Geselpaal terug voor
de moderne paria
LEIDEN REGIO
Politiek weinig onder de indruk van bezwaren NS tegen sneltran
Koster van Hooglandse Kerk wil het licht aan
s Graven
Rolf Benz-pinkstervoorde
bij Stoutenbeek
HDC972
zaterdag 14 mei 2005
door Timoteus Waarsenburg
leiden - De grote bezwaren die de Neder
landse Spooiwegen hebben tegen de ex
ploitatieprognose van de Rijn Gouwe Lijn
(RGL) door de provincie maken vooralsnog
weinig indruk op de Leidse gemeenteraad.
De raad moet uiteindelijk een oordeel vel
len over de komst van de sneltram door het
stadscentrum.
„Woordvoerster Yvonne Lentz van de NS
heeft interessante kritische opmerkingen
gemaakt over de exploitatieprognose, maar
daar gaat zij niet over", zegt Peter Bootsma,
D66-raadslid en voorzitter van de commis
sie voor economie en vervoer.
Donderdagavond lieten de NS tijdens een
informatieavond voor raadsleden weten
grote vraagtekens te plaatsen bij de exploi
tatieverwachtingen van de Rijn Gouwe Lijn.
Volgens de NS schat de provincie het aan
tal reizigers dat gebruik zal maken van de
lijn 'fors te hoog in'. Bovendien voorzien de
NS grote problemen bij het dubbel gebruik
van de spoorlijnen tussen Leiden Lammen
schans en Alphen aan den Rijn.
Kritiek die de voorstanders van de RGL niet
graag horen. Bootsma: „De RGL zal een
aanjager zijn van de regionale economie,
met ontwikkelingen in Waddinxveen, Bos
koop en de Leeuwenhoek in Leiden." Dat
de Rijn Gouwe Lijn niet winstgevend te
maken is, deert hem niet. „Dat geldt voor
vrijwel elke openbaar vervoerslijn. NS ma
ken alleen winst op het kernnet. Een Rijn
Gouwe Lijn is, zo verzekert de provincie,
exploitabel als hij voor 50 procent kosten
dekkend is."
ChristenUnie-voorman Filip van As zat vol
gens eigen zeggen 'met zijn oren te klappe
ren' toen hij de waarschuwingen van Lentz
hoorde. Hij is er inmiddels van overtuigd
dat een Rijn Gouwe Lijn door de Leidse
binnenstad een 'mission impossible' is.
„Naarmate we er meer over weten, blijkt
dat daarvoor steeds ingewikkelder kunst
grepen nodig zijn."
Steun in zijn terughoudende opvatting lijkt
Van As slechts te krijgen van de kleinere
partijen. Raadslid Jacques de Coo (LWG/De
Groenen): „In de Leidse binnenstad kost de
Rijn Gouwe Lijn 1 miljoen per meter. Die
enorme uitgave is alleen verantwoord als er
genoeg reizigers zijn, maai- juist op dat
punt blijft veel onduidelijk." Daan Sloos,
Leefbaar Leiden: „Wat mij betreft is de re
actie van de NS heel bepalend. Er is geen
enkele zekerheid over de rentabiliteit."
„De NS zijn helemaal geen partij in de hele
Rijn Gouwe Lijn - discussie", zegt WD-
raadslid Marijke van Dobben de Bruijn
echter. „Ik vind sowieso dat er veel te nega
tief wordt gesproken over de lijn. We heb
ben het hier over een noodzakelijke inves
tering voor de komende vijftig jaar. We
moeten nu gewoon verstandig zijn en over
de bezwaren heen stappen."
De PvdA weigert voorbarige conclusies te
trekken. „Wij wachten gewoon het exploi-
tatieonderzoek van de provincie af." Iets
wat verantwoordelijk wethouder
ook doet. „Op grond van welke
komen de NS tot de conclusie datd
van de provincie te rooskleurig zi
gens mij hebben de spoorwegen
gen onderzoek gedaan."
Van alle collegepartijen reageert
Links nog het meest terughoude
moet nog een hoop water door
voordat we tot een beslissing over
Gouwe Lijn kunnen komen. Maai
moment geeft GroenLinks de gem
ke visie op de Rijn Gouwe Lijn het\
van de twijfel."
Restauratiebureau wil attracties Gravensteen behouden
De geselpaal komt terug en krijgt weer een functie. Een replica van
het middeleeuwse martelwerktuig wordt bevestigd aan de muur van
de binnenplaats van het Gravensteen om te dienen als gebruiksvoor
werp voor de nieuwe paria's van de maatschappij. De borstbeugel
die vroeger aan de paal was bevestigd om criminelen mee vast te
zetten, wordt een asbak. Het is een veelzeggende verandering tij
dens de restauratie van het interieur van het eeuwenoude monu
ment in Leiden. „Zo laten we rokers weten dat ze hun longen gese
len."
door Paul de Tombe
Sommige muren in het Graven
steen spreken stichtelijke taal.
Nog altijd zijn op de wanden
van oude cellen schilderingen
te zien van Christus aan het
kruis en van onbestemde heili
gen die worden afgerost aan de
geselpaal. Ze zijn gedeeltelijk
vervaagd, maar hebben niets
van hun zeggingskracht verlo
ren. Boven een van de celdeu
ren staat in gotische letters:
'Komt al tot mij die met zonden
zijn beladen, ik ben een God vol
van alle genaden'.
„Er werd van alles aan gedaan
om de mensen die hier zaten
weer op het rechte pad te krij
gen", glimlacht Bastiaan van de
Bastiaan van de Kraats op de 'verdedigingstrap' in de oude toren van
het Gravensteen. Foto: Henk Bouwman
Kraats van Walraad Architec
ten, het Utrechtse restauratie
bureau dat de renovatie van het
interieur van het Gravensteen
uitvoert. Met tal van ingehuur
de specialisten die nauwgezet
bezig zijn in het monument,
dat in z'n prilste vorm dateert
van begin dertiende eeuw.
Als alle muren konden spreken
zou het Gravensteen een groot
stuk van de Leidse stadsge
schiedenis kunnen vertellen. In
het begin hielden de Hollandse
graven er domicilie. In een ver
sterkte hoeve, een houten ge
bouw omgeven door een
gracht, van waaruit de edelen in
tijden van oorlog snel een veilig
heenkomen konden zoeken in
De Burcht. De hoeve werd tij
dens een twist verwoest en het
grafelijk hof werd herbouwd,
met ernaast een vluchttoren die
werd opgetrokken uit steen. In
die tijd nog niet echt gebruike
lijk, vandaar dat dit het Graven
steen werd genoemd.
Het Gravensteen fungeerde niet
alleen als verblijfplaats voor
Hollandse edelen, maar ook als
de grafelijke en - vanaf de over
dracht aan Leiden in 1463 - als
stadsgevangenis. Het was een
tuchthuis, een executieplek,
een boekenopslagplaats en een
universiteitsgebouw (de rech
tenfaculteit zetelde er lange
tijd) en tegenwoordig biedt het
onderdak aan The International
Office en de Leiden University
School of Management.
Het Gravensteen heeft in de
loop der eeuwen vooral de
slechte kanten van de stad ge
zien en in de aangebouwde
vleugels van het pand is ook
een stukje van de ontwikkeling
van de rechtspraak terug te vin
den. Aanvankelijk was er alleen
een overwelfde kerker onder de
oorspronkelijke toren. Crimine
len werden erin gedropt in af
wachting van de straf die hen
onmiddellijk werd opgelegd. In
de zestiende eeuw, toen de
misdaad sterk toenam in het ar
me Leiden, werd het cellenblok
met de muurschilderingen aan
gebouwd en nog later kwamen
er diep in de gewelven donkere
norren waarin zware misdadi
gers wegkwijnden.
De Leidse aanpak van boosdoe
ners was in die tijd berucht tot
in de wijde omtrek, maar de
ideeën over misdaad en straf
veranderden. Opsluiting werd
niet meer gezien als de enige
remedie. Ook 'nuttigen en gere-
gelden arbeid' ging daaronder
vallen. Daarom werden tegen
de oorspronkelijke toren de
werkhuizen voor mannen en
vrouwen (1654-'55) en de
rechtszaal van de vierschaar
aangebouwd (1671). De sche
penen van de stad spraken er
recht met hun gezicht naar het
oosten. „De bijbelse richting
van de wijsheid", aldus Van de
Kraats.
Bij een rondgang blijkt dat er
alles aan gedaan wordt om de
attracties van het Gravensteen
intact te houden. De 'schitte
rende' houten kap van de
hoogbejaarde toren en de mu
ren daarvan blijven zoveel mo
gelijk in zicht. Compleet met
schietgaten. „We veranderen
het liefst zo weinig mogelijk",
zegt Van de Kraats. „Dat is heel
lastig als er nieuw elektra en
een nieuw datanetwerk moeten
worden aangebracht, maar dat
proberen we zo subtiel mogelijk
te doen, zodat het oude ge
bouw zich kan blijven laten
zien."
Mede dankzij het werk van een
restauratieschilder en een meu
belrestaurator voor de middel
eeuwse eiken deuren, lukt dat
bijzonder goed. En al weet ook
Bastiaan van de Kraats niet al
les over elke ruimte ('er zijn
hokjes en uitstulpingen die ner
gens staan vermeld'), hij kent
wel saillante details. Over de
uitgesleten stenen trap die
sinds 1450 rond de toren wen
telt, bijvoorbeeld. „Dat is een
verdedigingstrap", betoogt hij,
„aan de draairichting zie je dat
een rechtshandige verdediger
veel meer ruimte had om zijn
zwaard te gebruiken, dan een
rechtshandige aanvaller."
Uit het midden van de zeven
tiende eeuw dateert de klassie
ke gevel aan het Pieterskerkhof,
met het beeld van Vrouwe Jus-
titia die ook in de tijd dat er al
tuchthuizen waren (vrouwen
moesten er spinnen, mannen
hout raspen) niet schroomde
misdadigers naar het schavot te
sturen. Boosdoeners die voor
heen op de Blauwe Steen in de
Breestraat werden berecht,
werden bij het Gravensteen op
gehangen, sinds dat in handen
van het stadsbestuur was geko
men. Op een plein dat in de
Execu
het m
omzo
plein
Grave
dat in
volksi
'Het j
Zooc
'Volki
driet'
genoi
strati
Heen
rie, di
(1943
volksmond 'Het Groent
of 'Schoonverdriet' hee
Executies en marteling!
in het Gravensteen zijn
verleden tijd. Het enige
na de restauratie nog n
wijst is een replica vani
gere geselpaal, die nu 0
in de Gevangenpoort in
Haag staat. Wie niet wil
ken werd vroeger met e
trol uitgerekt aan die pi
binnenplaats. Ook,nu e
bak op de plaats van de
beugel wordt aangebra
de herinnering daaraan
snel in rook opgaan.
WIJ KOMEN GRAAG BIJ
van binnen als buiten. „Maar
ik snap niet waarom dat zo
lang moet duren. Het schijnt
met vergunningen te maken te
hebben, heb ik begrepen."
Vroomans luidt de noodklok
omdat het toeristenseizoen
weer is begonnen en de kerk
dagelijks open is. „Laatst was
hier draaiorgeldag met maar
liefst 4000 bezoekers. Daar ben
ik trots op. Ook de gemeente
Leiden wil graag mensen in de
stad houden en meer toeristen
trekken. Waarom mag hier het
licht dan niet aan? Het is niet
alleen goed voor de kerk en de
buurt, maar ook voor de hore
ca. Zo zouden De Uyl en De
Branderij best hun terrassen
op het kerkplein mogen zetten
als de verlichting klaar is. Dat is
ook nog goed voor de sociale
controle hier in de buurt, want
er zijn wel wildplassers en
mensen die hun hond uitlaten
en de poep niet opruimen."
Al in het voorjaar van 1998
kwam de gemeente met de zo
geheten Dluminatienota. Daar
in worden 25 monumentale
panden in de binnenstad ge
noemd die in de schijnwerpers
worden gezet. Eind 2001 werd
het stadhuis aangelicht Maar
voor wat betreft de markante
kerk is het rond de illuminatie
nota oorverdovend stil geble
ven.
Het aanlichten van de kerk is
inderdaad een onderdeel van
het aanlichten van beeldbepa
lende gebouwen langs de wan
De Hooglandse Kerk ziet er nog mooier uit als -ie 's avonds verlicht wordt. Maar er zitten nog veel meer
voordelen aan, meent koster Arnold Vroomans. Foto: Frans Roomer
delroute Leidse Loper, laat een
woordvoerder van de gemeen
te weten. „Voor het aanbren
gen van schijnwerpers aan ge
vels voor het aanlichten van
gebouwen is een bouw- en
monumentenvergunning no
dig. Daarvoor is toestemming
nodig van de eigenaren van de
betrokken percelen. Dit betreft
niet alleen de percelen die wor
den aangelicht, maar ook de
percelen om het object waar
aan schijnwerpers dienen te
worden aangebracht. Het ver
krijgen van toestemming van al
die aparte eigenaren en het uit
werken van de plannen, zodat
deze ook voor Monumenten
zorg acceptabel zijn, kost meer
tijd dan verwacht. De gemeen
te hoopt een en andervóór 3
oktober te kunnen realiseren."
Drie oktober dit jaar weltever
staan.
Eric-Jan Berendsen
kerk is de koster al jaren een
doorn in het oog. „Terwijl het
hier zo'n mooie buurt is en an
dere monumenten in Leiden
wel zijn aangelicht. Er is een
route langs monumenten - de
Leidse Loper - en ik heb speci
aal de route laten aanpassen.
Ze gingen namelijk vanaf de
Burgsteeg linksaf de Hoogland
se Kerkgracht op. Ik laat ze
doorlopen tot de Middelweg
want het plein voor de kerk is
natuurlijk ook mooi." Juist die
kant moet volgens Vroomans
fraai worden aangelicht, zowel
De Blauwe Steen, die al 700 jaar in de
Breestraat ligt, is het symbolische
middelpunt van de stad.
Onder redactie van
Timoteus Waarsenburg en Erlc-Jan Berendsen
TELEFOON 0 71 - 53 56 424
Koster Arnold Vroomans van
de Hooglandse Kerk had in juli
2004 een gesprek met een aan
tal ambtenaren. Het ging over
de Illuminatienota van de ge
meente en specifieker nog over
het aanlichten van de Hoog
landse Kerk. „Mijnheer Vroo
mans, voor 3 oktober is de kerk
aangelicht", zei een van dé
ambtenaren toen tegen hem.
Nu vraagt de koster zich af
welk jaartal die ambtenaar ei
genlijk bedoelde, 2004, 2005, of
misschien wel 2006.
Het slechte aanlichten van de
