Sleutelen aan imago Beatrix
Oranje ook een beetje van de Duitsers
Professor Joop van den Berg: Optreden Balkenende in Mabel-affaire schandalig
In Amerika denken ze dat Beatrix van Denemarken is Diana overal nog steeds met stip op één
Koningin Beatrix is 'hartelijk en
spontaan'. Dat zeggen de mensen die
haar buiten de schijnwerpers
ontmoeten. Bijvoorbeeld professor Joop
van den Berg, die meedacht over de
modernisering van de monarchie. Hij
maakt zich geen zorgen over af en toe
een dipje in de populariteit.
door Gijs Korevaar
Na twintig jaar meer van
hetzelfde zat er vijf jaar ge
leden een beetje sleet in
het optreden van koningin Beatrix.
Koekhappen en kussengevechten op
haai' verjaardag begon te vervelen.
Haar populariteit daalde. Dat was
niet het gevolg van weerzin, maar
van een tikkeltje apathie. „De mo
narchie gaat echt niet ten onder aan
een republikeinse revolutie. Maar
het kan wel gebeuren door onver
schilligheid. Als niemand meer naar
de rijtoer met Prinsjesdag komt kij
ken, waar is de monarchie dan?"
Professor Joop van den Berg, oud-lid
van de Eerste Kamer voor de PvdA
en ex-hoofddirecteur van de Vereni
ging Nederlandse Gemeenten, kijkt
terug op die donkere dagen van da
lende populariteit. Beatrix was 'uit'
en er moest iets gebeuren. Samen
met andere hooggeleerden en ver
trouwelingen nam Van den Berg
deel aan de 'Huis ten Bosch gesprek
ken' over de modernisering van de
Een ontspannen koningin Beatrix danst met een van de
bandleden van Carlinhos Brown tijdens de uitreiking van
de Prins Claus-prijs in het paleis op de Dam in 2004.
Foto: CPD/Phil Nijhuis
monarchie.
„Er moest niets rechtstreeks uitko
men. Het ging om gezamenlijk hard
op denken", vertelt Van den Berg.
„Maar ik heb later wel wat kleine ge
volgen gezien. Zaken als de kersttoe
spraak. Die van radio naar televisie
is verhuisd. Een ander punt was het
werkbezoek. De koningin hoeft geen
persconferentie te geven, maar zeg
wat voor de camera. Een paar vrien
delijke woorden, een mediamoment.
Meer hoeft niet."
Het advies aan de koningin kwam
onder meer voort uit de persoonlijke
ervaring, die Van den Berg opdeed
als fractievoorzitter. Tijdens een ver
gadering kreeg hij het dringende ver
zoek om een verklaring voor de ca
mera's af te leggen. „Ik dacht nog: ik
heb niets te zeggen. Maar ik ben
toch naar buiten gegaan en heb dat
gezegd. De fractie was er nog niet
uit. Later hoorde ik van verslagge
vers dat zij het een aardig optreden
vonden. Een verslaggever kan in een
inleiding vertellen hoe Koninginne
dag is verlopen, maar de koningin
kan ook zelf vertellen hoe leuk het
was."
Van den Berg zat niet voor niets in
dat overleg over de monarchie. Hij
heeft door de jaren heen regelmatig
contact met Beatrix. „Zij is hartelijk,
spontaan", oordeelt hij. "Willem-
Alexander is dat evenzeer. Maar ze
mogen in het openbaar nooit spon
taan zijn. Ze willen graag contacten
maken, praten, zelf ook wat terug
zeggen, maar ze moeten vanwege
hun positie altijd gesloten zijn."
Hij herkent inmiddels het gedrag
van de koningin. „Je moet in ge
sprekken met haar zeggen wat je op
je lever hebt. Je moet haar niet naar
de mond praten als je het echt niet
met haar eens bent. Dan zie je de
antennes als het ware bij haar over
eind komen. Een andere mening
vindt zij niet erg. Integendeel. Ze is
er juist buitengewoon vatbaar voor
om te horen wat anderen vinden.
Ongeacht of ze het er mee eens is.
Als er maar wel goede argumenten
voor zo'n standpunt naar voren wor
den gebracht."
De dip in de populariteit van Beatrix
rond 2000 heeft Van den Berg niet
verrast. De koningin heeft zo'n twin
tigjaar op dezelfde manier haar
functie uitgeoefend en op een gege
ven moment werkte dat niet meer.
Opeens kwamen er verhalen dat zij
zich overal mee bemoeide, dat ze de
baas wilde spelen. „Maar zij is wel
de eerste koningin die zich nauw
keurig aan de Grondwet houdt. Dat
kon van Juliana niet altijd worden
gezegd."
Vervelender was dat Beatrix werd
geconfronteerd met grote verande
ringen in medialand. De mediahy-
pes namen in aantal en omvang toe.
„Zogenaamd serieuze kranten na
men verhalen van de roddelpers
over. Die roddebladen voelen haar
fijn de stemming onder het volk aan,
maar ze vertellen natuurlijk sprook-
jesverhalen. Nu kwamen die verha
len als feiten ook in de serieuze
kranten."
De koningin werd zo de 'boosaardi
ge (schoon)moeder'. Ze bemoeide
zich met de partnerkeuze van haar
kinderen - en met partners van de
kinderen van haar zussen. „Als de
kinderen groot worden, moet je als
moeder de zaak in de gaten houden.
Zeker als koningin. Dat leverde haar
onverdiend een kil imago op."
Van den Berg was er vanaf het begin
van overtuigd dat het wel goed zou
ZATERDA
30 april]
2005
Beatrix met haar kleinkind prinses Amalia op schoot. Foto: Reuters
Het huwelijk van prins Willem-Alexander met zijn Maxima op 2 februari 2002.
Foto: ANP/Koen Suyk
Vakantie in het familieverblijf De Gelukkige Olifant in het Italiaanse Porto E
Foto: ANP
komen met de populariteit van de
koningin, het koninklijk huis en de
monarchie. „Het is eigenlijk een oud
fenomeen dat zich telkens herhaalt
bij de koninklijke familie. Als er
kleinkinderen komen, is het leed ge
leden. Oma met de kinderen op
schoot zorgt altijd voor een ontwa
penende reactie. Iedereen zegt: aah,
kijk nou."
Er waren natuurlijk wel incidenten,
die het imago van Beatrix aantast
ten. Zo was er de ophef rond de va
der van Méxima. „De hulde van de
oplossing is naar premier Kok ge
gaan, maar er zal maar een koningin
in Huis ten Bosch zitten, die niet wil
meewerken aan vaders afwezigheid
tijdens het huwelijk van zijn doch
ter."
Bij Mabel Wisse Smit is het misge
gaan in de verhouding met premier
Balkenende, weet de hoogleraar.
„Balkenende heeft zo'n beetje alles
fout gedaan wat maar kon. Hij had
veel eerder tegen de toekomstige
vrouw van Friso duidelijk moeten
maken dat zij de waarheid over haar
ervaringen met Bruinsma aan hem
moest prijsgeven. Dat verhaal zong
al een tijd rond. Die vertoning op de
trap bij Algemene Zaken en de pers
conferentie met de uitspraak 'tegen
leugens is geen kruit gewassen' vond
ik ronduit schandalig", blikt Van den
Berg terug.
De premier had in die dagen de mo
narchie moeten beschermen, want
daar is hij voor ingehuurd, vindt de
professor. „Het is misschien wel een
hoogstaande instelling, maar het
gaat tegelijk om mensen met hun ei
gen ideeën en htm eigen zwakhe
den."
Koningin Beatrix, het Huis van
Oranje, de Nederlandse monarchie
staan ook over onze landsgrenzen in
de belangstelling. Zij wordt
regelmatig als voorbeeld genoemd
waarbij banden met het vorstenhuis
in het betrokken land zeker een rol
spelen. Toch blijven schandalen en
grote evenementen zoals
huwelijken, geboorten of
begrafenissen maatgevend voor de
aandacht. Enkele impressies.
België
In België wordt het wel en wee van
het Nederlandse koningshuis op de
voet gevolgd. De banden tussen Bea
trix en de Belgische koning Albert II
zijn bijzonder hartelijk. Voor de Bel
gen is de Nederlandse monarchie
vrij bijzonder. Immers, in België
konden vrouwen tot voor kort geen
koningin worden, anders dan als de
echtgenote van de vorst. Dat veran
derde pas in 1991 toen de zoge
noemde Salische wet werd afge
schaft. Door de afschaffing van de
wet is prinses Elisabeth, dochter van
Filip en prinses Mathilde, voorbe
stemd de eerste koningin van België
te worden. Bij haar geboorte, in ok
tober 2001, kregen de kersverse ou
ders echter het advies om niet Bea
trix maar de Deense koningin Mar-
grethe als voorbeeld te nemen. „Ko
ningin Margrethe van Denemarken
heeft niets te zeggen, maar ze is
enorm populair bij de bevolking.
Ook omdat ze een vrouw is. De
mensen houden van zulke moederfi
guren voor de natie. Alleen Beatrix
in Nederland is minder populair dan
haar (inmiddels overleden) man en
haar zoon, juist omdat ze zich te
mannelijk opstelt en naar macht
hunkert. Nee, in een koningschap
naar Scandinavisch model zit er nog
veel toekomst voor Elisabeth",
schreef royalty-watcher Louis van
Raak destijds in de krant De Stan
daard.
Duitsland
In Duitsland is de belangstelling
voor de Europese vorstenhuizen bij
zonder groot. Ook het Huis van
Oranje geniet volop belangstelling,
niet alleen van de roddelbladen en
de omvangrijke gespecialiseerde
pers, maar eveneens van de publieke
omroep. De Duitse tv-netten ARD en
ZDF besteden veel aandacht aan
evenementen rond de Oranje's. Zo
werden de recente uitvaarten en
vorstelijke huwelijken rechtstreeks
uitgezonden en rijkelijk van com
mentaar voorzien. Miljoenen Duitse
kijkers volgden het huwelijk van Wil
lem-Alexander en Maxima. Bij de
aankondiging van de geboorte van
prinses Amalia droegen de nieuwsle
zers van ZDF en commerciële zen
der N24 een passende oranje strop
das. Vanzelfsprekend spelen de inni
ge banden met Duitsland, meest re
cent door de huwelijken van Juliana
en Beatrix met afstammelingen van
Duitse adel, een rol in de belangstel
ling. Oranje is ook een beetje van de
Duitsers, zo wordt hier geredeneerd.
Ook het feit dat Duitsland bulkt van
de (deels verarmde) adel, van wie
vertegenwoordigers regelmatig op
duiken in de societyrubrieken, en
dat er onder sommige bevolkings
groepen nostalgie heerst naar de
monarchie, dragen bij tot de belang
stelling voor de échte vorsten van
Europa.
Croot-Brittannië
Slechts een handvol Britten kan zich
voor de geest halen of Nederland
nou wel of niet een monarchie heeft,
terwijl maar een kleine zeestrook de
twee landen van elkaar scheidt. De
genen die het bij het juiste eind heb
ben, maakten eens een Koninginne
dag mee of hebben het huwelijk van
Willem-Alexander en Maxima nog
op hun netvlies staan. In de Britse
media wordt Beatrix gezien als een
vrouw die zeer geliefd is bij haar ei
gen volk. De serieuze kranten stellen
dat Nederlanders zich gelukkig moe
ten prijzen met het feit dat ze nog
steeds betrekkelijk weinig persoon
lijke details kennen van hun ko
ningshuis. De roddelgrage tabloidin
dustrie in Engeland laat haar eigen
royalty immers geen moment met
rust. Het geschil met prinses Marga
rita is dan ook de enige aandacht die
Beatrix heeft mogen genieten in de
kolommen van de gossipkranten.
Daarbij werd gretig het commentaar
opgetekend van Hare Majesteit zelf
die zei geen Engelse praktijken te
willen.
Scandinavië
In Zweden, Noorwegen en Dene
marken is het huis van Oranje opge
nomen in het rijtje van eigentijdse
monarchieën: nuchter en relatief
open. Koningin Beatrix is dan ook
populair in Scandinavië. Bruiloften,
geboortes en begrafenissen worden
breed uitgemeten in de media. Deze
laten dan bovendien vaak burgelij-
ker, vlotter en minder stijf beeld zien
van de koningin dan we in Neder
land gewend zijn. Gerefereerd wordt
aan de goede band die de vorstin
met de in 1995 overleden populaire
volkskoning Olav had. In heel Scan
dinavië oogst Beatrix volop bewon
dering voor haar betrokkenheid bij
problemen in de samenleving, bij
voorbeeld na de moord op Van
Gogh. De Zweden zijn bovendien
gecharmeerd van haar rol als vrou
welijk staatshoofd. Het Zweedse ko
ningshuis heeft een speciale relatie
met het Nederlandse. Beatrix is
peettante van kroonprinses Victoria.
In een interview zei haar moeder,
koningin Sylvia, een paar jaar gele
den dat de Nederlandse en Deense
koninginnen Victoria's grote voor
beelden zijn. „Beiden zijn mooie le
vende voorbeelden van hoe men
goed vorm kan geven aan de rol van
zowel staatshoofd als vrouw."
Populair of niet, ook de Noord-Euro-
pese tabloids en bladen hebben de
afgelopen jaren dankbaar gepubli
ceerd over de schandalen rond het
Nederlandse koningshuis. Om te
concluderen dat Margarita, Mabel,
Maxima's vader en Bemhards gehei
me dochters koningin Beatrix niet
persoonlijk hebben geschaad.
Spanje
Het Nederlandse koningshuis krijgt
in Spanje net zo veel, of net zo wei
nig aandacht als de andere Europese
vorstenhuizen. Als er nieuws is, zo
als het overlijden van Juliana en
Bernhard, of de geboorte van Ama
lia, wordt het in de serieuze pers ge
meld. In de 'prensa de corazon' gaat
die belangstellling wat verder, maar
haalt het lang niet bij de media-aan
dacht die bijvoorbeeld het Britse ko
ningshuis opeist. De handel en wan
del van Charles, de dood van Diana
en de betwiste entree van Camilla in
het domein van Elizabeth lenen zich
natuurlijk ook veel beter voor smul-
verhalen. Sinds Maxima toetrad tot
de Oranje's is de score in de Spaanse
bladen aanzienlijk gestegen. Terwijl
veel Spanjaarden denken dat Juliana
nog steeds regeert, weten ze wél heel
goed wie Maxima is. Ze wordt om
schreven als de sympathieke hard
werkende vrouw. Haar Argentijnse
afkomst en het verleden van haar va
der doen aan dat imago geen af
breuk. Interessant voor de Spanjaar
den is natuurlijk dat Guillermo en
Maxima elkaar hebben leren kennen
op een feestje in Andalusië. Vaak
wordt gezegd dat er sprake is van
bijzondere vriendschapsbanden tus
sen de Borbon's en de Oranje's. Het
schijnt dat Beatrix en Juan Carlos re
gelmatig informeel contact hebben.
De jongere generatie heeft die be
hoefte veel minder. Ook de komst
van de Spaans sprekende Maxima
heeft daar geen verandering in ge
bracht.
Verenigde Staten
In de VS heb je geen royalty-wat
chers. Amerikanen hebben in princi
pe niets op met monarchieën, be
halve dan dat ze net als de rest van
de wereld gefascineerd zijn door het
Britse koningshuis, en ieder meisje
wil natuurlijk een prinsesje zijn.
Boeken en films als de Princess Di
aries - over een Amerikaans meisje
dat kroonprinses van een of ander
obscuur Europees land blijkt te zijn -
vinden gretig aftrek. Het Nederland
se koningshuis figureert niet in de
Amerikaanse roddelbladen zoals
People of US Weekly. Die bladen
staan vol over de Amerikaanse royal
ty, de sterren van het witte doek en
de tv. We weten in de VS alles over
de kinderen van actrice Julia Roberts
en de huwelijksperikelen van zange
res Jessica Simpson, want daar raken
ze niet over uitgepraat. Monarchen
zijn verouderde Europese overblijf
selen uit vroeger tijden en derhalve
niet interessant, maar de naam van
Beatrix duikt desondanks op in de
serieuzere media in de VS. Ze komt
voor in de necrologieën van haar
overleden familieleden, in nieuws
over de Nederlandse coalitievorming
en staatsbezoeken. Weten Amerika
nen wie zij is? Toen de koningin in
1995 voor de opening van de Ver
meer tentoonstelling in Washington
was en op de thee ging bij de Clin
tons werd ze door de meest serieuze
commentator van de meest serieuze
krant van de VS - de Washington
Post - neergezet als „koningin Bea
trix van Denemarken".
