Saaie kost, maar wel noodzaak
Grondwet schept
slechts mogelijkheden
Burger gaat gevolgen op den duur merken
Referendum over Europese Grondwet op 1 juni
ZATERDAG
2 APRIL
2005
Foto: GPD/Frank Jansen
het belangrijkste doel van de EU: Voorko
men dat we elkaar de hersens inslaan. „Het
oorspronkelijke doel van de EU is nog steeds
het voorkomen van oorlog door de Europese
landen bijeen te houden. Het tweede doel is
gericht op samenwerking en vrij verkeer. Het
derde uitgangspunt is het Handvest van
Grondrechten, dat in de grondwet is opge
nomen.
„Het in Nice vastgestelde handvest was een
afspraak en niet juridisch bindend. Dat ver
andert nu. Die grondrechten gaan overigens
alleen gelden voor de Europese instellingen
zelf en nationale besluiten die Unierecht uit
voeren. Als Nederland een EU-richtlijn in
een wet uitvoert, dan gelden die grondrech
ten, maar voor de puur nationale wetten en
regelingen niet."
Die grondrechten zijn volgens Tijn Kort-
mann nieuwe bepalingen, die de gewone
burgers snel zullen merken. „Ze treden met
een in werking als de grondwet in alle lan
den is aangenomen. Daar zijn bepalingen bij
die wij in onze Grondwet niet kennen."
„We krijgen een grondrecht op goed be
stuur. Er komt een artikel over dierenwel
zijn. Dat kennen wij nu niet. De menselijke
waardigheid is onaantastbaar. Dat kennen
we nu ook niet. Er komt een verbod op men
senhandel, het gezin geniet bescherming op
sociaal en juridisch vlak. De vrijheid van de
kunsten en het wetenschappelijk onderwijs
wordt geëerbiedigd. Allemaal bepalingen uit
het nieuwe verdrag, waarop inwoners van de
EU-landen zich voortaan kunnen beroe
pen."
discussie over de Europese Grondwet gaat heel veel mensen boven de pet. Zij richt zich op
bevoegdheden, besluitvormingsprocedures, democratische controle. Is er dan niets dat
Nederlanders aan den lijve zullen ondervinden, als die is aangenomen?
Voorzitter Tijn Kortmann van de referen
dumcommissie is er kort maar krachtig over:
Nee, meestal niet. „Het verdrag opent moge
lijkheden. Zoals voor meer harmonisatie van
nationale regels. Dat kan jaren duren, maar
op den duur zullen we dat merken."
Hij somt in hoog tempo enkele voorbeelden
op. De harmonisatie van het immigratiebe
leid of van het strafrecht, heeft ook voor de
nationale wetgeving gevolgen. „Neem bij
voorbeeld de regeling dat EU-landen eikaars
rechterlijke uitspraken erkennen en dat ver
oordeelden in hun eigen land de uitgespro
ken straf kunnen uitzitten," stelt hij.
Tijn Kortmann, hoogleraar staats- en be
stuursrecht aan de Nijmeegse universiteit, is
als voorzitter van de commissie voorzichtig
met zijn uitspraken. Hij wil in geen geval de
indruk wekken dat hij campagne voert. Zijn
commissie moet onpartijdig blijven, niet
voor of tegen zijn, alleen maar uitleggen.
„Wij enthousiasmeren in geen enkele rich
ting. Wij lichten alleen maar toe. Zo heeft de
commissie een website ingericht met infor
matie over het verdrag. Daarop staan ook
vragen en antwoorden waarbij aperte on
juistheden worden rechtgezet. Zo is het niet
juist dat de zogenoemde Europese Grond
wet in de plaats komt van de nationale
grondwetten. Wij houden onze eigen Grond
wet uit 1815."
De commissie moet ook het geld verdelen
dat ter ondersteuning van de campagnes
van andere organisaties door het kabinet be
schikbaar is gesteld. Dat budget is een mil
joen euro groot. Dat blijkt volstrekt onvol
doende te zijn. Ruim driehonderd organisa
ties en individuen - de meeste politieke par
tijen, maatschappelijke organisaties en par
ticulieren - hebben aanvragen ingediend die
bij elkaar meer dan zeven miljoen euro kos
ten.
„Die lijst is lang en de commissie zal keuzes
moeten maken", zegt hij. „We zijn niet inge
steld om iemand over een streep te trekken."
Een belangrijke taak is een samenvatting te
maken van de Europese Grondwet zodat de
kiezers begrijpen waar het over gaat. „Dat is
niet eenvoudig, want het is een juridische
tekst die de commissie zo moet samenvatten
dat het ook voor niet-juridisch geschoolden
voldoende begrijpelijk wordt. Eind volgende
maand moet die samenvatting huis-aan-
huis worden bezorgd."
Over de campagnes laat Kortmann zich niet
uit. „Ik heb ook geen idee over de opkomst
bij het referendum. Dat heeft niemand." Dat
het kabinet 1,5 miljoen euro heeft uitgetrok
ken voor een campagne om mensen over te
halen voor te stemmen, verrast Kortmann
niet. „De regering heeft het Verdrag gete
kend. Dan ben je per definitie voor."
Kortmann onderscheidt drie uitgangspunten
bij de grondwet. De eerste is vasthouden aan
ringsleiders stemden vorig jaar juni in met
de Europese Grondwet. In januari gaf het
opees Parlement het groene licht. Nu is de
san de lidstaten. Een hele rij landen vraagt
ironers in een referendum om hun mening.
Ierland gebeurt dat op i juni. Het ging met
deze grondwet net als met andere EU-
iderwerpen. Er was heel veel papier nodig,
ilange debatten van politici en uiteindelijk
ïsseert het de meeste burgers maar matig.
dóór Gijs Korevaar
Even ter vergelijking: de Nederlandse
Grondwet is te vangen in een boekje
met 77 bladzijden. En dat is dan in
clusief de toelichting. Europa heeft voor
haar Grondwet 349 A4'tjes nodig in 448 arti
kelen en zes delen. De Nederlandse versie is,
nog maar mondjesmaat in boekvorm ver
krijgbaar, maar via Internet is de tekst wel te
krijgen.
De provider waarschuwt belangstellenden
dan ook voordat op de printknop wordt ge
drukt: „Er komen 175 (dubbelzijdig) dan wel
349 pagina's uit de printer rollen." Het pro
bleem van de ondoorzichtigheid en omvang
is bij de beleidsmakers in Den Haag bekend.
De speciaal in het leven geroepen commis
sie die het kabinet terzijde staat bij de orga
nisatie van het referendum, moet ook een
samenvatting afleveren waarin de voor- en
nadelen voor de Nederlandse samenleving
worden opgesomd. Verder heeft het bureau
van de Europese Commissie in Nederland
een folder gemaakt om kort en duidelijk uit
te. leggen waar die grondwet nu eigenlijk
over gaat.
Over die papierbrij moeten de Nederlanders
op 1 juni ja of nee zeggen in het eerste en
voorlopig enige landelijke referendum.
Spanje is al voorgegaan: daar heeft bij een
licht teleurstellende opkomst een ruime
meerderheid met de grondwet ingestemd.
Dat gebeurde na een campagne van maan
den, waarmee ongeveer twintig miljoen euro
was gemoeid. Hoogtepunten daarin waren
ongetwijfeld de tv-spots van Johan Cruijff en
Zinedine Zidane die een artikel voorlazen.
Nederland gaat een korte campagne tege
moet. Het kabinet heeft er een miljoen euro
voor gereserveerd. Vier ton is voor de voor
standers, vier ton voor de tegenstanders en
twee ton voor de neutralen. Het Europees
Parlement heeft een oorlogskas van 190.000
euro. Meer geld is er niet. Maar een gezicht
voor de campagne hoeft niet duur te zijn, als
de BN'er maar gratis - of tegen een onkos
tenvergoeding - wil optreden. Marco Borsa-
to? Marco van Basten? Wie het weet, mag het
zeggen.
President
Een gezicht is niet alleen in de campagne
van belang. Het staat ook voor het feit, dat
de Europa een gezicht krijgt. Er komen een
vaste voorzitter van de Europese Raad - zeg
maar een soort EU-president - en een eigen
minister van buitenlandse zaken. De één
wordt het gezicht voor de eigen inwoners, de
tweede vooral voor de rest van de wereld.
Sjerp van der Vaart, directeur van het Neder
landse voorlichtingsbureau van het Euro
pees Parlement, onderstreept het belang van
dat gezicht. De abstracte Europese waarden
én het concrete gezicht van de EU vinden
hun plaats in de grondwet.
Het is volgens hem wel een van de weinige
echt concrete onderwerpen waarin de bur
gers zich kunnen herkennen. „Er staat niet
veel in voor de gewone man," onderstreept
ook Mendeltje van Keulen, wetenschappelijk
medewerker van het Haagse Clingendael en
expert op het gebied van Europa.
„Er wordt geen nieuw beleid aangekondigd,
geen nieuwe bevoegdheden voor Europa. Ja,
als iemand op zoek is naar meer democratie,
dan is de grondwet iets voor hem of haar,
want het Europees Parlement krijgt wel
meer bevoegdheden."
De nieuwe grondwet geeft geen oplossing
voor de koffieshops, het Nederlandse eutha
nasie- of abortusbeleid. Het regelt ook niet
het Europese homohuwelijk. Dat zijn en blij
ven exclusief Nederlandse verworvenheden.
„Het aanspreekpunt voor deze onderwerpen
blijft gewoon Den Haag," zegt Van Keulen.
Dat neemt niet weg dat er over die typisch
Nederlandse onderwerpen - waardoor Hol
land zich nog steeds gidsland waant - dis
cussie zal ontstaan als de grondwet overal is
ingevoerd. „Volgens de nieuwe wet worden
onderwerpen in drie categorieën verdeeld.
Er komen zaken die exclusief Europees wor
den en onderwerpen die alleen maar door
de lidstaten zelf worden behandeld, en er
komen beleidsterreinen die Europa coördi
neert."
„Dat is bij volksgezondheid het geval. Daar
mee gaan die typisch Nederlandse verwor
venheden in Europa aan de orde komen.
Dat is onvermijdelijk, maar Nederland kan
veranderingen op het echte terrein van de
volksgezondheid, euthanasie en abortus, te
genhouden."
Softdrugs
„Dat geldt niet voor het gedoogbeleid van
softdrugs. Daar kan Nederland wel vragen
om een uitzondering te maken, maar waar
schijnlijker is dat de koffieshops verdwijnen.
Tenzij we de andere EU-landen kunnen
overtuigen van ons gelijk."
Van der Vaart denkt dat de zorg bij progres
sief Nederland dat Nederland Gidsland on
der de hamer gaat overdreven is. „Zodra het
een integraal onderdeel uitmaakt van de Ne
derlandse cultuur en identiteit, kan de rege
ring in Brussel een beroep doen op het vrij-
waringsbeleid. Het kabinet heeft al aange
kondigd dat zij op deze hardheidsclausule
een beroep zal doen als het gaat om eutha
nasie, abortus en homohuwelijk."
„We kunnen niet van twee walletjes blijven
eten met onze nadruk op de bestrijding van
internationale criminaliteit, ook de misdaad
die voortvloeit uit drugshandel, en toch de
koffieshop als een heilig huisje blijven be
schouwen. We moeten ons aanpassen aan
de Europese werkelijkheid. Het Nederlandse
kabinet zal veel meer dan nu het geval is, ac
tief medestanders moeten werven voor ons
gedoogbeleid."
De grondwet is aanleiding voor de discussie
over Europa en wat de EU voor Nederland
betekent, vindt hij. „Nederland heeft een ru
we wake-up call gehad. We zijn niet meer
een van de zes oprichters maar een middel
groot land van de 25."
„We krijgen geen geld meer, maar betalen.
De Brusselse wetgeving loopt over Neder
land heen. De mensen willen daarover mee
praten. Dat is het politieke signaal van de
grondwet. In alle landen zien de politici bur
gers die bang en boos zijn. De politiek zoekt
een nieuwe legitimatie."
Het gaat in feite om Europees burgerschap,
legt Van der Vaart uit, met de bijbehorende
nieuwe vormen van inspraak. „De grondwet
zet de spelregels voor de Europese democra
tie op een rijtje. In hoog tempo somt hij op:
De vergaderingen van de Europese Raden,
waar de ministers van de lidstaten besluiten
nemen, worden openbaar; weg met de poli
tiek van de achterkamertjes."
Burgerinitiatief
„Burgers kunnen zich rechtstreeks wenden
tot het Europese Hof van Justitie, en er komt
een burgerinitiatief. Als een belangengroe
pering met meer dan een miljoen handteke
ningen, die in meerdere EU-landen zijn op
gehaald, bij de Europese Commissie - het
dagelijks bestuur van de Unie - aanklopt,
moet die Commissie actie ondernemen."
„Die miljoen handtekeningen zijn zo bin
nen. Denk aan Greenpeace, Amnesty of mi
lieuverenigingen. Als burger kun je je politie
ke partij in de houding schoppen, zodat ze
die onderneemt, of zelf handtekeningen gaat
verzamelen." Ten slotte is volgens hem van
belang dat de grondrechten worden vastge
legd. De bepalingen van het Europees ver
drag van de Rechten van de Mens worden
juridisch bindend voor alle lidstaten.
Mendeltje van Keulen denkt dat de wijzigin
gen de Nederlanders uiteindelijk wel zullen
raken. „Al is het maar dat er sneller besluiten
kunnen worden genomen, omdat op een
groot aantal terreinen het vetorecht van de
lidstaten wordt afgeschaft. De EU kan einde
lijk een vuist maken."
De anti-Europeanen moeten ook maar voor
de grondwet stemmen, raadt zij deze kiezers
aan. „Hierin staat voor het eerst een regeling
voor uittreden. Het is zo bijzonder dat lan
den uit de EU willen stappen, dat ze er een
aparte regeling voor hebben gemaakt. Voor
of tegen Brussel is niet hetzelfde als voor of
tegen de EU Grondwet. Het is eerder: tegen
Europa is voor de grondwet."
Dat het dikke boekwerk met al zijn artikelen
niet makkelijk is uit te leggen, beseft Van
Keulen terdege. Dat het abstract is, ver van
mijn bed en vooral van belang voor de be
sluitvormingsprocedures in Brussel, dat
weet de Europa-specialiste van Clingendael
ook wel. Maar hoe erg is dat eigenlijk? „De
Nederlandse Grondwet is ook maar saaie ju
ridische kost. Wie leest dat nu helemaal,
maar je hebt zo'n grondwet wel nodig."
