Pastoor Zwijsens wijnkelder opende toch
niet de weg naar het herstel der Hiërarchie
Willem II trad anders op
Op bezoek b
ij de minister
DINSDAG 28 APRIL 1953
PE LEgSE COURANT
TWEEDE BLAD - PAGINA 1
„Wanneer de oude Bordeause in de glazen parelt
RflET WILLEM II brak in 1840 een betere tyd aan voor de
katholieken. Door zijn ruime zin voor rechtvaardigheid
ontstond er onder ztfn regering een milder klimaat voor de
kerkelijke minderheden in ons land. Opmerkelijk was zijn
sympathie voor zijn katholieke onderdanen, gegroeid in de
jaren van 1830 tot 1839 toen hij als kroonprins en opperbe
velhebber van het veldleger te Tilburg vertoefd had, waar
hij zich tussen de gemoedelijke katholieke Brabanders bij
zonder op zijn plaats gevoelde. Zijn paleis het tegenwoor
dige Tilburgse raadhuis stond tegenover de katholieke
kerk van *t Heike.
Het was in 1832, toen Willem
II, nog Kroonprins, op zekere
dag tot zijn adjudant, graaf
Schimmelpenninck zei. „Hoog
heid hebt ge gehoord, dat we
een nieuwe roomse pastoor ge
kregen hebben? Zwijsen, oud-
pastoor van Best". Blij verrast
antwoordde de graaf: „Hoog
heid, die kan ik U recomman
deren!" En hij vertelde vol
vuur over de hartelijke en ro
yale gastvrijheid, die hij in de
pastorie van pastoor Zwijsen
te Best genoten had, toen hij
daar tijdens de veldtocht tegen
België in 1830 een tijdlang in
gekwartierd geweest was. Er
zal nog wel méér verteld zijn
over de markante persoonlijk
heid die pastoor Zwjjsen was.
Met het gevolg, dat de nieuwe
pastoor al de volgende dag uit
genodigd werd om ter kennis
making aan het hof te komen
dineren. Dit was het begin van
een vriendschap, waaraan de
katholieken van Nederland on
schatbaar veel te danken heb
ben.
Van hun kant voelden de
Kroonprins en zijn officieren
zich bijzonder thuis in de ge
moedelijke sfeer van de pasto
rie. Later heeft mgr. Zwijsen
eens gezegd: „Wanneer de
oude Bordeaux in de glazen
parelt, kan ik met de snorre-
baarden doen wat ik wil". Zo
speelde ook de wijnkelder een
rol in de katholieke emancipa
tie.
Verbetering
Onmiddellijk na het oan-
vaardcn van de regering maak
te Willem II een einde aan vele
natelijke maatregelen uit de
tijd van zijn vader. Zo moch
ten de kloosters weer novicen
aannemen en menige klooster
instelling, o.a. de Orde der
Kruisheren, is hierdoor voor
uitsterven behoed. Ook streef
de de Koning onmiddellijk naar
verbetering van het kerkelijk
bestuur. Achter al deze stap
pen werkte de stille invloed
van de Tilburgse pastoor. Alle
mogelijke zaken tussen prins
en pastoor of koning en bis
schop werden zonder rucht
baarheid naar buiten in ver
trouwelijke sfeer besproken,
wat natuurlijk in anti-papisti
sche kringen niet onbekend
bleef.
Maar was het geuzenbloed
door deze vriendschap al aan
het gisten geraakt, een ware
storm brak los, toen bekend
werd dat Willem II aan de ka
tholieken een vaste organisatie
van hun kerkgenootschap wil
de verschaffen door dc loyale
tenuitvoerleggine van het Con
cordaat van 1827. Onder druk
van de protestantse furie, die
ook nu weer het protestantse
karakter d~r natie bedreigd
meende, door de oppermacht
van Rome, krabbelde de Ko
ning weer terug en verklaarde
dat het blijven zou by een aan
stelling van bisschoppen ir
's-Hertogenbosch en Breda.
Het Concordaat van 1827, dat
na de afscheiding van België
toch weinig zin meer had, bleef
dus ook nu weer onuitgevoerd.
In 1842 trof hij een overeen
komst met de H. Stoel omtrent
een voorlopige regeling. De
bestuurders van de Vicariaten
van Breda ens.'s-Hertogenbosch
zouden de bisschoppelijke wij
ding ontvangen. Zijn vriend
pastoor Zwijsen werd op zijn
aanbeveling benoemd tot co
adjutor met recht van opvol
ging voor het Vicariaat. 's-Her-
togenbosch. Het Vicariaat Gra
ven en Megen werd onder
diens onmiddellijk bestuur ge
steld -Een bijzondere regeling
was al getroffen voor de pro
vincie Limburg. Fi; een kerke
lijke regeling van 1840 werd
de provincie Limburg van het
diocees Luik waaronder zij
sinds 1801 kerkelijk ressorteer
de, afgescheiden en tot een
zelfstandig Apostolisch Vica
riaat ingesteld. De Roermond-
Sinds 1840 mocht men weer kloosters bouwen in Nederland.
Een boerderij te Langenboom werd omgebouwd tot een Do-
minicanenconvent. De stal (a) werd kapel; het woonhuis (b)
werd klooster en daar werd het noviciaat (c) tegenaan
gebouwd.
MGR. JOHANNES ZWIJSEN
se pastoor J A. Paredis werd
tot Apostolisch Vicaris be
noemd. Zo herleefde het voor
malige in 1801 opgedeelde bis
dom Roermond voorlopig als
Apostolisch Vicariaat, zij het
dan ook met heel gewijzigde
grenzen, maar thans als een
afgerond en aaneengesloten
geheel.
De Koning wijkt niet
Ook nu weer ontstond er ten
gevolge van deze regelingen
en vooral wegens de wijding
van de nieuwe bisschoppen een
heftig tumult in het protestant
se kamp, waarbij zelfs de Ko
ning niet gespaard bleef. Wil
lem II liet zich niet uit het veld
slaan. Merkwaardig is de vol
gende anecdote. Toen hij bij
een studentenfeest in Utrecht
omtrent de kerkelijke regeling
lastig werd gevallen, gaf hij de
heren ëen ongezouten ant
woord: „De Gereformeerden
zijn nooit tevreden, of zij moe
ten in alles hun zin krijgen,
maar de Roomsen zijn getrouw
en onderdanig geweest ook
toen ze onderdrukt werden;
doch de Gereformeerden zullen
mij niet bedonderen"
De nieuwe regeling wera
zonder enige tegenwerking van
het beruchte departement voor
R. C. Eredienst ten uitvoer ge
bracht. Het vereiste „placet"
voor de door Rome benoemde
bisschoppen werd zonder uit
stel verleend. Achtereenvolgens
werden de Apostolische vica
rissen tot bisschoppen gewijd.
Bij de bisschopswijding van
z n vriend Mgr. Zwijsen op 17
April 1842 in de parochiekerk
van 't Heike te Tilburg, was
de Koning persoonlijk tegen
woordig. Er had dus wel een
merkwaardige verandering ten
goede voor de katholieken
plaats gevonden.
Het zou voorlopig wel bij
deze noodoplossing gebleven
zijn, als de politieke kentering
die onder de regering van Wil
lem II plaats had, geen onver
wachte bondgenoten aan de
zijde der Katholieken gebracht
had.
Moest het Herstel der Bis
schoppelijke Hiërarchie heden
nog aan de orde komen, dan
zouden kranten als het „Alge
meen Handelsblad" en de
„Nieuwe Rotterdamse Cou
rant" zeker niet uit de hoge
toren van hun liberaal-getinte
neutraliteit in het strijdgewoel
van de dag afdalen, om de wa
penen op te nemen voor zulk
een specifiek Rooms belang.
Voor ons klinkt het ongeloof
lijk dat zij in hun prille jeugd,
die ligt in het tweede kwartaal
van de vorige eeuw, menige
lans gebroken hebben voor
Roomse rechten. De Nieuwe
R'dammer verdedigde meer
malen volgens haar liberale
beginselen het recht der Ka-
thalieken op een vrije regeling
van hun Kerkelijk bestuur. Het
algemeen Handelsblad diende,
zeker in zijn eerste jaren, me
nig katholiek belang tot spreek
buis.
Het raadsel wordt eenvoudi
ger als men weet, dat béide
grootbladen door katholieke
kooplui gesticht zijn. Het Han
delsblad dankt zijn ontstaan in
1828 aan het initiatief van de
diepgelovige katholieke beurs
man J. W. van den Biesen uit
Amsterdam. De Nieuwe Rot
terdammer werd in 1844 ge
sticht door de katholiek-ge
doopte en katholiek gehuwde,
maar waarschijnlijk niet meer
practiserende H. Nijgh uit Rot
terdam. Beide bladen werden
in belangrijke mate door de
jongere en vooruitstrevende
katholieken van die dagen ge
steund en hebben daaraan gro
tendeels hun opkomst te dan
ken.
Toch waren het geen .katho
lieke" bladen, maar beurs- en
handelskranten. Na de veerti
ger jaren begint het Handels
blad zelfs een anti-katholieke
toon aan te slaan. Wat de Nieu
we Rotterdammer betreft, stel-
KONING WILLEM II
de Nijgh h^ College van Com
missarissen samen uit een ge
lijk aantal Katholieken en Pro
testanten echter allen liberaal
gezind, terwijl hij de liberale
Jood Mr Teldcrs tot hoofdre
dacteur benoemde.
Dit alles duidt op een door
braak in handelskringen van
het isolement der Katholiekon,
die in de ambtelijke en acade
mische wereld voorlopig niet
goed mogelijk zal blijken. Daar
bestonden zelfs geheime ge
nootschappen van Protestanten
als „Unitas" en „Phylakterion",
die hun leden verplichtten, nog
wel onder ede, iedere Katho
liek waar mogelijk ook te we^
ren en daartoe dc beruchte
blauwe boekjes met katholieke
adressen rondzonden. Des te
gretiger grepen ondernemende
Katholieken de toekomstmo
gelijkheden aan, die de ruimcr-
denkende handelswereld hun
bood. Het was de tijd van de
plotselinge en snelle economi
sche opbloei van ons land in
het tweede kwartaal van dc
vorige eeuw. In 1839 was de
eerste spoorweg geopend, wel
dra door andere gevolgd. De
stoomboot maakte de Rijnvaart
mogelijk en schiep handelsver
bindingen met 't Duitse achter
land. Onze wereld-scheepvaart
groeide zienderogen. De sta-
pelhandel in Amsterdam en
Kentering
Onder de nieuwe handels
aristocratie, vooral in de beide
grote koopsteden, vormden on
dernemende en snel tot wel
vaart gekomen Katholieken
een belangrijk element. Deze
kringen waren liberaal gezind,
want de idealen van het opko
mend liberalisme inperking
van de staatsalmacht door
volksinvloed en grootst moge
lijke individuele vrijheid voor
ieder hielden verlossing in
van het staatsdirigisme. waar
door de handel zich in zijn
vrije ontwikkeling geremd
voelde.
Deze omstandigheden maken
de merkwaardige verandering
in de katholieke mentaliteit
verklaarbaar, die zich onder
de regering van Willem II,
vooral in het Westen van ons
land, voltrokken heeft. De jon
gere katholieke generatie bleek
niet langer van zin, zich te la
ten behandelen als een kudde
gedweeë schapen die alleen
maar klagelijk konden blaten.
Zij had de volkomen rechte
loosheid van vóór 1795 niet aan
den lyve gevoeld. De strijdlust
dezer jongeren was gewekt
door de felle pen van Le Sage
ten Broek. Zij zochten naar
middelen om zich tegen de
overheersende protestantse opi
nie en de voogdij van de Staat
over de Kerk te weer te stel
len. Die middelen vonden zij
in de pers en de politiek. Het
liberalisme beloofde de staat
kundige vrijheid, die een eind
kon maken aan de hinderlijke
departementale bemoeienis met
kerkelijke zaken. De door ka
tholieken gestichte liberale
pers leende zich, althans voor
lopig, welwillend als spreek
buis voor hun belangen.
Ja-knikkers bestendigen
voogdij over de Kerk
De voogdij van de regering
over de .Katholieken zelfs
toen deze onder het Verenigd
Koninkrijk verre de meerder
heid der bevolking uitmaak
ten was alleen mogelijk door
dc toenmalige staatkundige or
ganisatie, die geheel verschil
de van onze huidige democra
tie. Dc volksvertegenwoordi
ging kon slechts een schijn-in-
vloed op dc regering uitoefe
nen. De koning regeerde prak
tisch als alleenheerser; zijn
ministers waren geen verant
woordelijkheid aan de Kamer
schuldig; de Kamers hadden
niet meer dan adviserende
stem. Bovendien werden de
Kamers betrekkelijk willekeu
rig samengesteld en gaven een
heel scheve weerspiegeling van
de verhoudingen onder het
volk, omdat het kiesrecht en
de verkiesbaarheid slechts toe.
kwamen aan hen, die een hoog
bedrog aan belastingen betaal
den, dus aan de gezeten bur
gerij en de hogere standen.
Ook kon de regering door het
vergeven of ontnemen van
staatsbetrekkingen op de can-
didaten een doeltreffend fil-
treersysteem toepassen; een on
gewenste candidaat werd een
voudig met ambtsverlies be
dreigd, wanneer hij zich niet
terugtrok en het vooruitzicht
op een beloofd staatsbaantje
maakte menig kamerlid gewil
lig tegenover de maatregelen
van de koning. Zo wist dc re
gering door kuiperijen van
handlangers en agenten in al
le bestuurslichamen volksver-
HERLEVEND KATHOLICISME in de uitbundige namaak-
barok der z.g. ,.waterstaats"-kerken. Zo werd in de eerste
helft der vorige eeuw onder toezicht van de Waterstaat en
met machtiging van het Departement van R.K. Eredienst me
nige nieuwe kerk gebouwd, 'n Typisch voorbeeld: dc St. Jans-
kerk te Schiedam.
tcgenwoordigers te plaatsen,
die ja knikten op alles wat
een autocratisch bestuur voor
legde. De volksvertegenwoor
diging werd door een bezadigd
tijdgenoot genoemd: „een mas
kerade, waaraan het volk geen
ander deel heeft dan dat het
dcszelfs kosten betaalt".
Politieke onmacht
Bij het begin van de rege
ring van Willem II bracht de
beperkte grondwetsherziening
hierin weinig verandering. On
der dc 110 leden van de dub
bele Kamer werden slechts 11
tegenstemmers genoteerd o.w.
7 katholieken, allen Braban
ders. De tien overige katholie
ken toonden, zoals Le Sage op
merkte „de noodwendigheid
van een stelselmatige oppositie
in deze gewichtige ogenblik
ken niet te hegrijpen". En: „het
gouvernement zal wel toezien,
dat er voortaan niet dan toe
gevende of begunstigende ka
tholieken gefiltreerd worden".
Bovendien waren de katholie
ken hoogst onevenredig verte
genwoordigd. Tengevolge van
dc eeuwenlange onderdrukking
wan'N zij verpauperd. Het ka
tholieke volksdeel bestond
hoofdzakelijk uit kleine luiden.
Weinigen raakten aan de maat
schappelijke welstand, die voor
dit kiesrecht cn verkiesbaar
heid vereist waren. Het katho
lieke volksdeel kon dus geen
politieke invloed van beteke
nis uitoefenen.
Wel bezat het volk 'n grond
wettelijk recht van petitie;
men kon een adros met dui
zenden handtekeningr tot de
koning richten om dc volks-
wens kenbaar te maken. Op
aansporing van Le Sage ten
Broek hebben dc katholieken
meermalen zo'n petitie geor
ganiseerd, maar het is een feit,
dat Mgr. Zwijsen steeds ge
kant bleef tegen het gebruik
van het petitierecht door de
katholieken, omdat zulks zijn
vorstelijke vriend Willem II
zou kunnen ontstemmen. Men
moest immers alles trachten
te vermijden, wat het gesprek
tussen kerkelijke autoriteiten
en regering kon bemoeilijken.
De jongere katholieken, min
der bevreesd en meer radicaal,
wensten juist geen gesprek
meer met de rege- Hg. Zij eis
ten voor de Kerk: volkomen
onafhankelijkheid op eigen ter
rein zonder inmenging van do
regering. Het was een geheel
nieuw, een modern perspectief,
maar zij zogen de kans ertoe
in de kentering van staatsnb-
solutisme naar democratic, dio
het liberalisme inhield cn heb
ben deze kans, door politieke
samenwerking met de libera
len, helpen verwerkelijken.
Vanaf dit ogenblik dateert
het streven der katholieken
naar politieke invloed door sa
menbundeling van hun politiek
streven, aanvankelijk nog op
gelegenheidsohjccten, eerst
veel later op een astgcstcld
politiek program. Uit het ver
volg der geschiedenis zal hl ij
ken, dat de katholieken slechts
langs dc weg van politieke
machtsvorming het Herstel der
Bisschoppelijke Hiërarchie heb
ben kunnen bereiken; zij heb
ben die niet gekregen als een
geschenk uit 's konings hand.
Zonder de opvallende omme
keer in do katholieke menta
liteit onder Willem II zou het
herstel in 1853, althans in vol
komen onafhankelijkheid van
de regering, nooit tot stand zijn
gekomen.
De historie houdt hier een
duidelijke les in voor het na
geslacht,n.I. dat politieke macht
steunend op politieke een
dracht, niet lichtvaardig mag
worden prijsgegeven. Het zou
wel eens te laat kunnen hi ij
ken, dat een rechtmatige in
vloed van de katholieke le
vensbeschouwing op het staats
bestel cn daarmee de veilig
heid van velerlei elementaire
rechten alleen door een poli
tieke machtspositie gewaar
borgd zijn.
Pater N. A. VAN RIJN, O P.
IS DE oorlog uitgebroken?" werd
ons eind vorige week angstig ge
vraagd, toen wij ons in het holst van
de nacht, vorstelijk uitgedost met
's Konings wapenrok en geweer, naar
de eerste reisgelegenheid spoedden.
„Neen", zeiden we glunderend, we
zijn een dagje door de minister uitge
nodigd om aan het andere eind van
Nederland een geweer in te leveren".
Jammer zo peinsden we even la.
ter toen we ons slapens gereed in een
hoekje van de treinbank installeer
den jammer, dat Nederland maar
zo klein is, anders zouden we heerlijk
op kosten van belastingbetalend Ne
derland een veertiendaags vacantie-
reisje kunnen maken. Maar zo
dachten we, vlak voordat we tevreden
in slaap vielen één dag is in ieder
geval beter, dan helemaal niks.
Hoe dichter we het centrum van
ons land naderden, des te menigvuldi-
ger werden de hartelijke begroetingen
van oude strijdmakkers, die ook in
stapten en in Deventer stapte met
ons het halve Nederlandse leger weer
uit de trein. De andere helft vonden
we op het kazerneplein, waar een ge
deelte zich lag te zonnebaden en een
andere groep elkaar stond plat te
drukken voor een klein poortje met
een sergeant er voor, die met een
ongelukkig gezicht op gezette tijden
iets riep, waar niemand naar luister
de. Nadat het gras onder ons al be
denkelijk veel op hooi begon te lij
ken, schalde er plotseling een loud
speaker over het veld en deze ver
telde, dat we zo we dat wilden
een boterham konden gaan halen in
de keuken. Een half uur later kwa
men wc verheugd met een practisch
onbeschadigde boterham uit een
vechtende menigte te voorschijn en
niet lang daarna verhief de oud
speaker weer zijn stem: Als we vlug
klaar wilden zijn zo zei de loud
speaker dan moesten we ons
vlug compagniesgewijze opstellen.
Ons beroep brengt nu eenmaal mee,
dat wy goed op gezichten letten en
daarom konden we ons nog heel
vaag de kapitein herinneren, die we
twee jaren geleden tijdens de herha
lingsoefeningen eens een enkel keer
tje gezien hebben en waarvan toen
gezegd werd, dat hij onze comman
dant was. Hoe we echter ook zochten
we vonden iedereen behalve onze
commandant en even later kwamen
we tot de ontdekking, dat er hele
maal geen commandant op het terrein
aanwezig was. De loud-speaker had
met prijzenswaardig vertrouwen ge
meend, dat op zijn verzoek automa
tisch 2030 compagnieën gevormd
zouden worden; helaas, hij werd te
leurgesteld! Iedereen rende ijverig
heen en weer, maar alles ontstond be
halve een compagnie. Toen de ver
warring ernstige -ormen begon aan
te nemen, kreeg de productieve loud
speaker een ander idee: Er zouden
volgnummertjes uitgedeeld worden
net als bij de tandarts en in het bad
huis. Wij boften, want we kregen
nummer 653, terwijl een reisgenoot
van ons uit St. Anna parochie 987 in
zijn hand gedrukt kreeg. Twee en
een half uur later stonden we al op
een klein zoldertje, nadat we eerst
nog bijna op rijkskosten van een smal
trapje gerold waren, dat door alle
militairen met geweren betreden
diende te worden. Een hele rij van
gezellige tafeltjes wachtte ons op.
Het begon met een stapel papier en
het inleveren van een gedeeltelijk
geweer. Daarna ging een aardige juf
frouw een onaardig briefje tikken,
waarop stond, dat we 53^ cent moes
ten betalen, omdat het loodje van
ons doorhaalkoordje verdwenen was;
aan een volgend tafeltje moesten we
deze som neertellen en zager, daar
hoe een ongelukkige zijn gehele por-
temonnaie binnenstebuiten moest ke
ren, omdat hij in een ijverige bui zijn
geweer té goed had willen reinigen,
waardoor een prop katoen in de loop
was achtergebleven; de juffrouw had
voor hem een briefje getikt van 5!
Aan een der laatste tafeltjes raak
ten we tenslotte ons geweer kwijt
en toen we om 7 uur opgelucht weer
in de trein naar het ons zo vertrouw
de Leiden zaten, herinnerden we ons
plotseling, dat een man-met-kenners
blik, die ook al op dat zoldertje aan
wezig was, ons met toegeknepen oog
bezien had en vervolgens naar een
schrijvertje „maat 57" geroepen had.
Een zalig geluksgevoel, vol van de
schoonste verwachtingen, doorstroom
de ons. „Misschien", zo dachten wc
stoutmoedig, „wil de minister ons wel
een nieuw (wapen)rokje geven en
misschien mogen we dat dan wel ko
men ophalen in de Westelijke Zóne
van Berlijn, aan de Franse Rivièra of
op de Schotse Hooglanden.
KRONUS.
In de studio's van de N.V. Filmfabriek Profiltl in Den Haag zijn de opnamen begonnen voor de film „Paraat
of Prikkeldraad". Polygoon-Profilti vervaardigt deze film in opdracht van de Nationale Reserve, die hem zal
'gebruiken voor propaganda-doeieinden. Het scenario werd geschreven door Mels van Meeberg de camara-
man is Johan Blansjaar, en de Productie-leider Karei Nort. De rol van de vrijwilliger wjrdi gespeeld door
Frans van der Lingen, zijn zoontje is Nicky de Rooij.
