oveR óRie jaaR heeft leióen
een pRima stRaatveRlichtinq
Vandalisme
aan óe óonkeRte komt een einóe
De electrische lantaarns zul'en
straks gaan verdrijven
öuistepnis
in öe staö
aLq. neöeRUnöse invAliöen-Bonö gaat
in Leiöen een Loopschool Beginnen
Qauden &iuideg.am weide 24 jaai
van tÜiipiueteütuj naai £eiden
ZATERDAG 4 NOVEMBER 19 50
DE LEIDSE COURANT
TWEEDE BLAD - PAGINA i
TTOEN DE LEIDSE GEMEENTERAAD op 3 December 1845 besloot tot
oprichting van een Stads-gasfabriek als „Toestel tot de algemeene
straatverlichting", heeft waarschijnlijk niemand vermoed, dat deze fa
briek haar doel schromelijk voorbij zou streven. De gasleverantie voor
straatverlichting is echter een onbelangrijke factor geworden in verhou
ding tot de leveranties voor industriëel en huishoudelijk gebruik. Mis
schien heeft men wèl gedacht, dat mèt het stichten van dit „toestel"
de misère van een onbeholpen straatverlichting (tot 1848 met olielan
taarns) definitief tot het verleden zou behoren. Doch hierin hebben de
vroede vaderen ongelijk gehad. Want nu we honderd jaar verder zijn, kla
gen nog steeds de Leidenaars terecht- steen en been over de slech
te verlichting van vele straten.
Weer heeft de Leidse Gemeenteraad zich over deze netelige kwestie
beraad. En weer is een plan aangenomen: dat iedereen met gejuich
heeft begroet, als zijnde een radicale oplossing. Maar wie zal zeggen hoe
de Leidenaars over honderd jaar zullen denken over de straatverlichting,
die we straks ultra-modern vinden? Hoe het ook zij, binnen enige jaren
zal een totale modernisering worden uitgevoerd. De Raad voteerde enige
maanden geleden een bedrag van bijna zeshonderd-duizend gulden, om
alle nog in Leiden aanwezige (en niet aanwezige!) gaslantaarns te vervan
gen door electrische en daarmede zelfs de donkerste straathoeken in
een helder licht te zetten.
tot 6 maanden bedragen, zal het wel
1951 worden, voordat met de moder
nisering op grote schaal kan worden
begonnen. In de Groenesteeg zijn de
Sted. Lichtfabrieken thans bezig elec
trische lantaarns te plaatsen, nadat
de laatste nog brandende gaslantaarip
(tussen Hooigracht en Herengracht*
bij een aanrijding sneuvelde.
De plannen voor eiectrificatie van
de Rijn- en Schiekade verkeren in
een vergevorderd stadium. De palen
worden volgende week verwacht en
spoedig- mogelijk zal met het plan1
QAS- en
LichtveRBRUik
niet van Betekenis
De buitenwijken zijn grotendeels
voorzien van een electrische straat
verlichting; daar zal dus weinig aan
veranderd behoeven te worden. Be
halve enige stukken als de Vreewijk-
buurt, het Utrechts Jaagpad en de
Hansenstraat, die nog steeds met gas
verlicht worden.
In de binnenstad echter, d.w.z. de
stad binnen de singels, hebben-slechts
de grote verkeersaders als Bree-
straat, Haarlemmerstraat, Noordein
de, Steenstraat, Hoogewoerd, enz.,
electrisch licht. De rest moet het nog
steeds stellen met gaslantaarns.
Toch ligt de verhouding anders dar
velen zullen vermoeden. Leiden telt
momenteel reeds 2343 electrische
lantaarns en nog slechts 871 gaslan
taarns, waarvan er echter nog geen
600 branden. De rest is kapot.
Wilt U nog meer cijfers? De bran
dende gaslantaarns hebben te samen
2520 gaskousjes en de electrische
3582 gloeilampen. De gaslantaarns
zullen volgens het nieuwe plan ver
vangen worden door ongeveer 1.200
electrische. Het zullen niet allemaal,
lantaarns op palen worden; dat is
slechts mogelijk in straten mèt bre
de trottoirs. De overige lampen zul
len aan kabels tussen de huizen ge
hangen worden.
Wat de electrische lantaarns be
treft, kent Leiden reeds de z.g.n. ter-
razzopalen van 4, 6K of 8 meter hoog
te, zoals b.v. op de Sitterlaan, en de
gietijzeren pal^n (Keuls model) van
4 meter hoogte, die o.a. op de Sta
tionsweg geplaatst züh.
."talen buisman
De nieuwe eieciricciie lantaarns
krijgen stalen buismasten van 4,
en 8 meter en zullen op onderlinge
afstanden van ongeveer 30 meter ge
plaatst wor/len. Dit is een hele voor
uitgang, want de gaslantaarns staan
op 55 a 60 meter afstand van elkaar.
Hoewel dus het aantal lantaarns
aanmerkelijk groter wordt, zullen de
totale kosten toch kleiner zijn, om
dat het stroomverbruik minder kos
ten vraagt dan gas, en vooral omdat
het onderhoud (geen kousjes!) ge
ringer kan zijn.
Het materiaal voor dit alles is reeds
besteld, maar aangezien' de levertij
den voor diverse onderdelen wel 5
we lang niet zeker van, de jeugd on
ze nieuwe electrische lantaarns zal
willen ontzien!
Surrogaat-romantiek?
Maar er komt nog een andere
kwestie om het hoekje kijken. Wat
moet er gebeuren met mooie oude
stadsplekjes, als het Rapenburg, de
Steenschuur, hofjes, e.d., die 'alle
maal met gas worden verlicht? De
gasverlichting gaat weg, dat is ze
ker. Maar ook de gaslantaarns? Er
zijn sternen opgegaan, om op het Ra
penburg e.d. de oude gaslantaarns te
handhaven en er. electrische lampen
in aan te brengen, zoals dit o.a. ook
op verschillende plaatsen in Am
sterdam is gedaan. Op deze wijze
blijft het idee van een romantische
straatverlichting bewaard, meent
men.
Of deze oplossing gelukkig mag
heten? Als het gas verdwijnt, is het
echte er af. En dan heeft het weinig
zin een surrogaat-romantiek er op
na te houden. Dan kan men beter ra
dicaal zijn en geheel nieuwe lan
taarns aanbrengen, al is het natuur
lijk wenselijk deze zoveel mogelijk
aan het cachet van de omgeving aan
te passen.
Overal i.i dc stad kan men ze aantreffen, de oude, afgeleefde lantaarns,
gesloopt door de tand destijds en door de jeugd. Dit is er een op de
Middelstegracht, uit een ietwat ongewoon gezichtspunt bekeken.
(Foto's „De Leidse Courant").
En dit is een z.g.n. „Haags model",
?rgens op de Middelstegracht.
Kindje verkouden?
Dan rug. keel en borstje
sen begonnen worden Het kan echter
nog wel twee maanden duren, alvo
rens de electrische lantaarns daar
zullen branden. Maar dat is van min
heer zorg; de bewoners zijn er al het
een en ander gewend: zij weten wat
wachten is!
Straatverlichting eist slechts
weinig van totaal verbruik.
Thans gebruiken de electrische
lantaarns in Leiden 800.000 Kwh.
stroom 'per jaar. Als over drie jaar
alle gaslantaarns verdwenen zijn, zal
het stroomverbruik 1.200.000 Kwh.
bedragen. Dat lijkt reusachtig veel.
maar het totale Leidse stroomver
bruik is niet minder dan 94.000.000
Kwh. per jaar!
De gaslantaarns vragen thans nog
400.000 kub. meter gas per jaar, wat
maar een schijntje van het jaarlijk
se gasverbruik in Leiden is: ander
half procent van de 26.100.000 Kwh.,
die jaarlijks in Leiden verbruikt wor
den.
-liet iedere gaslantaarn is zomaar een
gaslantaarn. Er zijn wel degelijk ver
schillen tussen. Dit is een z.g.n.
„Leids model", die we aantroffen
naast een der bruggen aan de Steen-
schuur.
jaaRlrjks woRöt
voor óuizenöen
qulöens óoor
öe Lieve
jeuqö
veRneló
We schreven, dat de Leidi
naars terecht! steen e.
been klagen over de slecht
straatverlichting. En we zul
len de laatsten zijn, die be
weren, dat men van gemeen
tewege steed.1? het alleruiter
ste heeft betracht, om dezi
verlichting zo goed mogelijl
te maken. Maar dit neem
niet weg, dat een der grotf
oorzaken van de slechte
straatverlichting gezocht moe
worden bij de Leidenaars zeil
voornamelijk onder het jeug
dige deel van de bevolking
Ge moet hierover eens spre
ken met de heer C. v. d
Hoogt, technisch hoofdambte
naar van de Sted. Lichtfabrie
ken, die belast is met het ontwerpen van de nieuwe straatverlichting
Hij kan U de ongeloofwaardigste verhalen vertellen over het van
dalisme van de jeugd! De schade aan glaswerk en lampen loop'
in de duizenden guldens. Een voorbeeld: Twee weken geleden wer
den in de Groenhovenstraat vijf electrische lantaarns geplaatst, ter
vervanging van gaslantaarns. Na drie dagen waren van twee lan
taarns alle lampen met stenen kapot gegooid!!! En zo zijn er tien
tallen voorbeelden te geven. Op de Herengracht heeft men enige
lantaarns zelfs moeten „muilkorven", d.w.z. kappen van gaas om
de lampen doen, omdat ze herhaaldelijk stuk gegooid werden....
De Leidse bevolking heeft recht op een behoorlijke stadsverlich
ting. Maar als men er prijs op stelt, dient dit aangetoond te worden
met een bijzondere zorg voor het vooral thans zo kostbare mate
riaal. Ouders, leiders van jeugdverenigingen en onderwijzers kun
nen er bij de jeugd niet genoeg op aandringen om de lantaarns te
ontzien. Envolwassenen dienen op de eerste plaats zelf het
goedevoorbeeld te geven. Ook dat gebeurt niet altijd. Pas als het
■mdalisme niet meer bestaat in Leiden, kan men met alle kracht
pleiten voor een betere straatverlichting!
De stad lag stil, doodstil. De re
gen viel neer in eindeloos trieste
stromen. Vijandig glimmend schoof
het asphalt onder onze fietswielen
door en de gladde keien schenen hun
uiterste best te doen om ons te la
ten slippen Zo reden we door nach
telijk Leiden, over de hel-ver lichte
Breestraat en het Levendaal, om
plotseling, doo een eenvoudige draai
aan het stuur, midden in een inkt
zwarte duisternis terecht te komen.
Kent u de Vierde Binnenvest
gracht? En weet u hoeveel lantaarns
er staan? Misschien wel twintig,
Maar stuk vor stuk weigeren zij
dienst, oud en versleten, of uitge
schakeld door steenworpen van de
lieve jeugd.
Ge moet daar eigenlijk 's nachts
niet komen. Want het is geen opwek
kende fietstocht. Ergens ligt een
hond voor de deur te janken. En
juist als je even omkijkt, of de deur
soms opengaat, moet je het stuur een
acrobatische zwenking geven om een
botsing te voorkomen met een stil
staande handwagen, die in de duis
ternis een nieuwe dag staat af te
wachten.
Is dit een uitzondering, die Vier
de Binnenvestgracht? Fiets dan eens
langs de Nieuwe Rijn en kijk naar
de lantaarns langs de grachten,
waarvan de meeste het levenslicht
voorgoed hebben uitgeblazen. Rijd
eens door de Kaarsenmakersstraat
en in de omgeving van de Heren
gracht. Let dan ook eens op de lan
taarns aan de Steenschuur, maar
pas op voor het ongedempte stukje
Levendaal, dat dezer dagen door ^n
gemeenteraadslid zo voortreffelijk
als „open riool" werd aangeduid.
Ga dan verder over het Rapenburg,
keurig verlicht, door ,de Doelensteeg
naar de Doelengracht, die in" de
richting Paterstraatje in volsagen
donkerte is gehuld
Zo zijn er voorbeelden te geven
bij tientallen. Maar erg bezorgd ma
ken we ons er niet meer over. Want
als straks met de uitvoering van het
grote plan wordt begonnen, zal aan
al deze ellende een einde komen.
Als tenminste...., maar daar zijn
Er zijn tegenwoordig zóveel soor
ten van scholen, dat men er bijna
geen wijs meer uit kan worden. Al
leen om deze reden zou men het de
Algemene Nederlandse Invaliden-
bond, afd. Leiden, kwalijk kunnen
nemen, dat hij door het stichten van
een school in Leiden de verwarring
nog gaat vergroten. Maar dan ook
slechts om deze ene reden. Voor de
rest zal iedereen, die kennis neemt
van de plannen, er van harte ac-
coord mee kunnen gaan, omdat met
deze oprichting voorzien zal worden
in een lang gevoelde behoefte. Bin
nenkort zal namelfjk een z.g. Loop-
en oefenschool worden opgericht
voor lichamelijk invaliden.
Het woord Loopschool geeft eigen
lijk niet .voldoende weer wat men
met de oprichting er van beoogt.
Lichamelijk invaliden, die deze
school zullen bezoeken, worden niet
alleen geoefend in het weer gebrui
ken van hun benen of andere
lichaamsdelen (eventueel prothesen),
maar krijgen een heropvoeding, zo
wel in lichamelijke en geestelijke
als in sociale zin. Zij zullen b.v. hun
spieren geheel anders moeten gaan
gebruiken. Een eventuele prothese
moet op de juiste wijze gedragen
worden en dat eist zeer veel oefe
ning.
Maar ook geestelijk zal er bij som
mige invaliden iets opgeknapt moe
ten worden. Zij die door een onge
val o.i.d. een lichaamsdeel verlie
zen, krijgen daarmede geestelijk een
enorme klap. Niet zelden ontstaat er
een minderwaardigheidscomplex en
her-opvoeding op psychisch gebied
zal dan moeten plaats hebben.
Ook op sociaal gebied. Het ge
bruik van dagelijkse voorwerpen zal
aangeleerd moeten worden, hetzij
een fiets of een scheermes. Een om
schakeling van beroep zal eveneens
vaak nodig zijn; mensen die een
been verloren hebben, zullen zit
tend werk moeten krijgen, enz Op
deze school kunnen bepaalde eigen
schappen ontlokt worden die een
duidelijke vingerwijzing zijn, in
welke richting het nieuwe beroep
gezocht moet worden
Gratis voor iedereen
Om dit alles uitvoerbaar te ma-
xen heeft de Ned. Invalidenbond
contact gezocht en verkregen met dr.
C P van Es directeur van de An-
na-kliniek te Leiden, die tezamen
met zijn assistent, dr. van Duren, de
toekomstige „leerlingen" van deze
school zal keuren. Wanneer blijkt,
dat er foutieve of gebrekkige pro
thesen gedragen worden, zal daarin
verandering moeten komen Blij
ken de moeilijkheden op ander ter
rein te liggen, d'en kan dr. van Es de
patiënt overgeven aan dr. G. Brou
wer, die het verdere onderzoek zal
leiden.
De lessen zulen gegeven worden
door de heer J. B. Setters, leraar
heil-gymnastiek, voor de heren, en
door mej. A. van Dorsten voor de
dames. Begonnen zal worden met
mensen, wier been geamputeerd is.
Het systeem is er daarbij op gericht
om de overgebleven spieren zo sterk
mogelijk te maken. Veel aandacht
wordt besteed aan een algemene
conditie-training. Spoedig zullen ook
cursussen starten voor invaliden met
andere gebreken. De cursus zal drie
maanden duren en wordt eenmaal
per week gehouden, op Woensdag
avond van 7 tot 9 uur in de gym.-
zaal van de Gemeente H.B.S. aan de
Burggravenlaan
Niet alleen leden van de Alg. Ned.
Invalidenbond, maar iedereen zon
der uitzondering, die op een of an
dere wijze lichamelijk invalide is,
kan zich als leerling laten inschrij
ven. De lessen worden geheel gra
tis gegeven en Leiden is na Den Haag
de tweede plaats, waar de Bond een
dergelijke cursus geeft. Het ligt in
de bedoeling om deze cursussen
jaarlijks te herhalen.
Op Woensdag 8 Nov. a.s. zal de
heer St. Menken, wethouder van So
ciale Zaken, deze school om acht
uur in genoemde gym.zaal openen.
Wie morgen even door de ramen
gluurt van Van der Hoevenstraat 16,
zal zien, dat er iets bijzonders aan de
hand is. Dan zal het huis vol men
sen zijn, die allemaal een blij ge
zicht zetten, midden tussen de bloe
men en onder de kleurige slingers,
die kris-kras door de kamers han
gen. Want morgen wordt in dat huis
het gouden huwelijksfeest gevierd
van het echtpaar J. van DiemenJ.
M. Th. Smeelen, die beiden gebo
ren en getogen zijn in Rijpwetering,
doch sedert 16 jaar in Leiden wonen.
Uit dit huwelijk werden 13 kinde
ren geboren, waarvan er nog 10 in
leven zijn. Negen kinderen zijn ge
trouwd en schonken hun ouders al 32
kleinkinderen en zelfs 7 achterklein
kinderen!
In Leiden mag de heer van Die-
men, die met z'n zeventig jaar nog
een krasse oude baas is, niet zo heel
bekend zijn; in het Lage Land en de
„Rip" is dat anders. Daar kent ieder
een Jan van Diemen, althans de
ouderen.
Want het was Jan van Diemen, die
op 12-jarige leeftijd reeds de voet
sporen van zijn vader ging drukken
en iedere morgen om 2 uur opstond,
om met een roeibootje van Rijpwe
tering naar Leiden te roeien en daar
brood te gaan halen, wat hij in het
Lage Land overal aan huis bezorgde!
Nog is het roeibootje in leven. Het
ligt in Oud Ade, vlak voor het café
„Klein Rustoord" van de heer v. d.
Hulst. Maar het is al lang geleden,
dat het schuitje voor broodhalen
werd gebruikt, want toen Jan van
Diemen dit 24 jaar achtereen had
gedaan, schafte hij zich in 1917 een
paard en wagentje aan. Per bootje
duurde een enkele' reis twee en een
half uur; met het wagentje ging het
veel vlugger. En dat moest ook wel,
want toen de nachtarbeid werd afge
schaft kon hij 's morgens pas veel
later brood krijgen in-Leiden. Om
toch op tijd te zijn, moest de reis
sneller gaan.
Tot 1934 heeft van Diemen het
volgehouden. Toen vertelde de dok
ter hem, dat dit werk, wegens de
koude, te zwaar werd. Het gezin ver
huisde naar Leiden en daar heeft de
gouden bruidegom nog jarenlang
als los-werkman z'n boterham ver
diend. „Maar nu werk ik niet meer",
vertelt hij, „sinds we „van Drees
krijgen", is het niet meer nodig. Als
we heel zuinig doen, kunnen we er
komen. Laat nu de jongeren het werk
meer opknappen.
Hij heeft gelijk en z'n vrouw, die
ook 70 jaar is en nog even kras
beaamt dit. Over haar valt niet
zoveel te vertellen. Zij is maar „ge
woon" moeder geweest. Doch wie
zich even kan indenken, wat het
zeggen wil zo'n groot aantal kinde
ren groot te brengen, zal voor deze
gouden bruid z'n petje af nemen!
We zouden het haast vergeten: de
bruidegom is vanaf de oprichting
bijna 25 jaar lang bezorger geweest
van .,De Leidse Courant" in Rijpwe
tering. Begrijpt u nu, waarom wij
over dit gouden huwelijksfeest, dat
a.s. Woensdag op de eigenlijke dag
kerkelijk gevierd wordt, zo'n groot
stuk schrijven?
