KUNST CULTUUR
Delfts blauw - dat stond pas chic
Johannes Passion
iets té gepassioneerd
Blauw en water op de wereldtentoonstelling
at'
DWR: pure dans voor alle zintuigen
Mooie momenten
Bachkoor Holland
L
R5
Marek van der Jagt heeft
z'n laatste boek geschreven
111
zaterdag 26 maart 2005
;ld van een farao.
|Reuters
lak Cachet
tuseum Cairo
- In het Nationaal Muse-
Caïro is gisteren een
instelling geopend over
dekkingen van George
Deze Franse archeo-
itte in 1904 bij de tem-
Amon Re op het zoge-
r, kde Karnak Cachet. Dat be
an. uit 28 granieten beelden
itatp voorwerpen uit de Egyp-
oudheid. De expositie in
duurt tot eind mei.
itiej
iele bij
Gogh
dam - Het Van Gogh
in Amsterdam houdt
maart tot en met 19 juni
rste Nederlandse over-
Itentoonstelling van de
iden Oostenrijkse schil-
;on Schiele (1890-1918).
:e was het enfant terrible
Weense avant-garde.
:rk van de schilder, die
i-jarige leeftijd overleed
e Spaanse griep, werd
ant bekritiseerd.
I
ndschildering
ransport
dam - Een wandschilde-
de Rotterdamse kun-
jNdir Dolf Henkes (1903-
is gisteren met muur en
transport gegaan naar een
ïps're bestemming, de Hoge-
9ej Rotterdam (HES). Het
m een schildering op de
e9iemuur van de voormali-
Bjtex/Texaco raffinaderij in
'li ^lek. De 20 ton wegende
schiwaarop de afbeelding is
ilderd was ingepakt in een
'Qd: corset.
ïlv/F
resentatie
iweest
r b1-De cd -presentatie van
^^dse tenor Piet Maas aan-
veiHe zondag, waarover in de
P itVan gisteren werd gerept,
jredet door. De presentatie
hetnamelijk reeds plaatsge-
aalln. De cd met Italiaanse
nerfn is intussen verkrijgbaar
vc/ Luijken op de Breestraat.
rei
-64!
intv)
oori
f
ds.r
aichi - Twee gigantische Delfts blauwe
tegels sieren de gevel van het Neder
landse paviljoen op de wereldtentoon
stelling 2005. Binnen is water het centra
le thema van het paviljoen. De wereld
tentoonstelling Expo2005 in Aichi bij
Nagoya in Japan wordt vandaag ge
opend. Nederland is een van de 120
deelnemende landen.
In het centrum van het paviljoen ligt een
grote vierkante vijver, waarop filmbeel
den worden geprojecteerd. Zo krijgen
bezoekers een inzicht in de relatie die
Nederland in de afgelopen 400 jaar met
Japan heeft opgebouwd. Het ontwerp
van het Nederlandse paviljoen is van het
bureau Totems Communication Ar
chitecture in Hoofddorp.
De gevel is omlijst met decoratieve
oranje tulpen. Delfts blauw komt ook te
rug in het interieur van het Nederlandse
paviljoen waar een van de grootste te
gelplateaus ooit in Nederland gemaakt
te zien is.
Op 19 april vindt op de wereldtentoon
stelling de 'Nederlandse dag' plaats. Die
dag is het 405 jaar geleden dat de eerste
Nederlanders met het zeilschip De Lief
de in Japan arriveerden.
De wereldtentoonstelling duurt tot en
met 25 september. Het centrale thema
van de expo is Nature's Wisdom (de
wijsheid van de natuur). De organisato
ren willen de bezoekers inspireren de
schoonheid van het leven en de wereld
te ontdekken.
De organisatoren verwachten vijftien
miljoen bezoekers. Bij de vorige wereld
tentoonstelling, in 2000 in Hannover,
werd een verlies van 1,3 miljard euro ge
boekt. Er kwamen 18 miljoen bezoekers
opdagen, maar er waren er 40 miljoen
verwacht.
Anderhalf jaar geleden besloot het kabi
net een bedrag van 3 miljoen euro be
schikbaar te stellen voor de Nederlandse
bijdrage. Daarnaast heeft het bedrijfsle
ven ook flink in de tentoonstelling geïn
vesteerd. De expo geldt als een goede
mogelijkheid voor bedrijven om zich te
positioneren op een buitenlandse
markt.
Apothekerspotten bij Museum Boerhaave
door Ad van Kaam
leiden - Het voordeel van het ca
talogiseren van je hele collectie
is datje soms voor verrassingen
komt te staan. Zoals in het geval
van Tim Huisman. De kunsthis
toricus in dienst van Museum
Boerhaave stuitte in het depot
op zo'n 200 apothekerspotten,
uitgevoerd in Delfs blauw. Hij
geeft toe dat hij met lange tan
den aan het doorgaans saaie
karwei van het beschrijven be
gon. „Maar toen ik er eenmaal
mee bezig was, kon ik er al snel
niet meer vanaf blijven". Het le
verde bij wijze van extraatje nog
een aardige expositie op ook.
Delfs blauw aardewerk. Be
roemd over de hele wereld. En
nu je het zegt: net als de gaper
tref je bij een beetje apotheek in
de vitrine nog wel eens zo'n an
tieke pot met latijns opschrift
aan. Als versiering, uit nostal
gisch oogpunt. Een hang naar
het verleden. Naar de tijd dat
elke apotheek in Nederland nog
bomvol stond met dit soort
potten.
Die tijd is allang voorbij. De
potten van aardewerk werden
in de negentiende eeuw vervan
gen door glazen flessen en weer
later door nog moderner ver
pakkingsmaterialen. De meeste
Delfs blauwe potten zijn door
de eeuwen heen verloren ge
gaan. Maar bij Boerhaave, het
Rijksmuseum voor de Geschie
denis van de Natuurweten
schappen en van de Genees
kunde, hebben ze er nog zo'n
200 in de kelder staan. De helft
er van is nu te zien in een kleine
expositie.
Waarom bewaarden de apothe
kers in de zeventiende en acht
tiende eeuw hun medicijnen,
kruiden, zalfjes en drankjes uit-
Tim Huisman en de Delfs blauwe apothekerspotten van Boerhaave. Foto: Henk Bouwman
gerekend in het dure met de
hand geschilderde Delfts blau
we aardewerk? Waarom niet in
simpele witte potten? Huisman
glimlacht. „Watje zelf al aan
geeft. Het stond vooral chic.
Ook in die tijd was het van de
Japanners en Chinezen afgeke
ken Delfts blauwe porcelein al
kostbaar. In de rangorde van de
medische wereld stonden dok
ters en chirurgijnen veel hoger
aangeslagen dan apothekers.
Die waren niet naar de univer
siteit geweest, al kenden ze na
tuurlijk wel latijn. Om hun win
kel toch een bepaalde uitstra
ling te geven, als een soort up
grading van het vak, werd
Delfts blauw de standaard voor
de apotheek."
Pottenbakkers die waren gespe
cialiseerd in apothekerspotten
had je niet. Maar vrijwel alle
veertig pottenbakkerijen die
Delft rond 1700 telde, fabriceer
den naast borden, vazen en ser
viezen ook apothekerspotten
met latijnse opschriften als Kar
mijn, Laudanum, Populeum en
Requies Puel - morfine voor
kinderen om ze vast te laten
slapen. Dikwijls waren ze voor
zien van een vast sjabloon: twee
pauwen, een fruitmand en een
engelenkopje. Het maakt niet
uit of ze bij De Paauw, De Por-
celeyne Schotel, de Drie Por-
ceyne Flessies, de Griekse A of
De Vergulde Blompot vandaan
kwamen. De betekenis van het
sjabloon is overigens niet hele
maal duidelijk. Het was een
soort blauwdruk, een stempel.
Museum Boerhaave had al een
aantal apothekerspotten in het
bezit, kreeg er in de jaren veer
tig (van Kröller-Möller) een heel
stel bij en verdubbelde in 1982
de collectie toen het Farmaceu
tisch Museum in Amsterdam
ophield te bestaan. „We heb
ben nu de grootste collectie
Delfs blauwe apothekerspotten
ter wereld", zegt Huisman.
„Toen we ze aan het catalogise
ren waren, vonden we al snel
dat we er nodig eens iets mee
moesten doen. Ze zijn echt alle
maal verschillend. Ik denk dat
niet alleen mensen uit de far
maceutische industrie of verza
melaars ze mooi vinden. Delfts
blauw appeleert aan veel men
sen. Van het Haags Gemeente
museum hebben we daarnaast
nog een stel bruiklenen als va
zen, kannen en borden. Zo kun
je het verschil zien tussen de
stijlen van de diverse potten-
balckerijen en hoe de apothe
kerspotten stonden in verhou
ding tot het 'gewone' aarde
werk."
Delftsblauw uit de apotheek -
25 maart t/m 2 oktober 2005.
Museum Boerhaave, Lange St.
Agnietenstraat Leiden.
theater recensie
Maarten Baanders
■Hing: werken van Ton Simons en
I Bonachela door Dance Works
rdam. Gezien: 25/3 LAKtheater,
oeWen. Aldaar nog te zien: 26/3.
Jid-I
,{h(fonkelijk zou Dance
n(j ji Rotterdam werken van
1 Listopad en Rafael Bon-
pi uitvoeren, maar door
omstandigheden kon Listopad
zijn choreografie niet maken.
Daarvoor in de plaats kwam
een reprise van 'Blue Dance'
van Ton Simons. Zo ontstond
bij toeval een programma
waarin het publiek prachtig kan
vergelijken hoe choreografen
met pure dans omgaan. 'Blue
Dance' en 'Lay your Hands on
me' zijn allebei ijzersterke cho
reografieën, die opmerkelijk
soepel, beheerst en met een
kristalheldere expressie worden
uitgevoerd.
'Blue Dance' is een uitgekiende
schakering van duetten op or
delijke muziek van Mozart en
ontregelende muziek van John
Zom. Terwijl het licht telkens
verschiet van de ene felle kleur
in de andere, dansen duo's in
telkens wisselende samenstel
ling op twee vierkanten, die een
sterk effect hebben op het tota
le beeld. De dansers en danse
ressen steken de ledematen ge
raffineerd in elkaar, kronkelen
van de ene virtuoze houding
naar de andere, rollen ingeni
eus over elkaar heen en creëren
zo een reeks schitterende, sere
ne beelden. Het zijn pure vor
men die het oog strelen.
In 'Lay your Hands on me' zijn
ook veel ingenieuze bewegin
gen te zien, maar ze ogen een
voudiger en impulsiever. De
muziek, die begint met een ge
knetter dat aan ver vuurwerk
doet denken, geeft een gespan
nen lading. Hierin maken de
dansers robuuste bewegingen
die subtiel afwisselen met meer
vloeiende of juist kleine, hoeki
ge gebaren. Later wordt de mu
ziek hard ritmisch. De bewe
gingen schieten als bliksems
door de ledematen. De sfeer is
mysterieuzer en donkerder dan
bij Simons en de dans werkt
sterk in op de emoties. Duetten
en trio's zijn energieke ontmoe
tingen, met veel hartstocht en
ook worsteling.
Mooie, meeslepende dans, die
fraai afgesloten wordt met de
eenzelvige solo van een van de
danseressen!
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert Matthaus Passion door
Bachkoor Holland o.l.v. Roy Goodman
m.m.v Heieen Koele (sopraan),
Katharina Peetz (alt), Markus Brutscher
(tenor, evangelist), Maarten
Koningsberger (bariton, Christuspartij),
Robert Getschell (tenor), Erik Frithjof
(bas), Gail Schroder (viola da gamba),
Gerrie Meijers (orgel), het
Concertgebouw Kamerorkest
(concertmeester TJeerd Top) en het
Haags Matrozenkoor. Gehoord: 25/3,
Pieterskerk, Leiden.
Bachkoor Holland voert de
Matthaus Passion voor het eerst
uit onder leiding van Roy
Goodman. Tijdens het
Weihnachtsoratorium, vorig
jaar, moesten koor en dirigent
nog behoorlijk aan elkaar wen
nen. Onvoldoende vertrouwen
of te beperkte oefentijd vooraf
is wellicht de reden van de fikse
warming-up sessie in de Pie
terskerk, waar elke binnenko
mer van mee kan genieten. Hoe
het ook zij, inzingen kan nooit
kwaad; het openingskoor is er
dan ook naar. Door het klagen
heen glinstert er in de koor
klank al een verlangen naar het
'Ruhe sanfte' dat in het slotkoor
van de Matthaus Jezus' leven
op aarde afsluit. Goodman laat
meer dan Charles de Wolff ge
voel voor het theatrale toe. Dat
uit zich in alle gelederen en cul
mineert rond de alt-aria 'Erbar-
me dich' waarbij Goodman zo
intens bewogen de mezzo Ka
tharina Peetz en de concert
meester Tjeerd Top van orkest I
de weg wijst naar de ultieme
overgave, het 'schauen', dat
Peetz en Top boven zichzelf
uitgroeien. Wat overigens de
'Kracht' van Johan, concert
meester bij vorige passionen,
niet laat verbleken. Direct daar
op zingt het koor ootmoedig en
verstild het koraal 'Bin ich
gleich von dir gewichen, steil
ich mich dóch wieder ein'. Aria
en koraal vormen een oase van
inkeer en contemplatie.
Ook de evangelist Markus Brut
scher krijgt de ruimte om zijn
tekst kracht bij te zetten, wat in
drukwekkend mooie momen
ten oplevert (Aber Jesus sch-
wieg stille), maar ook minder
fraaie zoals in de scene nadat
Petrus zijn meester verloo
chend heeft 'und weinete bit-
terlich'. Hier klinkt zijn stem
verwrongen en artificieel. Ove
rigens is Brutscher een tenor
met een fenomenaal heldere en
wendbare toon, die hij echter
zo wisselend gebruikt dat het
soms lijkt of hij even een micro
foon naar zich toehaalt.
De sopraan Heieen Koele heeft
het vermogen om op eigen
kracht de tekst optimaal uit te
buiten. Ook al klinkt haar glan
zende stem in het hoogste re
gister een tikje geknepen, haar
uitstraling en grote inhoudelij
ke betrokkenheid overtuigen
onvoorwaardelijk in 'Aus Liebe
will mein Heiland sterben'; ge
zongen in volmaakte harmonie
met de fluit en de hobo da cac-
cia. Zo speelt ook de bas Erik
Frithjof in op de verbeelding,
zoals in zijn rol van Judas, wan
neer hij Jezus kust en hem hui
chelachtig voorkomend toe
zingt 'Gegrüsset seist du, Rabbi!
Zijn timbre is weer ontwape
nend, en hoopvol als een grote
jongen in 'Mache dich mein
Herze rein'. In deze veranderde
visie laat Maarten Koningsber
ger meer de kant van Jezus als
'unser Herrscher' horen dan als
'dienaar van mensen' die ande
re jaren diepe indruk maakte.
Opvallend programmatisch
met een wanhopige scherpte is
(voor het eerst) de vioolklank
van het tweede orkest in de
bas-aria 'Gibt mir meinen
Jesum wieder'. Die spontane
verbeelding is ook in de turbae
spectaculair aanwezig; om
maar één van die volkskoren te
noemen 'Weissage uns, Christe,
wer ist's der dich schlug'. De
sarcastische vraag komt van al
le kanten flitsend als een helle
vuur op Jezus af. Zelfs de steeds
wisselende opstelling van de
solisten geeft een licht sceni
sche draai aan deze treffende
uitvoering over het dramatische
verhaal van de veroordeling van
een rechtvaardige, die 'recht
doen' vóórleefde.
IDE STELLING
Schiphol mag niet
verder groeien.
Geef uw mening
www.leidschdagblad.nl
den haag - Amon Grunberg
stopt met zijn pseudoniem
Marek van der Jagt. In het es
say Otto Weiniger of Bestaat
de jood?, geschreven ter gele
genheid van de Maand van de
Filosofie, laat Grunberg zijn
pseudoniem sterven: „Dit is
het laatste boek waarop de
naam Marek van der Jagt zal
prijken. Hij heeft geen functie
meer en daarmee ook geen
identiteit. Hij moet doen wat
ik nog niet kan: sterven." Vol
gens Grunberg was zijn pseu
doniem voor hem een bevrij
ding. „Dankzij Marek van der
Jagt durfde ik verder te gaan
dan ik als Arnon Grunberg
had aangedurfd", zei hij vrij
dag in dagblad Trouw. „Het
was ook of er iemand anders
achter de computer zat." Als
Van der Jagt ontving hij voor
De geschiedenis van mijn
kaalheid de Anton Wachter
prijs. Gstaad 95-98 werd geno
mineerd voor zowel de Libris
Literatuurprijs als de AKO-Li-
teratuurprijs.
DE ZEVENDE
HEMEL
Welke film zou iedereen ge
zien moeten hebben? Wat is
het mooiste boek ooit ge
schreven? Welke muziek weet
telkens weer te ontroeren?
Wat is het mooiste kunstwerk
aller tijden? Kortom, waarmee
is Wils Hoogenboom, regis
seur van toneelgezelschap St.
Pancratius uit Roelofarends-
veen, in de zevende hemel?
Beste boek?
„De laatste tijd heb ik niet
veel gelezen, maar Baudoli-
no van Umberto Eco heeft
enorm veel indruk op me ge
maakt. Ik ben sowieso gek
van Eco, ik houd erg van de
manier waarop hij zijn eigen
draai geeft aan de geschiede
nis. Baudolino is een boe
renzoon die in de dertiende
eeuw bij toeval aan het hof
van keizer Frederik Barba-
rossa belandt. De keizer is
onder de indruk van zijn in
telligentie en vraagt hem op
allerlei fronten om advies. In
de geschiedschrijving is ech
ter niets over Baudolino te
vinden is, blijkt achteraf in
het boek. Het is wel zware
kost, maar voor Eco neem ik
de tijd. Puur voor de lol duik
ik eerder in boeken van
Baantjer."
Mooiste muziek?
„Eigenlijk kunnen alle soor
ten muziek me wel bekoren.
Alleen opera is misschien
wat aan de zware kant. Maar
klassiek, musicals, pop of
Nederlandstalige muziek,
het maakt me niet. Symfoni
sche rock vind ik echt schit
terend. Ik mag graag naar
Queen luisteren, of naar
Meat Loaf. Paradise by the
Dashboard Light' kent na
tuurlijk iedereen, maar hij
heeft nog meer mooie num
mers gemaakt. Van Queen
weet iedereen wel wat de
mooiste liedjes zijn. Maar
om Queen dit jaar weer te
rug te zien als ze optreden,
dat hoeft van mij niet. Zon
der Freddy Mercury gaat dat
zeker tegenvallen."
Beste film?
„Dan kom ik weer terug bij
Umberto Eco. 'The Name of
the Rose' is een verfilming
van een van zijn boeken. Ik
zie weinig films, omdat ik
liever naar toneeluitvoerin
gen kijk, maar deze is prach
tig. Eco speelt in het verhaal
wederom met geschiedenis.
Het gaat over een reeks
moorden op monniken in
een klooster, die een andere
monnik moet oplossen. Sean
Connery is er fantastisch in,
het is natuurlijk een ontzet
tend goed acteur."
Mooiste kunstwerk?
„Het klinkt misschien raar,
maar voor mij is dat La Sa-
grada Familia in Barcelona,
ontworpen door Gaudi. De
kathedraal is nog steeds niet
klaar, en ik hoop eigenlijk
dat die nooit af komt. Ik ben
er inmiddels vier keer ge
weest en steeds zag ik weer
dat er dingen veranderd wa
ren. Al die stijlen dwars door
elkaar heen, het is een
enorm kunstwerk op zich. Ik
zou er zo een hele dag om
heen kunnen lopen en ervan
genieten."
Tekst: Joris Rietbroek
Foto's: Dick Hogewoning/AP
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Johannes Passion door
Oratoriumkoor Alphen a/d Rijn o.l.v.
Martin v.d. Brugge, m.m.v. Jos van der
Velde, GertJan Anders, Marijje van
Stralen, Alison Mettemich, Henk
Gunneman, Hans Voschezang, Simon
Telling en het Randstedelijk Begeleidings
Orkest Gehoord: 24/3, Adventskerk,
Alphen aan den Rijn.
In de Johannes Passion heeft
het koor een drievoudige taak:
het bezingen van de krachtige
proloog 'Herr unser Herrsche-
r'en troostvolle epiloog 'Ruhet
wohl'; vervolgens de koren van
het volk, die voortkomen uit het
evangelieverhaal, de zoge
naamde turbae vertegenwoor
digen, tenslotte de koralen als
stem van de 'gemeente' vorm
geven.
Het passieverhaal volgens Jo
hannes is bepaald feller, direc
ter met uitzicht op verlossing
en wederopstanding, dan de
meer meditatieve, bevindelijke
Matthaus Passion. Het lijkt erop
dat het Alphens Oratoriumkoor
o.l.v. Martin v.d. Brugge dat té
veel voor ogen heeft gestaan.
Vooral vóór de pauze lijdt het
koor aan logheid, heeft het te
weinig gevoel voor passie en
compassie, voor hechte saam
horigheid. Zo komt 'Herr unser
Herrscher, dessen Ruhm in al
len Landen herrlich ist' traag en
moeizaam op gang.
Veel fraaier en uitgebalanceer-
der klinkt daarentegen (na de
pauze) het 'Ruhet wohl' waarin
op een enkele onzuivere inzet
na, respectvol afscheid van Je
zus wordt genomen. Ook de ko
ralen en turbae overtuigen aan
vankelijk minder. Pas in het
hart van de Lutherse bood
schap, het koraal 'Durch dein
Gefangnis, Gottes Sohn, ist uns
die Freiheit kommen' zingt het
koor vrijuit, homogeen en
kleurrijk. Kernachtig, en met
een vileine lichtheid weerklinkt
het 'Lasset uns dem nicht zert-
eilen', ook weer een van de la
tere turbae.
Bijna alle solisten lijden aan dat
zelfde euvel, zingen te heftig,
met een te grote geldingsdrang.
De evangelist die zó betekenis
vol wil zingen dat de stemkwa-
liteit daar nogal eens onder
lijdt; een Jezusfiguur weliswaar
met een mooie donkere stem,
die echter geen controle heeft
over zija emoties, daardoor te
weinig indruk maakt. De so
praan kwinkeleert hartverove-
rend in haar eerste aria 'Ich fol-
ge dir gleichfalls mit freudigen
Schritten'maar komt veel min
der uit de verf in haar laatste
aria, met een te overtollige,
minder natuurlijke vibratie, en
hier en daar een te kleine
draagwijdte. Oolyie alt zingt
met een bijzondere klankrijk
dom evenwichiger in haar eer
ste aria dan in het verwrongen
'Der Held aus Juda siegt mit
Macht'.
Het Randstedelijk Begeleidings
Orkest krijgt op de eerste rijen
in de kerk weinig kans om als
muzikale eenheid over te ko
men. Achter in de kerk blijken
homogeniteit en eensgezind
heid veel beter te gedijen, ook
in het samenspel van enkele
blazers of strijkers. De contra
bas legt voortdurend een stevig
vormvast tapijt onder de or
kestklank, wat niet altijd van de
organist gezegd kan worden.
Wie weet kan het koor de fijn
zinnigheid, spiritualiteit, kracht
en inspiratie van het laatste ko
raal 'Ach Herz, lass dein lieb
Engelein' volgend jaar door de
hele Johannespassie heen laten
stralen.
