Onttovering van de
EJ
-tl
vfi
71#
f
Pm
ZATERDAG
26 MAART
2005
Romans, gedichten, muziek, schilderijen, films, televisie, balletten, waar gaat het eigenlijk niet over dit oerthema? Foto's: Frans Roomer
Is liefde onmisbaar voor een
gelukkig leven? Helemaal niet,
vindt psycholoog Ad
Vingerhoets, het is een
overschat gevoel. Een obsessie
die zelden tot iets goeds leidt,
schrijft hij in zijn binnenkort te
verschijnen boek. Is
uithuwelijken dan toch niet
zo'n slecht idee?
door Dick Hofland
Het meisje heeft het wel naar haar
zin. Het werk op de boerderij
vindt ze leuk en de boer is een
aardige jongen. Maar ja, ze is niet ver
liefd. Dus gaat het feest niet door. „Daar
begrijp ik nou niets van", zegt Ad Vinger
hoets. „Die twee zouden waarschijnlijk
een hele goede en lange relatie kunnen
hebben."
„Niet verliefd, so what? Verliefdheid
duurt een paar maanden, hooguit twee
jaar en dan is het over. Het is een over
schat gevoel, waarop mensen hun hele
toekomst baseren. Al die mensen die na
zeventien jaar elkaar de hersens inslaan,
zijn waarschijnlijk ooit verliefd geweest."
Verliefdheid en liefde zijn helemaal
niet nodig om een gelukkig leven te
leiden, vindt de hoogleraar klini
sche gezondheidspychologie aan
de Universiteit van Tilburg. Sa
men met Miranda van Tilburg
schreef hij een boek over het the
ma. Een prikkelend boek, want
het is volgens hem hoog tijd een
aantal vastgeroeste ideeën tegen
het licht te houden. Het is
geen pleidooi voor
«1 polygamie, be-
1%, V nadrukt hij,
sni
Ad Vingerhoets: „We hebben hier de lief
de vreselijk opgehemeld, alsof een leven
zonder niet de moeite waard is.
Foto: CPD/Roland de Brum
omdat enkelen dat er in menen te lezen.
Wel vraagt hij zich af waarom we in het
Westen bijvoorbeeld zo neerbuigend
doen over uithuwelijken. „De huidige ge
neraties hebben verliefdheid verheven tot
een hoger goed. Als dat er niet is, is een
relatie gedoemd te mislukken. In de cul
turen waar uithuwelijken gebruik is, zien
ze juist verliefdheid als een gevaar voor
een relatie. Hier hebben we de liefde vre
selijk opgehemeld, alsof een leven zonder
niet de moeite waard is. Waarom denk je
dat een vrouw uit een heel zielig Afri
kaans land verliefd wordt op een dikke,
vette westerling? Omdat ze van 'm houdt?
Nee hoor, vanwege zijn rijkdom, met hem
is ze zeker van eten."
Ontnuchterend hè, voegt hij er met een
lachje aan toe. Dat vindt-ie leuk, mense
lijk gedrag op een andere manier bekijken
dan gebruikelijk. „Ik heb ook de wijsheid
niet in pacht, maar ik word er niet goed
van als ik zie wat mensen allemaal over
hoop halen in naam van de liefde. Van
die hals-over-kop-types die doen alsof ze
door de bliksem zijn getroffen, meteen
willen trouwen, een paar maanden later
weer op een ander verliefd worden en di
rect weer willen scheiden. Het geeft een
hoop ellende. Daarom kun je er beter wat
nuchterder tegenaan kijken."
Orpheus
Ach, de liefde. Orpheus had er een tocht
door de onderwereld voor over. Geen ge
vaar zo groot of hij overwon het om met
zijn gestorven geliefde Euridice terug te
kunnen keren naar de wereld der leven
den. Aan het eind van de geschiedenis
zijn ze voor eeuwig verenigd in de liefde
en in de opera naar dit mythologische
verhaal zingt het koor: De liefde overwint!
Romans, gedichten, muziek, schilderijen,
films, televisie, balletten, waar gaat het ei
genlijk niet over dit oerthema? Romeo en
Julia of Boer zoekt Vrouw, La Bohème of
Memories, Jan Wolkers of Robert ten
Brink, vrolijk of treurig, hoopvol of hope
loos, altijd weer de liefde, de liefde, de
liefde. Zonder liefde lijkt het leven zin
loos.
Als verliefde mensen een foto van hun ge
liefde te zien krijgen, is er in bepaalde ge
deelten van de hersenen activiteit te zien
die bij foto's van anderen niet optreedt.
Vermoedelijk is diezelfde hersenactiviteit
ook te zien als een fan van, bijvoorbeeld,
Feyenoord een foto van zijn favoriete
club ziet. Of als de huilende man van het
beroemd geworden tv-fragment een foto
ziet van zijn geliefde auto, de Bugatti. De
wetenschap gaat in eerste instantie uit
van het simpelste, dus liefde is liefde, stelt
Vingerhoets.
„Of het nou voor een vrouw, een
hond of een postzegelverzame
ling is. Toch zie je vaak dat
dezelfde mensen die praten
over hun grote liefde zeggen
dat het onzin is als iemand
God liefheeft. Terwijl dat
voor die persoon net zo
concreet is. Het enige ver
schil zit 'm in de seks. Of
beter: de voortplanting.
Seks en liefde kun je niet
helemaal los van elkaar
zien. Seks is een vehikel
van de natuur om de
genen door te geven,
dat is nu eenmaal ons
lot. Om de kans te maxi
maliseren dat dit proces
plaatsvindt is er de lief
de gekomen, en wij be
denken er nu de ro
mantiek bij, afhanke
lijk van onze cultuur
en economische situ
atie."
Verliefdheid is iets
uit een ver verleden,
toen de mens nog in stam
men leefde en het gevaar op in
teelt groot was. Om dat te
vermijden moest er ge
paard worden met perso
nen buiten de eigen stam,
mogelijk zelfs vijanden. Er
moest dus een tegenkracht komen om
die angst voor vreemden te overwinnen:
verliefdheid. Bovendien zorgde de ver
liefdheid er voor dat de moeder niet met
haar kind alleen kwam te zitten te zitten.
Dat gaf haar en haar kind een beschermer
en medeverzorger.
Cultuur
Nu hoeven we geen angst meer te hebben
voor vreemden en kunnen vrouwen heel
goed in hun eentje een kind groot bren
gen, en hebben we die verliefdheid dus
eigenlijk niet meer nodig. De westerse
cultuur bepaalt anders. Een onderzoek in
de Verenigde Staten laat zien dat in de ja
ren dertig, ten tijde van de grote crisis,
mannen en vrouwen bij de keuze van
hun partner betrouwbaarheid, emotione
le stabiliteit en ambitie het allerbelang
rijkste vonden. Ook karakter en gezond
heid scoorden hoog. Pas sinds 1985 staat
de liefde op de eerste plaats, bij zowel
mannen als vrouwen.
Verliefdheid als een modegril, als een luxe
die we ons nu kunnen permitteren omdat
het economisch goed gaat. Is verliefdheid
dan toch geen vrije keus? Kon Orpheus
zich alleen maar op zijn zware tocht rich
ten omdat hij geen andere dingen aan
zijn hoofd had? Zeker is dat wat we liefde
noemen in veel gevallen de uitwisseling
van economisch wenselijke zaken is.
We noemen het liefde, maar het gaat vaak
om heel basale, laag bij de grondse en
praktische dingen. Een soort investe
ringsmodel: wat stop ik er in en wat krijg
ik er uit? Als men vindt dat men onbillijk
behandeld of bedeeld wordt, dan is dat
een reden voor een crisis. En de vrouwen
dan die op criminelen vallen, op serie
moordenaars, op de Dutroux's van deze
wereld? Is dat dan misschien de ware, on
baatzuchtige liefde?
Beslist niet, want dat zijn zielige figuren,
vindt Vingerhoets, die graag beroemd wil
len worden, van spanning houden, maar
meestal lijden aan het redderssyndroom:
Ik maak een goed mens van hem. Van
liefde is volgens de psycholoog geen spra
ke. „Dan moet er toch in elk geval weder
zijdse aantrekking zijn."
Ook als die er wel is, is succes geenszins
verzekerd. Niet zelden slaat de liefde om
in jaloezie, afwijzing, verdriet, stalken,
agressie en zelfs moord. Het is maar goed
dat liefde blind is, anders zou niemand er
aan beginnen. Bezint eer ge bemint, zeg
gen de auteurs van het Liefde-boek, want
veel meer dan een obsessie, een versla
ving is het niet.
Bliksemen
„Het is niet: goh, wat geniet ik van dit
biertje, maar meer: als ik niet drink voel ik
me rot. Er zijn relaties waar niets aan is,
maar als ze uit elkaar gaan, missen ze el
kaar wel. Wat niet wil zeggen dat het tus
sen twee mensen alleen maar goed gaat
als het bliksemt en dondert, want dan
heeft men zelden oog heeft voor eikaars
beperkingen."
Het blijkt juist heel goed te kunnen gaan
als twee mensen beslissen samen te gaan
leven op basis van een lijstje waarop ze
aanstrepen en afstrepen wat ze wel en
niet van elkaar willen. Kun jij goed klus
sen? Kun jij goed koken? Houd jij van
soaps? We blijken vooral een relatie te
zoeken die in veel opzichten op onszelf
lijkt, in termen van afkomst, persoonlijk
heid en dergelijke.
Die kans is bij liefde op het eerste gezicht
aanzienlijk kleiner dan bij een zakelijke
vergelijking. Vingerhoets komt van het
platteland en daar was het ook gebruik
dat mensen uit bepaalde kringen wel of
juist niet met elkaar trouwden, omdat dat
de kans op een blijvende relatie verklein
de of vergrootte. Nog steeds, vertelt hij, is
het in sommige families verboden om
met die en die een relatie aan te gaan, bij
voorbeeld omdat een bepaalde jongen
geen boer is.
„Over het geheel genomen speelt dat te
genwoordig aanzienlijk minder en daar
door is de huwelijksmarkt een andere ge
worden, men vindt afkomst en status
minder belangrijk. Dat kan zo weer ver
anderen. Pas las ik over een astronoom
die beweerde dat er ooit mensen zullen
bestaan die nel zoveel van ons verschillen
als wij nu van een amoebe. Nou, dan zou
ik er maar niet op rekenen dat verliefd
heid en liefde bij die wezens net zo'n be
langrijke rol zullen spelen als nu."
Lust
„De lust zal altijd blijven bestaan, maar
de liefde en verliefdheid, ik zou er niet op
durven wedden." Oftewel, we idealiseren
het concept van de liefde. Het moet Or
pheus en Euridice zijn. Lukt dat, dan is de
liefde een zegen, want die partners zijn
gezonder, zitten veel beter in hun vel en
zijn aangenaam in de omgang met ande
ren. Doch, Orpheus is een mythe, en zo
als de meeste mythes hooguit een klein
deel van de werkelijkheid. Vingerhoets:
„Het leven is al moeilijk en zwaar genoeg,
dus maken we maar al te graag een uit
stapje naar het paradijs waar alles beter
is. Illusies bepalen ons
levensgeluk. Wat is er
heerlijker dan wegdro
men. Het verstand
kan nog zo vaak aan
de deur kloppen, de
liefde doet niet
open."
Ad Vingerhoets en Mi
randa van Tilburg De
ondraaglijke lichtheid
j van de liefde. Uitgeve
rij: Ad Donker,
Rotterdam.
