Thorbecke en Pius IX hakten knoop
tussen Rome en Den Haag door
Diplomatiek kaatsspel vertraagde
herstel van kerkelijke hiërarchie
ZATERDAG 16 MEI 1953
DE LEIDSE COURANT
DERDE BLAD PAGINA 1
Kinderhulde aan
de Kardinaal
Het feest van Kromstaf is eigen
lijk gisteren ai begonnen met een
spontane kinderhulde, door de
Amersfoortsc schooljeugd gebracht
aan Kardinaal De Jong, de grijze
Prins der Kerk, die sedert enige ja
ren in het zusterklooster aan de
Zuidsingel woont.
Gedurende twee volle uren trok
een onafzienbare stoet van kinderen
langs de Kardinaal, die op een stoel
in de kloostertuin gezeten was en
glimlachtend dit bonte schouwspel
gadesloeg van feestmutsen, versierde
kromstaven, bisschopjes, kardinaal-
tjes en zelfs een pausje, hoog geze
teld in een draagstoel.
Duizenden bloemen werden voor
de voeten van de Kardinaal neerge
legd, 'n spontane hulde van de jeugd
aan hem, wiens gezondheidstoestand
niet toestaat de grote feestelijkheden
van vandaag en morgen in het
Utrechtse stadion mee te maken.
Hoe mooi dat grote feest ook zijn zal,
zo spontaan en hartelijk als deze kin
derlijke getuigenis van aanhanke
lijkheid, kan het niet worden. De
Kardinaal werd niet moe te wuiven
on te glimlachen. Zelfs toen de regen
begon te vallen, wilde hij niet naar
binnen gaan, wetend dat dit voor de
kinderen een grote teleurstelling zou
zijn.
De gevoelens der jeugd werden
vertolkt door een massaal spreek
koor, waarvan Gabriël Smit de vol
gend? tekst had samengesteld:
„Johannes, Kardinaal, wij kinde
ren van de Kerk, waarvan Gij Prins
moogt heten, wij groeten U. Wij
groeten U. belovend in die groet, te
strijden voor de Kerk, die leven doet
in eeuwigheid".
HET NATIONALE RAMPENFONDS.
Tot gistermiddag is bij het Natio
nale Rampenfonds sinds Woensdag
binnengekomen een bedrag van hon
derdduizend gulden. Het totaal-be
drag is nu gestegen tot J 111.7 mil-
ftpen.
82ste lijst slachtoffers
watersnood
Van de Berg. Anthonie Wouter,
geb. 30.10.1943; Van de Berg, Pieter,
geb. 9.6.1947; Van de Berg-Wandcl,
Picternclla, geb. 10.5.1907; v. d. Maas-
Krijger, Jakoba Cornelia, geb. 30.9.
1897; Övcrbeek, Jacobus, geb. 28.1.
1896.
STAVENISSE.
Luijk, Marina, geb. 3.9.1879; Wes-
dorp, Elizabeth, geb. 1.1.1951.
SCHADE IN TUINBOUW DOOR
NACHTVORST.
Het kwik is in verschillende de
len' van ons land in de nacht van 10
op 11 Mei aanzienlijk beneden nul gr.
gedaald. Hierdoor is in tal van tuin
bouwbedrijven soms zeer ernstige
schade aan de gewassen veroorzaakt.
Hoewel de ervaring leert, dat de
schade achteraf veelal nog wel mee
valt, moet toch terdege rekening wor
den gehouden met de mogelijkheid,
dat vooral in het midden, oosten en
zuid-oosten van ons land de fruit
oogst door de lage temperaturen klei-
5 JONG
erkwikkioe is
waaruit KLNG
op primitieve
ff
'c verbeteren
IN APRIL 13.000 EVACUé'S
MINDER.
In de loop van April 1953 is het
aantal uit het rampgebied geëva
cueerde personen verminderd van
37.500 tot 24.500. d.w.z., dat in die
maand 13.000 evacués naar hun
woonplaats konden terugkeren.
ner zal zijn dan in voorgaande jaren.
Van verschillende fruitrassen is
vaak een groot deel van de reeds ge
zette vruchtjes bevroren, terwijl van
andere nog in bloei staande bomen
en struiken vele bloemen werden ver
nield. Over het algemeen schijnen pe
ren meer geleden te hebben dan ap
pelen; ook de meeste pruimenrassen
hebben beschadigingen opgelopen.
Daarentegen zal de schade bij kersen,
naar het zich laat aanzien, naar ver
houding meevallen. Van de verschil
lende bessen, die reeds van eerder op
getreden nachtvorsten de nadelige
gevolgen ondervonden, is de stand in
vele gebieden slecht. Voorts hebben
in het bijzonder aardbeien zwaar ge
leden, waardoor de oogst vermoede-,
lijk zal tegenvallen.
LANGS LIMBURGS KASTELENSCHOON
De Nederlandse Kastelenstichting, waarvan Z. K. H. Prins Bernhard de beschermheer is, en die in 1945 in
het leven werd geroepen door de toenmalige minister van Financiën en Onderwijs, Kunsten en Wetenschap
pen, heeft voor haar leden en introducé's en dc pers een tocht langs een aantal kastelen in Limburg georga
niseerd, die vandaag plaats vindt. De tocht ving aan op kasteel Hillenraad te Swalmen, alwaar Jhr. Dr. E. O.
M. van Nispen tot Sevenaar, lid van de Raad van Beheer van de Stichting, die tot doel heeft: het behoud van het
Nederlandse kastelenbezit, een referaat hield over de „Nood der Nederlandse Kastelen". Men zal kastelen
bezoeken, die nog in zeer goede staat verkeren, doch ook kastelen, die nodig zouden moeten worden gerestau
reerd, staan op het programma. De kastelen Hillenraad, Hom, Wolfraath, Limbricht, Amstenrade, Hoensbroek,
Genhous. Wijlre, Neuburg, Eysden, Rijkholt, Guesselt en Meerssenhoven zullen door de 180 deelnemers worden
bezichtigd. Het kasteel Eysden, dat in de loop van verleden jaar gedeeltelijk instortte.
Kleine pausjes voelden niets voor hiërarchie
v/ilde men in Rome niet van
weten. Beiden wisten echter
Mgr. Belgrade, Nuntius te
Brussel en tegelijk Internun
tius in Den Haag. die als Ro
mein de houding der Curie
deelde, van de juistheid van
hun standpunt te overtuigen.
Op zijn beurt heeft Mgr. Bel
grade het uiterste beproefd om
het Pauselijk Hof tot afstand
van het Concordaat te bewegen,
doch klopte aan dovemans
deur. Toen gaf Mgr. Belgrado
de raad, om een adres, door de
drie Apostolische Vicarissen
en de zeven aartspriesters van
de Hollandse Zending onder
tekend, rechtstreeks aan de
Paus te zenden, wat onver
wijld gebeurde.
Nu kwam Paus Pius IX
persoonlijk tussenbeide en gaf
de Curie bevel, haar eis tot
uitvoering van het Concordaat
priis te geven. Ofschoon dit
tegen haar diplomatieke tradi
tie indruiste, wist de Curie
met een elegante geste haar
prestige te redden. Op 17 Sep
tember 1852 kon Mgr. Belgrado
in naam van kardinaal Anto-
nelli aan minister Van Sons-
beeck meedelen, dat de H.
Stoel de Bisschoppelijke Hiër
archie zou herstellen, daarmee
stilzwijgend te kennen ge
vend, dat de Curie zwichtte
wat haar eis tot uitvoering
van het Concordaat betreft.
Eigenlijk bestaat dit Concor
daat dus nog. daar het nooit
officio0', is opgezegd; er is door
Den Haag en Rome eenvoudig
niet meer over gepraat!
TOCH UTRECHT.
De nadere regeling liep thans
snel van stapel. Reeds waflen
er in de voorafgaande jaren
door de H. Stoel in Nederland
adviezen ingewonnen omtrent
de residentieplaatsen der toe
komstige bisschoppen, de inde
ling der diocesen, de candida-
ten die voor benoeming tot
bisschop in aanmerking kwa
men. Mgr Zwijsen en de an
dere Apostolische Vicarissen
hadden gepleit voor drie bis
dommen in het Zuiden en één
in 't Noorden. Voor dit laat
ste werden als residentieste
den genoemd: Amsterdam,
Haarlem. Deventer of Zwolle.
Men vond Utrecht minder ge-
wenst omdat de universiteit
alaaar 'n haard van anti-papis-
me was en men de protestanten
niet onnodig wilde prikkelen.
Maar vele vooraanstaande le
ken dachter er anders over. 9
Onder aanvoering van de
jor.ge kunstcriticus en histori
cus Alberdingk Thijm bepleit
ten zij in een adres aan de
Paus op historische gronden
de restauratie van de oude
bisschopszetel vaij St. Willi-
brord. Wat dit punt betreft is
de H. Stoel afgeweken van het
advies van de hogere geestelijk
heid van Nederland. De H.
Stoel bepaalde dat er in het
Nocrden van ons land twee
bisdommen zouden komen:
Utrecht en Haarlem. Het Apos
tolische Vicariaat Grave, res
tant van het voormalige Bis
dom Roermond zou met het
Vicariaat 's-Hertogenbosoh tot
één n'euw bisdom worden
verenigd: de beide andere
Apostolische Vicariaten zouden
ongewijzigd tot bisdom verhe
ven worden. De vijf nieuwe
bisdommen rroesten één kerk
provincie vormen met Utrecht
als aartsbisschoppelijke zetel.
Mer. Zwijsen, tot nu toe Apos
tolisch Vicaris van 's-Herto-
genbosch en Grave werd tot
aartsbisschop van Utrecht be
noemd en tegelijk tot bisschop
van 's-Hertogenbosch. De
Apostolische Vicarissen van
Breda er. Roermond werden
bevorderd tot diocesane bis
schoppen. Tegen aller verwach
ting en zelfs tegen veler ad
viezen in v/erd seminarie-pre
sident Van Vree benoemd tot
bisschop van Haarlem. Hii was
de enige die nog de bisschops
wijding rroest ontvangen.
Met het bekend maken van
de betreffende pauselijke Bul.
Ie „Ex qua die", gedagtekend op
14 Maart 1953 te Rome, was
eindelijk na een ruim vijftig
jarige worsteling êt Herstel on
zer Bisschoppelijke Hiërarchie
feit geworden. Hiermee is het
perste tijdperk van onze eman
cipatie afgesloten. Het Herstel
der Hiërarchie markeert onze
overwinning in een lange striid
om geestelijke onafhankelijk
heid.
PATER N. A. VAN RIJN.
PAUS PIUS IX
....knoop doorhakken....
Apostolische Vicariaten van
het Zuiden is het begrijpelijk,
dat het gemis der Hiërarchie
niet meer gevoeld werd, sinds
daar na 1842 Apostolische Vi
carissen aan het hoofd stonden,
die de bisschopswijding ont
vangen hadden. Of men nu be
stuurd werd door missiebis
schoppen of diocesane bis
schoppen, maakte voor geeste
lijken en gelovigen in de prak
tijk weinig verschil uit. Alleen
Mgr. Zwijsen en president Van
Vree hebben zich voortdurend
ingespannen voor 't grote doel.
BESTUUR UIT BRUSSEL
In het gebied der zogenaam
de Hollandse Zending het
deel van het land benoorden
de grote rivieren verkeerde
men echter in een staat nog
minder dan „missieland," daar
er sinds 1704 zelfs geen Apo
stolische Vicari geweest was; de
Kerk werd er namens de Con
gregatie de Propaganda Fide
bestuurd door de Nuntius te
Brussel. Maar ook in het Noor
den popelden de pastoors niet
van ongeduld naar de Krom
staf; zij konden, daar de aarts
priesters slechts een schijn van
macht hadden, als kleine paus
jes in hun parochies praktisch
een alleenheerschappij uitoefe
nen. Slechts enkele geestelij
ken waren belangeloos genoeg
om de voortschrijdende desor
ganisatie der Hollandse Zen
ding te erkennen, die een bis
schoppelijk bestuur dringend
nodig maakte. Met name heb
ben de vooruitstrevende Se
minariepresident v. Vree en de
priester-hoofdredacteur van De
Tijd Judocus Smits er onop
houdelijk voor geijverd.
Tegen deze donkere achter
grond komt de actie van een
groep ontwikkelde en notabele
Katholieken in de jaren 1847
cn 1849 opvallend uit. Ruim 90
vertégenwoordigers van de
adel cn hpt patriciaat, voorna
melijk uit de Noordelijke pro
vincies hadden in 1847 al een
adres tot de H. Stoel gericht
met het verzoek aan de on
houdbare toestand als „missie
land" een eind te maken. Toen
er uit Rome geen antwoord
kwam herhaalden ze in 1848
hun verzoek. Dit had tot ge
volg dat eindelijk in October
1849 kardinaal Antonelli een
nota van zuiver informatieve
aard tot de Nederlandse rege
ring richtte; meer dan 'n ver
zoek om inlichtingen, wat de
Nederlandse regering thans ten
opzichte van het bisschoppelijk
bestuur wenste te ondernemen,
meende de Pauselijke Staats
secretaris zich zonder zijn
standpunt prijs te geven niet
te kunnen veroorloven.
Deze nota kwam terecht bij
het befaamde departement van
R.K. Eredienst in Den Haag.
Eigenlijk had dit departement
na de nieuwe grondwet van
1848 geen reden meer van be
staan, daar immers elke staats
bemoeienis met de kerk was
beëindigd, maar toch heeft het
zijn overbodigheid nog tot 1871
weten te rekken. Hardnekkig
bleven zijn ambtenaren vast
houden aan de traditie van
voogdij over de Kerk. die,
naargelang zij anti-clericaal of
godsdienstig-katholiek waren,
wisselde van stiefvaderlijke be
moeizucht tot aartsvaderlijk
toezicht op het kerkelijk be
stuur. Onder het eerste mini
sterie Thorbecke (18491853)
stond aan het hoofd van dit
departement Mr. Herman v.
Sonsbeeck, een overtuigd en
practiserend Katholiek uit een
Zwols patriciërsgeslacht. Ge
heel vastgegroeid in de tradi
tie van zijn departement,
waaraan hij al van af jong
ambtenaar werkzaam geweest
was, beschouwde hij het als
zijn roeping, te ijveren voor de
instelling van een bisschoppe
lijk bestuur dat in vreedzaam
overleg tussen Paus en Koning
tot stand moest komen en
waarvan de gezagsdragers
evenzeer aan Den Haag als aan
Rome behoorden onderworpen
te zijn. Het concept-antwoord
op de nota van kardinaal An
tonelli, dat hij aan de minis
terraad voorlegde lag dan ook
geheel in de lijn van deze op
vatting. Het kwam hierop neer
dat de Nederlandse regering
toestemde in een herstel van
het bisschoppelijk bestuur op
voorwaarde dat dit geschiedde
in overleg met de Nederlandse
regering en mits de tot bis
schoppen te benoemen perso
nen aan de regering welgeval
lig waren.
DIKKE STREEP.
Thorbecke haalde een dikke
streep door beide voorwaar
den en de Raad v. Staten gaf
een gelijkluidend advies. Daar
volgens de nieuwe Grondwet
de Kerk onafhankelijk was op
haar terrein kon de Reg- der
gelijke voorwaarden niet meer
stellen. Van Sonsbeek legde
er zich niet bij neer en be
proefde koppig bü de koning
ziin visie door te zetten. Hij
meende hiermee de kerk te
dienen en kon zich geen ande
re weg tot instelling van het
kerkelijk bestuur denken, dan
in samenwerking met dc Staat.
Zijn late bekering tot het li
beralisme van zijn grote stad
genoot had hem blijkbaar niet
geheel van de oude conserva
tieve Adam kunnen genezen,
zo diep v/as hij vastgeroest in
de idee van de absolute staats
macht ook ovei het geestelijke.
Zo moest de liberale Thor
becke de hekken opruimen,
waarmee zijn katholieke ambt
genoot in conservatieve kort
zichtigheid dc onafhankelijk
heid van dc kerk wilde inper
ken.
Na Thorbecke's correctie luid
de het antwoord op de nota
van kardinaal Antonelli onge
veer aldus: de Nederlandse
Regering bemoeit zich niet met
het kerkelijk bestuur, dus kan
zij geen bezwaar maken tegen
het herstel der Hiërarchie,
noch tegen dc personen, die
tot bisschoppen benoemd zul
len worden: een verzoek tot
Rome om dat bestuur in te
stellen, ligt echter niet op haar
weg. Tenslotte heeft van Sons
beek. toen zijn pogingen bij de
Koning werden afgewezen, zeer
tegen zijn zin dit antwoord
moeten verzenden; hij wist,
dat de zaak hiermee zou vast
lopen. Eerst in December 1850,
dus ruim een jaar na Anto-
nelli's nota werd het antworod
door de Nederlandse eezant te
Rome overhandigd. Wie door
de diplomatieke regelen heen-
leest, ziet hoe het toegewor.
oen balletje wordt terugge
kaatst. Over de uitvoering van
het Concordaat werd niet meer
gesproken. Rome wachtte op
Der Haag, Den Haag wachtte
op Rome.
OMMEZWAAI.
Toen beproefde dc doortasten
de Mgr. Zwijsen de vastgelo
pen zaak v/eer op gang te krij
gen. Hier zijn we getuige van
een merkwaardige omme
zwaai. Voordien had Mgr.
Zwiisen als vriend van Wil
lem II en voorstander van het
Concordaat een regeling met
de Koning voorgestaan. Maar
Willem II was op 17 Maart
1849 gestorven en opgevolgd
door Willem III, die geenszins
van liberale en nog minder
van katholieke sympathieën
blijk had gegeven. Zo kwam
Mgr. Zwijsen over naar het
standpunt van seminarie-ore-
sident Van Vree: vrije regeling
zonder Concordaat. Maar daar
MR. VAN SONSBEECK
niet liberaal genoeg
KERKELIJKE INDELING van Nederland tussen 1801 cn 1853
Stormenderhand was dc laatste barricade veroverd; de weg
naar de inrichting van een normaal bisschoppelijk bestuur voor
de Katholieke Kerk in Nederland lag open. De Grondwets
herziening van 1848 had aan de Kerk volledige onafhankelijk
heid op eigen terrein verschaft; de staatskundige belemmerin
gen die sinds 1795 meer dan 'n halve eeuw elke poging tot her
stel der Hiërarchie hadden verijdeld, waren met één slag op
geruimd. Toch heeft het nog ruim vier jaren geduurd, voordat
het Bisschoppelijk Bestuur feitelijk tot stand is kunnen komen.
Dit laatste hoofdstuk van een lange lijdensgeschiedenis geeft
een diplomatiek kaatsspel op hoog niveau te aanschouwen,
gevolg van een typisch gemis aan plooibaarheid tegenover de
veranderde situatie bij de ambtelijke instanties zowel te Den
Haag als te Rome.
Dat het bisschoppelijk her
stel tenslotte niet opnieuw op
de lange baan geschoven werd,
is te danken aan het persoon
lijk ingrupen van Thorbecke
en Paus Pius IX. Beiden, blijk
baar even ruimhartig als door
tastend, hebben met fors ge
baar een eind gemaakt, dc eer
ste aan het kortzichtig vast
houden aan een verouderde de
partementale traditie bij het
R.K. ministerie van Eredienst,
dc andere aan het stroeve op
houden van diplomatiek pres
tige bij de Romeinse Curie.
Ons doet vooral het talmen
van Rome vreemd aan. Waar
om niet onmiddellijk van dc
verkregen vrijheid gebruik ge
maakt, daar toch het gunstig
getij snel verlopen kon? Al
kan men de vertraging gedeel
telijk toeschrijven aan do ro-
volutionnaire troebelen die in
dc jaren 1848 en 1849 de Ker
kelijke Staten teisterden cn
zelfs de Paus noodzaakten, uit
Rome weg te vluchten, toch
ligt de oorzaak voornamelijk
in het gemis aan soepelheid bij
de Pauselijke Curie. Dc Staats
secretaris aan het Pauselijk
Hof, kardinaal Antonelli, hield
vast aan het standpunt dat de
Nederlandse regering zich door
het Concordaat van 1827 ver
plicht had en deze verplichting
na twintig jaren nog steeds
niet was nagekomen. Ondanks
dc veranderde situatie weiger
de de kardinaal een eerste stap
te doen. De Curie wachtte dus
en bleef wachten op een
geste van Den Haag tot uitvoe
ring van het oude Concordaat.
Vreemd lijkt dat ook de Ne
derlandse geestelijkheid geen
stappen ondernam om het her
stel der Hiërarchie van Rome
te verkrijgen. Voor de drie
KERKPROVINCIE MECHE
8isd
O
lï'n'J
O
