Tijd is nog
niet om
voor Golden
Earring
KUNST CULTUUR
De Mondriaan
van het ballet
banaal en liefdeloos
Nieuw Imax-theater Amsterdam
biedt ook kaskrakers Die Lustige Witwe
rp'
||n,j«
Zanger Barry Hay: 'We zijn doordouwers'
Schilderijen
van Bram
Vermeulen
in Aalsmeer
Libris-jury
tevreden
over aanbod
Weinig blokfluitspel voor Praetorius
theater recensie
Roos van Put
Daris. Master Moves door Het Nationale
Ballet m.m.v. Holland Symfonia o.l.v.
Dieter Rossberg. Symphony in C,
choreografie George Balanchine
(reprise); Frank Bridge Variations,
choreografie Hans van Manen; The
second detail, choreografieWilliam
Forsythe. Gezien 18/3, Muziektheater,
Amsterdam (première). Te zien aldaar:
t/m 7/4.
De sfeer is nu eens ingetogen,
dan weer luchtig of juist plech
tig. In de nieuwe choreografie
van Hans van Manen, 'Frank
Bridge Variations' met als on
dertitel 'voor Sol en Paul', be
wijst deze grootmeester eens te
meer dat hij met minimale
middelen, met verdichting en
een compositie van strakke lij
nen - zowel in beweging als in
choreografie - esthetiek in pure
vorm weet neer te zetten.
Het muziekstuk, 'Variations on
a theme of Frank Bridge' van
Benjamin Britten bestaat uit
losse onderdelen, het is een
stuk voor strijkers waarbij elk
element een andere stemming
herbergt. Die laten zich in de
dans terugvinden. Twee hoofd
koppels en drie andere dansen
in wisselende formaties prach
tige solo's, bijtende duetten of
een begrafenismars - waarbij de
groep als geheel enkele minu
ten statig en met gebogen
hoofd plechtig over het toneel
schrijdt. Hierbij volgen zij allen
een patroon waarbij opmerke
lijk is hoe logisch de lijnen zijn
die hieraan ten grondslag lig
gen.
Het decor is even sterk als so
ber: slechts in de achterwand
verschuiven over de hele to
neelbreedte doeken over elkaar
waardoor een scherp vlakken-
spel ontstaat. Mooi zijn de indi
viduele bewegingen, als typisch
die van Hans van Manen, waar
bij de zijwaarts schuin naast het
hoofd gestrekte armen met ge
opende handpalmen heel sim
pel het lichaam een prachtige
belijning geven.
Met zijn terugkeer als vaste
choreograaf bij Het Nationale
Ballet bewijst Van Manen op
nieuw de Mondriaan van het
ballet te zijn. 'Frank Bridge Va
riations' is typisch zo'n stuk
waar je nooit genoeg van zult
krijgen, hoe vaak je het ook ziet.
Wat zal Het Nationale Ballet blij
zijn dat Van Manen het Neder
lands Dans Theater in Den
Haag de rug heeft toegekeerd
en nu terug is in Amsterdam!
Even indrukwekkend is 'The
Second Detail' van William For
sythe, een stuk uit 1991 dat nu
in première gaat bij Het Natio
nale Ballet. In een wit grijze
omgeving dienen de krukjes
voor de dansers om op te zit
ten, waardoor een tweeledig ef
fect ontstaat: danigs zijn zowel
performers als toefthouwers.
Het is een stuk dat zich ken
merkt door elektronische mu
ziek met een plastische waarde,
waarbij de bewegingen niet zo
zeer of alleen maar de muziek
in ritme en sfeer volgen, als wel
deze in beweging een zichtbare
vorm geven. Hierbij swingen
benen enerzijds hoekig uit de
heup en is de taal van het li
chaam anderzijds sierlijk en
puntig, met hoge benen.
Drie grootmeesters van de
dans: de titel 'Master Moves'
dekt als geen ander de lading
deze avond. Met als opening
'Symphony in C' van Balanchi
ne waarbij patronen ingenieus
in elkaar grijpen, het hoogte
punt Van Manen in het midden
en als sluitstuk The Second
Detail' van Forsythe waarbij
mechanische bewegingen een
volwaardig duet aangaan met
de elektronische muziek.
ivj en van Royen.
Taco van der Eb
e')dere uitgever
en van Royen
haag - Schrijfster Heieen
1 toyen heeft uitgeverij Vas-
cci verlaten en is overge-
tnaar uitgeverij Pimento
tjreign Media Group. Daar
ze een eigen imprint waar
haar boeken en andere
:n< iaproducten zal uitbren-
?ns Naar verwachting ver-
kei it in het najaar Van Roy-
re( lerde roman, die tegelijker-
n ls audio-uitgave op de
ig t komt. Na kinderboeken-
ta jver Carry Slee is Van Roy-
eztweede bestsellerauteur
Vi ij Pimento een eigen im-
n z krijgt. Volgens directeur
'svi ra Piers van FMG Books
de auteur in deze samen-
del ing 'een optimale zeggen
de over de exploitatie van
1 h werk'. FMG wil naast het
)ti en van auteurs ook andere
als rerijen overnemen.
;tl
cti eke Schouten
j cht - Tineke Schouten is in
)U( icobi Theater in Utrecht
,zjc emd tot officier in Orde
a k Iranje-Nassau. De
,t e htse cabaretière vierde
taj [en haar 25-jarig jubileum
t0l elschap van familie,
er( den en collega's. Lee To-
Glennis Grace en Treble
n op en uit handen van
fa le Leeuw kreeg Tineke
iten de dvd's van theater-
i Showiesjoo en 'S-Miles
uitgereikt. Op dit moment
Schouten met haar voor-
v ig Spiksplinternieuw in de
Luwe plek
ir Mona Lisa
kil
- Het beroemdste schil-
wereld, de Mona Lisa
kba|a Vinei, verhuist in de
,tei na Pasen. Op 4 april krijgt
kjj irtret van de geheimzin-
chende vrouw een plek
eter verderop in het Lou-
Parijs. De nieuwe plaats
et schilderij is de Staats-
[g^5an het museum, die ge-
L1£j( erenoveerd is. Op woens-
)rol april kunnen de muse-
(I zoekers de Mona Lisa
n ien. Het doek heeft dan
IC aats in een onbreekbare
t-reflecterende vitrine
en speciaal soort glas.
Amsterdam - Als je centraal in
de nieuwe Imax-zaal, (voor
heen zaal 14 van Pathé Arena in
Amsterdam) plaatsneemt, dan
zit je, en dit is niet overdreven,
midden in de film. Het doek
reikt van de vloer tot het pla
fond, van wand tot wand en
buigt ook licht naar voren, om
het oog geen kans tot ontsnap
pen te bieden. Het beeld heeft
tot in de verste uithoeken een
ongelooflijke scherpte en het
geluid klinkt alsof iemand de
boxen op je ruggegraat heeft
aangesloten.
Dat krijg je met een filmbeeld
dat 10 maal groter is dan een 35
mm beeld, een digital surround
sound system van 14.000 watt
en - aldus de Imax-pr-machine
- een lichtstraal 'die zo sterk is
dat hij vanaf de aarde op de
maan zichtbaar zou zijn met
het blote oog'. Dit alles moet, in
de woorden van Patrice Rochas,
de voor de opening van het
Amsterdamse Imax-theater
aanwezige vice-president van
Imax Theatre Systems, de
'wow-factor' omhoog jagen.
Het tot Imax-theater omge
bouwde Pathé Arena 14 is niet
de eerste bioscoopzaal van de
ze soort in Nederland. Rotter
dam had aan de Leuve-haven
een Imax-theater, waar speciaal
voor, dit van oorsprong Cana
dese, projectiesysteem gepro
duceerde natuurfilms werden
gedraaid. Maar het bleek toch
moeilijk te zijn om een theater
louter te laten draaien op films
over het leven op Antarctica. En
ook het Omniversum in Den
Haag draait zijn educatieve na-
tuuifilms op Imax.
Maar het systeem dat commer
cieel veroordeeld leek tot na
tuurliefhebbers is sinds een
paar jaar weer helemaal terug.
Er is een technologie ontwik
keld die gewone speelfilms kan
omzetten naar diverse voor
andra Put
sum - Het wordt hét jaar
ggjj Golden Earring. Onlangs
jchi een 'Naked III' en werd be-
mtilat de rockers na 28 jaar
ïmt eren Qp pjnkp0p. Maar dat
je t( alles. Er verschijnt dit jaar
derstgave met daarin 'het ech-
haal' en zanger Barry Hay
dfl
ook nog eens zijn eerste
boek. „Het lijkt erop dat
ate we ouder worden, we
eds drukker krijgen", con-
jrt Barry Hay (56).
land kan al een aantal
v lia niet om de Golden
Lc 5 heen. Officieel al veer
is niet, al werd de basis ei-
in '61 gelegd toen vier
ïn jongens - onder wie de
gs Rinus Gerritsen en
Kooymans - begonnen
afTornado's.Ach veertig
at beweert onze platen-
chappij. Dat is weer een
ïe teitsding", gnuift Hay.
ouden we ons verre van
»emi
in d«
king
zij
ie 38 jaar bij de Golden
0 w zit, krijgt het trouwens
lenauwd van een jubile-
let is beangstigend. Ik
nog zoveel herinneren:
ligerimerika-trips, het optre-
Madison Square Garden
rt e Who, mijn beste her
ig, en het strandfeest op
ningen. Het is zo hard
Dat cliché is waar,
•e tijd vliegt voorbij."
e tijd is nog niet om,
Et motto van de Earring.
I@hdlr nog, we hebben het
of gekxegen. Vroeger
En we twee keer in de
h liepen we rest van de
Jinze neus te vreten. Te-
rdig werk ik altijd. Extra
aalsmeer - Bram Vermeulen?
Dat is de lege mouw van Freek
de Jonge. Ziedaar een typering
van een niet ai te grote fan van
deze vorig jaar plotseling overle
den schrijver, zanger, schilder en
cabaretier, die met De Jonge tri
omfen vierde met Neerlands
Hoop. Niet terecht. Want na hun
afscheid ontwikkelde Vermeulen
zich steeds meer tot een geres
pecteerd artiest. Dat hij ook niet
onverdienstelijk schilderde kun
nen we nu zien in Galerie De Ou
de Veiling in Aalsmeer.
Galeriehouder Gert de Weerd
kreeg op 10 augustus van het vo
rig jaar een e-mail van Bram Ver
meulen, waarin de cabaretier
aankondigde dat hij hem op 5
september zou bezoeken. Dat
ging niet door. Een dag daarvoor
overleed Vermeulen.
Bram Vermeulen begon in 1989
met schilderen. Dat werd eigen
lijk uit nood geboren. Vermeulen
kon het zijn medewerkers maar
niet uitgelegd krijgen, hoe het
affiche voor zijn programma
'Dans met mij' eruit moest gaan
zien en nam uit arren moede
maar zelf de kwast ter hand.
Vermeulen heeft een aantal
schilderijen gemaakt die refere
ren aan het geestelijk avontuur
waarmee hij ook in zijn gedich
ten bezig was. Op die werken
komt hij meestal zelf voor. Aan
de andere kant zijn er de schilde
rijen waarop hij de mensheid als
een lange karavaan voorbij ziet
trekken, in al haar wonderlijk
heid en armoede. Op sommige
doeken ziet hij de samenleving
als een vrolijk hossende stoet
mensen, zoals Galerie De Oude
Veiling in de bijsluiter laat we
ten, als een stoet die op een bij
na Jeroen Bosch-achtige manier
voorttrekt richting dood. 'Ellen
de in vrolijke verpakking', noem
de Vermeulen dat.
Imax ontwikkelde formaten.
In de VS draaiden in 2004 Imax-
blockbusters als Spider-Man 2,
Harry Potter and die prisoner
of Azkabahn, en The Polar Ex
press. Deze laatste film werd
door Imax voor het eerst in 3D
uitgebracht. Een kwart van de
totale Amerikaanse omzet
kwam van deze driedimensio
nale versie af, die volgens critici
superieur was vergeleken met
de ouderwetse 3D-ervaringen.
Rochas voorspelt dat er komen
de jaren tweehonderd Imax-
theaters bij gebouwd gaan wor
den in Europa. De Nederlandse
markt acht hij goed voor in to
taal vijf theaters in de grote ste
den. De theaters leasen de
technologie van IMAX, dat bo
vendien een percentage krijgt
van de omzet. De wow-factor
leidt dan ook tot een duurder
kaartje: twaalf euro in plaats
van negen euro.
Deze week opent het nieuwe
Amsterdamse Imax-theater met
het geslaagde animatiespekta
kel 'Robots', van de makers van
Ice age. Later in het jaar komen
er speciale Imax-versies van
'Batman begins' en 'Charlie
and the Chocolatefactory' van
Tim Burton, met Johnny Depp
als Willy Wonka.
den haag - Uit de 'rijke literaire
productie in het jaar 2004, die
het beoordelen tot een genoe
gen maakte' heeft de jury van
de Libris Literatuur Prijs giste
ren zes boeken genomineerd:
Casino van Marja Brouwers,
Lichtjaren van Stephan Enter,
Het logboek van Brandaan van
Rob van der Linden, Het onver
wachte antwoord van Patricia
de Martelaere, De laatste dich
ters van Christine Otten en
Specht en zoon van Willem Jan
Otten. Volgens de jury gaat het
uitstekend met de Nederlandse
literatuur: ,,Er is een aanzienlijk
en aantrekkelijk aanbod van
kwalitatief goede literaire boe
ken."
muziek recensie
Susanne Lammers
Operette: Die Lustige Witwe van Franz
Léhar door het Grote Theater van Lodz
o.l.v. Bemhard Steiner. Regie: Annette
Wolf. Solisten: Henk Poort, Ulrike Maier,
Rolf Scheider, Lauren Francis e.a.
Gehoord: 21/3, Schouwburg, Leiden. Nog
te horen: 23/3, Stadstheater, Zoetermeer.
Precies honderd jaar oud is ze
nu, maar toch beschikt Die
Lustige Witwe van Franz Léhar
nog steeds over een aantal kwa
liteiten: het Vilja-lied, 'Da geh
ich zu Maxim' en natuurlijk
'Lippen schweigen'. Muziek die
tot de operette-canon gerekend
mag worden. Daérvan maakt
het Theater van Lodz ook werk,
maar tot een aansprekende
productie komt het helaas niet.
In de eerste plaats speelt het or
kest te stroef en te stram. Het
heeft wel een beetje gevoel voor
gezellig knetterende marsen,
maar van wervelende, zwelgen
de walsen heeft het geen kaas
gegeten. Het begint energiek
aan de ouverture, maar speelt
verder op de automatische pi
loot. Ramt de muziek eruit, in
plaats van het verhaal te onder
steunen, richting te geven en te
becommentariëren.
Dat verhaal is flinterdun - over
een rijke weduwe, wier miljoe
nen behouden dienen te blijven
voor de Pontevedrino, een fic
tief Balkan-staatje, en die daar
om uitgehuwelijkt moet wor
den aan een echte Ponteve-
drijn, met wie ze vroeger ook al
eens verkering had. Maar onder
dat verhaal schemert, naast
olijke ondeugendheid ook eni
ge satire. En daar komt het The
ater van Lodz totaal niet meer
aan toe. Zij houden het bij het
liefdesverhaal met een meer
dan vette knipoog, en dat
maakt deze Lustige Witwe een
beetje banaal en liefdeloos.
De enscenering is nogal druk.
Het toch al kleine toneel van de
Schouwburg is volgezet met
obstakels waarmee de zangers
geducht rekening moeten hou
den, en dat leidt geregeld tot
houterigheid. Bovendien heeft
regisseuze Annette Wolf nogal
wat reuring bedacht: overdre
ven duw- en trek-vechtpartijen,
dronken dames die hinderlijk
aandacht komen vragen, kort
om veel te veel aandacht voor
het versieren, veel te weinig
voor de grote lijn.
Het beslissende duwtje moet
dus van de solisten komen. Ul
rike Maier als de vrolijke wedu
we zingt haar Vilja-lied prach
tig, maar verder is ze een wat
luie en afwachtende dame. Ze
lijkt pas wakker te worden aan
het einde van de tweede acte,
en zingt vervolgens haar aan
deel aan 'Lippen schweigen'
precies gepast vervoerend. He
laas blijkt dan Henk Poort, die
tot dan toe de ironie en de hu
mor van het stuk in zijn eentje
zowel zingend als acterend
droeg, niet in staat haar licht
heid te pareren. Ja, en dan
wordt zo'n operette haast een
beetje tragisch.
basso continuo, die bij Praeto
rius door een kleine groep uit
stekende houtblazers wordt
vertolkt. Zeven cantates bezin
gen achtereenvolgens de voe
ten, knieën, handen, lendenen,
borst, hart en gelaat van Jezus.
De meeste aandacht voor het
drama komt tot uiting in de 6e
cantate, waarin het hart van Je
zus, centraal staat. De tekst van
elke cantate is een passage uit
de bijbel (koor), en stukken uit
het gedicht "Salve mundi salu-
tare' van de 12e-eeuwse dichter
Bernard van Clairvaux (aria's).
Ook al vermeldt het program
ma dat de aria's zowel qua mu
ziek als tekst de spil vormen
waarom het draait, maken de
koren aan begin en eind van ie
dere cantate meer indruk. Dat
deze jonge studenten met el
kaar tot een overrompelend
stralend klankbeeld komen, en
solerend wat minder diepgang
creëren heeft wellicht iets te
maken met hun leeftijd. Met
name de tweede sopraan arti
culeert in solo's onvoldoende;
de tenor en de counter-tenor
laten te weinig bezieling toe.
Het grote contrast in klankkleur
tussen vocalisten en instru
mentalisten is opmerkelijk. Al
dat hout van het Praetorius en
semble produceert een veel
meer gevoileerd, nevelig palet,
dat fraai afsteekt bij de vitaliteit
van de vocale kleurenpracht. Al
met al een heel bijzondere uit
voering waarin met overgave
wordt gemusiceerd in een origi
nele enscenering.
Voor en na Buxtehude begeeft
het orkest zich naar een duiste
re hoek van de Lokhorst, waar
twee wereldlijke composities
het daglicht niet kunnen ver
dragen; dansen van Johann Ro-
senmüller, en Johann Schmel-
zers Sonata voor zeven fluiten.
Eerlijk gezegd ziet Praetorius
juist hier het licht. Alle kleur
schakeringen van de zilverlichte
sopraanblokfluit tot de loodgrij
ze subcontrabas komen won
dermooi tot hun recht.
druk is het nu door de verschij
ning van 'Naked III'."
„Het is genoeg zo", zegt Hay
over het laatste deel van de
akoestische trilogie 'Naked
Truth'. „Als we met dat akoesti
sche door blijven gaan, zijn we
straks in een soort Crosby,
Stills en Nash veranderd." 'Na
ked 111' bevat net als de eerste
twee delen hits van de Golden
Earring. Zo zijn op de plaat en
dvd nummers te vinden als 'No
for an answer' (1980) en 'I've
just lost somebody' (1968). Dat
laatste nummer is opgedragen
aan Louise Donk, de vrouw die
in januari overleed nadat jon
gens vanaf een viaduct over de
A4 een stoeptegel naar bene
den had gegooid. „Totaal
krankzinnig", zegt Hay furieus.
Over Louise: „Ze was een échte
fan. Ik ken haar als het goed
lachse, lieve meisje dat altijd op
de eerste rij stond. Haai' familie
vroeg ons het nummer aan
haar op te dragen. Wij maakten
deel uit van haar leven. Dit is
het minste wat we konden
doen."
Na 'Naked III' is het volgens
Hay de hoogste tijd voor 'iets
elektrisch'. „Het moet weer lek
ker heftig worden, stevig, echte
rock-'n-roll. Zo denken de drie
andere Earrings er ook over - ze
zijn al begonnen met schrij
ven." Die eensgezindheid Lijkt
de kracht van de Golden Ear
ring. Ach, we vinden het leuk
en blijven doorgaan", wimpelt
Hay het veertigjarig bestaan
van de groep weg. „We zijn met
z'n vieren nogal makkelijk met
elkaar. We komen altijd onze
afspraken na. We vergaderen
eens in de twee maanden en
dan komen alle grieven boven.
We zijn regelmatig op de proef
gesteld, maar dat schept juist
een band. We hebben ons
nooit laten tegenhouden, door
niks en niemand niet. Dat is de
'Public relations' van Bram Vermeulen. Publiciteitsfoto
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Blokfluitensemble Praetorius
o.l.v. Norbert Kunst, m.m.v. studenten
van het Kon. Conservatorium. Gehoord:
19/3, Lokhorstkerk, Leiden.
slecht is. Het is niet meer te
doen. Je neus valt er vanaf als
je niet oppast."
Misschien dat er van de pure
rock-'n-roll - die volgens Hay
bestaat uit 'wijven, zuipen en
veel lolmaken' - uiteindelijk
niet meer over blijft dan de
muziek, het pure rockgeluid
van de Golden Earring, dat vol
gens de zanger ook een versla
ving is. „Wat dat betreft ben ik
natuurlijk al een vrij brave man
geworden", zegt Hay die sa
men met zijn vrouw Sandra
aan het eind van het jaar ook
nog eens heel burgerlijk een
kinderboek gaat publiceren.
„Ik heb wat tekstjes geschreven
bij de illustraties van mijn
vrouw. Het gaat over ons gezin,
maar dan overtrokken. Ik ben
een asociale rock-'n-roll-artiest
en Sandra is een Barbie-moe-
dertje. De teneur van het boek
is dat het kind ons opvoedt."
Hay concludeert dat 2005 toch
wel hét jaar van de Golden Ear
ring mag worden genoemd,
want: „Er komt eind van het
jaar ook nog een Earringboek
uit. Dat bestaat uit meer dan
driehonderd pagina's. Joost
Zwagerman en Bart Chabot
hebben onder meer een bijdra
ge geleverd. En er staan inter
views met ons in. Het wordt dit
keer hét échte verhaal."
Wat het Earring-jaar comple
teert is het optreden op Pink
pop. „Geweldig. Dat festival is
voor ons puur jeugdsenti
ment", zegt Hay, die met de
Earring al in 1971 en 1977 in
Landgraaf optrad. „We hebben
vijftig minuten om te spelen.
En eh, dat kunnen wij best wel,
hoor."
Binnen de cirkel is het licht,
daarbuiten heerst de duisternis.
Op beide fronten wordt er ge
musiceerd. In de cirkel is het
blokfluitensemble Praetorius
prominent aanwezig, omlijnd
door vijf studenten zang van
het Kon. Conservatorium. Hier
in het centrum van de kerk
wordt Jezus, Licht der wereld
beweend; in 'Membra Jesu nos-
tri' van Dietrich Buxtehude, een
opmaat naar Bachs Passionen.
In dit passieverhaal zit maar
weinig blokfluitspel voor het
héle Ensemble. Buxtehude ge
bruikte als begeleiding van de
vocalist slechts een vijftal in
strumenten; twee violen en een
kracht van de Golden Earring:
wij zijn doordouwers."
Hay is zich, nu hij ouder is,
meer bewust van zijn lichaam.
De nog immer stoere rockheld
- met slechts wat grijs bij de
slapen - kwam tien jaar geleden
tijdens een optreden de man
met de hamer tegen en sinds
die tijd is hij regelmatig in de
sportschool te vinden. „Het
zou beter zijn als ik nóg gezon
der ging leven", stelt hij. „Want
ik feest nog te veel. Nee, ik ge
bruik geen drugs, maar dat
komt doordat de kwaliteit zo
De mannen van
Golden Earring:
Rinus Gerritsen,
Cesar Zuider-
wijk, Barry Hay
en George
Kooymans:
„We zijn met
z'n vieren nogal
makkelijk met
elkaar."
Foto: GPD/
Theo Bohmers
