Een ijsje-van-tien is tegenwoordig
de meest gevraagde ijs versnapering
De ijsman uit de buurt"
Het ijsseizoen voor venters ten einde
Komen jullie eens kijken!
De Steenschuur zou zonder de Sint
Lodewijkskerk geen Steenschuur zijn
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1952
r—i
DE LEIDSE COURANT
TWEEDE BLAD PAGINA 1
JJIT ONZE KINDERJAREN is ons
de herinnering overgbleven aan
een liedje over ijsco's over „ijsjes"'
spraken we toen nog niet waar
van we de letterlijke tekst reeds
lang vergeten zijn. Het ging over de
ijsman uit de buurt, die alsmaar „ijs
met slagroom" riep en die voor 10,
5 of 3 centen ja zelfs voor 2 cent
kon men die lekkernij bemachtigen
gaarne bereid was zijn gebel te
staken en met z'n hand in de nik
kelen ketels op z'n wagen te dui
ken om de begeerde heerlijkheid
tussen wafeltjes of in een bekertje te
doen. Die tijd is voorbij; we eten
geen ijs meer op straat (t staat zo
gek, als er een kennis voorbij
komt) maar iedere keer wanneer
we een ijswagen zien, komt dit wijs
je weer in ons hoofd spelen. Dier
bare herinnering aan lang vervlogen
jaren
Onze belangstelling voor ijs is
echter gebleven en nam op een der
warme zomerse dagen, die de afge
lopen week ons schonk, plotseling
zulke vormen aan, dat we op „ijs
tocht" zijn gegaan, waaronder u geen
prestatie per schaats verstaan moet,
maar een bezoek aan enige inrich
tingen, die iets met ijs te maken heb
ben.
Serieus als wij bij dergelijke aange
legenheden plegen te zijn, zochten
we het ijs eerst bij zijn oorsprong,
dus in de ijsfabriek, waar het tot
onze stomme verbazing helemaal
niet ijskoud was. Men liep er zelfs
met opgestroopte mouwen!
De eerste ontdekking, die we er
deden, was dat ijs althans goéd
ijs niet voor het merendeel uit
water bestaat Een goed ijsje be
staat voor 12 a i2 pet. uit suiker en
verder uit melk waarvan het vet
gehalte 3 pet. behoort te zijp) en
nog enige grondstoffen, waarover
de ijs-fabrikant zich liever niet
nader uitliet. Tenslotte moet men
z'n fabrieksgeheimen niet prijs
geven. Maar bi.i nadere ondervra
ging was hij toch bereid te vertel
len, dat die verdere grondstoffen
bestaan uit bindmiddelen en
smaakstoffen (vruchtensappen,
mocca cacao of voor de goed
kopere soorten essences i..
Roomijs wordt er practish niet
meer ge naakt. Ds ramenstei.ing
hiervan moet een vetgehalte van 12
pet. hebben en daar is de room van
daag de dag te duur voor, meer dan
dj ie gulden per lie.!
BEREIDING £N KEURING.
Suiker, melk en andere grondstof
fen worden in ketels verhit, waar
door de bacteriën ge'dcod worden. Er
ontstaan dan een dunne vla-achtige
brij, die in vakkringen ,rmx'' ge
noemd wordt en die zo spoedig mo
gelijk afgekoeld dient te worden tot
2 a 3 graden boven nu. Op deze tem
peratuur wordt de mix in ,xijp-
tanks" bewaard, lotda! ze in de ma
chine gaat am er ijs \an te draaien.
Door de draaiende i eweging van de
ketels in deze tnachire, wordt ae
mix steeds tegen de r:ant ges.agen,
waardoor ze bevriest. Schrappers zor
gen er voor, dat de n ix niet aan de
Nadat de mix tot ijs gedraaid is, wordt de begerenswaardige lekkernij met
een grote spaan uit de machine geschept en in een ketel gedeponeerd.
kant blijft hangen en zo wordt voor
komen, dat er een compacte massa
ontstaat. Tenslotte weidt het ijs in
conservators op pen temperatuur var-
acht graden onder rui bewaard.
Dit hele proces kan zich eventueel
in drie uur afspelen, maar de kwa
liteit wordt beter als het iets langer
duurt.
De Keuringsdienst voor Waren
houdt nauwlettend toezicht op de ijs-
bereiding, zowel op het bacteriën-ge
halte als op de hygiëne in het bedrijf.
Vele ijs-bereiders zijn bovendien vrij
willig aangesloten op het
Melk-controle-station, zo
dat alle mogelijke voor
zorgsmaatregelen geno
men worden. Het is zeer
belangrijk, dat de melk
goed doorgekookt wordt en
dat de gebruikte materia
len steeds ontsmet wor
den.
Wanneer al deze maat
regelen nauwkeurig ge
troffen worden, zo verze
kerde ons een ijs-fabri
kant, is ijs niet nadelig
voor de gezondheid, maar
goed Zeer goed zelfs, om
dat melk en suiker gezond
zijn!
HET IJS JE-VAN-TIEN.
Men hoort wel eens de
opmerking enige jaren
geleden meer dan tegen
woordig dat de snoep
lust na de oorlog sterk toe
genomen zou zijn, maar
wat het ijs betreft gaat dit
niet op, volgens onze zegs
man, die er op wees, dat de
volwassenen weliswaar
meer ijs zijn gaan eten, doch dat het
gebruik door kinderen afgenomen is.
'Het totale gebruik is in verhouding
met vóór deoorlog practisch niet ge
stegen. De prijzen liggen immers
ruim tweemaal zo hoog en een ijsje
van-vijf, dat vroeger zeer gangbaar
was, is nu de moeite niet meer
waard.
Tegenwoordig is tien cent de
meest gangbare prijs voor een ijsje,
al zijn 15, 20 en 25 cent ook veel
voorkomende prijzen. Doch ook hier
is een teruggang te bespeuren; er is
Twee porties alstublieft, met slagroom.
PEN APART HOOFDSTUK vor-
men in dit verhaal de ijs-venters,
die er iedere dag met hun wagentjes
op uittrekken, om hun frisse waar op
straat te verkoopen. Waar in de stad
maar enige drukte te bespeuren is,
vindt men een ijswagen, meestal met
klanten. Toch is het totale aantal ijs-
wagens in Leiden niet groter dan 40,
welk maximum door de gemeente is
vastgesteld.
Niet de ijs-bereiders, maar de ven
ters zelf krijgen een vergunning,
waarmede zij vrij zijn naar welke ijs
fabriek dan ook te gaan om een wa
gen te vragen en te gaan venten.
Practisch iedere ijsventer werkt op
eigen risico, wat hij 'smorgens dus in
zijn wagen laadt, moet hij uitverko
pen, wil hij tenminste iets verdie
nen. Nu kan hij de porties wel erg
klein maken want controle daar
op is er niet maar daarmede be
zorgt hij niet alleen de fabrikant,
wiens naam zijn wagen voert, maar
ook zichzelf een slechte reputatie.
Onze zegsman verzekerde ons echter, j
dat er een behoorlijke provisie wordt
gegeven.
Overigens schijnt het venterspro-
bleem zeer moeilijk te liggen. Het is
weliswaar niet meer zó, dat een ven
ter ergens op een goede morgen op
komt zeggen, om 's middags voor een
andere baas te gaan rijden, maar
veel systeem zit er nog niet in. En
fin, er wordt gewerkt aan een betere
regeling.
Het beroepsnadeel van de ijsven
ter is, dat hij seizoen-arbeid ver
richt, dus 's winters werkloos is, het
geen vooral tegenwoordig in vele
gevallen betekent, dat hij sociale on
dersteuning moet hebben. Als het op
de eerste September slecht weer is,
kan meestal wel gezegd worden, dat
het seizoen ten einde is, althans voor
de venters, die het dezer dagen al
aanmerkelijk minder druk hebben
dan twee weken geleden, toen de va-
canties nog in volle gang waren. De
meeste venters zetten hun wagen
dan ook begin September aan de
kant; hoogstens rijden zij op Zater
dag en Zondag nog een rondje.
3 October is voor de Leidse ijs
venters geen bijzonder goede dag,
al zou men dat vermoeden. Om te
beginnen is het dan meestal te
koud, vooral 's avonds, maar boven
dien maken vele varkens de spoe
ling dun. In dit geval omdat er op
zo'n dag vele venters van buiten.de
stad naar Leiden trekken.
De verkoop van ijs aan de wagen
tjes is trouwens veel minder belang
rijk, wat de omzet betreft, dan op
de verkoopplaatsen, die groter in
aantal zijn en die het publiek altijd
weet te vinden. Hetgeen van een rij
dende ijswagen niet gezegd kan wor
den.
minder geld voor dergelijke tracta-
ties en vanzelf zoek het publiek het
dan in de lagere prijsklasse.
Alweer volgens onze zegsman kun
nen de ijsprijzen beslist niet om
laag, omdat er niet minder dan 7%
belasting op betaaldmoet worden,
maar ook omdat lonen en fabricage
dus niet de grondstoffen de be
langrijkste factoren in de prijsbe
rekening zijn.
OVERAL TE KOOP.
Wel is het aantal verkoop-plaatsen
van ijs aanmerkelijk toegenomen.
In vele koffietenten, kruideniersza
ken groentenwinkels en melkbedrij-
ven kan men tegenwoordig ijs ko
pen. Daarbij komen nog de ijs-ten
ten, die een vaste standplaats heb
ben. Samen komt men in een stad
als Leiden minstens aan 80 van der
gelijke verkoopplaatsen toe, waar
onder ook de cafetaria's een belang
rijke plaats innemen.
Een zeer belangrijk bijproduct,
dat de laatste jaren sterk aan be
tekenis gewonnen heeft, is de
slagroom, die vele ijs-eters met
hun ijsje plegen te consumeren.
In Leiden, zo verzekerde men ons,
wordt minstens de helft van het
aantal verkochte ijsjes mèt slag
room gegeten. In de verkoop-ge
legenheden vindt men meestal
luchtdruk-slagroom-apparaten, op
de ijswagens echter lachgas-slag
room-apparaten. Het lachgas is
nodig om het ijs langs chemische
weg onder druk te brengen en de
slagroom (geklopte room met sui
ker) luchtig te kunnen spuiten.
Minder belangrijk is het choco-ijs
(ijs in chocolade) waarvan de ge
middelde prijs (15 a 20 cent) boven
het meest-bestede bedrag van 10 ct.
ligt. Daarnaast zijn ei natuurlijk nog
talrijke andere viaraties (meestal in
de cafetaria's) van sorbets, parfaits
en milk-sheaks tot ijstaarten toe.
Men behoeft vooral o*. Zaterdag en
Zondag maar eens door de stad te
wandelen om te constateeren welk
een belangrijke plaats het ijsje in
welke vorm dan ook in het dage
lijks leven van duizenden heeft in
genomen. Op straat, aan de tenten, in
de cafetaria's, overal wordt ijs gege
ten. Weliswaar loopt het seizoen na
15 Augustus ten einde en geeft voor
al een dag slecht weer een grote te
ruggang in het verbruik te zien, toch
laat het ijs zich door de koude niet
verdrijven; zelfs in het hartje van de
winter wordt er ijs gegeten Ook al
wordt er dan niet gezongen van de
ijsman uit de buurt, die aan de bel
trekt!
Dit joch trekt zich
er nog niets van
aan, dat het ijs
tegenwoordig
duurder is dan
vóór de oorlog.
Moeders
portemenaie is er
goed voorhij
zal wel likken
(Foto's
De Leidse Courant)
j^IT ZOUDEN ZIJN VRIENDEN NOOIT GELOVEN, meende de Rotter
damse hengelaar gistermorgen ontmoedigd, terwijl hij met behulp van
enige jongens een vis uit de Bergse Plas hees, die meer dan een meter lang
was. Maar nu zou hij hen eens overtuigen en daarmee zijn vroegere verha
len meer geloofwaardig maken. Dies sleepte hij het zeemonster mee naar
huis en organiseerde een kleine tentoonstelling in zijn voortuintje. Enige
nuchtere mensen, die zich maar moeilijk konden voorstellen, dat de onschul
dige Bergse Plas dergelijke monsters herbergt zijn het geval uit gaan zoe
ken en dit betekende de ondergang van de roem des hengelaars.
Een viskoopman zag n.l. een paar dagen geleden een haai op de markt lig
gen en kocht het beest voor een gulden, ten einde zijn vrouw eens iets
leuks te laten zien.
Nu, zijn echtgenote vond het ook een geweldig beest, maar toen de vis na
een paar dagen een merkwaardig luchtje oegon te verspreiden, was de aar
digheid er af. Manlief moest maar eens vlug zorgen, dat het beest de deur
uitkwam. Nu lijkt zoiets eenvoudiger dan het in werkelijkheid is: de vuil
nisman was net geweest en je ki\pt een meter vis toch moeilijk bij je voor
de deur leggen. Toen mevrouw krachtdadig begon aan te dringen, werd de
oplossing gevonden bij een paar jongens, die zich liepen te vervelen en
voor de afwisseling wel de vis op sleeptouw wilden nemen. Zij sleepten hem
naar de Bergse Plas en zagen daar een hengelaar, die nogal enige bekendheid
geniet vanwege zijn sterke verhalen. De man werd even weggelokt en de
vis aan het haakje bevestigd. Op het gekrijs van de jongens, vloog hij naar
zijn hengel terug en met vereende krachten werd de vis op het droge ge
bracht.
De hevig teleurgestelde hengelaar heeft de haai nu aan een kippenboer
cadeau gedaan, die er een lekker hapje voor zijn eierenleggers van zal
bereiden
LEIDSE STRATEN EN STEGEN
16.
IIOE VAAK ZAL DIT PLEKJE
al geschilderd, getekend en ge
fotografeerd zijn? Het onbekende,
maar ongetwijfeld astronomische ge
tal had ons eigenlijk moeten doen
besluiten de Steenschuur eens uit
een andere gezichtshoek te bekijken,
maar geen enkele Leidenaar zal een
foto van de Steenschuur kunnen
waarderen, wanneer de St. Lode
wijkskerk er niet op voorkomt. Van
daar dus dit plaatje.
Nu is die liefde van de Leidenaar
voor de St. Lodewijkskerk begrijpe
lijk. Deze kerk heeft de stormen van
vele eeuwen geschiedenis getrotseerd
en ondanks alles stand gehouden.
Zij dateert uit 1477 en werd gebouwd
als kapel van het St. Jacobs-gast-
dat dienst deed als doorgangshuis
voor pelgrims naar St. Jacobus de
Meerdere in Compostella (Spanje).
In 1567 werd de kapel verkocht aan
het stadsbestuur, dat er een graan-
pakhuis van maakte. Hier werd op
de ochtend van 3 October 1574 ha
ring en wittebrood aan de verhon
gerde Leidenaars uitgedeeld. Nadien
werd de kapel gebruikt als saaihal
voor het keuren van lakens en toen
in 1807 de buskruitramp een groot
deel van de Steenschuur wegvaagde,
bleef dit gebouw hoewel zwaar
gehavend gespaard. Het stadsbe
stuur besloot de kapel af te breken
en reeds was het werk aanbesteed,
toen koning Lodewijk Napoleon zich
over het gebouw ontfermde en een
bedrag van 37.000 beschikbaar stel
de voor restauratie. De kerk kreeg
toen het interieur zoals men dat mo
menteel kent en werd tot parochie
kerk verheven. Na het herstel van
de bisschoppelijke hiërarchie kreeg
Leiden echter een nieuwe parochie
indeling en werd de kerk -- die in
middels van patroon veranderd was,
uit dankbaarheid ten opzichte van
koning Lodewijk een bijkerk van
de St. Petrusparochie. Toen de St.
Petruskerk aan de Langebrug af
brandde, werd de St. Lodewijk weer
enige jaren in haar functie van pa
rochiekerk hersteld, totdat de nieu
we kerk aan de Kamerling Onnes-
laan klaar was.
Laat ons afstappen van de St. Lo
dewijk en de Steenschuur zelfs eens
nader onder de loupe nemen. Ir. G.
L. Driessen vermeldt in zijn boek
„Leidsche Straatnamen", dat Simon
van Leeuwen over de naamsoor-
sprong geschreven heeft: '„Daar is
ook van ouds een steenen koorn-
schuyr geweest, die gestaan heeve
aan dees zijde de Hoogewoerd, daar
van het water Steenschuur zijn naam
ontfangen heeve". Anderen betwij
felen de juistheid van deze verkla
ring, althans de plaatsbepaling van
de stenen schuur. Maar hoe het ook
zij, Leiden heeft zijn Steenschuur en
is er trots op.
Maar wat zou de Steenschuur zon
der St. Lodewijkskerk zijn? Er staan
weliswaar enige mooie trapgevels
tussen Breestraat en kerk, maar
daarmede is dan ook alles gezegd.
Naast de kerk vindt men het gebouw
van de R.K. Openbare Leeszaal en
Bibliotheek, de vroegere pastorie,
die een ietwat uitgeleefde indruk
maakt. Aan de andere zijde van de
kerk verbergt een oude muur de
tuin en een troeplokaal van de ver
kenners.
Bepaald fraai kan het Nutsgebouw
niet genoemd worden; het ziet er
bovendien vervallen en verwaar
loosd uit. Thans wordt er druk ge
werkt, om het gebouw klaar te ma
ken voor zijn nieuwe bestemming:
Sociale Dienst. Hopelijk wordt het
aanzien er iets fleuriger op!
Voorbij de Langebrug trekt nog
een groot gebouw de aandacht: het
Kamerlingh, Onnes-laboratorium
waarin men het koudste punt der
aarde aantreft. Voorbij dc Nieuw-
steeg gaat de Steenschuur in het Ra
penburg over.
De onbebouwde zijde van de
Steenschuur levert een fraai stads
gezicht op: uitzicht op het Van der
Werffpark en op het standbeeld van
Leidens dappere burgemeester.
(Foto: „De Leidse Courant").
