Stemmig en vrolijk vierde Leiden
het Drie October-feest
Een ye&Caagd fee&t
Historische optocht trok
door de stad
Leidens beleg en ontzet uitgebeeld
Aapje in het gevang
DINSDAG 4 OCTOBER 1949DE LEIDSE COURANT TWEEDE BLAD PAGINA 1
375 jaar geleden werd Leiden belegd en Ontzet
Twee ridders
De Leidse Burcht, op een heuvel van bloemen, waarin de stadswapens zijn uitgebeeld, in de historische
optocht.
Met BIJZONDER VEEL LUISTER en feestelijkheden heeft Leiden gis
teren herdacht dat driehon derd vijf en zeventig jaar geleden
de stad werd ontzet. Het is een feestdag geworden, waar Leiden met vol
doening op mag terug zien. En wel om verschillende redenen.
Een daarvan is zeker geweest het feit dat H. M. de Koningin twee pro
minente figuren uit de Drie October-vereniging, bü Koninklijk Besluit,
benoemde tot Ridders in de Orde van Oranje Nassau. Daarmede heeft Ko
ningin Juliana, wier komst aanvankelijk werd verwacht, doen blijken van
haar sympathie voor de herdenking van Leidens beleg en ontzet, aan de
feestelijke viering waarvan deze beide heren in een lange reeks van jaren
zoveel hebben gedaan.
DAARNAAST WAS HET VERHEUGEND dat de Commissaris der Ko
ningin in Zuid-Holland, mr. L. A. Kesper, de gehele dag in Leiden heeft
vertoefd en aan alle feestelijkheden heeft deelgenomen. De belangstelling
van het Provinciaal bestuur voor dit feest zullen de Leidenaars zeker op
prijs hebben gesteld. Vanzelfsprekend was ook het Gemeentebestuur de
gehele dag present. Waar we ook keken, overal was burgemeester van Kin
schot tegenwoordig.
VEEL VOLDOENING HEEFT HET OOK GEGEVEN dat niet alleen aan
de bonte feestelijkheden aandacht is besteed, doch ook aan de tradi
tionele herdenkingen, zoals de bijeenkomst in de Pieterskerk, de Koraal-
muziek en niet het minst de uitdeling van haring en wittebrood. Het grote
aantal van bijna 3.000 heeft bewezen dat de zin voor traditie de Leidenaars
niet vreemd is. De belangstelling voor alle programma-punten was opmer
kelijk groot. We denken slechts aan de enorme mensenzee bij het Waag
gebouw, toen de „Geuzen" arriveerden en Prins Willem van Oranje z'n
intocht deed. Ook tijdens de optocht in de middaguren leek heel Leiden op
de been.
BEHALVE EEN FEEST VAN HERDENKING is het ook een vrolijk feest
geworden. Het grote Lunapark op het Schuttersveld heeft enorm veel
mensen getrokken. De vele attracties genoten grote belangstelling. Ook op
straat was het een vrolijke boel. Uit vele café's klonk muziek en op alle
drukke punten stonden standwerkers, kooplieden of muzikanten, die teza
men aan het stadsbeeld zo'n feestelijk cachet gaven. Zingend trokken de
mensen door de straten en vierden één dag, de enige in het jaar, werke
lijk feest. Dat er daarbij wel enkele excessen zijn voorgevallen, behoeft
nauwelijks vermeld te worden.
F EN HARTELIJK WOORD VAN WAARDERING is hier op z'n plaats aan
het bestiiur van de Drie October-vereniging in het algemeen en aan
•haar krasse voorzitter, de heer W. v. d. Laan, in het bijzonder. Ook de ver
schillende commissies, dis alle druk werk gehad hebben, verdienen een
woord van hulde voor de keurige wijze, waarop alle feestelijkheden zijn
verlopen. Hierin moet dan ook de Leidse Politie betrokken worden, die
alles heeft gedaan om het verkeer in goede banen te leiden en de feeste
lijkheden toch ongestoord doorgang te doen vinden.
ÏEIDEN HEEFT WEER DRIE OCTOBER GEVIERD. We kunnen tevre-
den zijn over de wijze waarop het geschied is. Om onze lezers, die
meegefeest hebben, nog eens te laten nagenieten van dit alles, en om hen,
die niet in de gelegenheid waren feest te vieren, een zwakke afspiegeling
te geven, volgt hier een uitvoerig verslag van de feestelijkheden, waar
mede Leiden op waardige wijze herdacht heeft dat 375 jaar geleden, door
volharding tot het uiterste, de stad behouden bleef voor Willem van
Oranje, de Vader des Vaderlands, die de vrijheidsfakkel ontstak, welke is
blijven branden tot op deze dag.
W^E WETEN niet wat we in de grote historische - optocht het meest
hebben bewonderd, de voortreffelijke aankleding van de praalwa
gens, de keurige en afwisselende samenstelling, of de waardige houding,
waarmede de tot zestiende eëuwse. ridders, graven, jonkvrouwen, be
dienden, magistraten en soldaten getransformeerde burgers uit onze
twintigste eeuw hun rollen uitbeeldden. Kort en bondig, de optocht was
goed! We hebben er wel eens een langer gezien en het aantal praalwa
gens is wel eens groter geweest (de gouden koets ontbrak dit jaar),
maar het was een stijlvol geheel met een diepe betekenis, die op deze
375ste herdenking van „Leidens be le: en ontzet" zo mooi tot uiting
kwam. De zeer gediciplineerde houding van het duizendkoppige pu
bliek heeft aan dit welslagen zeer zeker veel bijgedragen. Het succes
van een optocht hangt immers niet af van de grootte, doch van de wij
ze waarop men er van geniet. Dit laatste kan onmogelijk gemaakt
worden door een opdringerig publiek. Maar dat is gisteren niet voorge
komen; alles verliep in schitterende orde!
Vlot verloop
Diriect was in deze optocht een
splitsing in drie delen te maken. De
eerste afdeling was een allegorische
uitbeelding van de natuurkrachten,
die geleid hebben tot Leidens ont
zet, zoals ze zijn uitgebeeld op het
bekende tapijt in „De Lakenhal".
Zo zagen we Mars, de God van oor
log, die Ceres en Bacchus, goden
van vruchtbaarheid en landbouw
wegvoert, waardoor de stad zonder
eten komt. Ook Mercurius, god van
de handel, is symbolisch niet
juist! te paard gezeten en beval
Venus haar duiven als boden te la
ten fungeren. We bewonderden de
fraaie praalwagen van Venus, om
stuwd door liefelijke Cupido's en
Gratiën.
Ook Jupiter, god van de donder,
verscheen te paard en beval de
wind- en watergoden de omgeving
van Leiden onder water te zetten.
Neptunus, in zijn schelp wagen, volg
de hem.
Het tweede deel liet beelden zien
uit het beleg en ontzet. We zagen
Hendrik en Lodewijk, broeders van
Willem van Oranje, die op de Mo
kerhei sneuvelden, krijgsoversten,
die in de omgeving van Leiden ge
vochten hebben, hun tegenstanders
uit Spanje, waaronder landvoogd
Requesens en Don Frederik, bevel
hebber van het Spaanse leger, de
Leidse bezetting en het stedelijk be
stuur, waaronder de vier burge
meesters en Jan van der Hout. Zeer
suggestief was de praalwagen, waar
op dood, pest en hongersnood, de
grootste vijanden van Leiden tijdens
het beleg, waren uitgebeeld. Helaas
was een technische storing oorzaak
dat deze wagens pas na de pauze
kon worden ingelast. We zagen de
schansveroveraars, die de Boshuizer-
schans bestormden, de weesjongen,
die op de wallen de Spaanse aftocht
had gezien, en de vinder van de be
roemde Leidse hutspot. Een grote
afbeelding hiervan werd meege
voerd.
Een der mooiste wagens was on
getwijfeld de praalwagen, die een
copie wilde zijn van het bekende
schilderij, waarop burgemeester van
der Werff zijn degen aanbiedt. Een
complimentje voor de vervuiler vap
deze burgemeestersrol, die urenlang
in een zeer moeilijke houding moest
staan.
Levendig was de praalwagen met
admiraal Boisot in een boot, die
juist onder een brug uitkwam.
Prins Willem van Oranje in een ka
ros, met gevolg de stad binnenko
mend op 4 October, besloot dit twee
de deel.
De heer W. v. d. Laan, Commissaris der Koningin L. A. Kesper en burge
meester van Kinschot in hun rijtuig, tijdens de optocht.
Stichting van de Universiteit.
Op 8 Febr. 1575 werd de Leidse
Universiteit gesticht, uit dankbaar
heid voor de betoonde moed. De in
wijding geschiedde met veel pracht
en praal, zoals een grote optocht,
langs Breestraat, Steenschuur en
Rapenburg, waarin o.a. een vrouw
als „Sacra Scriptura", „Justitia',
„Medicina" en „Minerva", omgeven
door Plato, Aristoteles, Cicero en
Vergilius meeliepen. Deze stoel
werd, voor zover de overlevering dit
mogelijk maakten, gecopieerd. Een
prachtige praalwagen van ..Miver-
va", godin der wetenschap, opende
deze derde afdeling, gevolgd door
de medewerkers aan de oprichting
der hogeschool.
Een Niwin-wagen, waarlangs ge
collecteerd werd voor de soldaten
overzee, vormde het sluitstuk van
deze optocht, die enorm veel belang
stelling trok en toch vrijwel onge
hinderd de uitgestippelde route kon
volgen.
De traditionele aubade voor het mo nument van Pieter v. d. Werff.
FOTO'S: „DE LEIDSE COURANT
EEN OCHTEND-VIERING VOL VAN
TRADITIES
Reveille.
Als een donzige, roodgevlamde de
ken van blauwig paars, lag in de
vroege ochtend een somber wolken
dek over de ontwakende stad. Veel
gerucht was er nog niet, doch in het
centrum klonken voetstappen in de
richting van het Stadhuis. Matineuse
Leidenaars wilden het onderste uit
de kan hebben, van heel het feest
genieten en niets missen. Zo zagen
wij hen reeds om zeven uur op het
Stadhuisplein, om te luisteren naar
de Reveille, die, als vanouds, door
het Leids Politie-muziekgezelschap
werd aangeboden.
Deze Leidenaars hebben wellicht
het stemmigste deel van de dag mee
gemaakt, Want ziet, nauwelijks
de zevende slag van de torenklok
verklonken, of directeur B. Verweel
hief z'n stokje op en terwijl glorieus
een feestelijk zonnetje het wolkendek
doorbrak, om boven de Hooglandse
Kerk uit te stijgen en een gouden
bloed te werpen op de warm-rode
muren van het Stadhuis, klonk in
de morgen-stilte plechtig, breed en
gedragen het Wilhelmus, eerbiedig
aanhoord door honderden stedelin
gen, die zich op de Vismarkt, Koren
beurs en Nieuwe Rijn hadden opge
steld.
Een sublieme vertol-ging van Mo-
zarts „Ave Verum" volgde evenals
psalmen, volkslieden en Valerius-
klanken, aan het eind waarvan een
dankbaar applaus opklonk en de heer
W. v. d. Laan, reeds vroeg aanwezig
op deze drukke dag, de directeur
dankte voor deze uitvoering.
Koraalmuziek.
Inmiddals was de hele stad ont
waakt en stroomde alles in de rich
ting van het Van der Werffpark,
waar aan de voet van het monument
de traditionele koraalmuziek plaats
vond. Even over achten arriveerde
de Commissaris der Koningin ir
Zuid-Holland, mr. L. A- Kesper, en
de burgemeester jhr. mr. F. H. van
Kinschot, beide vergezeld van hun
echtgenoten, aan wie rood-witte bloe
men v/aren aangeboden
Hier zwaaide Leo Mens de dirigeer
stok over de Chr. Muziekvereniging
„Concordia" en de vele zangers en
zangeressen, die zich rondom het
monument hadden opgesteld. Weer
klonken psalmen omhoog.
Burgemeester van Kinschot stond
welwillend zijn privilege, om de
krans naar de bronzen arm van Van
der Werff te mogen hijsen, aan mr.
Kesper af, die nu deze handeling ver
richtte.
De Geuzen komen!
Het programma, nauw ineenslui
tend op dit jubileumfeest, ging ver
der en de klanken van het Wilhel
mus, aan het einde van de koraal
muziek waren nauwelijks verstor
ven,, of een luid gejuich steeg op aan
de Vliet en plantte zich voort langs
het water, op de bruggen, uit de ge
opende ramen en op de daken, langs
de Steenschuur en Nieuwe Rijn naar
het Waaggebouw. Daar kwamen de
Geuzen! Twee platboomde vaartui
gen, bemand met studenten in histo
rische klederdracht, voeren langs de
oude route, die 375 jaren geleden de
echte Geuzen gevaren hadden bij de
intocht in Leiden.
Haring uit diepe tonnen en brood
van hoge stapels vlogen door de lucht
De helft kwam in het water terecht
en de rest tussen de kijkers, die lach
ten of gilden al naar gelang de glib
berige haring niet of wel op hen neer
kwam.
De studenten begrepen hun rol.
Vervaarlijk rolden hun woeste ogen
door de oogkassen, schoten knalden
in de lucht en door de kruitdamp
heen klonk hun triomphantelijk ge
luid, terwijl de goede gaven de me
nigte in handen viel.
Haring en wittebrood.
Wie overigen deze traditionele ga
ven wilde ontvangen, kon met meer
kans op succes naar het Waaggebouw
gaan. waar om 8 uur de uitreiking
van haring en wittebrood begon. Bij
na 3000 Leidenaars gingen hun por-
en anderen mompelden
afkeurend binnens
monds. Langzaam maar
zeker werd de op het
trottoir liggende pet
van de eigenaar met
zink gevuld.
Edoch, het is verbo
den om met apen der
gelijke fratsen uit te
halen; de Dierenbe
scherming waakt hierte
gen. En dus toog de
Leidse politie er op af
om de aap in verzekerde
bewaring te stellen. Na
afloop van het feest
mocht de eigenaar zijn
dier op het politiebureau
weer terughalen en
werd toen op de trein
gezet.
twee herauten te paard met bazuin
geschal de komst van Prins Willem
van Oranje aan, die, vergezeld van
z'n secretaris, per karos aan het
Waaggebouw arriveerde. De commis
saris en burgemeester stonden ge
reed om de prinselijke gast te ont
vangen. Zij werden door hem toe
gesproken en de burgemeester be
antwoordde het felicitatie-woord van
de prins, die het Waaggebouw be
trad, om minzaam buigend te assis
teren bij de uitreiking van haring en
daarna, uitgeleide gedaan door het
Drie October-bestuur, weer in z'n
karos te vertrekken.
Militaire mars.
En het programma ging alweer
verder. Het volgende nummer luid
de „Militaire mars". Daar Leiden ech
ter momenteel practisch geen mili
tairen herbergt, was voor deze mars
stad van de vijand had verlost. Waar
eertijds dominé Pieter Cornelisz. had
gestaan, stond op deze morgen ds.
H. J. Achterberg en weer klonken
vrome psalmen omhoog in deze door
de eeuwen gewijde tempel. De voor
ganger had voor zijn prediking de
tekst genomen van Psalm 11992:
„Indien Uw wet niet ware geweest al
mijn vermaking, ik ware in mijn
druk al lang vergaan." Spr. weidde
uit over de bekende geschiedenis van
het beleg en ontzet, schetste daarvan
de gevolgen voor Holland en Leiden,
in het bijzonder, van welke laatste
spr. de Universiteit noemde, die als
een Christelijk bolwerk behouden
dient te blijven met een innig con
tact tussen wetenschap en Kerk.
Zeer velen, waaronder de autoritei
ten en bestuursleden, woonden deze
stichtende herdenking bij, waarmede
het ochtenprogramma werd besloten.
Een van de beziens
waardigheden op straat
was een grappig ge
kleed aapje, dat een
pijp rookte en aan een
ketting werd meege
voerd. De mensen lach
ten er zo'n beetje om
in de Orde
van Oranje
Nassau
tie vers brood halen, met de nodige
haringen er bij.
Even dreigde de verkeersregeling
hier spaak te lopen. Men had bij het
extra programpunt van de intocht der
Geuzen niet voorzien dat zich zo'n
geweldige drukte voor het Waagge
bouw concentreren zou. Duizenden
hadden zich op de Botermarkt, Vis
markt, Aalmarkt, Nieuwe Rijn. Ko
renbeurs en Stille Rijn opgesteld, om
de Geuzen te zien langs trekken, zo
dat de toegangen naar het Waagge
bouw practisch geblokkeerd waren.
Het kwam op de Aalmarkt zelfs tot
handtastelijkheden tussen politie en
burgers, die niet achter de touwen
wilden blijven.
Intocht van Willem van Oranje
Terwijl de uitdeling van haring en
wittebrood vlot verliep, kondigden
v
medewerking verkregen van de 3e
Comp. Terr. Batt. uit Rotterdam,
mariniers uit Valkenburg en het M-
O. C. te Voorschoten, leden van de
Leidse Studenten-weerbaarheid „Pro
Patria" en het muziekkorps van de
Kon. Mil. Kapel uit Den Haag, onder
leiding van le luit- R. van Yperen.
Op het Stadhuis-balcon namen de
autoriteiten het défilé af, terwijl een
grote mensenmenigte op de Bree
straat het fleurige schouwspel be
wonderde.
Herdenking in de Pieterskerk.
Om tien uur was dit alles ten ein
de, toen in de Pieterskerk een tradi
tionele herdenking begon, welke vol
gens besluit van de Vroedschap in
1574 jaarlijks moest worden gehou
den, om God te danken dat Hij de
