Net
Hoe Nederland zijn vervuilde grond loost
ZATERDAG
2 APRIL ~-<V\
Grondwet Europa
ondoorzichting,
maar onmisbaar
Amazonegebied:
Recht uit de loop
i een geweer
Engels als
voertaal in
Hollandse stad
Fred Jansen van de Branche Organisatie Grondbanken.
„In de natuur komen dezelfde stoffen voor."
Toch zijn er gemeenten die uit voorzorg gebruik van
licht vervuilde grond mijden. Ten onrechte, meent Alex
Leget, oprichter van het Logistiek Centrum Hergebruik
Grond (LCHG) in Delft. „De woorden 'vervuild' en
'grond' roepen bij veel mensen angst op. Dat is niet no
dig. Ja, je moet niet iedere dag drie verschillende groen
ten uit je tuin gaan eten, maar wie doet dat? Bij normaal
gebruik is categorie 1 volstrekt ongevaarlijk."
Dat valt nog maar te bezien, zegt Theo Lexmond, hoog
leraar omgevingswetenschappen aan de Universiteit van
Wageningen. Licht verontreinigde grond is een breed
begrip. Hoewel er niet meteen bij bosjes doden door zul
len vallen is het volgens Lexmond niet verstandig om op
niet-schone grond een moestuin te beginnen. „Ik zou
het althans niet adviseren."
Hoogleraar Milieukunde Lucas Reijnders van de Univer
siteit van Amsterdam weet wel een paar stoffen te noe
men die volgens onderzoek gevaarlijk kunnen zijn, zeker
in de mate waarin ze zij toegestaan. „Arsenicum geeft al
bij kleine hoeveelheden huidkanker. Kwik en lood zijn
volgens de laatste onderzoeken ook dodelijker dan waar
men eind jaren tachtig van uit ging. De toegestane hoe
veelheid lood, cadmium, arseen en kwik moeten volgens
mij flink omlaag. Zelfs de hoe
veelheden die nu in schone
grond mogen zitten zijn al
veelte hoog."
Door vuile grond te herge
bruiken smeert Nederland
zijn bodemverontreiniging
over het hele land uit, meent
Chris Smit van de milieu
dienst Rijnmond. En dat staat
haaks op het Nationaal Mi
lieubeleidsplan van het minis
terie van Vrom. Eén van de
hoofddoelen in dat plan is
'het voorkomen van versprei
ding van verontreiniging'.
„Sommige dingen kun je de burger niet meer uitleggen",
zucht Smit. Hij noemt als voorbeeld recreatiepiassen in
Zuid-Holland, waar verontreinigde grond - weliswaar af
gedekt met een laagje zand - op de bodem is gestort. „En
daar gaan we dan weer lekker met z'n allen in zwem
men."
Dat licht vervuilde grond gecontroleerd wordt toegepast
in een aantal grote projecten, zoals in geluidswallen of
onder wegen, kan Smit nog wel volgen. „Maar door het
op allerlei locaties in kleine hoeveelheden toe te passen,
verspreid je de vervuiling steeds meer."
„Het is het dilemma van de overheid", zegt Henk
Arends, toezichthouder van de provincie Limburg. „Ook
ik denk wel eens: je schuift een bepaalde verontreiniging
toch door naar je kinderen." Maar wat is het alternatief?
„Het is maatschappelijk niet te doen om alles schoon te
maken, dus moetje het anders bekijken. Ja, een woonlo
catie moet schoon zijn. Maar moet dat ook gelden voor
de grond onder een industrieterrein? Dat lijkt mij wat
overdreven."
Alles schoonmaken kan misschien niet. Maar moet je
daarom alles vies maken? Voor de burger die zeker wilde
weten dat zijn tuintje schoon is, is ooit de schone-
grondverklaring in het leven geroepen. Maar die verkla
ring is alweer in ongebruik geraakt. Op nieuwbouwloca-
ties komen zoveel verschillende partijen grond samen
dat het ondoenlijk bleek een garantie af te geven. Weg
zekerheid.
Nu blijkt zelfs dat de koper van een huis in een nieuw
bouwwijk er serieus rekening mee moet houden dat hij
op licht vervuilde grond woont. „Ik kan me voorstellen
dat je je dan belazerd voelt", zegt Ger Hukker, voorzitter
van de vakgroep Wonen van de Nederlandse Vereniging
van Makelaars (NVM). „Je verwacht dat je tuintje 100
procent schoon is, maar het is 85 procent schoon. Als de
grond dicht tegen ernstig vervuilde grond aan zit, kan
dat zelfs negatieve gevolgen hebben voor de waarde van
je huis."
Het kan nog erger. Want er is geen enkele zekerheid dat
de grond in nieuwbouwwijken niet nóg ernstiger ver
vuild is dan de categorie 1, die op de papieren staat. Vol
gens handhavers is het een koud kunstje om de hand te
lichten met de regels. Het is ook nog eens uiterst lucra
tief om op deze manier van verontreinigde grond af te
komen. Schoonmaken van ernstig vervuilde grond is
kostbaar. Meng het door andere grond, verkoop het als
bouwgrond en je verdient een boel geld.
„Grond wordt omgekat. Verontreinigde grond wordt
schone grond genoemd", zeggen Henk Valkis eri Ad Bo-
gers van het milieuteam van de politie Brabant Zuidoost.
Zij brachten de afgelopen vier jaar diverse onderzoeken
naar fraude met grond tot een goed einde. In sommige
gevallen leidde het zelfs tot veroordelingen. „Het over
treden van de regels is net zo lucratief als drugshandel",
zegt Valkis.
Zwakke schakel in de keten zijn volgens beide mannen
de milieuadviesbureaus, die de bodem voorafgaand aan
een sanering moeten bemonsteren om de mate en aard
van verontreiniging te bepalen. De uitkomst van hun
onderzoek is bepalend voor de kosten van een sanering.
„Die monsters worden niet altijd genomen zoals het
hoort, maar zoals de aannemer of opdrachtgever het
wil", zegt Bogers. Een bekende truc is een groter stuk
grond te laten bemonsteren dan daadwerkelijk vervuild
is. In het mengmonster valt de totale vervuiling mee.
Deze truc kun je ook bij het afgraven toepassen. Bij loka
le verontreiniging moeten de zwaar verontreinigde plek
ken apart van de schone grond worden weggehaald. Wie
alles in één keer afgraaft houdt licht vervuilde grond
over die én niet gereinigd hoeft te worden én ook nog
eens opnieuw kan worden gebruikt.
Bogers en Valkis maakten ook mee dat er slechts op geur
en zicht 'bemonsterd' werd. Bogers: „De milieuadviseur
stond in de bouwput, rook even, keek even en vond dat
het goed was."
„Zo kunnen de resultaten worden beïnvloed", zegt Bo
gers. „Wie betaalt, bepaalt." Als stofje x niet in een par
tij grond zit, kan dat tonnen schelen", zegt Valkis. Zo
kost het reinigen van een ton grond of zand gemiddeld
35 euro per ton, bemonstering en transport niet meege
rekend, terwijl schoon zand zo'n 6 euro per ton oplevert.
Met het omkatten van één ton
grond of zand valt dus zo'n 40
euro te verdienen. Voor een
flinke nieuwbouwwijk loopt de
winst al snel in de miljoenen
euro's.
„Wij kennen voorbeelden van
bedrijven die de regels overtre
den", erkent voorzitter Martin
Veul van de werkgroep Bodem
van de Organisatie van Advies-
en Ingenieursbureaus (ONRI).
„We pleiten al jaren voor een
zwarte lijst. Bureaus die geen
erkenning hebben, moeten
worden verboden.
Volgens Veul moet de overheid ook de hand in eigen
boezem steken. „Er wordt veel te weinig in het veld ge
keken. Ambtenaren slaan er het bodemrapport op na,
maar de boeken worden vaak niet gecontroleerd. Het is
als een belastingaangifte, waar geen inspecteur naar om
ziet. Op die manier lok je het overtreden van de regels
uit."
Grote projecten, zoals de HSL of de Betuwelijn, zijn po
pulaire dumpplaatsen, weet coördinator Coopmans van
de milieudienst Noord-Oost Brabant. „Voor bedrijven
die aan het project meewerken is het een uitgelezen
kans om van vervuilde grond af te komen. Ze rijden met
een vrachtwagen naar de bouwput van de HSL, kijken of
er gecontroleerd wordt, gooien een partij grond neer en
geven vervolgens het signaal dat ook de tweede partij
kan komen."
Tijdens een werkbezoek aan een geluidswal stuitte Chris
Smit van de milieudienst Rijnmond op een creatieve
methode om van vervuilde grond af te komen. „Toen ik
er bovenop stond zag ik links een snelweg en rechts...
Helemaal niets! Die wal lag daar gewoon voor noppes.
Blijkbaar moesten ze van hun vervuilde grond af.'-'
De enige manier waarop een fraudeur tegen de lamp
kan lopen is als de grond bij gebruik alsnog wordt be
monsterd. Dat moet de gemeente doen. Maar in de
praktijk gebeurt dat zelden of nooit. „Van alle werken
waaraan wij de afgelopen tien jaar grond hebben gele
verd, kan ik me niet herinneren dat er ooit door een ge
meenteambtenaar een monster is genomen", zegt Alex
Leget van het Logistiek Centrum Hergebruik Grond.
Smit van de milieudienst Rijnmond moet erkennen dat
hij amper weet wat zich op gronddepots afspeelt. „Van
ons krijgen ze één, misschien twee keer per jaar bezoek.
Het is sowieso moeilijk om achteraf vast te stellen of par
tijen grond op een depot ook gescheiden zijn gebleven.
Er ligt een berg grond en daar wordt weer andere grond
bovenop gegooid. Probeer dan maar eens terug te leiden
waar die grond vandaan komt."
Hoe vuil is mijn grond?
Wie wil weten of de grond in zijn tuin schoon is, kan bij zijn eigen ge
meente te rade gaan. Iedere gemeente heeft een afdeling waar per adres
de gegevens over de bodem op te vragen zijn. Bij sommige gemeenten
staat de informatie zelfs op de website. Biedt dat onvoldoende uitkomst,
dan kan het complete bodemdossier van een adres in het gemeentehuis
worden ingezien. In dat dossier staat of er sprake is van historische ver
ontreinigingen. Zo kan een huis gebouwd zijn op een plek waai- ooit een
fabriek of een tankstation stond. In het dossier staat of er een sanering
heeft plaatsgevonden en hoe dat gebeurd is.
Bij nieuwbouwlocaties moet in het koopcontract aangegeven worden wat
voor grond er gebruikt is. Ook is een bodemonderzoek bijgevoegd, waarin
staat welke stoffen er in de grond zitten en in welke mate.
Jan van Grunsven houdt op kaarten nauwkeurig bij waar in Utrecht en omgeving schone of vuile grond wordt gestort. Foto: GPD/Cees Zorn
Een grote teer- en ammoniakput van de voormalige gasfabriek in Kampen wordt gesaneerd. Foto: WFA/Freddy Schinkel
jfi
Niemand lijkt zich nog druk te maken om
bodemverontreiniging. Toch is er alle reden
voor. Tienduizenden vervuilde locaties
wachten nog op sanering. Sjoemelaars
hebben vrij spel doordat regels vol gaten
zitten en toezicht bitter weinig voorstelt.
„De overheid lokt het zelf uit."
door Alex Bogers en
Jan Salden
Op de zesde verdieping van het stadskantoor in
Utrecht toont Jan van Grunsven twee kasten
vol dossiers. Daarin ligt precies vast welke
grond waar is gestort en waar die grond vandaan komt.
Rapporten over welke schadelijke stoffen erin zitten zijn
bijgevoegd. In Utrecht, zegt het hoofd milieutechniek
van de gemeente, wordt niet geknoeid. „We weten pre
cies welke grond waar terecht komt", zegt hij.
„Papieren werkelijkheid", smaalt Wim Coopmans. Hij is
coördinator van de milieudienst Noord-Oost Brabant en
heeft genoeg meegemaakt om te weten hoe makkelijk
het is om met vuile grond te sjoemelen. En dat het daar
om ook gebeurt, want er is veel geld mee te verdienen.
Alles wordt in formulieren vastgelegd. Maar wat zegt
dat nou helemaal?"
Want opschrijven is één, controleren of wat op papier
staat ook klopt is iets heel anders. Coopmans: „Hier bij
Oss worden de A50 en de A59 op elkaar aangesloten.
Daar heb je enkele honderdduizenden kuub grond voor
nodig. En wat gaat er in een vrachtwagen? Twintig, der
tig kuub misschien? Hoe wil je al die vrachtwagens in
hemelsnaam controleren?"
Vijfentwintig jaar na Lekkerkerk (een complete wijk
bleek op gif gebouwd) lijkt niemand zich nog om bo
demvervuiling druk te maken. Toch is daar alle reden
toe. Nog zo'n 60.000 plekken wachten op sanering. Plek
ken die zijn afgegraven hebben enorme hoeveelheden
vuile grond opgeleverd, maar er is nauwelijks toezicht
op waai die blijft. De regels zitten vol gaten en het toe
zicht stellen weinig voor. Oplichters hebben vrij spel.
Om het probleem van bodemvervuiling een beetje han
teerbaar te maken, heeft de regering toegestaan dat een
deel van de vuile grond mag worden hergebruikt. Onder
wegen, of bedrijventerreinen. Maar, zo blijkt uit een
rondgang langs betrokkenen, ook onder en bij wonin
gen. Grote hoeveelheden licht vervuilde grond komen
terecht bij nieuwbouwprojecten. Onder de huizen, maar
ook in recreatiepiassen, tuinen en zelfs moestuintjes. „Er
is bijna geen enkele Vinex-locatie waar geen licht veront
reinigde grond is toegepast, ook in niet-veengebieden,"
zegt Arie Slagmolen van de afdeling Milieu van de Ko
ninklijke BAM.
Voor wie net een nieuw huis heeft is het misschien een
onaangename verrassing, maar de bouwwereld is zich
van geen kwaad bewust. Want het mag. Licht vervuilde
grond, in jargon categorie I-grond, gebruiken is onder
voorwaarden toegestaan. „Er zijn geen risico's", zegt
