irieentj^eïastingen stijgen met 7,1 procent perjaa
Ambtenaar maakt niet
meer uren dan moet,
anders is hij een uitslover
Dagblad
ZATERDAG
4 JUNI
2005
De burgemeester
zit krap bij kaf
Gemeenten klagen dat ze hun begroting nauwelijks rond
krijgen. Ze snoeien in voorzieningen én verhogen lokale
belastingen om toch zwarte cijfers te kunnen schrijven. De
burgemeester zit krap bij kas. Wat krijgt de burger
eigenlijk terug voor zijn zuurverdiende geld?
door Ap van den Berg en Rudi Buis
Onderzoek
De zorg is
voor velen
een grote zorg
Achtergrond
De vrouwen van
Srebrenica huilen
nog altijd
Kelners lopen af en aan met volle
dienbladen. Honderden zonne
brillen bevolken het terras, waar
de prijzen van consumpties voor ieder
een zichtbaar op schoolborden zijn ge-
krijt. „Kijk," zegt oud-wethouder van Am
sterdam Walter Etty. „Al deze caféhou
ders weten precies hoe duur een kop kof
fie bij hun concurrenten is. Ze weten van
elkaar hoe ze presteren."
Dat stuwt de kwaliteit van dienstverlening
omhoog, stelt Etty, tegenwoordig vennoot
bij adviesbureau Andersson Elffers Felix
in Utrecht. „Gemeenten vergelijken hun
prestaties nauwelijks. Ze leggen geen re
kenschap af. Raar, want dat zie je overal
in de samenleving waar geld wordt uitge
geven."
Door dat gemis kunnen gemeenten soms
flink uit de bocht vliegen. Zo herinnert
Geert Dales, ook oud-wethouder in Am
sterdam en nu burgemeester van Leeu
warden, zich treffende voorbeelden uit de
hoofdstad. „Drie jaar geleden besloot de
gemeenteraad het mes te zetten in het
ambtenarenapparaat. Er bleek een bezui
niging mogelijk van 150 miljoen euro.
Eerder werd al 100 miljoen verdiend door
externe adviezen en diensten te schrap
pen. Dan weet je dus dat je de burgers te
kort hebt gedaan. Je moet de gemeente
begroting voortdurend tegen het licht
houden. Leveren we de diensten aan on
ze burgers wel tegen scherpe prijzen?"
Veel gemeenten Wagen dat ze krap bij kas
zitten. Ze snoeien in voorzieningen én
verhogen lokale belastingen om maar
niet in de rode cijfers te belanden. De
doorsnee-burger is dit jaar meer geld
kwijt aan onroerende zaakbelasting (een
stijging van vier procent) en aan reini
gingsrecht en rioolheffing (7,7 procent).
Een hondenbelasting van boven de hon
derd euro is geen uitzondering. De belas
tinginkomsten van gemeenten zijn tussen
2000 en 2003 met bijna 1,3 miljard euro
gestegen tot 6,8 miljard euro, een gemid
delde toename van 7,1 procent per jaar,
aldus het Centraal Bureau voor de Statis
tiek.
Stuitend
Hein Albeda is voorzitter van de stichting
Rekenschap, die de overheid wil stimule
ren om meer verantwoording aan burgers
af te leggen over prestaties. Hij noemt het
stuitend dat gemeenten in hun jaarversla
gen maar heel beperkt het verband leg
gen tussen kosten en geleverde kwaliteit.
Nog erger: gemeenten wéten soms niet
eens of ze wel voldoende kwaliteit leve
ren.
„Neem de kosten voor het ophalen van
vuilnis. Een inwoner van Warmond be
taalt daar jaarlijks 369 euro voor, terwijl
een inwoner van Putten 168 euro neer
legt. Dan zit er toch iets fout?"
Ander voorbeeld. In Beuningen betalen
inwoners slechts 18 euro om hun rij
bewijs te verlengen, een Zwollenaar
is maar liefst 56 euro kwijt. „Als er
dan nog kortere wachttijden zijn of
zo, dan kun je nog verschil in
kwaliteit zien, maar er is geen re
latie!"
I Uit angst dat ze slecht uit testen
komen, zijn gemeenten huiverig
om hun prestaties te meten. Etty:
„Met de uitkomsten kun je wat
doen. Stel dat je loketdienst slecht
scoort. Dan kun je bij commerciële
loketten gaan kijken hoe zij wer
ken." Hij schat dat de efficiency van
de dienstverlening van de overheid
tussen de tien en dertig procent ach
terloopt bij de rest van de economie.
Jarenlang kreeg Nieuwegein veel geld
van het Rijk als groeigemeente. De
stad verdiende intussen miljoenen
euro's aan de verkoop van bouwgrond
aan projectontwikkelaars. Nu die geld
stromen zijn opgedroogd, moeten
sportclubs, bibliotheek en het plaatselijke
theater De Kom het met minder geld
doen. Rozenstruiken worden vervangen
voor struiken die minder onderhoud ver
gen en duizenden bomen, die schade aan
weg en riolering toebrengen, worden ge
kapt.
Inwoners van Hardinxveld-Giessendam
zien zich geconfronteerd met veel hogere
lasten, omdat de gemeente in zwaar weer
zit. De lokale bibliotheek en zwembad De
Duikelaar moeten fors inleveren. Rens-
woude heeft moeite om onderhoud aan
het lokale wegennet goed uit te voeren. In
Tilburg zijn subsidies geschrapt om het
de minima mogelijk te maken bijvoor
beeld lid te worden van een sportvereni
ging-
Duurder
Uit een recent rapport van het Sociaal
Cultureel Planbureau blijkt dat de ge
meentelijke dienstverlening tussen 1997
en 2002 stukken duurder is geworden. De
productie is min of meer gelijk gebleven,
maar de uitgaven van gemeenten stegen
gemiddeld met vijf procent tot bijna 38
miljard euro. Met name de kosten voor
het bestuur en ondersteunende diensten
zijn gegroeid.
Critici hebben hun oordeel klaar: de bur
ger betaalt steeds meer en krijgt steeds
minder waar voor zijn geld. Gemeenten
klagen dat ze slachtoffer zijn van bezuini
gingen door het Rijk. Is belasting verho
gen en voorzieningen schrappen echter
wel het enige antwoord? Of moeten ze ge
woon efficiënter werken?
„Hier in Leeuwarden leveren wij met mi
nimale middelen maximale prestaties,"
werpt burgemeester Dales tegen. „Zuinig
zijn zit er hier ingehamerd. Ik daag ieder
een uit om mij een paar van zulke geval
len te bewijzen. Gemeentebesturen pro
beren hun belastingen zo laag mogelijk te
houden, anders krijgen ze zelf de reke
ning gepresenteerd bij de eerstvolgende
verkiezingen."
Nu het gebruikersdeel van de onroerende
zaakbelasting er in 1 januari 2006 af gaat,
verliezen gemeenten weer wat bewe
gingsvrijheid. Vanaf 2008 moet er een
nieuw belastingstelsel voor gemeenten
komen. Een commissie heeft opcenten
op de inkomstenbelasting voorgesteld.
Dales ziet liever dat gemeenten in de toe
komst zelf méér gerichte belastingen
kunnen heffen. „Onze risico's groeien
doordat het Rijk gemeenten meer verant
woordelijkheden geeft voor de bijstand
en straks ook voor maatschappelijke on
dersteuning. Als er meer mensen een be
roep op doen dan gedacht, moeten ge
meenten die tegenvaller compenseren."
Tegenslagen
Grote steden moeten 10 procent van de
gemeentebegroting uit eigen belastingen
kunnen halen, kleinere gemeenten tot 25
procent, denkt Dales. Nu is het maar en
kele procenten. „Dan kunnen tegen
slagen die buiten de schuld van ge
meenten plaatsvinden, ook wor
den opgevangen. Vanzelf
sprekend moeten de las
ten die het Rijk oplegt dan omlaag. De
burger mag niet extra in de portemonnee
worden getroffen."
Volgens accountants die gemeentelijke
jaarrekeningen controleren, kunnen ge
meenten op tal van terreinen wel degelijk
aanzienlijk doelmatiger werken. Bezuini
gingen alleen bieden geen soelaas, signa
leert Peter Teunisse van Pricewaterhouse-
Coopers in een boek over de bedrijfsvoe
ring van gemeenten. Samenwerking op
het gebied van personeel, automatisering
en administratie kan miljoenen euro's
besparen.
Gemeenten moeten ook sneller kunnen
werken. Of het nou gaat om een eenvou
dige kapvergunning voor een boom of
om een ingrijpende verbouwing, al dit
soort aanvragen belandt op hetzelfde sta
peltje, zegt Ton van Nieuwenhoven van
adviesbureau Nehem. „Daardoor duurt
het antwoord op de vragen even lang, ter
wijl dat helemaal niet nodig is. Het levert
ergenis op. Burgers komen terug bij het
loket en dat kost weer tijd en geld."
Rechtsgelijkheid en zorgvuldigheid zijn
belangrijk voor gemeenten, zegt hij. Dat
heeft ook z'n weerslag: een stuwmeer aan
bureaucratie. In veel gemeenten kan het
stukken efficiënter. „Een ambtenaar moet
zich realiseren dat het proces stilstaat als
hij stukken op zijn bureau laat liggen. Het
is net als in een koekjesfabriek: daar rolt
geen of een slecht koekje van de band als
een bepaalde grondstof niet op tijd
wordt toegevoegd."
Een groot probleem van gemeen
ten is het gebrek aan passie bij
de meeste ambtenaren, stellen
critici. Er heerst een cultuurtje
van niet meer uren maken
dan waarvoor je betaalt
krijgt, want anders ben je
een uitslover. Volgens
hoogleraar bestuurskunde
Michiel Herweijer van de
Rijksuniversiteit Groningen
kampen gemeenten met
een tekort aan effectieve ar
beidstijd.
„In de jaren tachtig en ne
gentig zijn de salarissen ge
kort en in ruil daarvoor is ar
beidstijdverkorting ingevoerd.
De verloren gegane capaciteit
is nooit hersteld." Dus staat de
burger op vrijdag soms voor
een dicht gemeentehuis, terwijl
ambtenaren op andere dagen
te druk zijn om op tijd
prestaties te leveren.
Daarnaast schort
het gemeenten
aan juridi-
vertelt de hoogleraar, die momenteel on
derzoek doet naar de kwaliteit van pu
blieke dienstverlening van gemeenten.
Een goede, sterke gemeente moet de Eu
ropese en Haagse regelgeving en de actu
ele jurisprudentie kennen. Maar ambte
naren hebben vaak onvoldoende tijd om
dat bij te houden. „Dan zie je het in de
praktijk misgaan."
Zo verleende de Brabantse gemeente
Loon op Zand een paar jaar geleden een
kapvergunning voor 1.263 bomen aan De
Efteling. Het sprookjespark wilde een va
kantiedorp bouwen, maar in het oude
bosgebied lag een dassenburcht, waar be
schermde vogels en zoogdieren leven. De
vergunning werd vernietigd, en de plan
nenmakers konden van voor af aan be
ginnen. Vakantiedorp Droomrijk is er nog
lang niet, terwijl er vele
kostbare ambte
lijke uren in
het project
zijn gesto
ken.
