Veel werk koningin blijft verborgen
Uiteindelijk komt de republiek
Ondanks overvolle agenda zoekt Beatrix persoonlijke ruimte om ambt goed te vervullen
Tegen hét Vondelpark op Koninginnedag is geen republikein gewassen
ZATERDAG
30 APRIL
2005
oningin Beatrix vindt dat
haar werk centraal moet
tan bij de viering van het
veren regeringsjubileum.
Niet de hoedjes en de
'aaimomenten verdienen
ndacht, maar de agenda
en werkbezoeken.
Het is echter niet zo
makkelijk om precies in
beeld te krijgen wat de
[oningin in een jaar doet.
De koninklijke agenda kent pie
ken en dalen. Aan het einde
van het voorjaar en in het na
jaar zijn de meeste publieke optredens
van de koningin en haar familie. Dat is
niet zo gek. Juist dan plannen theaters
premières en vieren instellingen vaak
een jubileum en is er ruimte voor werk
bezoeken. In december en januari is het
rustiger, en ook in de zomermaanden
komt Beatrix niet vaak buiten de deur.
Althans, niet voor openbare verplichtin
gen.
Aan een koninklijk bezoek gaan maan
den van voorbereiding vooraf. De ge
sprekspartners van de koningin worden
zorgvuldig uitgezocht. De locatie wordt
uitvoerig bekeken: door haar staf, de vei
ligheidsdienst en meestal ook de Rijks
voorlichtingsdienst. Er wordt een draai
boek opgesteld waarin het toeval geen
plaats heeft. Van minuut tot minuut ligt
alles vast, van plaspauze tot bloemen
hulde.
Castconservator Beatrix aan het werk in 2001 tijdens de inrichting van 'De Voorstel
ling', over Nederlandse kunst na de oorlog, in het Stedelijk Museum.
Foto: ANP/Marcel Antonisse
door Hans Jacobs Belangrijk bezoek
Dat is bij geheime werkbezoeken niet
veel anders. Alleen wordt dan de kring
van mensen die weten dat de koningin
komt, beperkt gehouden. 'We krijgen be
langrijk bezoek', heet het dan bij een in
stelling. In een tijd van mobiele tele
foons met camera en sms-jes is het stil
houden van een visite nog belangrijker
dan vroeger. Anders loopt meteen de he
le buurt uit en valt er voor Beatrix niets
te leren of te zien.
Pas na afloop maakt de RVD melding
van het bezoek aan bijvoorbeeld het uit
zet- en verwijdercentrum op Schiphol,
de explosievenopruimingsdienst in Cu-
lemborg of de Tarwewijk in Rotterdam.
Voor de koningin zijn die bezoeken,
vaak met de verantwoordelijke bewinds
persoon erbij, een kans de praktijk te
toetsen aan wat ze op papier - in een
wetsvoorstel bijvoorbeeld - al heeft gele
zen.
„Ik kom op plekken waar de meeste
mensen nooit komen. Ik probeer op die
manier met de opgedane kennis mijn
werk beter te doen, beter te begrijpen
wat er gaande is, ook alert te zijn op ver
anderingen, of die wel of niet goed uit
pakken voor de mensen," verklaarde
Beatrix eerder over haar werkwijze. De
uren van voorbereiding zijn niet terug te
vinden in de openbare agenda van de
koningin, zoals die valt te reconstrueren.
De talrijke ontvangsten en werkbespre
kingen op het paleis staan er niet op,
evenmin als de tijd die nodig is om wets
voorstellen te lezen en te tekenen. Die
papieren krijgt.ze van het Kabinet van de
Koningin, dat de verbindingsschakel
vormt tussen de ministers, departemen
ten en het staatshoofd. Volgens haar
zoons leest en studeert de koningin tot
diep in de nacht. Prins Claus vond het
wel eens te veel van het goede.
Weekagenda
De weekagenda telt vaste onderdelen.
Op maandagmiddag is op paleis Huis
ten Bosch het gesprek met de minister
president en 's morgens vergadert de
vorstin met haar medewerkers. Dat heet
de 'secretarievergadering.' Aan tafel zit
ten onder andere de particulier secreta
rissen, de directeur van het Kabinet van
de Koningin, de grootmeester en de
plaatsvervangend directeur-generaal van
de RVD.
De agenda voor de komende week wordt
doorgenomen, binnengekomen uitnodi
gingen besproken, benoemingen komen
aan de orde en ongetwijfeld is daar de
afgelopen tijd ook de volgende maand
beginnende jubileumtoer door Neder
land uitgebreid tegen het licht gehou
den. Maar ook prangende vragen als
'wat doen we met de uitvaart van de
paus' komen aan bod.
De koningin kan niet elke invitatie aan
nemen, dus wordt streng gekeken naar
de aanleiding voor het verzoek, het pro
gramma, ruimte in de agenda, of er al
eerder een koninklijk bezoek is geweest
en of er misschien iemand anders van
de familie naar toe kan. Ook de geografi
sche spreiding - niet alleen bezoekjes
aan Den Haag en Amsterdam - wordt
scherp in de gaten gehouden. Persoon
lijke interesses spelen eveneens mee.
Uit de agenda van het afgelopen jaar
blijkt dat er sprake moet zijn van een bij
zonder jubileum wil Beatrix op bezoek
komen: tweehonderd jaar Koninklijke
Schouwburg, vijftig jaar nationale tap
toe, honderd jaar Nederlands Instituut
in Rome, eeuwfeest van stichting HVO-
Querido in Amsterdam, of honderd jaar
Natuurmonumenten.
De (her) opening van een bijzonder ge
bouw kan voor de koningin eveneens
aanleiding zijn acte de présence te ge
ven: theater Diligentia, theater Carré,
museum Oranjewoud, de schouwburg
van Hoorn. Maar ook ziekenhuizen en
zorginstellingen krijgen aandacht, al lig
gen die meer op het werkterrein van
prinses Margriet. Voor Willem-Alexan-
der en Maxima wordt ook steeds meer
een eigen programma opgesteld. Ook
die verplichtingen passeren de revue bij
het overleg en eens per maand vergade
ren de leden van het koninklijk huis die
nauw zijn betrokken bij uitoefening van
de koninklijke functie - Margriet en Pie-
ter van Vollenhoven bijvoorbeeld - met
de premier. Dan worden de grote lijnen
uitgezet.
Rode loper
Vorig jaar was Nederland een halfjaar
voorzitter van de Europese Unie. Dat be
tekende een komen en gaan van buiten
landse regeringsleiders, niet alleen aan
het Binnenhof, maar ook bij koningin
Beatrix. Vaak is er slechts een kort be
leefdheidsbezoek, maar soms moet ook
de rode loper uit. Voor de visite van de
Chinese premier Wen Jiabao werd zelfs
de hofrouw onderbroken. Er was slechts
één inkomend staatsbezoek, van de
Zwitserse president en één officieel be
zoek: de president van Letland. De Chi
leense president moest afzeggen vanwe
ge ziekte van zijn 108-jarige moeder.
Zo'n stroom bezoekers maakt het voor
de koningin lastig zelf uitgebreid op reis
te gaan. Dit jaar zit het er met alle jubile
umactiviteiten ook niet in. Beatrix heeft
er de afgelopen 25 jaar al 37 staatsbezoe
ken op zitten. Erg veel landen waar ze
met goed fatsoen nog naar toe kan, zijn
er niet meer. Iran, Liberia en Ethiopië,
die haar moeder nog bezocht, zijn nu ta
boe. Maar de koningin heeft nog niet al
le nieuwe lidstaten van de EU bezocht,
daar is nog ruimte.
Vaste prik op de koninklijke agenda is
het aanbieden van geloofsbrieven door
nieuwe ambassadeurs. In Den Haag
wordt daarvoor de woensdagmorgen ge
reserveerd en liefst handelt de koningin
dan een paar diplomaten tegelijk af.
Beatrix heeft bij haar aantreden de cere
monie weer aangekleed. Vandaar dat de
nieuwe ambassadeur in een galarijtuig
naar het Noordeinde komt, waar hij of
zij wordt opgewacht door een erewacht
en het eigen volkslied te horen krijgt. In
het afgelopen jaar zijn 28 ambassadeurs
op die manier langs gekomen. Vier di
plomaten werden ontvangen om af
scheid te nemen. De Franse ambassadri
ce had een streepje voor. Zij kreeg een
afscheidslunch met de koningin en prin
ses Maxima. Dat is een eer die is voorbe
houden aan diplomaten die langer dan
drie jaar in Den Haag hebben gewerkt.
Vrijdag kent ook zijn vaste afspraken.
Dan praat Beatrix met grootmeester Pim
Waldeck, het hoofd van de hofhouding.
Ook is er die dag overleg met Felix Rho-
dius, de directeur van het Kabinet van
de Koningin. Op zaterdagochtend ligt de
besluitenlijst van het kabinetsberaad van
De koningin bezoekt het door de vuur
werkramp getroffen stad Enschede op 14
mei 2000. Foto: Reuters/Jerry Lampen
de dag ervoor op haar bureau.
De afzonderlijke ministers gaan niet we
kelijks langs, maar ze hebben wel regel
matig - meestal om de drie maanden -
een afspraak met Beatrix. Wat besproken
wordt, blijft geheim, maar menig be
windspersoon heeft verteld dat de ko
ningin dan ijverig aantekeningen maakt,
om later nog eens op het gesprek en de
goede voornemens van de minister of
staatssecretaris terug te komen. Dan telt
de ervaring van het staatshoofd. Die
blijft zitten maar de ministers vertrekken
(Beatrix heeft al negen kabinetten zien
komen).
IJkpunten
Het koninklijk jaar kent zijn vaste ijk-
punten. De nieuwjaarsontvangst in het
paleis op de Dam, de viering van Beatrix'
verjaardag met haar personeel, Konin
ginnedag, de kranslegging op de Dam op
4 mei en het muziekspektakel op de Am-
stel een dag later, Prinsjesdag natuurlijk,
de uitreiking van de prijs voor de vrije
schilderkunst, de kersttoespraak. Maar
er is ook veel dat de publieke agenda
niet laat zien.
De koningin heeft door de jaren heen
een vaste band opgebouwd met kleding
ontwerpster Theresia Vreugdenhil. Die
maakte haar inhuldigingsjurk en daarna
nog honderden japonnen. De kledinglijn
van de koningin is herkenbaar, met de
vierkante schouders, een kapsel dat als
een helm valt en de altijd ferme hoed. Er
moet tijd worden besteed aan het be
spreken, uitzoeken, passen en alles wat
nodig is om er op en top uit te zien,
soms wel één keer per week. En ook de
kapster moet regelmatig aan de slag.
Niet alle vakanties of vaartochtjes met de
Groene Draeck blijven onopgemerkt.
Niet alle privé-bezoeken aan de Kloos
terkerk in Den Haag, de Bilderberg-con-
ferenties of het theater blijven buiten de
pers. De weekbladen hebben een scherp
oog voor de handel en wandel van de
koningin, al was het maar omdat die vol
gens Privé-hoofdredacteur Evert Sante-
goeds 'voorspelbaar' is.
Het Oostenrijkse Lech wordt al veertig
jaar bezocht, het buitenhuis in het Itali
aanse Tavernelle is een geliefd toe
vluchtsoord en in Florence is het gezellig
winkelen. Beatrix slaagt er desondanks
in weken 'uit zicht' te blijven. „Ruimte
voor een persoonlijk leven is essentieel
om de publieke taken lang en met inzet
te kunnen vervullen", zei ze in Leiden bij
de aanvaarding van een eredoctoraat
over die behoefte. Uit de ondertekening
van wetten blijkt soms alsnog waar ze
verbleef, want medewerkers van het Ka
binet van de Koningin reizen haar na
met belangrijke papieren. Ook tijdens
vakanties wordt doorgewerkt.
Niet heel Nederland viert
vandaag dat koningin
Beatrix 25 jaar op de troon
zit. De voorstanders van
een andere staatsvorm
houden zich vandaag
huil. De polderrepublikein
'acht, en wacht, en wacht,
en wacht, op die ene dag
die toch ooit zal komen.
'Uiteindelijk zal de
monarchie wel eens
worden afgeschaft.'
door Luuk Kortekaas
Republikein, dat ben je 364 dagen per jaar, maar één dag
even niet, althans niet openlijk. Op Koninginnedag zelf
houden de voorstanders van een staatsvorm met een ge
kozen staatshoofd zich muisstil. „Vandaag zelf doen we
niets", zegt Jack Jan Wirken, voorzitter van het Nieuw
Republikeins Genootschap. „Een politieke boodschap in
Amsterdam op die dag zou moeten concurreren met
achtjarige meisjes met een viool in het Vondelpark, en
daartegen leg je het uiteraard af."
Frits Hoogesteger, voorzitter van het onlangs van het ge
nootschap afgescheiden Republikeins Platform: „Konin
ginnedag is voor veel mensen de aanleiding er een leuke
dag van te maken, zonder diepere achterliggende ge
dachte. Wat ons betreft mag dat - ook na afschaffing van
de monarchie - gewoon zo blijven. Het gaat ons vooral
om de spelregels van de democratie."
Tja, de polderrepublikein. De laatste die groot in het
nieuws kwam, was de inmiddels overleden Martin van
Amerongen, die eindeloze middagen keuvelend door
bracht met nota bene prins Bernhard in de olifantenka
mer, onder het genot van een goed glas wijn. Cynisch,
natuurlijk, maar de republikein in Nederland, dat zwarte
schaap in die onafzienbare oranjekudde, is het wel ge
wend zo te worden benaderd. Zien zij eigenlijk nog een
rol voor zichzelf, na 25 jaar Beatrix, toch een staatshoofd
dat bij een groot deel van de bevolking allesbehalve
weerzin oproept?
Wirken denkt dat er 'absoluut' een voedingsbodem is
voor de republiek. „De adepten van de monarchie en
ook de cynici willen het doen voorkomen dat het streven
naar een alternatief voor het huidige bestel is als trekken
aan een dood paard. Dat is een misverstand. De steun
voor de monarchie wordt welbewust en stelselmatig
overschat."
Frits Hoogesteger vestigt zijn hoop op de jonge genera
tie, bij wie volgens hem 'van Oranje-gevoelens niet veel
meer te bespeuren is'. Met één kanttekening: „Zij zijn
niet geïnteresseerd in de koninklijke familie, maar ook
niet in vraagstukken rond monarchie versus republiek.
Het met vlaggetjes wapperende volk is aan het verande
ren in een onverschillig volk. Je zou dit het begin van een
voedingsbodem voor de republiek kunnen noemen: een
paar flinke schandalen kunnen de onverschilligheid
plotseling doen omslaan."
Die onverschilligheid moet dan nog wel door de ondoor
dringbare muren van de achterkamertjes heen - want de
bestaande bestuurders, die willen van alles, zolang het
maar niet naar vernieuwing riekt.
Nieuw Republikeins Genootschapvoorzitter Wirken
meent wel dat Beatrix 'zo haar verdiensten heeft'. „Na
tuurlijk zijn wij niet blind voor de vaak genoemde pro
fessionaliteit, dossierkennis en werklust van Beatrix.
Maar tegelijk moet ik er op wijzen dat die eigenschap
pen, en vooral ook de manier waarop die door sommige
adepten in de etalage wordt gezet, de invulling van het
staatshoofdschap wel een eind afbrengen van de manier
zoals dat ooit door Bagehot, de 19de-eeuwse Britse pleit
bezorger van de monarchie, is geformuleerd - informe
ren, aanmoedigen, consulteren."
Hoogesteger signaleert juist 'minder warme oranjege
voelens' vanwege de 'door velen als kil en afstandelijk
ervaren persoonlijkheid van Beatrix'. 'Af en toe een
schandaal', zou wat Wirken betreft voordelig zijn bij het
in het in het zadel helpen van de republiek. „Hoewel wij
natuurlijk een structurele verandering nastreven die
daar niet van afhankelijk zou moeten zijn." Beatrix werkt
overigens nauwelijks mee. „Voor schandalen zitten we
bij haar vader en haar zoons natuurlijk stukken beter."
De republiek, dat is een zaak van zeer lange adem, be
seffen zowel het nieuw genootschap als het platform. De
hoop is nu gevestigd op later, ooit, als Willem-Alexander
koning wordt.
Wirken ziet in de prins van Oranje op voorhand geen
groot staatsman. „Het heeft er alle schijn van dat wat
Beatrix wel wordt toegedicht, bij haar zoon ten enen ma
le ontbreekt. Natuurlijk zijn er veel mensen die het alle
maal wel goed vinden, maar ik ga er toch ook van uit dat
er een grote groep is die geen vrede heeft met een staats
hoofd dat het Nederlandse beleid in het buitenland
moet uitdragen, onder meer op het terrein van de men
senrechten en uit wiens mond te vernemen viel dat het
rapport over zijn schoonvaders verleden slechts een me
ning was."
Hoogesteger: „Bij de wisseling van de wacht zal republi
keins Nederland zeker flink groeien. Uiteindelijk zal de
monarchie wel eens worden afgeschaft," meent hij
hoopvol.
Koningin Beatrix spreekt in 1998 in aanwezigheid van
prins Claus iz t;uonrede uit. Foto: Dijkstra
Koningin Beatrix ontvangt in 1994 het eerste Paarse kabinet op het bordes voor Paleis ten Bosch. Foto: ANP
