Dwingend geschreven
afscheidsbrief
De vergane glorie van
Hilarisch: Dick Bos a la Heinz handelsreizigers in amusement
Opnieuw bijzondere roman van Philippe Claudel
I
ie echt wil leven, ontkomt niet aan drek
Fascinerende blik op drie decennia Nederland
ZATERDAG
19 MAART
2005
ER
BIJ
roman recensie
Wim Vogel
at het morgen mooi weer zijn' door
ader Benali. Uitgeverij De Arbeiderspers.
Prijs: €17,95.
ang is Malik Ben vooral een
aar geweest. Iemand die aan
ijn de verrichtingen van ande-
adeslaat, die luistert naar wat
er hun leven, hun keuzes en
lilemma's aan hem kwijt wil-
ifat hij van die verhalen leert, is
norele zuiverheid en ethiek
dingen zijn, maar dat je de
letekenis van het leven pas er
door, zoals Lucebert ooit
:f, de ruimte van dat leven, met
liefde en smerigheden, zo vol-
nogelijk te benutten.
:rste wat hij daarom doet als
n praktijk als Amsterdamse
nticiteitsheler' opdoekt, is een
erbad nemen. Lang genoeg
de sores van anderen geluis-
Vie het leven echt wil leven,
mt niet aan de drek, de vuilig-
pn moet vooral niet vies zijn
en gezonde dosis opportunis-
lat het morgen mooi weer zijn
Abdelkader Benali (1975),
naam wel wat lijkt op die van
TOP-10
Nicci French,
g me als ik val
hos, 19,95
Dan Brown,
)a Vinci code
ngh-Sijthoff, 19,95
Henk van Os,
derlandse geschiedenis
iting CPNB, €2,50
Dan Brown,
Bernini mysterie
ngh-Sijthoff, 19,95
Geert Mak,
lemd tot kwetsbaarheid
5,00
Jan Blokker, Jan Blokker jr.
as Blokker,
'ooroudergevoel
act, 35,00
Dan Brown,
uvenalis dilemma
igh-Sijthoff, 19,95
ap
'nÉ John Grisham,
no
je2 >al
oc I, 19,95
0."
jSjt° Annejet van der Zijl,
Eli I Boy
jon Van Ditmar, 17,50
ise
n v
on Geert Mak,
uw van mijn vader
Jus, 15,00
•bli
1-0 PNB/De Bestseller 60
rsh van Os leidt de lezer in zijn Boe-
sn< ikessay langs de fascinaties uit
blij ugd.De Blokkers schreven een
)te telijk vaderlands geschiedenis-
eïnspireerd op de schoolplaten
gs Annejet van der Zijl en Geert
jen we al eerder.
bestaanden moet verwittigen van
sterfgevallen en hen moet proberen
zover te krijgen dat zij toestemming
geven donororganen van de overle
dene af te staan. Zo beschrijft Clau
del de manier waarop een moeder in
het leven komt te staan als hij haar
zojuist op de hoogte heeft gebracht
van de dood van haar zeventienjari
ge dochter bij een verkeersongeval:
„Op momenten als deze gaan alle
kunstgrepen waarin we onze hande
lingen gewoonlijk zo graag verpak
ken om ze verfijnder en minder
lomp te laten lijken, aan scherven.
Het bericht van de dood maakt ons
simpelweg tot onszelf. Het wist het
patina van maniertjes weg waarmee
we ons bedekken om gemaskerd
door het leven te kunnen gaan. Het
bericht van de dood van een dierba
re toont ons in onze naaktheid."
De aanzegger zelf verkeert in dezelf
de positie. Hij kan er niet meer te
gen, zo meedogenloos wreed als hij
in al zijn kwetsbaarheid de wereld
ervaart. In Parijs, waar het boek zich
afspeelt, zijn reclameposters hem
een gruwel, alsmede jolig bedoelde
televisieprogramma's, de piercing in
de ontstoken lip van zijn kinderop
pas, de militante slang van skaters
die elke week door de Parijse boule
vards kronkelt, de krantenberichten
over steeds weer nieuwe oorlogs-
DE LEESTAFEL
n momenten in je leven, meestal
ingrijpende gebeurtenissen zoals
eboorte van een kind of de dood
een naaste, datje meent 'in de
rheid te staan', zoals dat in Bijbel
len heet, waarbij het lijkt of je de
ild doorziet die zich met al zijn
iliteiten en gruwelijkheden bik-
ard aan je opdringt. Het overkomt
aamloze hoofdpersoon in 'Zonder
de zojuist vertaalde roman van
ansman Philippe Claudel, die ook
island zoveel indruk maakte met
ze zielen'.
roman recensie
Peter van Vlerken
der mij' door Philippe Claudel. Vertaling:
(anik Sarkar. Uitgeverij De Bezige Bij.
Prijs: €14,90.
overkomt hem zelfs vanwege
driedubbele aanleiding. Hij
zijn vrouw verloren vlak na de
arte van zijn dochtertje en oe-
een beroep uit dat alles met de
te maken heeft. Hij is werk-
in een ziekenhuis, waar hij na-
Malik Ben, een roman geschreven
waarvan vraagstelling en thematiek
duidelijk zijn. Wat zijn principes
waard in de hectiek van ons dage
lijks leven? Is het maken van 'vuile
handen' niet onvermijdelijk? Zijn het
niet de fundamentalisten in iedere
samenleving die nauwelijks op zoek
durven gaan naar betekenis en daar
mee de volheid van het leven ont
kennen en verkrachten? Prima stof
voor een essay die in romanvorm
helaas wat ondersneeuwt door de
twee grote verhalen die Benali als
kapstok voor zijn engagement ge
bruikt.
De twee verhalen, om en om gepre
senteerd, laten zich gemakkelijk le
zen. Benali's lichtvoetige, terloopse,
ironiserende en Grunberg-achtige
stijl vol herhalingen, bizarre dialo
gen en gruwelijke tussendoortjes
staat daar garant voor. Die lichte
toets staat nogal haaks op de be
paald niet softe inhoud. Zijn Noord-
Afrikaanse ouders zijn dertig jaar ge
leden de dictatuur van hun geboor
teland ontvlucht en hebben daar
door, zo lijkt het, afstand genomen
van dat 'Regime zonder Kleur'. Maar
achter die feiten ligt iets wat nie
mand weten mag, onder dat verhaal
ligt drijfzand, en dat duistere, oppor
tunistische verleden waarin vrien
den verraders en spionnen worden,
bepaalt hun heden en uiteraard ook
dat van Malik, hun zoon.
De andere verhaallijn wordt inge
vuld door Carmen Lopez de La Ma
drid, die Malik ontmoet op de ss 'La-
tina', een cruiseschip, 'een drijvende
pagina vol contactadvertenties'. Als
een metafoor van de hoop, van de
nieuwe mens, is dit schip in de jaren
dertig door een idealistische staalgi-
gant te water gelaten om altijd te
blijven varen. Om in ieder geval aan
boord de verbroedering van de men
sen te verwezenlijken, een verbroe
dering die in het Europa van die da
gen ver te zoeken was.
Maar ook het verhaal van Carmens
leven, oud-strijdster onder de repu
blikeinen tijdens de Spaanse burger
oorlog, leidt tot dezelfde conclusie:
leven is je engageren, is je bezoede
len.
De makke van Benali's roman heeft
alles te maken met de oude kwestie
van vorm en inhoud. Die zouden
één moeten zijn en die zijn dat niet.
Zijn analyse van onze 'condition hu-
maine' is boeiend en actueel maar
had wat mij betreft nog veel sterker
zijn verhalen mogen doordesemen
omdat het een groot goed zou zijn
als zoveel mogelijk mensen daarvan
kennis zouden kunnen nemen. De
talloze anekdotes uit de levens van
Carmen en Maliks ouders leiden
door hun overvloed de lezer alleen
maar af. Die lezer moet nu wel van
heel veel rijst houden om het luilek
kerland van Benali's inzichten en
ideeën binnen te kunnen trekken.
Maar spijt van die moeizame tocht
zal de volhouder niet krijgen!
Amsterdam - De vaderlandse geschiedenis is het hoofdthema van de vandaag eindigende Boekenweek. Wie z'n buik vol heeft van de letter-
brij die over de lezer is uitgestort, heeft hier een fantastisch alternatief: 'Document Nederland' (Waanders, €24,95), een fotoboek waarvoor
een keur aan topfotografen het Nederland van na 1975 vastlegde. Kijk naar de visser die zijn vrouw met de beeldbuis naar het water heeft
meegelokt (een foto van Hannes Wallrafen) of de drie Friezen die in het kader van een project voor vervangende werkgelegenheid een sport
veld moeten aanleggen (Eddy Posthuma de Boer). Een fascinerende blik op drie decennia Nederland. Foto's uit besproken boek
amusement recensie
Gerard van Putten
'De schnabbeltoer" door Henk van Gelder.
Uitgeverij Nijgh Van Ditmar. Prijs 19.90
Van bruiloften naar partijen gingen
ze, van personeelsfeest naar het
kampioensbal van de korfbalvereni
ging, van kroegje naar kroegje. Als de
handelsreizigers van het amuse
ment. Niet zelden traden ze wel twee
of zelfs drie keer op een avond op, in
stad en vervolgens in ommelanden.
Voor boeren, burgers en buitenlui.
Zo ging dat eind jaren veertig, begin
jaren vijftig met de artiesten. Totdat
de televisie de conferenciers mond
dood maakte en het rolschaatsnum-
mer als achterhaalde act voorgoed
van het toneel liet verdwijnen.
Het variété is niet meer. Geen pianist
hoeft nog te vrezen voor een valse
piano in een of ander achterafzaaltje
in de Achterhoek. Freelance-journa
list Henk van Gelder vraagt met zijn
meest recente boek De schnabbeltoer
weer even aandacht voor de al lang
onttroonde koningen en koningin
nen van wat eertijds de kleine K
werd genoemd. Van Gelder is niet de
eerste, want de Friese journalist Jan
Hof bracht in 2001 het volledig uit
de gratie geraakte variété nog een
maal voor het voeüicht in zijn helaas
door veel slordigheden ontsierde
werk En dan nu uw aandacht voor.
Als kenner van het vaderlandse
amusement heeft Herik van Gelder
het onderwerp met veel precisie
aangepakt. Met hetzelfde oog voor
detail, waarmee hij eerder de om
streden tekstschrijver Jacques van
Tol in De spookschrijver portretteer
de en de biografie van Simon Car-
miggelt samenstelde.
De dagen waren in het Nederland in
wederopbouw tamelijk overzichte
lijk. Overdag werden de handen uit
de mouwen gestoken op het werk of
achter het aanrecht, 's avonds was er
wel eens behoefte aan een verzetje.
Anders gezegd: het volk wilde wel
eens zien hoe de komieken eruit za
gen, die wekelijks van zich lieten ho
ren in het veel beluisterde radiopro
gramma AVRO's Bonte Dinsdag-
avondtrein. Bassie en Adriaan waren
in de dagen nog geen clownsduo,
maar traden met veel succes in het
land op als acrobaten onder de
naam The Crocksons. Veel jongens
met een gitaar ook in die tijd. Schol
ten Van 't Zelfde bijvoorbeeld. Het
wemelde in de jaren vijftig van de
zangduo's, zoals de Spelbrekers en
Black White.
Tijdens het avondje uit sloeg de hele
zaal zich van pret op de knieën in re
actie op de moppen van conferen
ciers als Cees de Lange, André Car-
rell, Willy Vervoort, Frans Vrolijk en
Daan Hooijkaas.
Jongleur Joe Andy wekte alom ver
bazing en bewondering met zijn
adembenemende acts. Dolf Brou
wers probeerde enig aanzien te ver
werven als zanger, maar vond in
Max van Praag zijn meester. En zo
was Cor Brak in die tijd een acrobaat
in de marge. Later zag Wim T. Schip
pers in Brouwers een onnavolgbare
Sjefke van Oekel en in Brak een lou
che Gerrit Dekzeil.
Henk van Gelder heeft met De
schnabbeltoer heeft een zeer lezens
waardig en prima gedocumenteerd
tijdsbeeld geschetst van een verdwe
nen broodwinning. Sommige han
delsreizigers van het amusement be
leefden hun glorietijd zelfs tijdens de
oorlog en kwamen daar, zoals Bill
Buysman van de Kilin# Hawaiians,
eerlijk voor uit.
Van Gelder beschrijft ook hoe inven
tief bijvoorbeeld Benny Vreden na
de bevrijding omging met het pro
bleem dat het Canadese bevrijdings
leger had gecreëerd door talloze za
len voor hun eigen amusement te
vorderen. Nabij Soest nam Vreden
doodleuk bezit van een ontruimde
Duitse bunker, die hij 'De Mols
hoop' noemde en waar hij cabaret
voorstellingen gaf. Vermakelijke
anekdotes geeft de auteur ook ten
beste. Zoals over diva Heintje Da
vids, die altijd steen en been klaagde
over de smerige we's 'in het land'.
Collega's namen haar op zekere
avond tuk door de wc-bril vol te
smeren met water aangelengde ont
bijtkoek. De veelvuldig afwisselend
afscheid nemende en rentree vieren
de diva dacht stront te zien en gilde
het uit. Maar de haar gealarmeerde
vakgenoten pakten vervolgens met
hun wijsvinger wat van de bruine
smurrie en vraten hun wijsvingers
bijna op, Heintje Davids voor één
keer sprakeloos achterlatend.
slachtoffers, het weerzinwekkend
gedrag van voetbalsupporters, de
vulgaire bedpraktijken van een ser
veerster, de vervanging van de oude,
gietijzeren urinoirs in de stad door
plastic wanstaltigheden, de opgesto
ken middelvinger naar bedelende
Joegoslavische vrouwen, de afbraak
van de buurt waar hij opgroeide, en
zovoorts.
Bij het ervaren van zijn omgeving
wellen gedachten in hem op als
enorme golven uit een rioolput. „Ik
draag de lelijkheid van de wereld op
mijn schouders. Die bevuilt me en
vult me. Die stroomt over en bezoe
delt mijn dagen." Het meest van al
les richten zijn woede en zijn wal
ging zich op zijn werk, op de manier
waarop hij als een hyena moet jagen
op organen van overledenen. Hij
gaat door het lint.
Zonder mij is een afscheidsbrief,
dwingend en meeslepend geschre
ven en met een verrassende wen
ding, die tot stand komt als de
hoofdpersoon en de vrouw wier
dochter is overleden elkaar diep in
de ogen zien. Een absolute aanrader
deze nieuwe, korte roman van Clau
del, niet zozeer in het kader van de
actualiteit van de discussie over do
norregistratie, maar wel omdat het
boek in tal van andere opzichten de
ogen opent van de lezer.
door Jan Kuys
Vandaag op de Leestafel de nieuwste
uitgaven op het gebied van stripboe
ken.
Nu in deze tijden met veel bombarie
de luxe-uitgaven met verhalen van
Dick Bos (De Vrijheid, 19 afleverin
gen, 50 euro per stuk) worden gepre
senteerd is het aardig de aandacht te
vestigen op een heel andere kijk op
deze vermaarde Nederlandse strip
held. De Jong en Windig - inderdaad
de makers van onder meer Heinz -
kwamen in 1991 met De groote Dick
Bosch almanak (Het Raadsel), waar
in zij vrijmoedig de draak staken met
de boeven vangende detective.
In de jaren daarna is het restant van
de oplage bij uitgeverij Het Raadsel
op de plank blijven liggen. Na het
faillissement van Het Raadsel een
half jaar geleden zijn de overblijven
de almanaks alsnog uitgevent. Ze
bevatten allemaal korte strips, die
eerder verschenen in tijdschriften en
dagbladen, waarin Dick Bos op een
onnavolgbare manier wordt gepersi
fleerd. Tekeningen en verhaaltjes
zijn hilarisch. De tranen rollen je tij
dens het lezen over de wangen. En
het aardige is dat deze almanak in de
aanbieding is en dus voor slechts 5
euro kan worden aangeschaft.
Het wordt niet duidelijk of het een
eindexamenproductie is, maar do
centen en studenten van het Atelier
Beeldverhaal van de Sint-Lukas
kunstschool in Brussel hebben met
BruXXXel (Uitg. Sint-Lukas Atelier
Beeldverhaal, €14,95) een fascine
rend stripalbum afgeleverd. Met zijn
achten één verhaal vertellen is geen
kattenpis. Zo'n project is meestal ge
doemd te mislukken, omdat de ver
schillende tekenstijlen te veel aflei
den en het scenario vaak ontspoort.
Sint-Lukas, met de gerenommeerde
docenten Johan de Moor en NEX, le
vert echter vakwerk. Het is aardig
om te zien hoe de studenten een ei
gen aflevering tot stand brengen en
hoe verschillend ze werken. Dat ze
daarnaast ook nog eens een aardig
stripverhaal produceren is een com
pliment waard.
Marini is de tekenaar, die furore
maakt met zeer gewaardeerde uitga
ven als De Aasgieren en De Schorpi
oen. Ditmaal heeft hij zich met sce
narist Marelle gestort op het journa
listieke métier. Journalist Olivier Va-
rese krijgt in een bar, waar hij met
een zwaar hoofd probeert de beteke
nis van een nieuwe dag te doorgron
den, dé scoop van de eeuw aangebo
den. Volgt een uit de losse hand ver
telt avonturenverhaal in Moskou,
waar Varese andere waar voor zijn
kiezen krijgt dan hij had gedroomd.
De duif op het Rode Plein (Silvester,
€7,50) is een onderhoudend, volgens
het klassieke model opgebouwd
stripverhaal, dat vooral boeit dankzij
Marini's tekenvaardigheden.
Van Een contract met God (Atlas,
17,50) van de onlangs overleden
Amerikaanse stripmaker Will Eisner
is nu in Nederlandse vertaling ook
een betaalbare paperbackeditie ver
schenen. Eerder werd de bundel uit
gegeven in een luxe editie in beperk
te oplage. De bundel bestaat uit vier
verhalen waarin het leven in de wijk
The Bronx in de jaren dertig wordt
beschreven. De eenvoudige (vooral
joodse) bewoners van de huurkazer
nes proberen in de crisisjaren het
hoofd boven water te houden. Eis
ner, vooral bekend als geestelijk va
der van stripheld The Spirit, werkte
in de jaren zeventig lange tijd aan dit
werk, op zoek naar een meer volwas
sen vorm van zijn verhalen. In Een
contract met God brengt hij zijn
personages op een ontroerende ma
nier tot leven.
