'Fado is de eerste emotie en de laatste'
KUNST CULTUUR
Stadsgehoorzaal heeft naam hoog te houden
Leidse schilders op veiling van Christie's
Muzikaal vuurwê;
in rockopera Ka4p
'In duizend zoete armen»
een ontroerende voorstelli
Verloren gewaand schilc
van Jan Brueghel opgeddj;
vrijdag 6 mei 2005
Matt Damon. Foto: EPA
Matt Damon
als Marco Polo
den haag - Hollywood-ster
Matt Damon gaat Marco Polo
spelen, de Venetiaanse koop
man die in de dertiende eeuw
met zijn vader Niccolo en oom
Maffeo naar Cathay (China)
reisde. Marco werd een ver
trouweling van de Chinese
heerser Kublai Khan, voor wie
hij gedurende 25 jaar inspectie
reizen maakte. Het scenario
van de film over Marco Polo
wordt geschreven door William
Monahan, die ook het ontwerp
leverde voor het kruisvaarders
epos 'Kingdom of Heaven' dat
deze week in première ging.
Kouchnarenko
terug in Leiden
leiden - Alexey Kouchnarenko
is terug in Leiden. De in Kazak
stan geboren kunstenaar expo
seerde in 2003 al in de Leidse
Expansionist Gallery en kreeg
toen goede kritieken. Hij schil
dert op de achterkant van thee-
en andere verpakkingsdoosjes
met gouache, tandpasta, kwas
ten en messen. Alhoewel er een
zekere droefheid uit zijn werk
spreekt, geeft zijn opvallende
kleurgebruik ook een optimisti
sche kant van hem weer. Vanaf
het midden van de tachtiger ja
ren is Kouchnarenko betrokken
geweest bij een aantal culturele
uitwisselingsprogramma's. Hij
was onder meer coördinator
van het Rotterdam 2001 - St.
Petersburg 2003 project en een
van de oprichters van SPIAE
(St. Petersburg International Art
Exchange). Zijn werk is t/m 15
mei te zien bij Expansionist
Gallery aan de Nieuwe Rijn 94
in Leiden, do, vr, za 14-17 uur.
Cees Ceel in film
Maarten 't Hart
Amsterdam - Producent Rob
Houwer gaat het boek 'Het
woeden der gehele wereld' van
schrijver Maarten 't Hart verfil
men. De hoofdrol is voor Cees
Geel, die vorige week werd on
derscheiden op Robert de Ni-
ro's Tribeca Festival in New
York, nadat hij eerder al in Ne
derland was gelauwerd voor
zijn rol in de film 'Simon'. Voor
Houwer, producent van onder
meer 'Soldaat van Oranje' en
'Turks fruit' is dit na lange tijd
weer een grote speelfilmpro
ductie. De roman van Maarten
't Hart, een thriller, is bekroond
i met de Gouden Strop en werd
veelvuldig vertaald.
Wayenberg niet
naar Sassenheim
sassenheim - Het concert dat
Daniël Wayenberg en The Am
sterdam Saxophone Quartet
zou geven op zondagmiddag 8
mei in theater 't Onderdak in
Sassenheim is afgelast
Petra Unger en de vele voordelen van een tweede Leidse concertzaal
door Herman Joustra
leiden - Nee, een gat in de lucht sprong
Petra Unger niet toen het nieuws be
kend werd. Dat de Stadsgehoorzaal er
een tweede concertzaal bij zou krijgen,
wist de directeur al een tijdje. Maar dat
die er zo snel komt, dat was wel een
aangename verrassing. ,,In oktober 2003
had de raad al besloten dat het Aal
marktproject definitief doorgaat. Van die
plannen maken ook de renovatie van de
Stadsgehoorzaal en de bouw van een
tweede zaal deel uit. Alleen zaten wij
aanvankelijk achteraan in de planning.
Dat zou voor ons te laat zijn en we heb
ben toen alarm geslagen. Daar is blijk
baar naar geluisterd."
Nu staat die zaal er al in 2007, in de ou
de Aalmarktschool. Het nut ervan is evi
dent voor Unger. De komst van een klei
nere, tweede concertzaal, met een capa
citeit van 350 personen, maakt een uit
gebreider en rijker cultureel aanbod mo
gelijk voor de Stadsgehoorzaal. ,,Zo kun
nen we nog meer publieksgroepen be
dienen. Wat we nu niet doen, is concer
ten boeken waarvan we niet zeker weten
dat er voldoende belangstelling voor is.
Met een tweede zaal kunnen we meer
naar moderne muziek neigende concer
ten neerzetten. Ik denk dan bijvoorbeeld
aan het Schönberg Ensemble. Of een
uitvoering met muziek van Steve Reich.
Nu hebben we die niet, omdat we daal
de zaal niet mee vol krijgen. Met een
kleinere zaal lukt dat wel."
Maar, een tweede concertzaal biedt be
duidend meer voordelen. Unger: „Het
liefst zou ik een groot orkest hebben
speciaal voor kinderen. Maar dat is on
betaalbaar. De kleinere ensembles die
kinderconcerten geven, kan ik nu wel
neerzetten, in de tweede zaal. Voor de
Stampod-leden (de Stichting Samen
werkende Podia Leiden, red.), voor de
kleinere podia dus, is zo'n tweede con
certzaal ook een mooie gelegenheid.
Voor festivals zijn we ook interessanter,
bijvoorbeeld voor de Jazzweek. Dat be
tekent allemaal niet dat de Waag uit
beeld raakt. Qua sfeer en entourage is
dat een geweldige plek. Maar qua akoes
tiek zeker niet voor elke muzieksoort.
Voor de serie oude muziek of gitaarcon
certen is de Waag wel ideaal.
Tijdens de bouw van de tweede concert
zaal is ook de grote zaal gesloten voor
een tweede renovatieronde. Er komt een
nieuwe foyer voor de grote zaal, een ar
tiestenfoyer, nieuwe kantoor-, opslag
en andere werkruimtes. Dat betekent
niet dat het publiek compleet verstoken
blijft van concerten, zegt Unger. „We
gaan bekijken wat er toch nog mogelijk
is. Misschien kunnen we een keer een
concert geven in de grote zaal, in de
bouwput. Ons Ensemble In Residence
kan in De Waag terecht. Wellicht kan het
traditionele nieuwjaarsconcert in de
Groenoordhallen worden gegeven."
„Er is dus wel het een eh ander moge
lijk, al zal het niet bijzonder veel zijn.
Voor het publiek is dat vervelend, maar
we hebben daar wel goed over nage
dacht. Het alternatief, om in fases te
bouwen.en te verbouwen, is geen goed
alternatief. Je zit dan vier, vijf jaar in een
bouwput. Dan raak je pas echt je pu
bliek en huurders kwijt."
Hoe de tweede concertzaal er komt uit
te zien, is nog niet bekend. Eén ding
staat voor Unger echter als een paal bo
ven water: het geluid in de zaal moet
van hoge kwaliteit zijn. „Net zoals bij de
grote zaal, vind ik dat de kleine zaal ge
vormd moet worden om de akoestiek
heen. De akoestiek bepaalt dus de vorm.
De Stadsgehoorzaal heeft wat dat betreft
natuurlijk een naam hoog te houden. Ik
ben dus heel kritisch over de toekomsti
ge akoestiek. Mijn indruk is dat 25 pro
cent van de geluidsmensen niet goed
hoort hoe het zou moeten. Als het geluid
niet naar mijn zin is, zeg ik daar wel
eens iets van tijdens een soundcheck. Of
in de pauze tegen het impresariaat of de
manager van de desbetreffende artiest.
Het is en blijft per slot van rekening on
ze zaal."
Fadista Mariza volgend seizoen terug in Leidse Stadsgehoorzaal
Petra Unger: „De akoestiek bepaalt de vorm van de nieuvP
Foto: Hielco Kuipers 3
iu
p
it.
door Dick Laning
leiden - Een nieuwe generatie
heeft de fado ontdekt en ge
zorgd voor een ongekende popu
lariteit van het Portugese lied.
De gevolgen zijn hoorbaar: fado
dreigt pop te worden. Er is een
vrouw die daar een stokje voor
kan steken, Mariza. In al haar
kwetsbaarheid heeft deze op
merkelijke fadista een cd ge
maakt die volledig recht doet
aan de intensiteit en de kracht
van Portugals trots. Komend sei
zoen is zij weer te horen in de
Leidse Stadsgehoorzaal.
Haai' zwarte grootmoeder kon
de toekomst lezen in een enkele
oogopslag. Sinds Mariza haar
zwarte kroeshaar verruilde voor
een kort platina kapsel, valt die
oogopslag des te meer op. Het
is een blik vol emoties, een
diepte waarin je vertwijfeling,
verlangen, droefheid, ja, poëzie
wilt lezen.
Mooi is een te bleek woord voor
de uitstraling van de Portugese
zangeres. En wie goed luistert
naar de gezongen gedichten op
haar nieuwe cd, luistert naar
haar hart, verzekert ze. „Wie de
poëzie leest, leert mij kennen",
zegt Mariza. „Deze cd is als een
boek met geluid en in elk
hoofdstuk kun je voelen dat al
les voor mij is geschreven."
De soberheid waarin producer
Jaques Morelenbaum de liede
ren op 'Transparente' heeft ge
dompeld, lijkt in contrast met
de extravagantie die de slanke
Portugese op het podium uit
straalt. Het opmerkelijke kapsel
en de weelderige japonnen zijn
ongewild onderdeel van haar
imago geworden.
Maar nu andere fadozangeres
sen van haar generatie even
feestelijk gekleed gaan, is voor
Mariza de lol eraf. „Er zijn te
veel klonen", vindt ze. „Ik wil
mijn gasten mooi blijven ont
vangen, maar niet meer zo uit
bundig."
De stap naar meer eenvoud kan
ook worden uitgelegd als vol
wassenheid. Want dat past bij
de derde cd. „Op de eerste cd,
'Fado em mim', was ik nog als
een tiener", zegt Mariza. „Op
de tweede, 'Fado Curvo', wilde
ik vooral bewijzen dat ik niet de
Mariza: „Wat ik nu zing is niet gewoon fado, maar mijn fado, mijn leven." Foto: GPD/Pinto
nieuwe Amalia Rodrigues ben,
zoals ik werd genoemd. Ik heb
mijn eigen visie op de fado;
Amalia is Amalia, de koningin,
zij heeft geen kinderen nodig.
Nu heb ik een cd gemaakt die
echt van mij is. Deze cd laat mij
horen zoals ik ben, zoals ik de
wereld zie. Voorheen vocht ik
teveel met mezelf, nu heb ik
vrede met mezelf, ik hoef me
niet meer te bewijzen."
Er is rust, zegt ze. Maar haar
blik zegt iets anders. En wie de
hartstocht ervaart waarmee
Mariza de woorden in al die
veertien gedichten betekenis
geeft, weet waar de onrust van
daan komt: 'Transparente' is
een liefdesbrief, een liefdesbrief
vol overgave aan de fado.
De conclusie verwart' haar. Als
betrapt kijkt ze weg. Dan bijna
fluisterend: „Het is mijn liefdes
brief, ja. Het is de bevestiging
van een zeer emotionele, ge
passioneerde relatie met de fa
do. We begrijpen elkaar en
soms haat ik haar. Waarom heb
je voor mij geko'zen, vraag ik
dan, waarom moet ik jou zin
gen! Maar dan ook: welke ande
re liefde zou ik kunnen zingen.
Wie heeft wie eigenlijk geko
zen?"
„Jarenlang ben ik voor de fado
leiden - In de zeventiende eeuw
probeerden veel Europese
schilders dramatische gebeur
tenissen zo weer te geven dat
het leek alsof ze zich direct voor
onze ogen voltrokken. Een van
de meesters in deze kunst was
de Leidse zeeschilder Willem
van de Velde de Jonge. Nie
mand kon een kanonschot zo
realistisch uitbeelden als hij.
Met behulp van schetsen van
zijn vader - die vaak tussen het
'krijgsgeweld door in een bootje
de zee op ging - schilderde Van
de Velde de Jonge de slag bij
Kijkduin (21 augustus 1673).
Deze slag werd geleverd tegen
de Britse en Franse vloten tij
dens de Derde Engelse Zeeoor
log (1672-1674). Eén van de
scènes die Van de Velde in die
zeeoorlog schilderde komt op
11 mei bij Christie's in Amster
dam ter veiling.
Het doek van 23 bij 47 cm zal
naar verwachting tussen de
40.000 en de 60.000 euro op
brengen. Het is samen met de
60 andere 'oude meesters' te
bezichtigen op de kijkdagen
van Christie's op 7, 8, 9 en 10
mei van 10 totl7 uur.
Op die dagen is ook het heront-
gevlucht, tot iemand mij uit
daagde. Ik zong bossanova en
andere stijlen, en daarom zou
ik de fado niet op de juiste ma
nier kunnen zingen. Ik voelde
me aangevallen, wees de uitda
ging eerst af, maar uit pure
nieuwsgierigheid heb ik uitein
delijk in een fadohuis een tradi
tioneel lied gezongen. Het be
gin van een heftige liefde, die
mijn leven volledig op z'n kop
heeft gezet."
Fado, zo omschrijft ze haar ge
liefde, is de poëzie van het le
ven. „Fado is de eerste emotie
en de laatste", zegt ze. „Door
fado begrijp ik het leven beter.
Natuurlijk heeft fado die droe
vige, zwarte kant. Dat zit ook in
de naam. Tegelijk is fado veel
meer. Fado is ook geluk en het
normale leven. Wat ik nu zing is
niet gewoon fado, maar mijn
fado, mijn leven."
Mariza is pakweg dertig jaar ge
leden geboren in Mozambique.
Toen daar een burgeroorlog
uitbrak, vluchtten haar ouders
naar Lissabon, waar Mariza op
groeide in de 'fadowijk' Moura-
ria.
Dat ze nu telkens opnieuw
moet afrekenen met haar onze
kerheid, wijt ze aan die tijd. „Ik
was niet als de andere kinde
ren. Ik moest hard werken, had
een zwarte moeder en een
blanke vader en speelde eigen
lijk alleen met mijn fantasie.
Daar heb ik geleerd mezelf te
beschermen. Misschien ben ik
daarom nu wat schuw. In Lissa
bon loop ik altijd met een capu
chon op, bang dat iemand iets
van me wil. Of angst, nee dat is
het toch niet, het is bescher
ming. Ik geef me niet gemakke
lijk, ik moet veroverd worden,
zoals de fado mij veroverd
heeft."
Behalve dan op het podium,
want daar is ze onmiskenbaar
in haar element. „Daar ben ik
de baas en gaat alles zoals ik
dat wil. Deze nieuwe liederen
heb ik nog niet op het podium
gezongen, maar je zult straks
een Mariza zien die haar liefde
kent, die zichzelf heeft ontdekt
en de meest persoonlijke fado
zingt die ze kent."
Mariza staat op 8 mei in de
Frits Philipszaal te Eindhoven,
op 9 mei in Carré Amsterdam
en 11 februari 2006 in de
Stadsgehoorzaal in Leiden.
theater recensie
Martin Hermens
Voorstelling: 'Nostradamus - The fate of
man' van Kayak. Gezien: 29/4 De Flint,
Amersfoort (première). Te zien: 21 mei,
Stadsgehoorzaal, Leiden.
De toekomstvoorspellingen van
Nostradamus (1503-1566) zijn
een kopie van wat de monnik
Yves de Lessines ruim twee
eeuwen daarvoor al aan het pa
pier toevertrouwde. Tenminste,
dat beweert de Belgische hoog
leraar Rudy Cambier. Als zijn
theorie juist is, legt hij daarmee
een van de grootste gevallen
van plagiaat uit de literaire his
torie bloot. Ga maar na: Nostra
damus verwierf wereldroem,
Yves de Lessines speelt slechts
een minieme rol in de geschie
denisboeken.
Een uitgangspunt voor een
rockopera? Dat klinkt mis
schien raar, maar is het zeker
niet. Ton Scherpenzeel en Pim
Koopman van Kayak zagen er
wel wat in. Na veel studie stuit
ten ze op de vermaarde voor
speller die centraal staat in de
opvolger van hun eerdere rock
opera 'Merlin'. 'Nostradamus-
The fate of man', het resultaat
van hun rondzwervingen in het
leven van de ziener, wil de hui
dige status van de grote voor
speller in twijfel trekken. Dat
doet het script van Irene Lin-
ders niet echt, ook al fungeert
De Lessines als verteller van het
relaas. In feite haalt hij aan het
einde van deze opera zijn
schouders op met de medede
ling dat ze eikaar een handje
geholpen hebben in de ge
schiedschrijving.
Het mag de pret echter niet
drukken. Scherpenze^
Koopman, beiden uiL
gelouterd in de vade%
popwereld, komen nwf
fantastisch theaterstii 1
proppen dat vooral
kaal gebied getuigt vy
klasse. Symfonische 1
sterke melodielijnen,^
rende tegenmelodieëe
rangementen die hetjje
het theater blazen. |e
Daar blijft het niet bib-
rolbezetting doen den
mannen een beroep
talenten. Doorgewinl^
gers als Bert HeerinkL
der Ploeg, Edward Rqe
Cindy Oudshoorn eri
deren blijken vocaal fo,
staat om in deze werj a
muzikale operatie ovj
blijven. Zowel in de Sr
de ensembles leverei
klas vuurwerk.
Wat een tegenvaller
om te zien dat de regj
productie niet deugt:
te zwaar op wat er sti
het musical-genre gej,
dat wreekt zich hier. f
beelden en een hoopy,
gedoe zijn het resulta
naast had deze 'Nostj
ook wel een wat mee!*1
belichting mogen heke
blijft die wat hangen^
ren tachtig heen en \L
schakel. 1
Doodzonde, want Ka1(
horen dat het in staatf
rock-opera van grotöd
schrijven. Dat verdieL
dere, betere en voora
theatrale verpakking
mag hebben van een
concert. In afwachtii
blijft 'Nostradamus'
kaal opzicht in elk gé
prima voorbeeld van n
en stevig hedendaag 1
theater in ons land k|£
londen - Een Britse kunstkenner heeft bij toeval ee$
gewaand werk van de Vlaamse schilder Jan Brueghel <f.
(1601-1678) ontdekt. Het schilderij, de Hof van Edej^
150 jaar bij een trap in een huis in het zuidwesten t/r
Brittannië. De eigenaars waren zich nooit bewust va%
de van het werk. Het schilderij wordt begin juli in Lt(
veild en moet 440.000 euro opbrengen. l
n
Het herontdekte schilderij van Gerrit Dou met een hond naast een terracotta vaas. Publiciteitsfoto
dekte stilleven uit 1650 van
Rembrandts beroemdste leer
ling Gerrit Dou (1613-1675) te
zien dat op 25 mei in New York
ter veiling komt. De. geschatte
richtprijs voor dit schilderij
waarop een hond naast een ter
racotta vaas ligt te slapen, be
draagt tussen de 1,5 en 2,5 mil
joen euro. Dou beschikte over
een fabelachtige techniek om
de werkelijkheid na te bootsen
en was het voornaamste lid van
de Leidse Fijnschilders.
Het schilderij van Dou was voor
het laatst in 1908 in het open
baar te zien en wordt aangebo
den door de Lutcher Stark
Foundation, de beheersstich
ting van een particuliere collec
tie uit Texas. William Henry
Stark en zijn echtgenote Miriam
Lutcher begonnen in de jaren
negentig van de negentiende
eeuw met de opbouw van hun
immense collectie schilderijen,
kunstnijverheid, zeldzame boe
ken en manuscripten. Hun erf
genamen kochten het werk van
Dou, dat daarvoor ook al in
particuliere handen was, bij de
kunsthandelaren J. en S. Gold-
schmidt in Frankfurt.
Het schilderij werd niet ver
meld in de toonaangevende
monografie over de kunstenaar
die in 1913 verscheen en omdat
het ook niet voor het publiek
was te zien, was het bestaan
vergeten. De Lutcher Stark
Foundation doet het na de her
ontdekking met andere Europe
se schilderijen van de hand om
met de opbrengst de sectie
Amerikaanse kunst in de collec
tie te versterken.
theater recensie
Susanne Lammers
Voorstelling: In duizend zoete armen
door Julika Marijn. Tekst: Julika Marijn
en Etty Hillesum. Regie: Thomas
Verbogt. Gezien: 4/5, LAKtheater, Leiden.
'In duizend zoete armen' is
zonder meer een voorstelling
die het ondergaan waard is. Ju
lika Marijn vertelt fragmenten
uit de dagboeken van Etty Hil
lesum, de joodse vrouw die in
de oorlog probeerde blijmoedig
haar lot te ondergaan. Haar ge
schriften zijn soms onbegrijpe
lijk positieve, maar stil maken
de indrukwekkende documen
ten en Marijn geeft ze zuiver en
aangrijpend vorm.
Vóór aanvang huiver je een
beetje: het verhaal van Hil
lesum wordt verweven met het
relaas van de jonge Amster
damse vrouw Julia, hopeloos
verliefd op een getrouwde
buurman, door wiens toedoen
ze Etty gaat lezen en aan het in
leven slaat. Dat klinkt een beet
je naar zelfvergroting, dat riekt
naar exaltatie en hysterie, dat
lijkt op Bridget Jones meets Etty
Hillesum. En dat bezwaar blijft
het eerste deel van de voorstel
ling ook in de lucht hangen.
Dat ligt mede aan Hillesum zelf,
die aanvankelijk óók nogal
'mal' doet over haar 'talenten'
en haar onmogelijke verliefd
heid, op de tamelijk bedenkelij
ke psychochiroloog Julius
Spier. Maar de vereenzelviging
van een meisje met liefdesver
driet met een jodin in de oor
logsjaren, dat vind ik moeilijk
serieus te nemen.
Etty Hillesum kwam tot haar
'Lebensbejahung' en onver
woestbare liefde voor de hele
mensheid in en door de meest
extreme omstandigheden. Dat
haar levenshouding, gedestil
leerd uit haar dagboek en
kampbrieven, het medicijn
wordt voor een jonge Amster
damse met een relatiepro-
bleem, doet het lot
schrijfster geen recht
Toch is 'In duizend 2?
men' een ontroeren^
ling. Omdat de tekstr
lesum de aandacht zjP
zijn, en Marijn een p!11
taalgevoelige, genuar1
trice is. Haai- Etty is zr
waardig, en Marijn zL
dien kans haar mooi!
weer in het moderne-
laten stappen. "1
Een enkele overgangl
subtiel dat je even in
raakt: wie spreekt hie
Daarnaast gebruikt Ju
atrale en provoceren;
trasten: een brief uit^
bork waarin Hillesui
wat het kampleven
doet, draagt ze voor
een rood badpak, die
zonnebrandolie bescjj
gen de Ibizaanse zon
een wrange inleidinr
schrijving van een tré(
Westerbork, in kil licfj
ty's klare taal. Aan dy
doet ze wél volledig r
