REFERENDUM
Ongelukkig referendum, maar stem 'ja'
'We zijn midden op zee wakker geworden en nu zijn we tegen de zee'
Tien stellingen
Oranjes mijden het stemhokje, ook bij referendum
WAT IS HET DOEL VAN DE NIEUWE EUROPESE GRONDWET
NEE
25 Landen
beslissen over
EU-grondxvet
zaterdag 28 mei 2005
(ees Groenendijk,
Boeles, Deirdre Curtin
Yen nadelen maar vooral
jordelen aan de nieuwe
ese grondwet waar de
landse burger zich op i
anstaande over mag uit-
in. Hier volgen tien be-
jke stellingen ter beoor-
van die grondwet.
vrede en de grote wel-
in West-Europa in de
ipen decennia zijn voor
root deel te danken aan
ensieve samenwerking
EEG en de EU.
75 jaar voor 1945 was er
eer oorlog tussen Duits-
in Frankrijk, in de zestig
adien was West-Europa
n oorlog. De nauwe eco-
sche samenwerking en
e handel hebben sterk
ragen tot de welvaart,
land alleen is geen partij
machtsspel tussen de
economische machten
lina en de VS. Die vrede
Ivaart zijn niet vanzelf-
>nd. Ze zullen steeds, nu
aks, inspanning vergen
i prijs vragen: opgave
:n deel van de soeverei-
en het nemen van risi-
voorbereiding van het
wettelijk Verdrag is
emocratischer verlo-
an alle voorgaande wij-
en van het EG-Verdrag
verdragen van Maas-
a Amsterdam en Nice,
f lementen van alle lid-
waren met twee leden
•nwoordigd in de Con-
die het Verdrag heeft
sreid. Deze nationale
lentsleden vormden sa-
Hiet de vertegenwoordi-
het Europese Parle-
le ruime meerderheid
lonventie. Verder be-
le de regering van elke
één lid van de Con-
reweg het grootste deel
ig tot negentig procent)
tekst van het Grond-
ijk Verdrag is letterlijk
aan de huidige tekst
t EG-Verdrag.
indert dus veel minder
ak wordt verondersteld.
lelangrijkste wijzigin-
wij positief waarde-
engen meer rechtsbe-
ïing en inspraak van
s en meer efficiëntie
jesluitvorming:
tre bescherming van
echten van de indivi-
lurger
rotere rol voor nationa-
(menten bij de Europe-
jeving
bevoegdheden voor
opese Parlement
(iding van de rol van
f van Justitie
beslissing bij meerder-
plaats van bij een-
igheid, zodat niet een
de lidstaten de besluit-
ig kunnen blokkeren.
elangrijkste wijzigin-
wij negatief waarde-
i:
aste voorzitter van de
trraad in plaats van
nd over de lidstaten
v Juwe minister van bui-
ise zaken van de EU
AB (veel petten op: hij
id van de Europese
issie, voorzitter van de
an Ministers van bui-
Ise zaken en voert de
en van die Raad uit
V
(1
-de besluitvorming over straf
rechtelijke samenwerking bij
meerderheid van stemmen
kan de vrijheid van Nederland
om eigen regels te handhaven
beperken; wel is er een "noo
dremprocedure" om wezenlij
ke Nederlandse regels te be
schermen.
6. De positieve wijzigingen
wegen naar ons oordeel veel
zwaarder dan de negatieve.
Een klein land als Nederland
heeft weinig te verliezen en
veel te winnen bij com
munautaire (semi-federale)
samenwerking in vergelijking
met onderhandelingen tussen
geheel zelfstandige staten. De
regels en procedures van de
instellingen van de EG vor
men een rem op de ongebrei
delde machtsuitoefening door
de grote Europese staten. Ne
derland heeft relatief veel in
vloed en is sterk oververtegen
woordigd in de meeste Euro
pese instellingen (Commissie,
Parlement en Hof v. Justitie).
7. De wijzigingen ten opzich
te van het huidige EG Ver
drag zijn te gering in omvang
om een goed onderwerp voor
een referendum te vormen.
Wel is het goed dat het refe
rendum tot meer publieke
discussie over de EU heeft ge
leid.
8. De publieke discussie over
de 'Europese grondwet' in
Nederland en in Frankrijk
gaat meestal over punten
waarop het nieuwe verdrag
helemaal niets wijzigt in de
geldende regels, zoals de mi
gratie uit Polen, de toelating
van Turkije of de euro.
9. Afwijzing van het Grond
wettelijk Verdrag betekent
dat de huidige regels en in
stellingen gewoon van kracht
blijven.
Het zal de positie van Europa
ten opzichte van de andere
machten in de wereld ver
zwakken. Het zou ook het zet
je kunnen zijn dat bijdraagt
tot een monetaire crisis die al
dreigt vanwege de zwakke
dollar.
10. De pleiters voor een nee-
stem bij het referendum bie
den geen concreet alterna
tief.
Waarom zouden nieuwe on
derhandelingen tot een beter
resultaat leiden en op welke
punten? Uittreding van Ne
derland uit de EU is geen reëel
alternatief. Waarschijnlijk zul
len nieuwe onderhandelingen
tot kleine maar symbolisch
belangrijke veranderingen lei
den, die dan over enkele jaren
opnieuw aan de lidstaten ter
goedkeuring worden voorge
legd. Dat is bij eerdere nega
tieve uitkomsten van referen
da in Denemarken en Ierland
ook gebeurd. Het zal eerder
tot uitstel dan tot afstel van
intensivering van de samen
werking in Europa leiden.
Naar ons oordeel wegen de
voordelen van het Verdrag
duidelijk zwaarder dan de
mogelijke nadelen. Daarom
stemmen wij bij het referen
dum op 1 juni 2005 met over
tuiging ja.
Prof.mr. Kees Groenendijk
(Nijmegen), prof.mr. Pieter
Boeles (Leiden) en prof.dr.
Deirdre Curtin (Utrecht) zijn
respectievelijk voorzitter en
vice-voorzitter van de Perma
nente Commissie van deskun
digen in het internationale
vreemdelingen-, vluchtelin-
gen- en strafrecht.
door Maarten van Rossem
De gang van zaken rond ons eerste nationale refe
rendum heeft in de afgelopen weken overtuigend
duidelijk gemaakt waarom referenda een ramp
zijn voor een rationele besluitvorming. De kamer
leden die het initiatief hebben genomen tot dit re
ferendum beweerden natuurlijk dat zo'n raadple
ging van de kiezers over een belangrijke kwestie de
politiek dichter bij de burgers zou brengen. Sedert
het optreden van Fortuyn is het de hoogste wijs
heid in de Nederlandse politiek dat er een kloof be
staat tussen de burgers en de politici en dat dat
geheel en al de schuld van de politici is. Het refe
rendum is een ongelukkige concessie aan het
goedkope populisme dat welig tiert in de schaduw
van Fortuyns rebellie tegen de politieke elite van
Nederland.
Het is op zichzelf volkomen juist dat het Europese
project in de diverse lidstaten van de Europese
Unie, en ook in Nederland, steeds gedragen is
door de politieke en economische elite. Dat wil
echter helemaal niet zeggen dat het Europese
project op ondemocratische wijze is gerealiseerd.
De diverse stadia van deze fascinerende onder
neming, zonder twijfel het interessantste institu
tionele experiment van de afgelopen halve eeuw,
zijn onveranderlijk goedgekeurd door de diverse
parlementen.
Dat sommige boze burgers nu beweren nooit
over dit project te zijn geraadpleegd is onzin. De
meeste burgers in de verschillende Europese lan
den waren geen hout geïnteresseerd in de EU en
datzelfde geldt voor de media, die in de loop der
jaren meer aandacht hebben besteed aan het Eu
ropese Songfestival dan aan de EU. Burgers die
niets van de EU moesten hebben, hadden heel
makkelijk kunnen stemmen op politieke partijen
die dat standpunt deelden. Veel burgers klagen
nu over Europa, maar in feite zijn er nauwelijks
rationele gronden voor die klachten. We moeten
zo snel mogelijk af van het onjuiste idee dat de
klagende burger altijd gelijk heeft.
In het debat over de vraag of de kiezers de voor
gestelde Europese grondwet moeten goedkeuren
hebben zowel voor- als tegenstanders er in de af
gelopen weken niet veel van terecht gebracht,
daarmee ten overvloede bewijzend dat referenda
tot niets goeds leiden.
De minister-president en diverse leden van het
kabinet hebben de mogelijke tegenstemmers be
dreigd met hel en verdoemenis. Een tegenstem
zou leiden tot nieuwe oorlogen in Europa, de
lichten zouden uitgaan in Nederland en natuur
lijk werd Auschwitz er weer bij gehaald: even
nutteloze als schandelijke retoriek.
De tegenstanders van de grondwet waren even
erg, met de nieuwe held van populistisch rechts,
Geert Wilders voorop. De grondwet leidt niet tot
een Superstaat Europa, wat eigenlijk jammer is,
is een verstandig mens geneigd te denken.
Op de meeste belangrijke beleidsterreinen blij
ven de naties soeverein. Uit onderzoek blijkt dat
de meeste burgers die nee gaan stemmen dat
doen op gronden die niets met de grondwet te
maken hebben. Sommigen willen Balkenende
pesten, anderen willen alsnog tegen de euro pro
testeren en dan zijn er nog nee-stemmers die
vinden dat Turkije geen lid mag worden.
Eigenlijk zouden alleen mensen nee moeten
stemmen die van mening zijn dat alle verdere in
tegratie in de EU geblokkeerd moet worden. Wie
niet principieel tegen het Europese project ge
kant is, heeft geen enkele goede reden om nee te
stemmen. Driekwart van de inhoud van deze
grondwet (die overigens helemaal geen echte
grondwet is en ook de Nederlandse grondwet he
lemaal niet gaat vervangen) is al eerder per ver
drag vastgelegd.
Nieuw zijn een aantal regelingen die het bestuur
van de Unie wat efficiënter en doorzichtiger zul
len maken en het Europees Parlement en de Eu
ropese burgers wat meer bevoegdheden zullen
geven.
De omvang van de Europese commissie zal over
een paar jaar beperkt worden, op een aantal ter
reinen wordt het vetorecht van de lidstaten afge
schaft, er komt een vaste voorzitter voor de Raad
van Ministers en een minister van buitenlandse
zaken. Er wordt vastgelegd hoe groot de meer
derheid moet zijn als de Raad van Ministers
meerderheidsbesluiten neemt.
Dit zijn bepaald geen revolutionaire voorstellen.
De voorstanders van een federaal Europa waren
diep teleurgesteld over de grondwet. De mensen
die op vage emotionele gronden overwegen te
gen te stemmen zouden zich in de komende da
gen ook eens moeten realiseren wat een zegen de
Europese Unie in economisch opzicht voor de
lidstaten is geweest.
Neem bijvoorbeeld een land als Ierland dat sinds
zijn lidmaatschap van een van de armste een van
de rijkste landen van Europa is geworden.
De nee-stemmers zal uiteindelijk een teleurstel
ling wachten: als de grondwet wordt weggestemd
zullen de belangrijkste bepalingen daarvan als
nog langs andere weg worden gerealiseerd.
Het zou desondanks betreurenswaardig zijn als
het project-Europa vertraagd zou raken vanwege
de vage onlustgevoelens van een minderheid van
de Nederlandse bevolking, die met die grondwet
zelf niets te maken hebben. Laten we hopen dat
dit het eerste en tevens ook het laatste nationale
referendum is. Stem Ja!
Voorstanders
Tegenstanders
GroenLinks
Meer slagvaardigheid
Er komt een president die
gedurende 2,5 jaar de
vergaderingen van de EU-
regeringsleiders voorzit. Hij
of zij kan één keer worden
herbenoemd. Nu wisselt het
voorzitterschap nog elke
zes maanden.
Er wordt een gezamenlijke
minister van buitenlandse
zaken benoemd, die zowel
vice-voorzitter wordt van de
Europese Commissie als
voorzitter van de EU-ministers
van buitenlandse zaken. Nu
zijn er nog twee Europese
funcionarissen voor het
buitenlands beleid.
Lidstaten kunnen straks veel
moeilijker een besluit blok
keren. Het vetorecht blijft
alleen in stand bij belasting
wetgeving, begroting, defensie
en sociale zaken. Op alle
andere terreinen wordt vanaf
2009 met meerderheid van
stemmen besloten.
Nederland verliest, net als alle
andere lidstaten, een vaste
vertegenwoordiger in de
Europese Commissie. Vanaf
2014 wordt maximaal twee
derde van de lidstaten met één
commissaris bij toerbeurt in dit
dagelijks bestuur van de EU
vertegenwoordigd.
Meer samenwerking
Eén Europees asiel- en
immigratiebeleid, met één
status voor asielzoekers,
die in alle 25 lidstaten
geldig is.
Landen worden verplicht
elkaar bij te staan in het geval
van een (natuur)ramp of
terreuraanslag.
Rechterlijke beslissingen in
strafzaken worden in de hele
EU erkend, zo nodig wordt
wetgeving op elkaar
afgestemd.
Een gezamenlijk beleid voor
het bewaken van de buiten
grenzen en voor het verstrek
ken van visa.
Minimumstraffen voor zware
criminaliteit met grensover
schrijdende gevolgen, zoals
terreur en mensenhandel.
Er komt een Europees
defensie-agentschap dat de
samenwerking bij aanschaf
van defensiematerieel regelt.
Meer democratie
Burgers krijgen het recht
van volksinitiatief: met één
miljoen handtekeningen kan
de Europese Commissie
worden verzocht een
wetsvoorstel in te dienen.
Éénderde van de lidstaten kan
de Europese Commissie
verzoeken om een voorstel te
'heroverwegen' als zij vinden
dat dit beleid beter door de
nationale lidstaten zelf kan
worden bepaald.
De Europese ministers worden
verplicht in het openbaar te
vergaderen als zij wetgeving
bespreken.
De voorzitter van de Euro
pese Commissie wordt door
het Europees Parlement
verkozen na voordracht door
de staats- en regerings
leiders. Nu wordt deze
functionaris nog benoemd
door de lidstaten.
Een lidstaat krijgt het recht uit
de Europese Unie te treden,,
ook kan een lidstaat worden
geschorst na ernstige
schending van de 'waarden
van de Unie'.
De grondwet verankert
fundamentele vrijheden en
rechten van burgers, zoals
het recht op vrij personen
verkeer, recht op onderwijs,
vrijheid van godsdienst en
meningsuiting.
Jan
Marijnissen
sp
Christen Unie I
Gerard
van As
Groep Wilders
Negen Europese landen hebben
de Europese grondwet tot nu
toe geratificeerd. De Duitse
Bondsraad erkende gisteren de
Europese constitutie, nadat eer
der de Bondsdag zich al voor de
grondwet uitsprak. De andere
Europese landen volgen in de
komende anderhalfjaar. Hier
onder volgt een overzicht.
Al geratificeerd:
Litouwen: parlement, 11/11/04
Hongarije: parlement, 20/12/04
Slovenië: pari., 01/02/2005
Spanje: referendum, 20/02/05
Italië: parlement, 06/04/05
Griekenland: pari., 19/04/05
Slowakije: parlement, 11/05/05
Oostenrijk: pari, 25/05/05
Duitsland: parlement, 27/05/05
Een beslissing over ratificatie
volgt nog:
Frankrijk: ref., 29/05/05
België: parlement, zomer 2005
Estland: parlement, zomer 2005
Letland: parlement, zomer 2005
Nederland: ref., 01/06/05
Cyprus: parlement, juni 2005
Luxemburg: ref., 10/07/05
Malta: parlement, juli 2005
Denemarken: ref., 27/09/05
Finland: parlement, najaar 2005
Portugal: ref., december 2005
Zweden: pari., december 2005
Gr.-Brittannië: ref., begin 2006
Tsjechië: ref., medio 2006
Ierland: ref., datum onbekend
Polen: ref., datum onbekend
door Hans Jacobs
den haag - De Oranjes gelden sinds jaar
en dag als ferme voorstanders van de
Europese integratie. Koningin Beatrix
bijvoorbeeld toonde zich jaren geleden
al bereid haar portretrecht op de natio
nale munt af te staan voor een Europese
eenheidsmunt. Haar inspanningen voor
Europa werden beloond met de prestigi
euze Karei de Grote-prijs. Prins Wïllem-
Alexander wees op 5 mei nog eens op
het belang van de Europese Unie voor
de wereldvrede en ook broer Constan-
tijn heeft nooit een geheim gemaakt van
zijn steun voor de Europese gedachte.
Het ligt dus voor de hand te veronder
stellen dat de koninklijke familie woens
dag 'ja' stemt bij het referendum over de
Europese grondwet.
Dat is echter niet zo. Koningin Beatrix
stemt niet - ook niet bij volmacht - en de
troonopvolger en prinses Maxima vol
gen haar voorbeeld, net als de overige
leden van het koninklijk huis, tot en met
de schoondochters van prinses Mar
griet. De Oranjes willen geen speelbal
worden van de politiek en duidelijk ma
ken dat ze boven de partijen staan. Ze
hebben er daarom zelf voor gekozen
geen gebruik te maken van hun stem
recht, want wettelijk mogen ze net als
iedere andere Nederlander naar de
stembus.
Van prins Willem-Alexander is bekend
dat hij die kaart meestal meteen ver
scheurt. Hij zou eigenlijk wel naar het
stemlokaal willen, louter om deel te ne
men aan het democratisch proces - en
dan vervolgens blanco stemmen. Maar
aangezien dat de speculaties over zijn
stemgedrag eerder zou aanwakkeren
dan wegnemen, doet de prins het niet.
Van koningin Juliana bijvoorbeeld werd
jarenlang gezegd dat zij een PvdA-stem-
mer zou zijn; ook toen ze als staatshoofd
geen gebruik maakte van haar stemrecht
en tot 1970 zelfs niet voldeed aan de
toen nog geldende stemplicht. Na haar
troonsafstand ging Juliana weer wél
stemmen. Het referendum van komen
de woensdag is op het eerste gezicht net
iets anders dan parlements- of raads- of
statenverkiezingen. Willem-Alexander
verscheurde zijn stemkaart dit keer dan
ook niet meteen, maar nu de raadple
ging een zware politieke lading heeft ge
kregen neigt hij er naar vast te houden
aan het familiegebruik en niet te gaan
stemmen. Dat is gisteren uit zeer be
trouwbare bron vernomen. De Rijks
voorlichtingsdienst geeft geen commen
taar omdat het gaat om een privé-aan-
gelegenheid.
Georges Wolinsky
„Wie is traag als een
Zwitser, geniepig als een
Hollander, zwaar op de
hand als een Duitser,
onbetekenend als een
Luxemburger, minachtend
als een Engelsman, dwaas
als een Italiaan en
ergerlijk als een
Fransman? De Europeaan,
de mens van morgen!"
|l Koopman
- Nederland lijkt zich walgend af te keren
iuropese ideaal. Het referendum van aan-
foensdag - bedoeld als graadmeter voor
stapje voorwaarts in de Europese samen-
heeft onvermoede woede en frustraties los-
Hoe kon het zo ver komen? Schrijver/histori-
Mak en politicoloog Philip van Praag heb-
en vermoeden. „We zijn midden op zee
eworden en nu zijn we tegen de zee."
lar een greep uit een aanzwellende stroom
ezonden brieven van 'gewone burgers',
•mocratie? Waar is die democratie met deze
ning?", vraagt J. Blokhuis zich af. „Ik heb
trouwen in de politici die dit hebben be-
d," bekent K. Westerling. „Een nee-stem is
ïst tegen de schandalig hoge bedragen die
)ns' Europa betalen", meent T. van Ooijen.
(fschrijvers vertolken een gevoel dat de
ipagne' dezer dagen wind in de zeilen
s in de ogen van veel Nederlanders iets
nis met Europa. Het zou zomaar kunnen
ilgende week woensdag tegen de Europese
stemmen.
Europese sentiment heeft niet alleen het
naar ook politici in andere Europese
den, verrast. Nederland gold toch altijd als
le meest Europa-gezinde lidstaten van de
Unie? In het Nederlandse parlement is ruim tachtig
procent van de volksvertegenwoordigers vóór het
nieuwe verdrag, dat de Europese Unie slagvaardi
ger, democratischer en transparanter zegt te maken.
Maar dat enthousiasme wordt niet door de bevol
king gedeeld. In opiniepeilingen tekent zich een luid
en duidelijk 'nee' af.
„Begin dit jaar gaf de Eurobarometer nog aan dat 65
procent van de Nederlanders vóór de grondwet zou
gaan stemmen, en nu hebben we dit," verzucht de
Amsterdamse politicoloog Philip van Praag. Hij
concludeert: „Een nee-stem betekent nog niet dat je
per se tegen Europa bent. Maar er is in korte tijd wel
heel wat Euroscepsis aan de oppervlakte gekomen".
Schrijver Geert Mak omschrijft het op zijn manier:
„Dit referendum wordt een crisis. De politieke klas
se betaalt nu de rekening van jarenlange verwaarlo
zing. Je kunt niet ongestraft steeds meer macht aan
een goedwillende bureaucratie in Brussel overdra
gen. Dat móet zich een keer wreken."
Voor alle duidelijkheid: zowel Van Praag als Mak
zijn beiden vóór de Europese grondwet. Mak: „We
kunnen wel weer een hek om Nederland zetten en
achter de botersmokkelaars aan, maar dat scheelt
de helft tot een derde van onze welvaart." Van
Praag: „Het probleem van veel mensen is dat ze wel
de lusten van Europa willen, maar niet de lasten.
Men wil bijvoorbeeld per se vasthouden aan het na
tionale vetorecht, maar tegelijkertijd zouden diezelf
de mensen het een schande vinden als één Euro
pees land bijvoorbeeld een verbod op de walvis
vangst zou blokkeren. Ja, zo zijn we niet getrouwd."
Mak publiceerde onlangs het boek 'In Europa', het
verslag van een reis door vrijwel alle Europese (kan
didaat-) lidstaten die hij in 1999 maakte. Aanleiding
voor de reis was het plan om de Europese deling in
oost en west voor het eerst in ruim veertig jaar on
gedaan te maken.
Mak: „Die hereniging leefde in al die landen wel op
één of andere manier, behalve in Nederland. Dat
was achteraf gezien wel opmerkelijk. Hier was het
gesnurk bij wijze van spreken tot achterin Oldenzaal
te horen. Nederlandse politici hadden vijfjaar gele
den bij de verkiezingscampagne misschien niet al
leen over het kwartje van Kok maar ook over de uit
breiding met tien nieuwe lidstaten moeten praten.
Nu die eenmaal is doorgevoerd, en de Europese re
gels moeten worden aangepast, voelen mensen zich
overvallen."
De vraag is: waar komen de anti-Europese gevoe
lens toch vandaan? Nog in 1991 haalde de Neder
landse staatssecretaris Piet Dankert in Europa bak
zeil met zijn blauwdruk voor een werkelijk federale
unie, naar het voorbeeld van de VS. Dat ging de an
dere lidstaten toen veel te ver. Bijna vijftien jaar na
deze 'zwarte maandag' zijn de rollen omgedraaid.
Hoewel de EU-grondwet nog maar een waterig af
treksel is van Dankerts ideaal, trapt nu juist de Ne
derlandse bevolking op de rem. Als het aanstaande
woensdag een 'nee' wordt, is Nederland geen drij
vende kracht meer achter de Europese eenwording.
Van Praag verwijst naar Pim Fortuyn, die al eind ja
ren negentig als columnist de „zelfgenoegzame Eu
ropese elite" hekelde, die zich niets zou aantrekken
van wat gewone burgers beweegt. Van Praag: „Het
wantrouwen tegen politici richt zich nu op de Brus
selse achterkamertjes waar van alles over de hoof
den van de bevolking heen besloten zou worden.
Daar komt nog bij dat mensen het gevoel hebben
gekregen bestolen te zijn bij de invoering van euro.
Het is niet waar, maar zet zo'n beeld maar eens
recht."
Volgens Mak zit het ongerief nog een veenlaag die
per. Als je de mensen zou vragen hoe hun ideale
samenleving eruit ziet, zeggen ze bijna allemaal: een
hartelijk, geborgen en sociaal land. In wezen het
Scandinavisch model. Maar de visie van de grootste
partijen en de agenda van de Europese Unie spoort
daar niet mee. Daar zoekt men via privastisering en
concurrentie een antwoord op de globalisering.
Want als je dochter tegenwoordig informatie- en
communicatietechnologie studeert, concurreert ze
niet met de buurjongen om de hoek, maar met een
Indiër in Bombay. Mensen voelen zich kortom be
dreigd in hun veiligheid, werk en welvaart. Dat knalt
er nu allemaal uit. De neiging is groot om ons in de
eigen navel terug te trekken."
Tegen deze achtergrond heeft het kabinet de cam
pagne vóór de grondwet vakkundig verprutst,
meent Van Praag. Hij heeft studie gemaakt van eer
dere referenda, met name in enkele grotere ge
meenten. „Voor een tegenstem hebben mensen
maar één argument nodig, maar voor een vóórstem
willen ze meer redenen hebben," stelt hij. „Wat je
zag gebeuren is dat kabinet en Kamer te lang te af
wachtend waren, waardoor de tegenstanders het
speelveld konden bepalen. Vervolgens werden nog
allerlei ballen in eigen doel geschoten. Ik bedoel:
dreigen met oorlog en een economische crisis, zoals
de ministers Donner en Brinkhorst hebben gedaan,
werkt nu eenmaal enorm averechts."
Mak spreekt over een „drama" dat zich aan het vol
trekken is. „Ik vind het echt schokkend. In heel veel
landen, behalve in Nederland, is fors gediscussieerd
over de vraag welke zaken het best nationaal en wel
ke het best internationaal geregeld kunnen worden.
Voor de vrede, het milieubeleid, de handel maar
ook voor de rechtsstaat is Europa in het leven ge
roepen. Het heeft zijn gebreken, maar het is toch
een project met een enorme aantrekkingskracht.
Een manhaftige poging samen dingen te regelen die
je alléén niet voor elkaar krijgt. Het Euroüise conti
nent heeft eeuwenlang tot zijn enkels in net bloed
gestaan, en daar is mede door de Europese samen
werking een eind aan gemaakt. Ik bedoel maar."
Ironisch genoeg stuiten juist de voorstellen om poli
tiek en militair hechter samen te werken op verzet.
Van Praag: „Het is haast de terugkeer van het gebro
ken geweertje. De grondwet is onder meer een po
ging om Europa als machtsblok effectiever te laten
optreden. Maar daar is dus in Nederland opnieuw
aversie tegen, vooral in linkse kringen. 'Hoezo een
gecoördineerd buitenlands beleid?' vragen deze
mensen zich af. Ook komt steeds weer dat Calime-
ro-complex'boven: wij zouden gepiepeld worden
door de grote lidstaten. Nederlanders hebben van
nature problemen met machtsvorming."
Mak hoopt van harte dat veel mensen aanstaande
woensdag toch over dit soort bezwaren heen willen
stappen. „Want de vraag is of Europa zich een crisis
kan permitteren. Aan de andere kant zie ik ook wel
dat de Europese auto best een keer aan de kant mag
om er nog eens goed naar te kijken. Zit er wel vol
doende olie in, werken de remmen nog goed? Als
we nu niet door een crisis heengaan, dan komt-ie
later wel."
