het onzichtbare behóren en die wij wel kunnen brengen in de licht
krans der zichtbaarheid. Dat zijn de heel verre massa's, welke wij uit de'
oneindige rtfmten van het heelal naar ons toe halen met behulp van
telescopen; dat zijn de nietigheden uit de kleine wereld der atomen, uit'
het primitieve lewen der eencellige diertjes, welke wij met onze micros
copen tot monsters doen opzwellen. De mens is vernuftig en hij weet
graag alles; om aan die hartstocht naar kennis te voldoen, vindt hij van-
alles uit en maakt het onmogelijke mogelijk en het onzichtbare zichtbaar.
hun grondstoffen te beoordelen. Zo'n
loupe is erg practisch als hulpmid
del van het oog, als men volstaan
kan met een betrekkelijk kleine
verduidelijking, maar de aardigheid
begint pas als men twee lenzen gaat
gebruiken en het vergrootte beeld
van de eerste lens in letterlijke zin
nog eens met een tweede lens
onder de loupe neemt. Met een goede
loupe verkrijgt men een zes tot iien-
voudige vergroting, maar met een
microscoop kan men veel verder
gaan. Dan ontsluit zich voor onze
verbaasde ogen een ongekende we
reld van het heel-kleine. De stof ont
vouwt dan de wonderlijke tekening
van haar innerlijke structuur. Het
dierenrijk verraadt een verbijste
rende verscheidenheid van nauwe
lijks zichtbare wezentjes, die door
elkaar krioelen in een ongelooflijke
rijkdom van aantal en vorm. Welk
een sensatie moet het geweest zijn
voor onze landgenoot Anthony van
Leeuwenhoek, toen hij een kleine
300 jaar geleden voor het eerst in
de geschiedenis der mensheid de mi
croben en baccillen zag in een dood
gewone waterdruppel. Het was maar
een erbarmelijk microscoopje. dat
Van Leeuwenhoek in elkaar ge
knutseld had. Maar hij kon er mee
zien, wat tot dan toe niemand aan
schouwd had en waar de mensheid
geen flauw vermoeden van had.
Van Leeuwenhoek
zag voor het eerst
de microben in
'n waterdrupdel
WAT DAT ZICHTBAAR MAKEN
betreft, begon het zoals bij
alle dingen trouwens zeer eenvou
dig; de mensheid zag de eerste ver
groting nog voordat zij wist dat er
iets te vergreten was en voordat zij
snapte, hoe dat in zijn werking ging.
Zodra men n.l. glas kon maken
en dat kon men al lang voor Christus
en de kunst verstond om van dat
doorschijnende goedje bokalen en
ronde bekers te maken om eruit te
drinken, had men in de gaten, dat
voorwerpen, die vlak achter de met
water gevulde bolvormige glazen
stonden, groter leken als men er
door het glas heen naar keek. Het
was een aardig spelletje, je vinger
achter het glas met water te houden
en te zien hoe die vinger tweemaal
zo dik werd. Het was een aardig
spelletje, maar meer ook niet, want
niemand begreep hoe dat kon. Ken
nis van de straalbreking van het
licht stond nog niet op het program
ma van de HBS uit die digen.
Maar in de 13e eeuw na Christus
hadden ze toch al de leesbril uitge
vonden, misschien snapten ze nog
niet precies hoe de vork in de steel
zat, doch één van de practische mo
gelijkheden van de lens hadden ze
toch al ontdekt. Een andere practi
sche mogelijkheid van zo'n lens heb
ben wij als kind allemaal ontdekt,
ieder op zijn tijd, n.l.: de mogelijk
heid om de zonnestralen er door te
bundelen tot een klein, fel lichtend
puntje, waarmee je zo'n lekker
gaatje kon branden in je schrift of
in een ander stuk papier, of ook wel
in je eigen kleren. Dat was de ont
dekking van het brandpunt, welke
wel van groot belang is, doch ge
woonlijk niet, als ze door kleine jon
getjes wordt gedaan.
Beide eigenschappen van de lens,
n.l. het vermogen om te vergroten en
het hebben van een brandpunt, staan
met elkaar in verband; zij werden
veroorzaakt door het verschijnsel
van de straalbreking, een natuurkun
dig verschijnsel, dat in ieder leer
boekje voor elementaire natuurkun
de wordt verklaard. Hoe korter de
brandpuntsafstand is, des te sterker
is de vergroting.
lyiET ZO'N ENKELVOUDIGE lens
een loupe, kunnen al vrij aardige
vergrotingen verkregen worden; zij
zijn in allerlei grootte en uitvoering
in de handel en worden gebruikt
door vaklieden om de kwaliteit van
Een bekende en gevreesde iiguur.
OINDSDIEN HEBBEN WIJ ontel-
bare microscopen gemaakt, en
in de loop der jaren als maar verbe
teringen aangebracht, net zo lang
totdat wij microscopen hadden, wel
ke een wonder van techniek genoemd
kunnen worden. Maar toen kwam de
teleurstelling. Want terwijl men drie
eeuwen geleden met verbazing keek
naar wezentjes, waarvan men het
bestaan niet vermoed had, weten wij
nu, dat er nog kleinere wezens zijn,
welke wij maar niet ontdekken kun
nen, zelfs niet met de zwaarste mi
croscoop. Het vergrotend vermogen
Electronen microscoop van Philips.
van de microscoop heeft nl. zijn
grenzen, grenzen welke gesteld wor
den door de aard van het licht zelf.
Hebt u er wel eens bij stil gestaan,
hoe het komt, dat wij een voorwerp
zien? De meeste voorwerpen stralen
geen licht uit, zoals wij duidelijk
kunnen merken als het donker is,
d.w.z. als er geen lichtbron in de na
bijheid is. Is er wel een lichtbron in
de nabijheid, dan kaatsen de dingen
de lichtstralen terug en onze ogen
vangen die licht-echo op. Maar als
een voorwerp nu kleiner is dan de
golflengte van het licht niet de ge
ringste amplitude, dan kaatsi het
niets meer terug en is het hopeloos
onzichtbaar.
De lichttrillingen met de gering
ste golflengte zijn die van iolet licht
(zij hebben een uitslag van vier tien
duizendste millimeter, oftewel 0.4
micron maar als zo'n klein ondier
als een virus bijv. kleiner is dan de
'ielft van vier tienduizendste milli-
neter, dan spoelt dat violette golfje
r glorieus overheen en als er al iets
an teruggebracht wordt, dan is dat
aruggekaatste golfje zeker niet zo
^root als vier tienduizendste milli
meter en dat is nu precies het laat
ste wat wij nog kunnen waarnemen.
Het heeft dus geen zin te proberen
dat niet zichtbare beeldje te gaan
vergroten, want al zouden wij het
tot in het oneindige kunnen vergro
ten, het is en blijft onzichtbaar. Van
daar ook, dat wij sommige ziektever
wekkers, die wij virussen noemen,
naar niet kunnen ontdekken in on-
:e microscopen; zij zijn te klem.
*1TIJ ZEIDEN IN HET BEGIN
evenwel, dat de mens vernuftig
is en het onmogelijke mogelijk weet
te maken. Dat hebben we hier ook
gedaan. Er is nl. wat op gevonden
om toch zichtbaar te maken wat geen
licht meer terugkaatst: de electronen
microscoop. Sinds wij die kleine
guiten van electronen ontdekt heb
ben, zijn ze buitengewoon handige
jongens gebleken; ze zijn voor alles
bruikbaar. Wij laten ze dansen in de
radio, in de televisie, in de radar en
nu weer helpen ze ons bij het zicht
baar maken van onzichtbaarheden.
U kent ze toch wel? Het zijn die
kleine dingen welke in de atomen
rondom de atoomkern cirkelen en
door hun aantal het karakter der di
verse elementen bepalen.
Die electronen hebben ook een
golflengte en wel des te kleiner naar
mate de spanning van de electronen-
straling hoger wordt opgevoerd. En
nu wil het geval, dat die golflengte
wel 100.00 maal kleiner is dan die
van het licht. U ziet nu direct, waar
dat heen gaat. De allerkleinste voor
werpen, te klein om lichtgolven te
rug te kaatsen, zijn wel in staat om
electronenstralen te weerkaatsen en
het zijn die teruggekaatste electro
nenstralen, welke op een scherm
lichtverschijnselen kunnen doen ont
staan. Precies zoals dat bij de tele
visie gebeurd. Wanneer wij er dus
in slagen om die priegelige electro
nenstralen uit elkaar te halen, juist
zoals wij de lichtstralen in een mi
croscoop door breking uit elkaar ha
len, zal er op het scherm een sterk
vergroot beeld verschijnen van het
onzichtbare kleine voorwerp. Men
gebruikt daar vanzelfsprekend geen
lenzen voor, maar magnetische veld
jes, die op electronen hetzelfde ef
fect hebben als glazen lenzen op
lichtstralen. Op die manier kunnen
wij maar liefst een 130.000-voudige
vergroting verkrijgen! Dat is geen.
kleinigheid. Met de sterkste micros
coop kan men nauwelijks een 2.500-
voudige vergroting bereiken, hetgeen
op zichzelf al aardig wat is.
lijkheid verbonden aan het zicht
Links: Achttien duizend
maal vergrote diatomeeën,
een soort geelbruin ge
kleurde kiezelwieren, die
één-cellig zijn. Door hun
celwand, die wegens de
kiezel een mooie afwisse
lende structuur vertoont,
zijn zy zeer gewilde ob
jecten voor de microscoop.
Dc wiersoorten behoren
tot de laagstgeconstreerde
vormen van plantaardig
leven. Rechts: Enorm ver
groot wier.
baar maken van zulke kleine dingen
en speciaal van kleine organismen.
Zij hebben uit zichzelf zo weinig
terugkaatsend vermogen, zij zijn als
kleurloze waterdruppeltjes, die alles
door laten. Vandaar dat men vaak
werkt met kleursel om die micro
organismen te 'doen afsteken by hun
omgeving. Dat dit kleuren heel wat
voeten in de aarde heeft, laat zich
gemakkelijk begrijpen. Ook is het te
begrijpen, dat zulke allerkleinste we
zens als virussen zich niet laten kleu
ren. Toch slaagt men er in ook zul
ke kleurloze wezens wat relief te ge
ven, zodat ze zelfs op een fotogra
fische plaat nogal aardig voor de dag
komen. Kijkt u maar op de foto's,
welke op deze pagina afgedrukt staan
en een indruk geven van hetgeen
men tegenwoordig met de microfoto
grafie weet te bereiken. Dat ér heel
wat haken en ogen aan te pas ko
men, zult u wel willen aannemen.
Het zou ons te ver voeren om daar
op in te gaan, terwijl het slechts ons
doel was om een globaal inzicht te
geven in de mogelijkheden van de
moderne hulpmiddelen om de onge
ziene wereld aan het daglicht te
brengen en ons te oriënteren in het
gewemel van de millioenen onzicht
bare wezens, welke ons aan alle
kanten omringen zonder dat een ge
woon mens er iets van merkt.
Londen-Christchurc
De uitslag van de LondenChristchurchrace gaat zo langzamerhand
de gemoederen steeds meer in beweging brengen. In Nederland is
vooral belangstelling voor de handicap-wedstrijd waaraan de K. L. M.
deelneemt.
Deze groeiende belangstelling heeft het bestuur van de centrale
voor practische hulp aan alleenstaanden doen besluiten ten bate van
een der door haar gestichte zeven tehuizen voor alleenstaanden, het
„Prinses Beatrix" kinderhuis te Groesbeek, een luchtnace-wedstrijd
uit te schrijven. Deelnemers aan die wedstrijd moeten opgeven, welk
vliegtuig naar hun mening in de handicap-race zal winnen en welke
tyd daar ten naaste bij voor nodig zal zijn. Inzendingen moeten voor
8 October binnen zijn.
De vereniging hoopt op vele honderdduizenden deelnemers. Voor
de winnaars zijn een auto en andere grote pryzen beschikbaar.
Zoals men weet leent de centrale voor practische hulp de helpende
hand aan iedere alleenstaande in moeilijkheden, ongeacht religieuze
of politieke richting.
Opname met een electronen miscroscoop van
J-JET STADSBEELD, dat deze foto
weergeeft, zal de aandachtige
speurder niet lang in het onzekere
laten. Inderdaad, dit is de Hoog
landse kerk. De plaats vanwaar deze
kerk gezien is, zal echter velen on
bekend zijn, maar wie zich herinnert
hoe wij enige weken geleden een fo
to publiceerden van de St. Lode-
wijkskerk, gezien vanaf de brand
weertoren aan de Langebrug, kan
zich indenken, dat men op dezelfde
plaats ook een prachtig gezicht heeft
op deze gothische kathedraal. Geheel
links ziet men in de verte de toren
van de St. Jozefkerk aan de Heren
singel, die men zich juist aan de an
dere kant zou denken. Rechts rijst de
meelfabriek „De Sleutels" boven de
andere gebouwen uit.
(Foto: „De Leidse Courant")
