KUNST CULTUUR
Schiele spaarde
zichzelf niet
Pauline Terreehorst nieuwe directeur Centraal Museum
Vier rasartiesten spelen
uit het diepst van hun ziel
R7
S.
al in een echte Hastens
voor maar 14 cent
per nacht!
T
Hastens 7^
PvdA vraagt
opheldering
over Muziekhuis
-
Voorbestemd tot het schrijverschap
donderdag 7 april 2005
"1
M
7
n
ei
d
,n.
'Gene Blevins
«'Ge
lai
nssen
EN 3*
e Nederlandse ac-
anssen heeft een
kend voor een rol
[-Men'-film, on-
dat haar persona-
J[le X-Men-film on-
r einde was geko-
[]gh Jackman is
lijn als Wolverine
y, Patrick Stewart
riien zijn eveneens
aijartij in 'X-Men 3.
ïeinei heeft de pre-
(oht krijgt
heater
ebe inwoners van
Pnnen over een
een nieuw thea-
van burgemees-
Iers heeft daar
in euro beschik-
lordrecht heeft
lentale schouw-
Dit barokke ge
niet meer aan de
iisen die voor
door Anka van Voorthuijsen
utrecht - Pauline Terreehorst is giste
ren benoemd als nieuwe directeur
van het Centraal Museum in Utrecht.
Zij wordt de opvolgster van Sjarel Ex,
die naar het Rotterdamse Boijmans
van Beuningen trok. Met deze benoe
ming is een eind gekomen aan een
langdurige sollicitatieprocedure, die
bijna een jaar heeft geduurd.
De 52-jarige Terreehorst is vooral be
kend als kunst- en vooral modejour
nalist. Ze heeft tal van publicaties op
haar naam staan op het gebied van li
festyle, film, fotografie, videokunst,
mode en architectuur. Managemen-
tervaring deed ze op als hoofdredac
teur van het filmtijdschrift Skrien, als
oprichter van filmdistributiemaat
schappij Cinemien en als zelfstandig
adviseur voor projecten in de wo
ning- en stedenbouw.
Het laatste jaar heeft de Utrechtse
wethouder van cultuur Toon Gispen
gesprekken gevoerd met tal van solli
citanten. Zonder resultaat, want de
eerste voorkeur van de wethouder,
Saskia Bos van De Appel in Amster
dam, haakte af toen bleek dat het
museum krap bij kas zit. Gispen
moest hierna een nieuwe sollicitatie
ronde uitschrijven, met Terreehorst
als verrassende nieuwe directeur.
Onlangs bleek uit een rapport dat het
museum kampt met een eenmalig te
kort van 1,3 miljoen euro. Terree
horst heeft niet geëist dat het tekort
voor haar aantreden weggewerkt
moet zijn. „De gemeente laat het mu
seum niet vallen, daarvan ben ik
overtuigd. We komen er wel uit."
Op dit moment omschrijft ze haar
nieuwe werkplek als een 'bijzonder
museum, juist omdat er zoveel moge
lijk is en er onorthodoxe dingen ge
beuren'. „Ik ben net zo complex en
gevarieerd als het museum", zegt ze.
„Misschien passen we wel goed bij
elkaar."
Terreehorst beschouwt het als een
belangrijke taak om 'verbindingen te
gaan leggen'. „Met meer disciplines,
en met meer bevolkingsgroepen.
Utrecht is de grootste studentenstad,
mijn eigen dochter studeert hier. Er
moeten meer mogelijkheden zijn om
de kunst en de wetenschap op elkaar
te aanlaten sluiten." Ook wil ze de
aandacht voor 'beeldcultuur' uitbrei
den. „Niet alleen fotografie, maar ook
videokunst, internet, gaming, alles
wat er op dat gebied aan de orde is.
Daarvoor moet een museum van de
21ste eeuw toch serieus plaats inrui
men."
Expositie in Van Gogh Museum
;n.
ai
i Johnny
^gasten
'1EDe acteurs Tygo
,bert Jan Weeber
5 Mol vertolken
3 de verfilming
^tilandgasten van
®rnne van der Meer.
I zijn weggelegd
"jjVestein, Caro
Spijkers en Cari-
ie regie ligt in han-
nTraïdia, die eer
verantwoorde
de bioscoophit De
J Eilandgasten is
01 van de succes-
De Eiland-
«ring
/\en
fean Leering, oud-
inihet Van Abbemu-
r riapril op 71-jarige
lijiden. Leering was
1 \1973 directeur van
ie| Daarna werd hij
directeur van het
trim in Amsterdam,
i eigens een woord-
(iet museum, van
geweest voor
Hij organiseerde
Hellingen van on-
i&obert Indiana,
Christo en Andy
'sfichtte hij over-
imstellingen in van
aiTheo van Does-
Bovendien
g belangrijke wer-
ia<
od
door Francoise Ledeboer
Amsterdam - Het werk van Egon
Schiele (1890-1918) nodigt uit tot
psychologiseren over thema's
die elk mens in zijn leven op zijn
bord krijgt: de zoektocht naar
een eigen identiteit, bevrediging
van seksuele lust en confrontatie
met sterfelijkheid. Op een expo
sitie over de Oostenrijkse expres
sionist in het Van Gogh Museum
kan niemand zich daaraan ont
trekken: wie emotioneel indut
wordt meteen weer bij de les ge
haald door performances van
Marina Abramovic en dans van
Krisztina de Chatel.
Volgens directeur John Leigh -
ton betekent de samenwerking
van zijn museum met Abramo
vic en De Chatel een verrijking
omdat zo het indringende,
emotionele en provocatieve ka
rakter van Schieles kunst wordt
benadrukt: „Daarmee wordt
zijn werk weer teruggebracht
tot de essentie." Maar klopt het
wel dat beschouwers van zijn
naakten, portretten, landschap
pen en allegorieën zonder deze
extra prikkels van dans en per
formance niet meer zien dat
Schiele - in de typering van
Leighton - 'onder de huid wilde
kruipen van zijn personages en
de beschouwer verontrusten
om zo door te dringen tot de
kern van het leven, liefde en
dood'?
Abramovic en De Chatel onder
zoeken al jaren de betekenis
van het lichaam in interactie
met de geest en dat ze tot de
top van hun vak horen, bewij
zen ze nu ook in het Van Gogh
Museum. Maar goede wijn be
hoeft geen krans en deze expo
sitie overdondert ook zonder
hun inbreng met gemak.
De expositie is het eerste over
zicht van Schiele in ons land en
kwam tot stand door genereuze
bruiklenen van rond de negen
tig werken op papier uit het Al-
bertina, het Weense museum
dat meer dan 180 van zijn teke
ningen en aquarellen bezit.
Erich Lederer met rode kraag (1913). Aquarel en potlood op papier van
Egon Schiele. Publiciteitsfoto: GPD
Andreas Kuck en Swantje Schauble in een dansbijdrage van Krisztina
de Chatel. Foto: GPD/Femke Reijerman
Aangevuld met schilderijen uit
verschillende musea kan de
ontwikkeling van Schiele stap
voor stap worden gevolgd.
De kunstenaar werd op 12 juni
1890 in de provinciestad Tulln
aan de Donau geboren. Daar
was zijn vader chef van het
plaatselijke spoorwegstation.
De deugdzaamheid van Adolf
Schiele was schijn: hij had al sy
filis opgelopen toen hij met
Egons moeder trouwde. Jane
Kallir vertelt in haar uitvoerige
levensbeschrijving in de catalo
gus dat de ziekte zich pas in
1902 in het laatste terminale
stadium openbaarde. Adolf
werd labiel en irrationeel en
kreeg last van hallucinaties en
driftbuien. Hij stierf in 1904,
toen Egon pas veertien was.
Volgens Kallir heeft de dood
van zijn vader Schieles hele
adolescentie beïnvloed en hem
zijn obsessie met sterfelijkheid
bezorgd.
Tegen de zin van zijn oom en
voogd deed Egon al in 1906 toe
latingsexamen op de Akademie
der Bildende Künste in Wenen.
Bij zijn bliksemsnelle ontwikke
ling liet hij zich aanvankelijk
vooral inspireren door Gustav
Klimt, de leider van de Wiener
Sezession, de groep die zich
verzette tegen de moraliserende
werken van de vorige generatie.
Maar algauw ging hij zijn eigen
weg en ontwikkelde hij zich tot
een van de meest toonaange
vende Oostenrijkse expressio
nisten. Gelijktijdig ontstaan
met, maar onafhankelijk van de
gelijknamige Duitse stroming,
was de Oostenrijkse variant
sterk schatplichtig aan het sym
bolisme en de stijlkenmerken
van de Jugendstil. Vanuit de be
hoefte psychologische inzich
ten over te brengen behielden
ze wel altijd een relatie met de
werkelijkheid.
Toen Schiele in 1910 zijn eerste
baanbrekende expressionisti
sche werken maakte, was hij
nog maar net twintig. Kallir
wijst er niet voor niets op dat
Schiele op uitzonderlijk vroege
leeftijd tot artistieke wasdom
kwam, maar dat zijn emotione
le ontwikkeling daarbij achter
bleef. De emotionele inhaalslag
maakte Schiele met werk waar
in hij volgens de observatie van
Kallir 'de angsten en obsessies
onderzocht die volwassenen
geneigd zijn te onderdrukken of
sublimeren'.
De vele werken waarmee hij
thema's als erotiek, seksualiteit
en dood uitspitte, getuigen ook
op deze expositie van zijn ob
sessieve zoektocht naar de wor
tels van zijn eigen identiteit en
seksualiteit. Schiele was vaak
zijn belangrijkste onderwerp,
maar hij spaarde zich dan aller
minst. Dat maakt de serie zelf
portretten waarin hij zichzelf
identiteiten als de verwijfde, de
elegante, de fat, de mooie, de
(advertentie)
voor natuurlijke topkwaliteit. Boxsprings die hun comfort en rustgevende
di»n danken aan de handmatige verwerking van wol. katoen, linnen en
(JEn dan te bedenken dat u al voor 14 cent per nacht" van dit ultieme
agkunt genieten
Een echte Hastens. Voor iedereen bereikbaar.
or^
is Cnalon 90*210 m.
Hastens Store Den Haag
Plaats 24 - Den Haag tel. 070 3631600
hfHastens Store Noordwijk aan Zee
1 Straat 12 - Noordwijk aan Zee - tel. 071 3614120
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert Daniel Kwartet: Benzion
Shamir (ie viool), Misha Furman (2e
viool), Itamar Shimon (altviool) en
Joanna Pachuka (cello). Gehoord: 5/4,
Kasteel Keukenhof, Lisse.
Wat een buitenkans om in het
sfeervolle Koetshuis van kas
teel Keukenhof een van onze
fraaiste strijkkwartetten te ont
moeten. Het Daniel Kwartet,
onder andere bekend gewor
den door de jaarlijkse Daniel
Muziekdagen in Zeist, bestaat
op het ogenblik uit drie 'oude'
rotten in het vak en een jonge
Poolse celliste, Joanna Pachu
ka, die ruim twee jaar aan dit
gezelschap verbonden is. Al
zou dat vóór de pauze nog
enigszins te horen zijn door
haar iets terughoudende spel,
in Dvoróks Strijkkwartet in F is
dat laatste beetje reserve opge
lost. Dit viertal speelt onuit
sprekelijk mooi, voelt zich
thuis in elk genre, speelt van
uit het diepst van hun ziel, en
bereikt zo het hart van de mu
ziek.
Drie strijkkwartetten van totaal
verschillende componisten
slaan alledrie in als een bom,
Shostakovitch' Kwartet nr 8
bijna letterlijk. Met dit kleine
thema, een triest gebogen rug
getje, begint de cello, versterkt
door de herhaling in de alt, de
tweede en ten slotte de eerste
viool. Dit stempel drukt
Shostakovitch in allerlei ver
schijningsvormen op en in de
compositie; eenzaam, triest,
uit elkaar getrokken, razend,
drammend, dwingend, ver
waaid, omgezet in oorlogser
varingen. 'Daniël' staat huive
ringwekkend midden in de
gloeiende oven, maar ver
brandt niet! Aan de drie strie
mende unisono streken, die
als mokerslagen bij herhaling
de verdrukte mens in oorlogs
tijd belasten, valt ook voor ons
niet te ontkomen. Ook niet aan
de verwarring en angst in het
vierstemmig radeloze lijnen
spel tussen de slagen. Het Da
niel Kwartet voert je mee, laat
je de verschrikkingen welhaast
aan den lijve ondervinden tot
in het weemoedige laatste
deel, waarin het uitgeklede
naakte thema ten grave wordt
gelegd. Het blijft lang stil voor
dat het applaus losbarst.
Zoveel wrangheid kan bij het
sterke Daniel Kwartet moeite
loos omslaan in het verbeel
den van feestvreugde, licht
voetigheid, getuige de beeld
schone uitvoering van Haydns
Strijkkwartet in Es, hieraan
voorafgaand. Met name de
eerste violist Benzion Shamir
strijkt diep in de snaren, ont
lokt de meest intense, meest
kleurrijke klank aan zijn in
strument, zet als primarius het
hele kwartet in brand, wat bij
de cello aanvankelijk nog wat
schroom oplevert. Het me-
nuetje swingt door het Koets
huis, vol humor en strijkgenot.
Pachuka is zoals gezegd hele
maal bijgedraaid in Dvoraks
(Amerikaanse) Strijkkwartet in
F, waarin de strijkers uitda
gend met elkaar communice
ren. De altviool zingt hier naar
hartelust en met de tweede
violist biedt hij meesterlijk te
genspel. Dvoraks rijke muzika
le verbeeldingskracht, gevoed
door Amerikaanse elementen,
maar meer nog door het
warmbloedig Tsjechische en
Slavische volksidioom dat hem
juist in Amerika nog nader aan
het hart ligt, komt in het
Koetshuis 'ontwapenend' tot
leven. Door vier rasartiesten
die uit een bron putten over
vloeiende van melk en honing.
Zwartharig, naakt meisje (1910). Potlood, aquarel van Egon Schiele.
Publiciteitsfoto: GPD
onzekere en de stoïcijnse aan
mat, tot visueel-psychologische
meesterstukjes. Dat geldt ook
voor veel portretten van ande
ren, waaronder op deze ten
toonstelling een paar bijzonde
re karakterschetsen van zijn
vrouw Edith.
De kunstenaar is tegenwoordig
het bekendst om zijn vrouwelij
ke naakten, maar imponeert op
deze expositie ook met genade
loze naakte zelfportretten. Hij
liet een aantal jaren oók min
derjarigen voor hem poseren,
onder wie zijn zuster Gerti. Dat
leidde in 1912 tot een gevange
nisstraf van 24 dagen, omdat
Schiele zich schuldig zou heb
ben gemaakt aan 'openbare
schennis van de eerbaarheid'.
Wie deze 'naakte' tekeningen
en aquarellen van minderjari
gen nu in het Van Gogh Muse
um ziet, kan zich dat niet goed
meer voorstellen.
Schiele maakte in de gevange
nis een aquarel van zichzelf
waarop hij ontredderd op zijn
brits ligt. „De kunstenaar hin
deren is een misdaad, het is
moord op ontkiemend leven!",
schreef hij eronder. Na zijn pro
ces tekende hij bijna nooit
meer kinderen. Maar hij be
schouwde zichzelf sindsdien
wel als een martelaar en vol
gens Kallir altijd al als een visio
nair wiens plicht het was de
'blinde' door de kunst te verlos
sen. Hij kreeg daarvoor maar
kort de tijd: een paar dagen na
de dood van zijn vrouw over
leed hij eind oktober 1918 op
28-jarige leeftijd aan de Spaan
se griep.
Egon Schiele in het Van Gogh
Museum (Paulus Potterstraat,
Amsterdam), t/m 19 juni, da
gelijks 10.00 tot 18.00 uur,
vrijdag 10.00 tot 22.00 uur.
leiden - Als de concertfunctie
van het Muziekhuis wordt ge
schrapt, dan moet Leiden de
gedupeerden een tijdje het
recht geven gratis of tegen gere
duceerd tarief concerten te ge
ven in De Waag. Of hen in staat
stellen andere ruimten te huren
en gebruiken. Dat zegt de
PvdA-fractie in de Leidse ge
meenteraad in een open brief
aan wethouder Ruud Hessing.
De wethouder liet onlangs de
gebruikers van het Muziekhuis
weten de concertfunctie van
het gebouw te willen schrap
pen. Dat zou het einde beteke
nen van de concerten van de
Leidse Vereniging van Popmu
zikanten en in concertzaal Q-
bus. Bovendien gaat de verhui
zing van Cultureel Centrum De
X naar het Muziekhuis niet
door. Ook die club houdt gere
geld concerten.
Het gebouw beschikt naar het
oordeel van de gemeente, eige
naar van het pand aan de Mid
delstegracht, niet over voldoen
de geluidsisolatie om overlast
voor omwonenden binnen de
perken te houden. Ook voldoet
het pand niet aan de brandvei
ligheidseisen. De kosten die
met het oplossen van die pro
blemen zijn gemoeid, schat hij
respectievelijk op 500.000 en
100.000 tot 150.000 euro.
De PvdA-fractie vraagt zich af
of die kosten voor de gemeente
te hoog zijn. Bovendien wil de
fractie weten in hoeverre de
door Hessing gedane suggestie
haalbaar is om het LVC te vra
gen een deel van de program
mering van het Muziekhuis in
te passen. De PvdA benadrukt
het belang van het Muziekhuis,
en stelt 'dat er voor jongeren in
Leiden veel te weinig mogelijk
heden zijn om in hun vrije tijd
activiteiten te ontplooien. De
fractie zou het betreuren als de
activiteiten in het Muziekhuis
ook niet meer mogelijk zijn. Dat
betekent een verschraling van
het aanbod voor jongeren'.
De problematiek rond' het Mu
ziekhuis staat dinsdag op de
agenda van de vergadering van
de commissie cultuur.
Prijs Nederlandse
ambassade Berlijn
Rotterdam - Het gebouw van
de Nederlandse ambassade in
Berlijn heeft de Mies van der
Rohe Award 2005 gewonnen.
Het opvallende gebouw is van
de hand van de Nederlandse
architect Rem Koolhaas. De
prijs, waaraan een bedrag van
50.000 euro verbonden is,
wordt op 11 april uitgereikt in
Barcelona.
IN MEMORIAM
i
Hij begint zijn carrière met het
schrijven van boekrecensies
voor 10 dollar per stuk en werd
voor velen de grootste joods-
Amerikaanse schrijver. Saul
Bellow, Nobelprijswinnaar en
winnaar van de Pulitzer Prize,
overleed dinsdag op 89-jarige
leeftijd, thuis in Brookline,
Massachusetts. Zijn vijfde
echtgenote Janis Freedman en
hun in 1999 geboren dochtertje
Naomi Rose zaten aan zijn
sterfbed.
Bellow werd in 1915 in Canada
geboren als Solomon Bellows,
zoon van Russisch-joodse im
migranten, maar groeide op in
Chicago, de stad die een grote
rol speelt in zijn werk. „Overal
om me heen zag ik rotzooi", zei
hij ooit over zijn vroege jeugd.
„Toen ik acht was, wist ik wat
ziekte en dood waren."
Zijn eerste roman, Dangling
Man, werd in 1944 gepubli
ceerd. Maar zijn schrijverscar
rière nam pas een vlucht met
The Adventures of Augie
March, waarin een jonge joodse
Amerikaan kiest voor een zwer
vend bestaand en voortdurend
in de problemen komt door zijn
verlangen nee te zeggen. Bellow
won er in 1954 de National
Book Award mee. Diezelfde
prijs kreeg hij ook voor Herzog
(1964) en Mr. S<tmmler's Planet
(1970). Voor rijn boek Hum
boldt's Gift, over een succesvol
le schrijver die zich niet kan
Foto: Reuters
Saul Bellow
1915-2005
staande houden in de onderwe
reld van Chicago, kreeg hij in
1976 de Pulitzer Prize. In dat
zelfde jaar werd hij onderschei
den met de Nobelprijs voor Li
teratuur.
Zijn moeder wilde dat haar
zoon talmoedgeleerd'e zou wor
den. Maar de jonge Bellow, die
al Hebreeuws kon lezen voor
hij naar de kleuterschool ging.
wist dat hij voorbestemd was
tot het schrijverschap.Al vanaf
mijn jongste jaren was ik ervan
overtuigd dat ik hier was om
bepaalde dingen te schrijven en
vanaf mijn dertiende heb ik me
daar dus op gericht". hij in
1997 in een interview.
De thema's dood en sterfelijk
heid rijn in veel van Bellows
boeken aanwezig, de auteur
was getekend door twee bijna-
doodervaringen. De eerste had
plaats toen de achtjarige Bellow
zes maanden in het ziekenhuis
lag met een infectie aan de
luchtwegen, in 1995 belandde
Bellow op de intensive care na
het eten van een giftige vis tij
dens een vakantie in het Cari-
bisch gebied.
Bellow was vijfmaal getrouwd
en laat vier kinderen na. „Ik
heb geleerd dat de seksuele re
volutie een bloedige affaire is,
zoals de meeste revoluties",
evalueerde hij in 1997. Saul Bel
low verwachtte niet anders dan
dat er biografieën over hem ge
schreven zouden worden, zei
rijn zoon Adam in de biografie
Bellow' van James Atlas. Bel
low werkte eraan mee, ondanks
rijn ziekelijke angst voor bio
grafen die hem levend ontleed
den. „Ik beschouw mijzelf als
een groeiende boom", zei hij,
„en ik ben niet rijp voor de
zaagmachine. Biografen rijn de
schaduw van de grafsteen.
Er waren volgens Bellow bij zijn
dood twee mogelijke scenario's:
vergetelheid of onsterfelijkheid.
„Mijn intuïtie zegt onsterfelijk
heid", zei Bellow. „Niet dat ik
dat kan onderbouwen, maar
het is net zo waarschijnlijk als
vergetelheid."
