Reconstructie van een historisch oproer
Pavarotti's zwanenzang vol valse noten
afwezigheid van een vader
De
Halfslachtig debuut van Chiara Tissen
sntjer,
en de broeders van de haat
ein, 9,95
n Brown,
tinei code
i-Sijthoff, 19,95
laldur Indridason,
igs kinderen
ma. €3,95
illa 5. Haasse,
in der verbeelding
ioff/Volkskrant, 10,00
i Brown,
lini mysterie
•Sijthoff, 19,95
:ci French,
als ik val
19.95
:r Robinson,
t
jna, 3,95
nald Giphart,
15,00
iphen King,
tere Toren VII
€24,95
ins Kellendonk,
lichaam
ioff/Volkskrant, 10,00
fNB/De Bestseller 60
>oit thrillers voor een bodemprijs op de markt,
de eerste, de beste schrijvers: de IJslander
in werd al eens gekozen tot beste
ivische thrillerauteur. Het in 1997 verschenen
\skinderen wordt nu voor het eerst in het
Is vertaald. Stille blik van de in Canada
Engelsman Peter Robinson stamt uit 1987.
eerste boek van zijn hand met inspecteur
iks in de hoofdrol. Echt nieuw: Stephen Kings
a'deel in de Donkere Torenreeks en in de serie
dijndse literaire klassiekers: Frans Kellendonks
lichaam.
biografie recensie
Gerard van Putten
'Pavarotti. Het turbulente leven van een
virtuoos tenor' door Herbert Breslin en Anne
Midgette. Uitgeverij Tirion. Prijs: 19,95.
Bij na-zeventiger Luciano Pavarotti
hangt als bewierookte tenor nog
eenmaal de globetrotter uit. Zijn af-
scheidstournee langs 40 steden
bracht hem op 16 april in Ahoy' Rot
terdam. Op het podium zat een me
gaster op zijn retour; het door over
gewicht versleten fysiek stond geen
vocale staande receptie toe tijdens
de Night to remember. Maar terecht
klonk vorige week zaterdag applaus
op voor de dikzak, van wie in diens
hoogtijdagen werd verondersteld dat
hij beschikte over door God gekuste
stembanden.
Het is waar dat Pavarotti te lang is
doorgegaan met zingen. Deson
danks getuigt het van weinig respect
hem na een glanzende carrière van
dik veertig jaar een flinke schop na
te geven. Niet eens tussen de regels
door bezondigt Herbert Breslin zich
daar wel aan in het boek Pavarotti,
het turbulente leven van een virtuoos
tenor, vorig jaar in de VS verschenen
onder de titel The King and I.
Welgeteld 36 jaar gaf Breslin zich uit
voor de manager, vriend en hersens
van de vroegere mister High C. Pa
varotti's vroegere regelneef wist mu-
ziekcritica Anne Midgette van The
New York Times zo ver te krijgen om
in teamverband de zanger te kijk te
zetten als een altijd in het groot den
kend groot kind, dat zich soms ge
draagt als een vrijgevige vriend,
maar niet zelden ook als een onuit
staanbare potentaat. Breslin slaat in
zijn onthullingdrift af en toe door
naar spugen in de ruif waaruit zo
lang is gegeten.
Als aankomende operatenor was Pa
varotti geen moeite teveel, volgens
Breslin en diens veredelde notuliste.
Hij gaf concerten waar het kon en
repeteerde wanneer het moest. Om
lires of dollars maalde hij amper.
Gaandeweg begon hij zich in de per
ceptie van Herbert Breslin te gedra
gen als een geldwolf en een onver
beterlijke betweter. Als een ongedis
ciplineerde luiaard die wel de noten
van aria's kende, maar liever niet de
moeite nam zich serieus de partitu
ren eigen te maken.
Pavarotti zong O sole mio ontelbare
malen, maar Breslin bezweert dat de
zanger nog altijd moet spieken om
de woorden feilloos uit zijn strot te
krijgen. Niet voor niets houdt hij die
eeuwige witte zakdoek in zijn knuist.
Het begon in de jaren zeventig met
een recital in Kansas City, waaraan
hij snipverkouden begon. Nader
hand deed de zakdoek onder meer
ook dienst als opbergplaats voor
keeltabletten en spiekbriefjes.
Ach, een mens heeft recht op z'n ei
genaardigheden. Zo ook een lyrische
tenor, die als ieder andere gast ook
zijn lijfarts een bord pasta voorscho
telt, vooraleer die het buikige lijf
mag onderzoeken. The King and I
oftewel Pavarotti heet de 'ultieme
biografie over de grootste operaster
van de afgelopen eeuw' te zijn. Al
thans, zo valt te lezen op de achter
flap. Maar het heeft er de schijn van
dat Breslin zich voor alles over Pava
rotti's brede rug wil profileren als
een van 's werelds beste impresa
rio's.
Breslin mag een nareist zijn, Pava
rotti heeft wel degelijk profijt gehad
van 's mans verdiensten. Breslin was
zo slim de bel canto-tenor niet ex
clusief in het operacircuit te laten
ronddraaien met z'n begrensde ho
noraria. Breslin praatte Pavarotti
binnen in prominente Amerikaanse
tv-programma's als de Ed Sullivan
Show en liet hem talloze recitals zin
gen. Het voordeel daarvan was dat
daarvoor ongeremde financiële ei
sen konden worden gesteld.
Waar de fijnproevers onder de ope
rakenners Domingo een completere
operazanger vonden, kreeg Pavarotti
de massa uit de stoelen voor de ene
na de andere staande ovatie. Het
grote geld viel Placido Domingo pas
toe, nadat hij in navolging van Pava
rotti had besloten het door hem eer
der geminachte recital als inkom
stenbron aan te boren. Toen de riva
liteit tussen beide heren op z'n
hoogtepunt was, jammerde de altijd
hard werkende Domingo geregeld
dat hij de eer verdiende die Pavarotti
kreeg. Luciano op zijn beurt liet zich
ontvallen dat Domingo mocht willen
dat hij zijn stem had.
Maar in de wereld van de opera geen
vete zo erg dat die niet kan worden
bijgelegd. Vele jaren ruziede Pava
rotti met de Italiaanse sopraan Re-
nata Scotto. Maar ze zong in 2001
wel uit volle borst op het jubileum
concert waar feestelijk werd her
dacht dat de wispelturige tenor 40
jaar in het vak zat.
Operaliefhebbers met een ietwat
voyeuristische inslag zullen van
sommige passages in dit boek onge
twijfeld net zo smullen als de tenor
uit Modena pleegt te doen van pas
ta's, Lambrusco, vrouwen en geld.
Het wemelt van de valse tonen. Zo
dist Breslin het verhaal op over de
Zweedse sopraan Birgit Nilsson, die
op een avond werd aangetroffen
achter de coulissen van de Metropo
litan Opera in New York. Op de
vraag wat zij daar deed, antwoordde
Nilsson een tikje vilein: ,,lk sta te
luisteren naar Madame Aballé." Par
don? „Naar Madame Aballé, ze is
haar C kwijt."
En zo klapt Breslin ook uit de school
over secretaresses en een jonge so^
praan die Pavarotti letterlijk lippen
diensten hebben bewezen. Bijgelo
vig was hij ook. Aan bepaalde ope
ra's Forza en La Juiveheeft de zan
ger zich nooit gewaagd. Van het Ita
liaanse ongeluksgetal 17 moet hij
niks hebben. En er moet eerst een
kromme spijker op het toneel wor
den gevonden, wil Pavarotti gaan
zingen.
Na ruim drie decennia huwelijk met
Adua Veroni legde Pavarotti het aan
met de ruim dertig jaar jongere Ni-
coletta Mantovani. Er kwam nog een
scheiding: Breslin en Pavarotti be
sloten na 36 jaar samenwerking
'zonder contract' uiteen te gaan. De
tenor, die steeds hogere eisen („Ik
ben een eenvoudig man en vraag
maar twee dingen: een privé-auto en
een privé-vliegtuig") begon te stel
len. wendde zich tot Tibor Rudas,
een zeer gewiekste impresario. Deze
Hongaar werd diverse malen afge
poeierd, maar uiteindelijk hield hij
de zingende grootverdiener enkele
miljoenencontracten voor.
En zo was diezelfde Rudas ook de
grote promotor van de Drie Teno
ren, in 1990 tijdens het WK-voetbal
te Rome overigens bijeen gebracht
door Mario Dradi, de Italiaanse
agent van José Carreras. „Het verko
pen van een artiest is hetzelfde als
het verkopen van een stuk zeep",
schrijft Breslin. „Niet meer en niet
minder." Een dergelijke uitspraak
verklaart veel, zo niet alles. Nu Pava
rotti bijna is uitgezongen, probeert
Breslin nog een keer aan hem te ver
dienen. Chique is anders.
ZATERDAG
23 APRIL
2005
Eén keer kan er een lachje af. Dat is
als kraker Theo van der Giessen voor
zich ziet, hoe het zou zijn om tijdens
de inhuldiging van koningin Beatrix
de Nieuwe Kerk binnen te stappen en
te zeggen: „Heren, dames, de show is
over, wij nemen het over, jullie kun
nen rustig vertrekken. Er zijn nog pof
fertjes op de Dam." Voor de rest is de
spannende reconstructie van 'Het kro
ningsoproer', over de inhuldiging van
30 april 1980 vooral een grimmig ver-
n slag van wat volgens het kabinet een
f feestdag had moeten worden en wat
uitliep op een urendurende veldslag
tussen politie en krakers met hun dui-
P zendkoppige gevolg.
Ie
n
0 non-fictie recensie
j Rob Soetenhorst
1 'Het kroningsoproer. 30 april 1980-
Reconstructie van een historisch kruispunt'.
Uitgeverij De Arbeiderspers. Prijs: €16,95
In de media van toen is uitvoerig
verslag gedaan, van radio-Stad die
gastvrijheid had verkregen bij de
VARA, tot De Telegraaf en Vrij Ne
derland. Maar filosoof en socioloog
Eric Duivenvoorden, zelf oud-kra
ker, kreeg toegang tot de politiear
chieven, inclusief geluidsbanden en
reconstrueerde als het ware van bin
le Eenheid treedt op bij de Blauwburg.
0: ANP
Waterkanon op het Rokin. Archieffoto: ANP
nen uit wat er die dag werkelijk is ge
beurd.
Iedereen had kunnen weten dat de
inhuldiging in Amsterdam een grim
mige confrontatie zou worden, een
krachtmeting tussen krakers en de
politie, die voor de gelegenheid was
versterkt met landelijke ME-pelotons
en marechaussee. Maar de precieze
voorbereiding van die twee kampen
had zich aan het oog van nieuwsgie
rige waarnemers onttrokken. Geweld
viel te verwachten sinds een paar
maanden eerder het leger de ME
had moeten bijstaan bij de ontrui
ming van een krakersbolwerk aan de
Vondelstraat in Amsterdam.
Het verhaal van dat massale oproer
op die dag cirkelt rond de bange
vraag, die toen ook in de wereld van
de media sterk is gevoeld: slagen de
krakers erin door te dringen tot in de
Nieuwe Kerk waar de inhuldiging
plaats vond? Beklemmend wordt be
schreven hoe de politie zich had
voorbereid om dat te verhinderen.
Maar minstens zo beklemmend is de
reconstructie van de verwarring in
de operatie van de politie. Bevelen
komen niet aan, worden genegeerd
of slordig geformuleerd door dege
nen die toevallig aan de telefoon zit
ten.
Bovendien waren de krakers dankzij
zorgvuldige voorbereiding erin ge
slaagd om de politieradio, waarvan
overigens de frequentie lang niet al
tijd vaststond, behoorlijk te storen.
De politie slaagde er niet in de stoor
zender op te sporen dankzij het ge
haaide systeem van storen. Een
technologisch hoogstandje, waar de
autoriteiten het antwoord op schul
dig bleven.
Bereden brigades werden opgeroe
pen om de ME bij te staan die zich
terug moest trekken bij de Blauw
brug, waar de krakers het centrum in
wilden. Brigadier Jimmy Nijman
werd van zijn paard geworpen en
van zijn wapenstok en helm be
roofd. Krakers kwamen dreigend op
hem af, maar hij werd door anderen
beschermd, op zijn paard geholpen
en kreeg wapenstok en helm terug.
Zwaaiend nam hij afscheid van de
krakers om hen vervolgens weer
welgemoed op te jagen. Vooral 's
avonds, als de inhuldiging al lang is
afgelopen, slaat de marechaussee
met insluitoperaties en arrestaties
hard toe. Pas om 1 uur 's nachts be
sluit de politieleiding de operatie te
Een rookbommenwerper wordt afgevoerd. Archieffoto: GPD
beëindigen, omdat de charges alleen
maar steeds nieuwe opgeschoten
publiek aantrekken, naast krakers nu
ook bijvoorbeeld de F-side van Ajax.
Er zijn dan aan de kant van de poli
tie ruim honderd gewonden geval
len, onder demonstranten ruim het
dubbele aantal. Een moment is
overwogen om een salvo af te vuren
over de hoofden, maar burgemees
ter Polak weigert daarvoor toestem
ming te geven. In de weken daarna
wordt de politie overstelpt met me
deleven, iets waaraan men sinds de
jaren '60 niet gewend was. De kra
kers hebben de slag om de publieks-
gunst verloren, temeer omdat de uit
zending van radio-Stad over het kro
ningsoproer veel weerstand heeft
opgeroepen, door zich enthousiast
achter de krakers op te stellen.
Het kroningsoproer bevat een bij
zonder heldere reconstructie van
een fors oproer. Duivenvoorden
heeft bovendien gekozen voor een
chronologische opzet, wat bijdraagt
aan de spanning van zijn verhaal.
Enkele kaarten die overzicht bieden
van het 'gevechtsterrein' komen
voor de lezer zeer van pas.
Het enige bezwaar is wellicht dat de
schrijver enkele malen de termen
'links' en 'rechts' hanteert voor de
gedrukte media, zonder dat die te
genstelling in die tijd steeds evident
was: vaak liepen sym- en antipathie
voor de kraakbeweging dwars door
redacties heen. Dat neemt niet weg
dat voor Het kroningsoproer geldt
wat Geert Mak schreef over de ge
schiedenis van de kraakbeweging
van dezelfde schrijver, namelijk dat
het staat als een huis.
Stenengooiers op het Waterlooplein. Archieffoto: ANP
van karakter is, waar je als lezer tamelijk onbewogen on
der blijft. Achtentwintig is radio-documentairemaakster
Nana en op een cruciaal punt in haar leven. Haar stu
dentenkamer verruilt ze voor samenwonen met vriend
Werner, haar werk krijgt een extra impuls doordat ze
wordt gevraagd ook interviews voor de radio te gaan ma
ken en ze wil nu eindelijk wel eens echt haar vader leren
kennen. Deze Antoine Jacobs, een redelijk befaamd
Vlaams auteur, verbrak in 1973 elk contact met Nana's
moeder toen die op haar vierentwintigste zwanger van
hem bleek te zijn. Op briefjes van de veertienjarige Nana
reageert hij niet. Ook Nana's moeder wil niets zeggen, er
is altijd over die vader gezwegen.
De afwezigheid van haar vader traumatiseert Nana ern
stig. Zoals het meisje Moïra, over wie zij een documen
taire maakt, zich als persoon niet gekend voelt door haar
omgeving - voor iedereen is zij altijd en overal die fan
tastische schoonspringster - zo voelt ook Nana zich.
Haar zoektocht naar haar vader voert haar langs een
paar pseudo-vaders met wie ze hartstochtelijk en wild
vrijt, maar ze weet dat ze maar één ding wil: gekend en
gezien worden door haar vader 'zodat ze bestond voor
hem, zodat ze hem aan zich kon binden'.
Het bizarre en ook wel ongeloofwaardige van die zoek
tocht naar bevestiging is dat die Nana voert naar kunst
schilder Hugo die niet alleen een prachtig portret van
haar maakt maar die haar ook kan aankijken met een
blik waarin ze zou 'kunnen uitrusten of thuiskomen'. En
laat nou die Hugo, met wie opnieuw heftig wordt ge
vreeën, dezelfde vader hebben als Nana! Via de zoon,
Nana's halfbroer dus, tot de vader. Maar uitgesproken,
geopenbaard wordt er niets - niet met Hugo, niet met
Werner, laat staan met haar moeder. Wel moet Nana in
de laatste zinnen van het boek denken aan de laatste
wonderschone sprong van Moïra (in de naam zit de be
tekenis) waarmee ze uit het leven verdween.
Een onbevredigend en ongeloofwaardig open einde. Dat
Chiara Tissen schrijven kan, laat ze zien in haar dialogen
en in haar typeringen waarbij ze een gelukkige keuze
voor details heeft. Haar plot vind ik veel minder ge
slaagd: wie gezien wil worden, zal zichzelf ook moeten
laten zien en daar is Tissens hoofdpersoon niet toe in
staat. Dat onvermogen laat niet alleen Nana verweesd
achter.
roman recensie
Wim Vogel
'De valduik' door Chiara Tissen Uitgeverij Van Oorschot. Prijs: €15,00.
Van de honderden manuscripten die een literaire uit
geverij elk jaar worden toegezonden, brengen hooguit
twee het tot een publicatie. Elk debuut is op zich dus
al een prestatie en hoe teleurstellend moet voor de
meeste debutanten daarom de stilte daarna zijn.
Geen recensies, geen interviews, geen reacties: be
staat het boek eigenlijk wel?
De valduik, het debuut van Chiara Tissen (1964), be
staat! De auteur schrijft goede dialogen, observeert
en typeert personages scherp en slaagt erin de hefti
ge emoties van haar labiele hoofdpersoon geloof
waardig te analyseren. Daar staat tegenover dat de
wereld van haar personages gesloten en klein blijft
waardoor wat verteld wordt toch vooral particulier
Pavarotti bij zijn afscheidsoptreden in Ahoy'. Foto: ANP/Robert Vos
