Een nieuwsgierig kind van zijn tijd
Jules Verne is voor zijn
fans meer dan een mythische figuur
,ln zijn boeken valt
altijd wel weer iets
nieuws te ontdekken'
H
26 MAART
2005
Het Jules Verne Jaar
Ter gelegenheid van het Jules Verne Jaar 2005 stelde
Karol van Bastelaar, lid van het Jules Verne Genoot
schap, De Jules Verne Gids samen met daarin een
portret van de schrijver, onbekende en verrassende
aspecten van zijn werk, besprekingen van meer dan
150 'voorspellingen' en de vraag of Jules Verne a-
technisch was. Het boek is verschenen bij Uitgeverij
Elmar en kost 16,50 euro.
Het Jules Verne Genootschap geeft medio april het
boek In de ban van Jules Verne uit bij Uitgeverij As-
pekt dat rond de 25 euro zal kosten. Het zal bijdra
gen bevatten van verschillende leden van het Ge
nootschap over onder meer de reclame rond Jules
Verne en zijn romanfiguren, Nederlanders en Vla
mingen in het werk van Jules Verne, de rol van de
wetenschap in zijn oeuvre, een verslag van Vernes
bezoeken aan België en Nederland in de jaren 1881
en 1887, en over Pierre Jules Hetzel, Vernes uitgever.
Schrijver en journalist Guus Luijters tekent voor het
eerste deel, een uitgebreide biografie van Jules Ver
ne, gebaseerd op onder meer de correspondentie
van Verne met zijn familie en uitgever.
In het najaar zal een herziene, verbeterde en uitge
breide druk verschijnen van de Bibliografie Jules Ver
ne 1864-2000. Daarnaast trekken nu en in de ko
mende maanden door bibliotheken in het hele land
exposities over Jules Verne, ingericht door leden van
het Jules Verne Genootschap, met als zwaartepunt
van 1 tot 30 april de grootste van de exposities in de
Gemeentelijke Bibliotheek in Rotterdam.
Visionair, toekomstvoorspeller, ziener, profeet, grondlegger van de sciencefiction. Een
man die zijn tijd ver vooruit was. Het is allemaal gezegd over Jules Gabriel Verne, de
Franse schrijver die honderd jaar geleden stierf. Maar de auteur van grote klassiekers als
De reis naar de maan, De reis om de wereld in 80 dagen en 20.000 mijlen onder zee, was
veeleer een nieuwsgierig kind van zijn tijd. Zeggen zijn grootste fans.
Conservenblik, microfoon, postorder
catalogus, stoomturbine, Atlantische
telegraafkabel, rekenmachine, gram
mofoon, elektriciteit, luchtband, het bestond
allemaal al in de tijd waar in Jules Verne
(1828-1905) zijn boeken schreef. Nee, hij
voorspelde niet de komst van de onderzeeër,
de atoombom, de televisie, de auto, de com
puter, film, internet of fax.
In 1801 experimenteerde de Britse uitvinder
Robert Fulton al in de Seine met een onder
zeeboot; de eerste automobiel staat op naam
van Nicolas Cugnot en dateert van 1769; in
1843 kreeg de Schotse uitvinder Alexander
Bain het patent op zijn apparaat, de fax,
waarop ook de huidige faxen nog steeds zijn
gebaseerd.
Het zijn ontnuchterende feiten, die echter
juist benadrukt worden door de grootste
fans van de schrijver. Ook Jules Veme zelf
ontkende bij leven meer dan eens dat hij za
ken had voorspeld of uitgevonden. Toen
hem in 1903 werd gevraagd wat hij van het
werk van de Britse sciencefiction-schrijver
H.G. Wells (1866-1946) vond, zei hij dat het
niet met het zijne kon worden vergeleken.
Verne: „We gaan niet op dezelfde manier te
werk. Het komt me voor dat zijn verhalen
niet zijn gebaseerd op een erg wetenschap
pelijke basis. Ik maak gebruik van de na
tuurkunde. Hij vindt uit. Ik ga naar de maan
in een kanonskogel die door een kanon
wordt afgeschoten. Dat is geen uitvinding.
Hij gaat naar Mars in een luchtschip, dat hij
laat maken van een metaal dat niet onderhe
vig is aan de zwaartekracht. Dat is heel leuk,
maar laat me dit metaal zien. Laat hij het
produceren."
In datzelfde interview ontkende hij ook dat
de onderzeeër Nautilus van kapitein Nemo
uit 20.000 mijlen onder zee aan zijn fantasie
was ontsproten. Hij wist dat er al zestig jaar
eerder een onderzeeboot was uitgevonden.
Veme: „Er is geen verband tussen mijn boot
en die welke nu bestaan. Deze laatsten wer
ken op mechanische wijze."
„Mijn held Nemo, die een misantroop is, en
niets meer met land te maken wil hebben,
krijgt zijn bewegende kracht, elektriciteit, uit
de zee. Daar is een wetenschappelijke basis
voor, want de zee bevat enorme voorraden
elektrische kracht, net als de aarde. Hoe je
door Aly Knol
aan die kracht moet komen, is nog niet ont
dekt, en dus heb ik niets uitgevonden."
De verreweg bekendste boeken van Jules
Veme zijn nog steeds de Wonderreizen. Ver
ne noemde die zelf graag wetenschappelijke
romans. Ze kwamen voort uit zijn grote lief
de voor vooral de geografie, zoals hij in 1895
in een interview verklaarde.
„De studie van de geografie heeft me altijd
geboeid, net als sommige mensen plezier
hebben in geschiedenis en geschiedkundig
onderzoek. Ik ben ervan overtuigd dat mijn
liefde voor landkaarten en voor de grote ont
dekkingsreizigers me ertoe brachten om de
eerste van mijn lange rij geografische studies
samen te stellen." Dat werd Vijf weken in
een luchtballon, waarin vanuit een luchtbal
lon de witte vlekken op de kaart van Afrika,
zo goed als dat in Vemes tijd kon, worden
ingevuld.
Dwarsverbanden
Het zijn vooral de grootste Verne-fans, on
der anderen de leden van het Nederlandse
Jules Veme Genootschap (JVG), die graag
een realistischer beeld van Veme willen
schetsen. Zij betuigen dat de nadruk die in
de afgelopen honderd jaar telkens opnieuw
is gelegd op Veme's voorspellende vermo
gen, het zicht op de ware kracht van zijn
oeuvre heeft benomen.
„Een visionair die alles al zag is natuurlijk
leuk als mythische figuur, maar je bent er
ook snel op uitgekeken", zegt bijvoorbeeld
Garmt de Vries, promovendus aan de facul
teit Natuur- en Sterrenkunde van de Univer
siteit Utrecht en een meer dan actief JVG-lid.
,,Als je Vemes omgeving erbij betrekt, ont
dek je veel meer dwarsverbanden."
„Je ziet welke ontwikkelingen hem hebben
beïnvloed, wat er in die tijd allemaal gaande
was. Dan heb ik het niet alleen over techno
logische ontwikkelingen, maar ook over po
litieke en culturele. Het bestuderen van Ver
nes werk nodigt uit tot een studie van de ne
gentiende eeuw in het algemeen, en dat gaat
veel verder dan de man die droomde van
vliegmachines."
Jules Veme hield ijverig alles bij wat er in
zijn eeuw gebeurde: de aanleg van spoorwe
gen en -tunnels, de ontwikkeling van grote
Verne was bij leven al populair. Hij bewerkte verschillende van zijn boeken, Reis om de wereld in 8o dagen bijvoorbeeld, tot toneelstukken.
schepen, de mogelijkheden van elektriciteit,
de telegrafie, de verfijning van vuurwapens
en luchtschepen zwaarder dan lucht.
Nadat Veme 's morgens om vijf uur was op
gestaan en tot een uur of elf had geschreven,
begaf hij zich 's middags steevast naar de
leeszaal van de Société Industrielle in zijn
woonplaats Amiens. Daar spelde hij zo'n
vijftien kranten en tijdschriften op nieuwe
wetenswaardigheden op welk gebied dan
ook. Tegen het eind van zijn leven had hij
maar liefst zo'n 25.000 fiches met (semi)we-
tenschappelijke feitjes verzameld en in zijn
boeken refereerde hij regelmatig aan de na
men van echte uitvinders en ontdekkers.
Altijd op zoek naar nieuwtjes, las hij op een
dag in een Parijs' café het blad Siècle. Daarin
stond een toeristische advertentie, waarin
werd betoogd dat een mens met de vervoer
middelen van die tijd in tachtig dagen de
wereld rond zou kunnen reizen. Veme: „Het
flitste meteen door mijn hoofd dat de reizi
ger, gebruik makend van een verschil in me
ridiaan, in dat tijdsbestek óf een dag zou
kunnen winnen, óf verliezen. Die gedachte
werd later de plot van mijn verhaal."
Harde feiten
In het jaar waarin De reis om de wereld in 80
dagen verscheen (1873), zou Verne voor de
Société de Géographie in Parijs zelfs een we
tenschappelijk betoog houden over de vraag
bij het passeren van welke meridiaan de da
tum zou opschuiven. Voor verschillende
boeken liet Veme zich ook door specifieke
deskundigen terzijde staan, want hij was er
trots op dat zijn verhalen, hoe fantastisch
ook, op harde feiten waren gebaseerd, zegt
De Vries.
„Zijn neef Henri Garcet, een wiskundige,
voerde de berekeningen uit die nodig waren
voor De reis naar de maan. Een passage uit
Garcets Lemons nouvelles de Cosmographie
werd letterlijk overgenomen in Avonturen
van drie Russen en drie Engelsen."
„Het mooiste voorbeeld van een dergelijke
samenwerking is de roman Een schot in de
lucht. Hierin vat de al van de twee maanro-
mans bekende Gun-Club het plan op door
middel van een kanonschot de aardas te ver
plaatsen, zodat de noordpool kan worden
ontgonnen. De berekeningen voor deze ro
man werden gedaan door de ingenieur Al-
bert Badoureau. Aan het eind van de roman
is een extra hoofdstuk opgenomen, van de
hand van Badoureau zelf, waarin alle in de
roman genoemde resultaten wiskundig wor
den aangetoond."
Hoezeer Jules Veme ook geïnteresseerd en
geïntrigeerd was door alle wetenschappelij
ke ontwikkelingen in de negentiende eeuw,
hij was zelf altijd bescheiden over zijn we
tenschappelijke kennis. „Ik doe me nooit
voor als een wetenschapper", zei hij in 1895,
„maar ik acht mezelf gelukkig dat ik ben ge
boren in een tijd van geweldige ontdekkin
gen, en misschien nog meer fantastische uit
vindingen." Die bescheidenheid siert en
past hem tegelijkertijd, kun je terugkijkend
concluderen. „Hij had een encyclopedische
kennis van allerlei feitjes en een uitgebreid
notitiesysteem waarin hij van alles vastlegde
wat hem van pas kon komen", aldus De
Vries, „maar hij was natuurlijk niet weten
schappelijk onderlegd. Hij had rechten ge
studeerd, geen natuurkunde of iets derge
lijks. Wat hij aan wetenschappelijke kennis
bezat, was wat hij had opgepikt in tijdschrif
ten en boeken."
Spannend
Dat neemt niet weg dat Veme nog steeds
blijft boeien. „Er valt altijd weer iets nieuws
te ontdekken in zijn boeken. Zijn werk is
zeer gelaagd", meent De Vries. „Je kunt de
Wonderreizen lezen als spannende verhalen,
en dat hebben velen in hun jeugd ook ge
daan. De verhalen bevatten ook een schat
aan informatie op bijvoorbeeld geografisch,
technisch en biologisch gebied. Dat is de
tweede laag, die door Veme zelf ook altijd
zeer werd benadrukt."
„Verder geeft zijn werk een beeld van de sa
menleving in de negentiende eeuw, van de
politieke en maatschappelijke verhoudin
gen. Soms moet je wat beter je best doen om
deze zaken te ontdekken, maar dat is de
moeite waard."
Wie klaar is met zijn romans zou ook zijn
andere werk kunnen gaan lezen, want Veme
schreef ook toneelstukken, poëzie, histori
sche en politieke romans en non-fictie. „Be
halve met Vernes teksten zelf kun je je ook
nog bezighouden met zijn leven, de reizen
die hij heeft gemaakt, de mensen die hij ken
de," voegt De Vries eraan toe.
„Je kunt je ook richten op de vele producten
die zijn gebaseerd op Veme: vervolgen op
zijn romans, verfilmingen, spellen, wijnfles
sen, sokken, pennen, postzegels, te veel om
op te noemen. Een levenswerk voor een ver
zamelaar. Het Veme-fandom is bijzonder
veelzijdig. Je kunt zo diep gaan als je zelf
wilt. Uiteindelijk begint het altijd bij die
spannende verhalen, die nog altijd het lezen
waard zijn."
Jules Veme, met zijn oeuvre van tegen de
honderd boeken en inmiddels in meer dan
70 talen vertaald, had al in zijn eigen tijd een
enorme schare fans, maar ook één enorme
frustratie. Hij werd nooit tot lid gekozen van
de Académie Frangaise, hoewel zijn vriend
Alexandre Dumas (auteur van La dame aux
camélias) hem al rond 1880 had voorgedra
gen.
„De grote teleurstelling in mijn leven is dat
ik nooit een plaats heb ingenomen in de
Franse literatuur", zei hij in 1894. „Ik tel niet
mee in de Franse literatuur." ,Je ne compte
pas dans la littératurefrangaise. "Van alle
negentiende-eeuwse Franse schrijvers is Ju
les Veme ook nu nog allicht de meest gele
zen auteur.
Bronnen o.a. Karol van Bastelaar - De Jules
Verne Gids, uitgeverij Elmar, 16,50 euro en
Div. auteurs - In de ban van Jules Veme,
uitgeverij Aspekt, ca. 25 euro.
Vernes boeken waren rijkelijk geïllustreerd. Deze tekening kot dai
zijn boek over de reis naar de maan. liet
lAV
Tot de prestigieuze Academie Francaise werd Verne nooit toef fr
ten. Een goedmakertje is misschien het model van kapiteinn rj eL
Nautilus, dat op de entree van het Institut Francais in Budapé>le^
plaatst. Foto: EPA
