KUNST CULTUUR
Biënnale van Venetië: grootste kunstsupermarkt
Zonder Mariam
Zamaray geen
Bollywoodfestival
Vrolijk maar braaf landscha
op binnenplaats Ars Natura
Bollywood: 'Veel bagger, net als in Hollywood'
Kroegentocht
'Levenslied' 0
losse schroevi
ommau^thiM tescmiwm
V* it wtwenjtf Beiioikiho ei
lOi.f ui <to Stad
L E 1 D K N,
Kwe'ïbr» iMrxcOcli ai ico jrr^iJ da Esrftt,
«B >Je Lttlflt Kcrcjien
in tta ifrirrhaJ.
rarynJL-a la xi. a ill. Ettet.
ADRIAN I? S SDVERINUSw
ft Vu» rt Dive.
Mil Jttctkiaxm lpt>UmKit Ufa'
fUtn svrferl,
•A-'t jj«i» urnitvrdtrt ow Jr Ueffvlijlt,-
GRATIS
rex ia necRt
UI.Ï ARt.il G ft O C I U 8|
U zf- mtKmi a wtzU Sof*».#,,
zaterdag 11 juni 2005
T* {.ciftKx,
r» ABRAHAM HONK.OOP, 17.fr.
Het boekje is 'met aentekenin-
gen opgeheldert, en met kopere
Platen versiert' en een aanwinst
voor de bibliotheek.
Publiciteitsfoto
Aanwinst via
brievenbus
leiden - Stedelijk Museum De
Lakenhal is begin deze maand
aangenaam verrast met een
achttiende eeuws boekje dat
een anonieme gever in de brie
venbus heeft gedeponeerd. De
'Oorspronckelijke Beschrijving
van de vermaerde Belegering
en 't Ontzet der Stad Leiden' uit
1757, geschreven door Adrianus
Severinus, lag op de deurmat
toen de bibliothecaris 's mor
gens arriveerde. Het boekje is
'met aentekeningen opgehel
dert, en met kopere Platen ver
siert' en een aanwinst voor de
bibliotheek. Het museum had
al een exemplaar, maar dat is
door ouderdom en veelvuldig
gebruik niet meer te raadple
gen. De Lakenhal wil de ano
nieme gever graag bedanken en
'houdt zich aanbevolen voor
navolging van dit gulle gebaar,
liefst via persoonlijk contact'.
Gipharts 'Troost'
naar Duitsland
den haag - De Duitse uitgeverij
Kiepenheuer Witsch (Keulen)
heeft bij Podium de vertaal
rechten verworven van 'Troost',
de roman van Ronald Giphart
over opkomst en ondergang
van kok Art Troost. Met de
transactie is volgens Podium
'een vijfcijferig voorschot' ge
moeid. Deze week werden de
rechten van 'Troost' eveneens
verkocht aan een Italiaanse uit
geverij. Podium verwacht dat
andere landen zullen volgen.
Anne-Wil Blankers
in Cabaret
Amsterdam - Anne-Wil Blan
kers maakt haar musicaldebuut
in de nieuwe versie van de mu
sical 'Cabaret' van Joop van den
Ende Theaterproducties. Ze
speelt de Duitse pensionhoud
ster Fraulein Schneider. 'Caba
ret' is van 4 februari tot en met
2 juli 2006 in Amsterdam te
zien. Pia Douwes en Ara Halici
spelen andere hoofdrollen. Ko
ninklijk Theater Carré wordt
vanaf februari 2006 speciaal
voor 'Cabaret' weer verbouwd.
Het theater zal omgetoverd
worden tot de legendarische
Berlijnse nachtclub de Kit Kat
Klub, waar de musical 'Cabaret'
zich afspeelt. De stoelen wor
den vervangen door ronde
nachtclubtafels met rode lamp
jes.
door Rob Schoonen
venetië - De chaos van de vorige Biënnale wordt dit
keer goddank niet herhaald. Waar Francesco Bonami
in 2003 uitblonk in overdaad, weten de huidige samen
stellers zelfs het aloude Biënnalegevoel terug te roe
pen: de grootste tentoonstelling ter wereld geeft werke
lijk een beeld van de eigentijdse beeldende kunst in
spannende paviljoens en een al even boeiend overzicht
in het Italiaanse domein.
Dat heeft alles met het inzicht en de visies van de twee
curatoren van doen. De Spaanse Maria de Corral en
haar landgenote Rosa Martinez - het is voor het eerst
dat twee vrouwen de Biënnale samenstellen - hadden
zelf ook veel moeite met de 380 kunstenaars die in
2003 werden gepresenteerd. Ze hebben gekozen voor
'slechts' negentig beeldende kunstenaars - zowel gear
riveerde als iets minder bekende - en dat komt de pre
sentatie letterlijk en figuurlijk beslist ten goede. Dat zie
je onder meer terug in het Italiaanse paviljoen waar in
de tentoonstelling 'The experience of art' De Corral fi
guren als Francis Bacon, Antoni Tapies, Dan Graham
en Philip Guston plaatst naast Mariene Dumas.
Elke kunstenaar krijgt hier zo ongeveer zijn eigen zaal
en dat werkt voortreffelijk. Martinez geeft in de giganti
sche, voormalige fabrieken van de Arsenale ook al vol
doende ruimte aan haar presentatie 'Always a little
further' met mensen als Louise Bourrgeois, John Bock,
Donna Conlon en Rem Koolhaas. Zo heeft het super-
marktgevoel van Bonami plaatsgemaakt voor niet een
elitaire, maar wel een serieuze presentatie die recht
doet aan de opzet van de tweejaarlijkse tentoonstelling
in de Dogenstad.
Het Nederlandse paviljoen van Gerrit Rietveld is door
Jeroen de Rijke en Willem de Rooij omgetoverd in een
bioscoopzaal. Dat wil zeggen: er staan simpelweg wat
stoelen en om het uur draait hun film 'Mandarin
Ducks'. Het duo speelt daarin met fenomenen als rela
ties, jaloezie, genegenheid en het individu versus de
massa. Een heuse film is het, in alle opzichten, met
prachtig, zo nu en dan zeer theatraal spel.
Heel bijzonder is het Britse paviljoen waar de oudge
dienden Gilbert George uitpakken met 25 nieuwe en
bepaald niet kleine fotowerken. Ook het duo heeft de
nieuwste technologieën ontdekt, want ze knippen en
vervormen dat het een lieve lust is. En dat het twee
span met hun vier benen midden in de wereld staat,
mag onder meer blijken uit de vele Arabische kritische
teksten die in de fotowerken zijn opgenomen. En ver
der blijft het natuurlijk een compleet geschift (geniaal?)
duo: 'Do you also love the doves, we surely do, you
know?!'
De 51ste Biënnale van Venetië gaat morgen open voor het pu
bliek en duurt tot 6 november.
Het moddersculptuur 'Hope Hippo' van Jennifer Allora en Guiller
Calzadilla. De vrouw op de rug van het nijlpaard hoort erbij. Zij li
de krant en blaast op een fluitje. Foto: Reuters/Chris Helgren
door Herman Stil
Amsterdam - Indiase filmsterren
zijn ingevlogen, Hindi-kaskrakers
draaien in de bioscopen. Maar
zonder Mariam Zamaray zou
Amsterdam helemaal geen Bol
lywood-festival hebben. Want
het is deze 23-jarige Afghaanse
zakenvrouw die Amsterdam aan
het miljoenenproject hielp.
Als dochter van een diplomaat
woonde ze jaren in Bombay.
Acht jaar geleden kwam ze naar
Amsterdam.
Ze volgde er
een opleiding,
werkte bij een
aantal bedrij
ven in Neder
land en Groot-
Brittannië en
wilde vorig
jaar een groot
handel in dia
manten en
sieraden op
zetten. Twee
maanden na
dat ze er mee
begon, kwam
Bollywood op
haar pad. „Ik
zag een flits
op CNN over
de vorige IIFA-
awards in Jo
hannesburg.
Ik stoorde me
eraan, want ze
zeiden dat er
zeker 400 miljoen mensen naar
de prijsuitreiking hadden geke
ken." Ze trok het na op inter
net. Het klopte.
De zakenvrouw Zamaray kreeg
direct de overhand. Ze stuurde
een mailtje naar het bedrijf
achter de IIFA-filmprijzen, het
Indiase amusementsconcern
Wizcraft. Om zichzelf en Am
sterdam voor te stellen. De re
actie: verwarring. UFA werd im
mers altijd benaderd door ste
den die de filmprijzen wilden
binnenhalen. Singapore, Johan-
Mariam Zamaray.
Foto: GPD/Elsbeth Tijssen
nesburg, Londen; altijd waren
het overheden die zich melden.
Met een bedrijf, laat staan een
eenmansbedrijf, hadden ze nog
nooit van doen gehad.
De IIFA-organisatie zelf had het
plan het eerstvolgende festival
in Australië te houden, of in
Doebai, of Egypte. Het werd
Amsterdam. En wie je het ook
vraagt: dat komt door Mariam
Zamaray.
De eerste maanden waren 'te
leurstellend'. „Ik moest alles al
leen doen. Ik ben op zoek ge
gaan naar sponsors, naar ho
tels, naar overheden die me
wilden helpen. Waar ik ook
kwam, ik
moest telkens
uitleggen wat
Indiase cine
ma was." Het
moment dat
alles goed
kwam was
toen ze werd
uitgenodigd
door burge
meester Job
Cohen. „Die
wilde weten
waar we mee
bezig waren.
Tot dan toe
hadden we
weinig steun
van de stad
gehad. Cohen
beloofde te
helpen - fi
nancieel en
organisato
risch. Stads-
promotor Am
sterdam Partners werd inge
schakeld, hoofdsponsoren kwa
men over de brug - en in april
besloot de IIFA definitief naar
Amsterdam te gaan.
Ze heeft al een jaar geen dia
mant aangeraakt. Daarentegen
heeft ze nu wel de exclusieve
rechten in Europa op de Bolly-
woodfilms die Wizcraft uit
brengt. Na het festivalweekend
begint ze alweer met de volgen
de IIFA prijzen. En Amsterdam
mag het evenement ook in 2006
weer te organiseren.
Bollywood-ster Aishwarya Rai, een van de actrice die naar Amsterdam is gekomen voor de première van de Indiase film 'Parineeta'.
Foto: Reuters/Punit Paranjpe
door Mark Moorman
Amsterdam - Dit weekend wor
den in Tuschinski in Amster
dam, in aanwezigheid van de
sterren zelf, de grote hits uit de
studio's van Bombay getoond.
Welke films moeten we gezien
hebben? Girish Bhadoria, eige
naar de grootste speciaalzaak in
Hindi-cinema in Amsterdam
waarschuwt: „Veel is bagger,
maar dat is in Hollywood niet
anders."
Hij heeft in zijn zaak tweedui
zend recente films uit het hart
van de Hindi-filmindustrie. We
nemen een paar films uit het
programma van het Bollywood
Blockbuster-weekend met hem
door. Bhadoria is heel tevreden
over het programma. Neem de
film 'Dhoom': „Een goede ac
tiefilm. Goed bij elkaar gejat uit
Amerikaanse actiefilms. En er
zit een Hindi-versie van de hit
van de Turkse zanger Tarkan in.
En het is een film met de zoon
van acteur Amitabh Bachchan:
Abhishek Bachchan." Dat is in
de sterrencultuur van de Hindi-
cinema heel belangrijk. Sommi-
'ge van die sterren maken een
film per week, aldus Bhadoria,
en dan wil de kwaliteit er nog
wel eens onder lijden.
'Main Hoon Na' (Ik ben hier
nu) is één van de films die in
het weekend draait en volgens
Bhadoria het summum van
Bollywood-cinema is. De ster is
Shah Rukh Khan, de grootste
van het moment, en één van de
acteurs die op de indrukwek
kende gastenlijst van het Bolly
wood-festival staan. In Bolly
wood moet je als ster in één
film slapstick, actie, romantiek,
DE ZEVENDE
HEMEL
Welke film zou iedereen
gezien moeten hebben?
Wat is het mooiste boek
ooit geschreven? Welke
muziek weet telkens weer
te ontroeren? Wat is het
mooistekunstwerk aller tij
den? Kortom: waarmee is
Ruurd Halbertsma, conser
vator Griekse en Romeinse
kunst van het Rijksmuse
um van Oudheden, in de
zevende hemel?
Beste boek?
„Dat zijn er twee en er is een
link tussen beide boeken. Al
lereerst de Odysee van
Homerus. Zeg maar het begin
van de westerse literatuur en
meteen een onovertroffen
meesterwerk. Een boek voor
alle leeftijden, want als kind
verslond ik de bewerkte avon
turen al. Naarmate je ouder
wordt, vallen andere dingen op
en ontdek je nieuwe lagen. Er
loopt een parallel van de men
selijke zoektocht langs het le
venspad. The Fall of a Sparrow
van Robert Hellenga is een an
der meesterwerk. Het verhaal
van een Amerikaanse professor
in de klassieke talen wiens
dochter omkomt bij de waar
gebeurde bomaanslag in het
station van Bologna. Het leven
van het gezin is ontwricht.
Doorgaan ondanks alle tegen
slagen is ook hier het motto. Ik
heb het al verschillende malen
herlezen."
Beste muziek?
„Ik heb lang nagedacht, maar
de Vijfde Symfonie van Mahler
springt er bovenuit. Dat heeft
ook te maken met het feit dat
het de achtergrondmuziek is
van de film Death in Venice die
destijds op mij, bezeten van
Italië, grote indruk maakte.
Wist je trouwens dat Mahler
hier destijds in Leiden samen
met Sigmund Freud nog een
ommetje heeft gemaakt over
het Rapenburg en langs het
museum? De beroemde psy
choloog heeft zelfs zijn hand
tekening nog gezet in het gas
tenboek. Van de modernere
muziek ben ik een liefhebber
van het chanson. Van Brei, van
Brassens, maar ook van Shaf-
fy"
Beste film?
„Aoiarcord van Federico Fellini
omdat het zo'n prachtig por
tret is van zijn geboortestad.
Met schitterende muziek van
Nino Rota. Een andere film die
ik geweldig vind, is Babette's
Feest van de Deense cineast
Gabriël Axel. Een Franse dame
arriveert in een klein dorpje in
Jutland en wordt daar gastvrij
onthaald door twee ongehuw
de zusters. Op een dag wint ze
de hoofdprijs in de loterij en
laat als dank een enorm feest
maal aanrichten. Mooi om te
zien wat er het dorp dan over
komt."
Beste kunstwerk?
„Het Pantheon in Rome. Ge
bouwd in opdracht van keizer
Hadrianus. Hij was bijzonder
geïnteresseerd in architectuur.
Het gebouw heeft alle geome
trische vormen in zich, maar
het meest opvallend is de koe
pel. Er zitten geen ramen in,
het licht komt direct binnen
door de opening bovenin. De
regen dus ook! Het is zodoen
de een ontwerp van hemel en
aarde. Hadrianus was zijn tijd
ver vooruit. Niet alleen omdat
alle koepels van Rome en die
van de hele wereld zijn afgeleid
van het Pantheon, maar bo
vendien omdat hij het opdroeg
aan alle goden. Als je die ge
dachte plaatst in het tijdsge
wricht van nu, dan had Hadri
anus 2000 jaar geleden beter
door hoe je met elkaar omgaat,
dan de samenleving van tegen
woordig dat doet."
tekst: Ad van Kaam
foto: Henk Bouwman
zang en dans kunnen vereni
gen, en dat allemaal met een
vanzelfsprekende souplesse.
Kom daar maar eens om bij
Tom Cruise.
'Main Hoon Na', van de vrou
welijke regisseur en choreogra
fe Far ah Khan, is met niets in
de westerse cinema te vergelij
ken. De genres buitelen over el
kaar heen. Zonder met de ogen
te knipperen, worden de poli
tieke spanningen tussen Pakis
tan en India gecombineerd met
een verhaallijn over een leger
officier die undercover op een
universiteit zijn verloren zoon
vindt, een gijzeling oplost, ver
liefd wordt op de scheikundele-
rares (gespeeld door Miss Uni
verse Sushmita Sen) en ten slot
te in zijn eentje de politieke
spanningen in de regio oplost.
En dat alles overgoten met
spectaculaire zang en dans.
Het is niet moeilijk om te zien
waarom 'Main Hoon Na' een
blockbuster werd. Shah Rukh
Khan is een echte, ouderwetse
ster, meer Cary Grant dan Tom
Cruise, Sushmita Sen is één van
de mooiste vrouwen die er in
dewereld rondlopen en dat
wordt in elk shot, in elke close-
up benadrukt. En de muziek
heeft dwars door de cultuurbar
rière heen, een grote aantrek
kingskracht. Na afloop hum je
de titelsong van de film moeite
loos mee. Dat alles in 179 mi
nuten die voorbijvliegen.
Bhadoria's klanten zijn dertig
tot veertig procent Indiërs, en
natuurlijk Surinamers van hin-
doestaanse afkomst. Maar een
even groot deel van zijn publiek
bestaat uit Marokkaanse en
Turkse meisjes. Vergeet niet dat
de populariteit van de Hindi-
films zich vanuit India uitstrekt
over de hele Arabische wereld,
delen van Afrika en Zuid-Ame-
rika. Dat zijn anderhalf miljard
mensen. Veel van de dvd's ko
men met Engelse of Arabische
ondertitels.
Zie voor het Hindi- blockbuster- pro
gramma, tot en met 12 juni, www.tu-
schinski.nl/specials.
door Herman Joustra
leiden - Het doorgaan vai
kroegentocht aan het slot
het Leids Festival van hei
venslied is nog onzeker,
nu toe hebben slechts en
cafés te kennen gegeven
te willen doen aan het evi
ment op 25 juni. „Als er
genoeg geïnteresseerden
dan is het jammer", zegt F
van Leeuwen van de orgai
tie. „Dan schrappen we
tocht."
Om meer Leidse cafés al
over de streep te trek
houdt de organisatie dezei
gen zelf een kroegentocht
tekst en uitleg te geven aa
uitbaters. Een in een ee
stadium verstuurde brie
verde tot nu toe nauw
respons op. „We hopen
tuurlijk op meer belang
ling. Zo'n kroegentocht
het festival toch iets ext
Wat wij willen is een 1
zingsfeertje in de cafés."
Dit jaar is het Festival vai
Levenslied in een nieuw
gestoken. Verspreid ove
stad doen de deelneme
middags op drie buitenp
met elk een eigen thema
gooi naar de prijzen: o|
Beestenmarkt is dat in dei
gorie 'het echte, hedend:
levenslied', op het Stad
plein 'het authentieke, kl<
ke levenslied' en op het J
naalplein 'de eigen interp
tie van het levenslied'. De
naars van de drie podia
den 's avonds nog een kei
gen elkaar om de hoofdpri
De kroegentocht, onde
naam 'Levensloop', moi
afsluiting vormen van hel
nement. Het is de bedo
dat artiesten zich 's avon
de cafés hun liederen tei
hore te brengen. Voor het
in de geschiedenis van
evenement moeten kroi
zen daarvoor wel hun
monnee trekken. „Per
geldt een richtprijs van
euro. Als er kroegen zijn
kennen geven een beetje
bij kas te zitten, dan valt
tijd over te praten."
Dat deelname voor een
niet langer gratis is, vind
Leeuwen een logische
„Op zich is dat toch ni
vreemd? Een festival
kost geld. Wij moeten elki
weer heel veel moeite
om het te kunnen bekos
Bovendien, in andere gei
kost live-muziek toch alt
geld?"
beeldende kunst recensie
Bernadette van der Goes
Expositie: Reacties,
een groeiproject. Te zien: t/m 30/6,
vrij t/m zo 13-17 uur, Ars
Aemula Naturae,
Pieterskerkgracht 9a, Leiden.
Wat gebeurt er als je beeldend
kunstenaars op elkaar laat rea
geren? Deze vraag stelde kun
stenaarsgenootschap Ars Ae
mula Naturae zich negen
maanden geleden, en besloot
een aantal kunstenaars van bui
ten de vereniging uit te nodigen
voor een groeiproject. Dus
werd op de binnenplaats van
het pand Pieterskerkgracht 9a
een rood kader geplaatst waar
binnen het kunstwerk zich
moest gaan afspelen. Dat was
in september 2004. Vervolgens
werd Jochem Zwartjes gevraagd
de aftrap te doen. Als eerste
plaatste hij een kunstwerk in
het kader: een levensgroot
stootblok bekleed met minia-
tuurtreinrails. Een maand lang
bleef het in zijn eentje staan.
Daarna werd de volgende kun
stenaar uitgenodigd. En zo ging
het driekwart jaar door. Na
Zwartjes leverden achtereen
volgens Frida van der Poel
Antoon Ruigrok, Rudi Struik,
Aart Korsuize, Joke van Dalen,
Julia van Adrichem, Koen de
Vries, Marjetta Linschoten en
gelegenheidscollectief dNig een
bijdrage. Elke maand kwam er
iets bij. Van tevoren was er geen
plan. De bedoeling was dat elk
toegevoegd kunstwerk een re
actie zou zijn op wat de ande
ren al hadden gedaan.
Als laatste was gelegenheidscol
lectief dNig aan de beurt. En nu
is het klaar. Het is een bont en
vrolijk geheel geworden. Aan
zes staakjes hangen blauwe,
witte, gele en groene klodders,
die op de grond enkele hopen
smurrie hebben gevormd. Op
de staakjes zijn blauwe golfjes
aangebracht, imitatiewater
waarop eendjes zwemmen, een
bootje drijft en een visser zijn
hengel heeft uitgegooid. Een
eindje verderop staat een le
vensgrote roze koorddanser te
balanceren.
Ook op de grond gebeurt van
alles. Op een grote landkaart
van Nederland liggen tientallen
zakken bemeste tuinaarde. In
elke zak zit een groot gat waarin
een plantje is gezet. Als al
goed gaat, zal de bodem
een poosje helemaal bed
zijn. Erg prettig voor de ti
zinken rupsen die er ovei 1
kruipen. Maar minder lei
het werk van Koen de Vri
op de grond neergezet pl
met in klei geboetseerde
den. Dat wordt dan helei
overwoekerd.
Middenin dit landschap
een scheefgezakte piano
kanten van het instrumei
bekleed met spiegels. Do
die de omgeving weerkaa
is het project veel groter
den dan de toegestane n
Zo wordt de rest van de 1
nenplaats er op natuurli
ze bij betrokken.
Opvallend is dat de kuns
elkaar vooral hebben a
vuld. Extremen ontbreki
evenals onderlinge kritie
verschillend de bijdragei
zijn, kennelijk was al snt
delijk dat het iets landsc
lijks moest worden, en p
dereen zich min of meer
idee aan. De enige uitzo
is de koorddanser, die in
omgeving wat surrealisti
aandoet. Goed dat hij er
want dat maakt het aller
toch net iets minder brai
