In de nog bruisende smeltkroes
ontstaat het Amerikaanse volk
De Janvossensteeg is een gezellige
en meestal zeer drukke winkelstraat
Hei verschrikkelijke
ZATERDAG 4 O.CTOBER 1952
DE LEIDSE COURANT
gERDE BLAD PAGINA 1
EEN WERELDDEEL WERD BEVOLKT
D© verhouding tussen Amerika en
Europa is eigenlijk een heel bijzon
dere. We aanvaarden dollars uit al
lerlei fondsen en accepteren een
Amerikaanse generaal ais opperbe
velhebber van onze legers. Politici
aan de andere zijde van de Oceaan
beschouwen we meestal als onze
spreekbuizen en van de tien films,
die we gaan bekijken, komen er ze
ker negen uit het land van Uncle
Sam.
Maar desondanks is Europa ver
vuld van wantrouwen tegenover de
machtige vriend en bestaat er over
het algemeen een zekere minachting
voor de Amerikaanse cultuur. Wij
zien in Amerika een land van fan
tasten. Een land, waar iedere se
conde een auto van de lopende band
komt en om de vijf minuten een
nieuw vliegtuig startklaar wordt ge
maakt. Een land ook, waar men voor
zijn plezier altijd haast heeft en
waar laten we dat vooral niet
vergeten huizen worden gebouwd,
die wat het bovenste gedeelte be
treft practische in de waterwol
ken schuil gaan.
We kunnen Amerika echter ook
op een andere manier bekijken. Een
manier, dat kunnen we voorop vast
stellen, die tot op heden sterk ver
waarloosd is en die toch de enige is,
om een juist begrip te krijgen van
het volk der Verenigde Staten.
GEEN AMERIKAANS VOLK
Aan weerskanten van de Oceaan
spreekt men met een nonchalante
zelfverzekerdheid van „het Ameri
kaanse volk". In werkelijkheid is er
echter voorlopig nog geen Ameri
kaans volk, zoals wij een Engels,
een Frans of een Deens volk kennen.
Een der sleutels tot het begrijpen
/an de Verenigde Staten is begrip
voor het feit, dat dit enorme gebied
wordt bevolkt door een volk in wor
ding. Het is waar, dat de fundamen
ten van de Amerikaanse cultuur
werden gelegd in de 17de eeuw, toen
groepen Europese kolonisten aan de
Oostkust neerstreken, Engelsen en
Nederlanders vooral, die spoedig de
politieke hegemonie van het Britse
rijk erkenden. Men mag echter ook
de betekenis van het Spaanse ele
ment, dat in de 18de eeuw Missis
sippi en Californië binnendrong en
van de Fransen, die van Canada uit
zuidwaarts trokken, niet onderschat
ten. Er kan voorts gewezen worden
op Duitse immigranen, die zich in
Pennsylvanië vestigden en op an
dere bevolkingsgroepen.
Maar steeds dient ons voor ogen
te staan, dat de kolonistenbevolking
in de 17de eeuw niet veel groter was
dan een half millioen.
In de 18de eeuw vestigden zich
naar ruwe schatting nog ongeveer
anderhalf millioen personen in de
Nieuwe Wereld.
Eerst in de 19de eeuw begon de
grote toevloed van Europese geluk
zoekers: van 1814 tot 1914 bijna der
tig millioen.
De geschiedenis van de Amerikaan
se cultuur voor zover deze betrek
king heeft op het blanke ras, is drie
en een halve eeuw oud; de ontwik
keling van het Amerikaanse volk
valt m hoofdzaak in de laatste an
derhalve eeuw. De aanpassing van
de immigranten der 19de eeuw ge
schiedde binnen het raam van een
helder omschreven cultuurideaal, ge
formuleerd vóór de vloedgolven der
immigratie Amerika bereikten. De
Onafhankelijkheidsverklaring van
1776 stelde nadrukkelijk vast, dat er
onvervreemdbare rechten beston
den: Het recht op leven, vrijheid en
geluk!
NIET VOOR ELKAARS VOETEN
Dit individualistische vrijheidsr
ideaal bood een uitstekend uitgangs
punt voor de jaren, waarin de „le
vensruimte" bijna eindeloos mocht
worden genoemd. De vulling van de
ruimte kon beginnen! Na twee
eeuwen Oostkust-kolonisatie lag de
weg naar het Westen open en begon
de grimmige strijd tegen een vijand,
die de West-Europese immigrant bij
aankomst nog niet kende: de mee
dogenloze ruimte, afstanden die in
ogenblikken van ontmoediging een
obsessie konden worden.
Als de tegenwoordige Europese
reiziger Amerika wil leren kennen
moet hij westwaarts trekken, om in
de onmetelijke vlakten van de Mid
west of de woestijnen van het verre
Westen de afmetingen te beleven
van een land, dat niet alleen groot,
maar ook groots mag worden ge
noemd.
Wie daarbij het hulpmiddel van de
cartografische vergelijking toepast,
verruimt zijn inzicht: Texas is gro
ter dan Frankrijk, België en Neder
land samen; een kaart van Califor
nië op die van Europa uitgespreid,
zou de afstand van Amsterdam naar
Rome beslaan.
Verder dan dergelijke vergelijkin
gen brengt ons echter de fantasie.
Men denke zich in, comfortabel rei
zend in een der moderne verkeers
middelen, wat het voor de pio
niers moet hebben betekend deze
paard of in huifkarren af te leggen
duizenden kilometers lopend, te
over ongebaand terrein, blootgesteld
aan alle wisselvalligheden van het
klimaat en aan aanvallen van India-'
nen.
Het is moeilyk zich het verkeer
voor te stellen in een gebied, dat
destijds nog geen wegen kende. De
vulling van de ruimte, het 19de eeuw-
se epos van de trek naar het Wes
ten, is een der vormende krachten
geworden in de ontwikkeling van het
Amerikaanse volkskarakter.
LEIDSE STRATEN EN STEGEN
21.
dingmagazijn, een horlogewinkel, een
hengelsportzaak, kortom ongeveer al
les wat in een winkelstand vertegen
woordigd moet zijn. Daarbij komen
dan nog de knusse kroegjes en van
die heerlijk schemerige zaakjes in
tweedehandsartikelen, waar men
uren kan snuffelen tussen de meest
uiteenlopende en vaak waardeloos
schijnende rommel.
Op het uur, dat wij door de Jan
vossensteeg wandelden, viel er een
trieste regen omlaag, zodat er niet
veel mensen op straat waren, maar
anders kan het hier gezellig druk zijn
van winkelende mensen en wande
lende moeders, die hun kroost met
luidruchtig geroep bijeen trachten te
houden, bang voor het inderdaad vry
drukke verkeer in de steeg.
De naam Janvossensteeg is afkom
stig van Jan de Vos, die in 1315
schout was van het Marenidorp (het
stadskwartier benoorden de Oude
Rijn) dat toen reeds van de voorma
lige ambachten Oegstgeest en Leider
dorp was gescheiden, doch nog geen
deel van Leiden uitmaakte. Tien jaar
later werd het Marendorp bij Leiden
ingelijfd.
Er moet vroeger aan het einde van
de steeg op de vestwal (Oude Vest)
een Janvossentoren gestaan hebben,
aldus vermelden de oude kronieken.
Bij de stadsuitbreiding van 1611
werd de toren afgebroken, gelijk met
de Marepoort, die er nauwelijks elf
jaar gestaan had. Zó snel breidde de
stad zich in die jaren üit, in 1611 tot
de Maresingel.
Er zijn Janvossensteeg-bewoners,
die beweren, dat Leiden een stand
beeld van Jan de Vos- heeft. Hij zou i
apotheker geweest zijn, hetgeen ndet I
overeenkomt met wat wij hierboven
schreven. Dat standbeeld zou zich
bevinden op het hoekhuis van de
Oude Vest, nummer 97. Inderdaad
vindt men hier een 18e eeuwse top
gevel, met festoenen versierd en be
kroond met een beeld, kennelijk ech.
ter een aesculaap, zodat wij het
standbeeld-verhaal niet kunnen aan
nemen.
De Janvossensteeg heeft aan het
einde van de 16e eeuw ook wel Bees
tenmarkt geheten, wat ons begrijpe
lijk voorkomt, wetend, dat in die tijd
de veemarkt op de Haarlemmerstraat
gehouden werd. Namen als Koestraat
en Rundersteeg wijzen hier trouwens
ook op. De koeien zijn verdwenen, de
Janvossensteeg is gebleven, tot vreug
de van hen, die een dergelijk stads
beeld kunnen waarderen! 1
LIET WOORD „STEEG" heeft on-
tegenzeggeljjk een onsympathie
ke klank: men denkt het eerst aan
smal en bedompt, oud en niet al te
fris. Er zijn in Leiden echter voor
beelden genoeg, die aantonen, dat een
steeg ook anders kan zijn, b.v. de
Maarsmansteeg en de Donkersteeg.
Hierbij moet ook de Janvossensteeg
genoemd worden. De Janvossensteeg
is in ieder geval een ordentelijke
straat, niet eens zo heel erg smal en
zeker wel zo gezellig als menige mo
notone straat in de nieuwe stadswij
ken.
De Janvossensteeg heeft sfeer; dat
zal iedereen opvallen, die eens van
Haarlemmerstraat naar Oude Vest
wandelt, dwars door een der oudste
volksbuurten van Leiden. We hebben
in deze rubriek al eens eerder ge
schreven over vooruitstrevende men
sen, die zeer terecht overigens
pleiten voor sanering van oude stads,
wijken en die kunnen putten uit een
grote voorraad hygiënische, sociale
(Foto: „De Leidse Courant").
en stedebouwkundige argumenten
om hun pleidooi kracht bij te zetten.
Dit alles geldt ook voor deze wijk,
waarvan b.v. de Zuid Rundersteeg
niiet bepaald een toonbeeld is van
stadsschoon. Maar dit neemt niet
weg, dat die oude, vaak vervallen,
wijken een bijzonder gemoedelijke
sfeer hebben, waarvan na sanering
meestal niet veel overblijft. Die sfeer
treft men ook aan de Janvossensteeg
steeg, een winkelcentrum van deze
oude stadswijk.
Het woord „winkelcentrum" is niet
te groot. Bijna onafgebroken rijgen de
winkels en winkeltjes zich in de Jan
vossensteeg aaneen, oud en nieuw,
romantisch en zakelijk. We hebben
ze niet geteld, maar we geloven er
niet ver af te zijn, wanneer we be
weren, dat er wel vijf slagerijen in
deze steeg zijn, terwijl ook de groen
tehandelaren, kruideniers en melkza
ken ongeveer even sterk vertegen
woordigd zijn. Bovendien vindt men
er rywielzaken, bakkerijen, een kle-
Foto rechts: De postkoetsen, die de
verbinding onderhielden met de pio
niers, werden vaak door zwervende
Indianen overvallen.
Foto links: Hier maakten de immi
granten kennis met de onmetelijke
ruimten, die in moeilijke dagen soms
moedeloosheid opwekten.
Foto's: Warner Bros.
Door een andere brl
Nevenstaand artikel is ont
leend aan het boek „Volk in be
weging" van prof. dr. P. J. Bou-
man.
Op een buitengewoon interes
sante wijze geeft de schrijver
een uiteenzetting over het On
begrepen Amerika. Behalve over
de wordingsgeschiedenis van het
Amerikaanse volk, een geschie
denis, die nog niet is afgesloten,
wijdt prof. Bouman hoofdstuk
ken aan het oude en nieuwe
Amerika, Mens en techniek,
Welvaart en cultuur, School en
leven, Wetenschap en kunst,
Amerika en Europa.
In dit werk leert men Amerika
zien door een andere bril dan
de gebruikelijke, welks glazen
vaak geslepen zijn voor een
blik in de sensatie.
Wie Amerika wil leren ken
nen, moet niet verzuimen om
dit boek, dat werd uitgegeven
bij Van Gorcum en Comp. te
Assen en waarvan de prijs slechts
3.90 bedraagt, aan te schaffen.
EEN RUIG STUK LEVEN
In de Amerikaanse geschiedenis
van de 19de eeuw vormt het op
schuiven van de grens naar het "Wes
ten de dominerende factor. Het was
een ruig stuk leven, dat zich afspeel
de rond de zelfgebouwde woningen
van de pioniers. Wee degenen, die
de tijd tussen zaaien.en oogsten niet
wisten'te overbruggen! Grote af
standen en uitputting van de paar
den sneden de terugweg af. Bij ziek
te en bevalling was doorgaans geen
medische hulp aanwezig. Bij de op
richting van "kerken en scholen moest
men vaak met de meest zonderlinge
improvisaties genoegen nemen. Aan
vallen van de Indianen dwongen
vaak tot een strijd op leven en dood.
Veel kwam hierbij neer op de vrouw,
die tezamen met de geestelijken en
onderwijzers het leven aan de gren
zen heeft weten te behoeden voor
anarchie. Waar de pioniers zonder
vrouwen oprukten, zag men slechts
een snelle verdorring van de ge
meenschapsvormen.
In de pionierstijd plaatste men een
premie op de gave van het impro
viseren. Men moest van alle mark
ten thuis zijn. Technische verbete
ringen werden dankbaar aanvaard.
Zonder het draaiend revolvermaga
zijn en het Winch ester-repeteerge
weer zou de strijd tegen de Indianen
vaak hopeloos zijn geweest. Zonder
het prikkeldraad (sommige revolu-
tionnaire uitvindingen hebben wei
nig algemene bekendheid verwor
ven) zou de veeteelt op de prairiën
niet tot bloei zijn gekomen.
In de gebieden, waar men zich
hecht gevestigd had, bloeide 'het le
ven vrij snel op. Verzendhuizen wer
den opgericht en via de door paar
den getrokken huifkarren, die
nog vaak overvallen werden door
zwervende Indianen, kwam er enig
comfort op het platteland.
Zonder revolvers of het Winchester
repeteergeweer zou dc strijd tegen de
Indianen vaak hopeloos zijn geweest.
IMMIGRANTEN STROOMDEN
TOE
Voor de vulling der gigantische
ruimte waren ongekende aantallen
immigranten nodig. Op het moment
echter, dat de Verenigde Staten aan
de grote expansie naar het Westen
toe waren, was Europa in staat een
groot gedeelte van zijn bevolking af
te stoten. Niet het halve millioen
Europeanen, dat in de 17de eeuw de
oceaan overstak, noch de anderhal
ve millioen immigranten van de 18de
eeuw, maar de dertig millioen, die
na 1800 binnenkwamen, gaven de
doorslag bij de vorming van het
Amerikaanse volk, waarvan de wor
dingsgeschiedenis nog niet is afge
sloten.
Van 1830 tot 1890 'stootte West-
Europa mensen af. Nadien stopte de
West-Europese toevoer en richtte de
bevolkingsoverschotten van Italië,
Rusland, Polen enz. zich op het nieu
we land. Deze volken, die in taal en
cultuur sterk afweken van het An
gelsaksische element, bracht de Ame
rikaanse smeltkroes eerst recht in
beroering. Het is de grote verdienste
van de Amerikaanse sociologie, dat
zij de problemen en gevaren, die
hierdoor ontstonden op een practi
sche manier heeft weten aan te vat
ten.
De stroom van immigranten, die
in de periode 18301915 Amerika
overspoelde was als volgt samen
gesteld:
Duitsers 5.520.000, Scandinaviërs
1.811.000, Russen en Polen 3.410.000,
Italianen 4.029.000, Engelsen 3.190.000
Schotten 564.000, Ieren 4.294.000.
Geslaagde aanpassing betekende
in de V. S. een stijging op de maat
schappelijke ladder, sneller dan in
Europa mogelijk zou zijn geweest.
Mislukte aanpassing leidde echter
tot een zeer diepe val. De criminali-
de werkelijke zin van het woord ge
sproken kan worden over Het Ame
rikaanse Volk.
teit berust voor een groot gedeelte
op het wangedrag van kinderen van
slecht aangepaste immigranten, voor
al in de Oost-Europese groepen, die
na 1890 binnenkwamen en in een
volkomen vreemde levenssfeer be
landden.
SMELTKROES BRUIST NOG
Wie begrip wil hebben voor het
Amerikaanse volk moet weten, dat
generatiewisseling in de V. S. een
andere betekenis heeft dan bij ons.
Men kent er namelijk het generatie-
verschil zowel in afstand tussen
leeftijden als tussen dè mate van
aanpassing van de immigranten, hun
kinderen en kleinkinderen. Gerekend
van het moment van vestiging van
zijn voorouders spreekt de Ameri
kaan over de eerste, de tweede, de
derde en vierde generatie. Deze
plaatsbepaling drukt de mate van
Amerikaan-zijn uit. Bij de tweede
generatie heeft de aanpassing zich
ternauwernood voltrokken.
Volgens de gegevens van de volks
telling in 1940 bleken 11.419.000 per
sonen buiten de V. S. geboren te
zijn en 23.158.000 uit zogenaamde
„gemengde" huwelijken. Het meren
deel van deze laatste werd in een
niet-Engelssprekend milieu opge
voed. Als men op een Amerikaans
kerkhof komt, leest men meerdere
talen op d<* grafzerken b.v. „Vater"
en „Mutter" (overleden 1907 en
1920) en ter weerszijden daarvan
„Son" (met de data 1942 en 1945).
Sinds de drastische immigratiebe
perkingen in 1924 is de Amerikaan
se smeltkroes enigszins tot rust ge
komen. Dat wil zeggen de toevloed
is opgehouden, maar men dient voor
een juiste beoordeling van het
„Amerikaanse volk" in het oog te
houden, dat het nog steeds borrelt
in de smelkroes en er nog vele jaren
mee gemoeid zullen zijn voor nr in
vervolgverhaal
Reeds lang leefden wij in grote
spanning, maar de geruchten, die
ons bereikten, leken ons zó on
gelooflijk, dat wij er niet toe
konden besluiten tot actie te ko
men.
Nu zijn we echter voor de bar
re werkelijkheid gezwicht. Per
speciale straaljager is onze spe
ciale spion uit Nederland ver
trokken, om de wilde geruchten
aan de waarheid te toetsen. In
het zonovergoten Mexico, waar
de revolver wet is en de lasso de
uitvoerende macht vervangt,
broeit een momenteel nog stille
beroering, die echter voor ons
allen, voor U en voor mij, zeer
grote gevolgen kan hebben.
Geloof ons, liever waren wij
niet met dit verschrikkelijke ver
volgverhaal begonnen, maar een
macht, die sterker is dan wij,
dwingt ons er toe.
Het liéfst zouden wij U advi
seren: Lees dit verschrikkelijke
vervolgverhaal niet, doch de
ernst van het ogenblik noopt ons,
U toe te roepen: Lees en leer de
vloedgolf van gebeurtenissen
kennen, voordat gij er door
wordt meegesleurd. Tracht het
geen onvermijdelijk komen moet
manmoedig onder ogen te zien,
opdat het moment van actie
wanneer U allen in gesloten ge
lederen zult moeten aantreden
U paraat mag vinden.
Onze speciale spion zond ons
aan boord van de speciale straal
jager het volgende spionnage-
code-telegram: Reisroute gewij
zigd (stop) Vlieg niet naar To-
luca maar naar Tonala aan de
Golf van Tetuantepec (full stop).
Wil dit zeggen, dat onze specia
le spion reeds een spoor opge
speurd heeft? Wil dit spionniage-
code-telegram f zeggen, dat de
ontknoping van dit kwellende
mysterie zeer nabij is?
Heus, wij weten het echt niet,
maar de mogelijkheid is niet uit
gesloten, dat onze speciale spion
zijn (schamele) salaris zal moe
ten verdienen met een tocht door
de woeste vlakten van dit merk
waardige land, tot wellicht in het
barre Noorden.
Dit is echter slechts een ver
moeden, want wij tasten nog ini
een diepe ondoordringbare duis
ternis. Het tweede spionnage-
code-telegram, dat wij Donder
dag a.s. hopen te publiceren
zal wellicht klaarheid schenken.
KRONUS
