Een schaafwond op de ziel
KUNST CULTUUR
Overdosis aan roze haalt de urgentie uit Zonnekinderen
Dollen en goochelen met Feyde
Micha Hamel en Bas Heijne onderscheiden
Emotionele zoektocht van de mens
Zoektocht m
schilderijei
Goudstikke
HOC 941
Riccardo Chailly. Foto: EPA
Edison-nominatie
Chailly en Jacobs
Hilversum - De dirigenten Ric
cardo Chailly en René Jacobs
zijn beiden tweemaal genomi
neerd voor een klassieke Edi
son. Chailly maakt kans met de
tweede symfonie van Mahler,
die hij opnam met het Konink
lijk Concertgebouworkest en
met de doos met radio-opna
men met dit orkest. Jacobs
maakt kans met zijn opname
van de Mozart-opera Le Nozze
Di Figaro en met Haynds koor
werk Die Jahreszeiten. De prij
zen worden op 2 mei uitgereikt.
Werfpop op
zondag 10 juli
leiden - De 24ste aflevering van
Werfpop, het oudste popfestival
van Leiden, heeft plaats op 10
juli en wordt weer gehouden in
De Leidse Hout. De organisatie
is nog op zoek naar een aantal
regionale acts. Regionale bands
die graag op Werfpop willen
spelen, kunnen zich nu aan
melden en een demo, bio en fo
to sturen naar: Werfpop, t.a.v.
Programmering, Middelste
gracht 20, 2312 TM Leiden. Po
diumervaring is gewenst, geen
cover- of tributeband. Inzenden
kan tot 30 april.
Rijksmuseum
past ontwerp aan
Amsterdam - Het Rijksmuseum
in Amsterdam heeft het ont
werp voor de centrale hoofden
tree aangepast om tegemoet te
komen aan bezwaren van het
stadsdeel Amsterdam Oud-
Zuid. In het nieuwe ontwerp
voor de renovatie van het Rijks
museum is de entree vérsmald,
waardoor volgens het museum
nog voldoende ruimte overblijft
voor fietsers en voetgangers.
Kröller-Müller
gedeeltelijk dicht
otterlo - Het oudste deel van
het Kröller-Müller Museum in
Nationaal Park De Hoge Veluwe
is voor minstens negen maan
den gesloten. De zogeheten
Van de Velde-vleugel ondergaat
een renovatie. De vleugel is in
de jaren dertig ontworpen door
Henry van de Velde. Het was de
bedoeling dat het gebouw een
tijdelijk onderkomen zou zijn
voor de kunstcollectie van He-
lene Kröller-Müller, maar door
de economische recessie en de
Tweede Wereldoorlog is er
nooit meer een ander museum
gebouwd.
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: De methode Ribadier van
Georges Feydeau door Het Nationale
Toneel. Vertaling/bewerking: Frans
Strijards en Gijs Scholten van Aschat.
Regie: Frans Strijards. Gezien: 7/3 Den
Haag. Te zien: 18/3 Leidse Schouwburg,
Leiden.
De deuren centraal achter op
het toneel klappen open en één
voor één maken de hoofdrol
spelers hun entree. Breeduit,
onbekrompen, met wijde ar
men. Dit! Is! Een! Komedie!
roept regisseur Frans Strijards
ons van verre toe. Dit is een
kunstmatige constructie, dat
daar geen misverstand over be
staat. Zo spelen de acteurs ook:
realisme is niet aan de orde. De
gebaren blijven het hele stuk
lang groot, de emoties overdre
ven.
Hoewel. Zo buitenissig is die
permanente overspannenheid
nou ook weer niet. Kijk maar
naar de televisie, toch een be
langrijke graadmeter van wat
geaccepteerd is in onze wereld.
Paul de Leeuw, Carlo Boszhard,
ze zouden moeiteloos passen in
dit circus van hysterici en neu
roten. En misschien heeft u ook
wel een oom en een nicht die
zich op de toppen van hun ze
nuwen door het leven jagen.
In 'De methode Ribadier' gaat
Strijards met zijn acteurs op
zoek naar de neurosen in ons
gedrag, de emoties die met ons
op de loop gaan. Het stuk geldt
als een van de meest virtuoze
stukken van Georges Feydeau
(1862-1921) die aan het eind
van de negentiende eeuw gros
sierde in wat later wel denigre
rend boulevardkomedies gin
gen heten. Inmiddels geldt hij
als inspiratiebron voor bijvoor
beeld John Cleese. De Haag-
sche Comedie mocht graag
Feydeau spelen, en als knipoog
hangt bij het opvolgende gezel
schap de foto van Guido de
Moor, mister HC, aan de muur.
De Moor treedt postuum op als
de overleden echtgenoot van
Marie-Louise (Ariane Schluter),
een notoire schuinsmarcheer
der. Sindsdien wantrouwt ze el
ke man: 'trouweloosheid is hor
monaal verankerd'. Alles wat
haar nieuwe man Varus (Gijs
Schohen van Aschat) aanvoert
tot zijn verdediging, vat ze in
zijn nadeel op, maar bewijs
heeft ze niet.
Uiteindelijk krijgt ze dat wel,
dankzij haar oude vlam Philip
(Stefan de Walle). Intuss
wordt er heel wat verbaa g
schermutseld, en is hetg
chel van bediende Oriolf li
roen Spitzenberger) een ss
ornament. Wat is nameli iu
methode Ribadier? Man
vrouw onder hypnose, p 0
overspel, komt thuis en
haar weer wakker. Er kra
geen haan naar, tenzij di
nelijke solidariteit tekort
Varus had het kunnen u
maar heeft het te druk m
zichzelf en zijn driften.
Het is een tijdje leuk om
hoe prima acteurs zich;
op allerlei verwikkelinge
onwaarschijnlijkheden,
na een tijdje bekruipt mi
cabaretgevoel: grappig b to
maar hou nou maar wetm
op. Een aflevering Fawfr rdi
wers duurt niet voor nifc
half uur. Strijards heeft
laag in het stuk gelegd
belang is voor onze tijd. m
prins Bernhard pleegde
overspel, en hij schijnt r
enige te zijn, maar een lt
komedie is niet meer he 16
form om dat olala-onde oi
aan de orde te stellen. 0
dat de personages te
af blijven staan, levert R
niet meer dan een avonfir,
blijvend vermaak.
leiden - De dichter Micha Hamel en essayist Bas
Heijne vallen dit jaar in de prijzen bij de in Lei
den gevestigde Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde. Bas Heijne krijgt de Henriëtte Ro
land Holst-prijs 2005 voor zijn essaybundel Hol
landse toestanden. Micha Hamel krijgt de naar
Lucy B. en C.W. van der Hoogt vernoemde aan
moedigingsprijs toegekend.
De jury roemt Heijne voor de wijze waarop hij de
vinger aan de pols houdt van 'een door velen als
ziek of verziekt beschouwde samenleving' en een
heldere diagnose stelt, zonder effectbejag in zijn
taal. Hiervoor keek de jury ook naar Heijnes es
saybundel 'De werkelijkheid over kunst
interviews in 'Tafelgesprekkenta
De driejaarlijkse Henriëtte Roland Holstp t]
oorkonde en 2500 euro), 'voor een werk
munt door sociale bewogenheid en liti
veau', werd eerder uitgereikt aan Evelif
Geert Mak. H.H. ter Balkt, Hugo Claus
Paul Boon.
De Lucy B. en C.W. van der Hoogt-pri)
jaarlijkse aanmoedigingsprijs voor proza
zie. Micha Hamel krijgt de bijbehorende
en 6000 euro voor zijn bundel 'Alle en^,!
teld'. De prijsuitreiking is op 21 mei.
theater recensie
Susanne Lammers
Voorstelling: Zonnekinderen van Maxim Gorki
door Noord Nederlands Toneel. Regie: Koos
Terpstra. Spel: Loek Peters, Lotje van Lunteren,
Mirjam Stolwijk, Martijn de Rijk e.a. Gezien: 15/3,
Schouwburg, Leiden.
Roze. Het decor is roze, de bedienden
zijn roze, met roze houtje-touwtje-
jassen en roze kniekousen en roze
bezems. Hoe langer je kijkt, hoe meer
alles en iedereen door een roze aura
omgeven wordt. Maar de tekst van
Zonnekinderen is somber, troebel,
zwart. Koos Terpstra trekt het stuk
met het Noord Nederlands Toneel
door dat vrolijke roze een beetje uit
dat zompige moeras - hij laat de ho
peloosheid in stand, maar neemt die
niet helemaal ernstig. Hij maakt van
zijn 'Zonnekinderen' goedwillende
mensen, die nu eenmaal menselijke
fouten maken. Hij maakt er eigenlijk
een spiegel van, vriendelijk en welwil
lend. En dat is aardig van hem, maar
het haalt wel een beetje de urgentie
uit het stuk. Het bijt niet, het krijgt
een zweempje melancholie mee en
een alomvattend gevoel van zinloos
heid.
'Zonnekinderen' gaat om een beze
ten professor die het leven, de ver
wikkelingen en de rampen rondom
hem niet waarneemt. Hij gaat de we
reld gelukkig maken en verheffen,
maar ziet intussen niets van wat zich
voor zijn ogen afspeelt. Zijn vriend
die zijn ongelukkige en verwaarloos
de echtgenote van hem probeert te
kapen. Zijn zuster, die om het leed in
de wereld haar geliefde afwijst, totdat
die zich verhangt. De problemen van
zijn personeel en de cholera die in de
stad heerst. De 'zijlijnen' vertellen het
verhaal, zij leiden tot de strekking dat
de mens onverbeterlijk en het leven
een zinloze cirkelgang is.
De professor wordt bij het NNT gere
duceerd tot een onnozele hals, een
zinloze figuur, mooi droog en afwezig
gespeeld door Loek Peters. Het dra
ma in het stuk wordt verbeeld door
Lotje van Lunteren als zijn hyperge
voelige zuster Lisa en Martijn de Rijk
als de door haar afgewezen veearts
Boris die zich, tot de laatste afwijzing,
staande houdt met zijn zwartgallig
cynisme.
Het interessantste personage is ech
ter Helena, de vrouw van de profes
sor. Zij is het minst voorspelbaar en
Mirjam Stolwijk geeft haar bovendien
scherpe kantjes en sprekende ogen.
Haar wijsheid wordt verpakt in krib
bigheid en een zeer menselijke irrita
tie om het gedonder om haar heen,
het gezeur. Want ja, die indruk!
je uiteindelijk. De spelers spreke
door elkaar - hun mededelingen
doen eigenlijk niet zo ter zake, h
gevoelens en verwikkelingen zijr
cliché dat we het wel ongeveer!
nen raden. Pathos is omgewerki
humor, maar die lichtheid ontni
de personages hun schrijnendhi
Ze worden niet serieus genomei
maar op losse schroeven gezet. 1
werkt ook dat roze licht. Van Te
stra's zonnekinderen mogen we 'r
loof ik, niet houden.
den haag/cpd - De Au
kaanse erfgenamen vai e
joodse kunsthandt
Goudstikker hebben 0
team van kunsthisti
aangesteld om over de st
wereld ongeveer dun
kunstwerken uit Goud s
kers bezit op te spore 11
terug te eisen. Ook Ne
landse musea, waaro:ei
Het Mauritshuis in
Haag, kunnen claims
wachten van de ei
Goudstikker. u
De collectie van de Am a
damse kunsthand:
Goudstikker, die om he o
ven kwam bij zijn viv
naar Engeland in IP
werd zonder toestem:
van zijn weduwe door
zaakwaarnemers verki
Ongeveer 900 schilde 5
gingen naar de Duitse:
maarschalk Göring. De 111
lectie raakte na de Tw
Wereldoorlog over de 1
wereld verspreid. De 1
rikaanse advocaat Law
ce M. Kaye maakte bel
dat de erven twee jaar;
den een grote zoeki
zijn begonnen naarjl'
schilderijen. Ruim zes
derd zouden er inmii I
zijn opgespoord. ld
Het Israël Museum in pl
zalem staat een teke de
van Edgar Degas aan d di
ven Goudstikker af. Dsn
ven hebben nu negens ai
derijen en een tekeniri ki
rug. Over veertig ai g
schilderijen lopen o: v:
handelingen met de h i<
ge eigenaars, naast n
en kunsthandelaars
privé-verzamelaars.
Mauritshuis bezit eens
derij van Jan van Goye
de Goudstikker-coll
De nieuwe eisen staa
van de juridische strij:
de erven met de N
landse staat om teru;
van 235 schilderijen u
Goudstikker-collectie
na de oorlog in bezit i
men van het rijk.
In Leiden en de regio bestaat grote belangstelling voor professio
nele en amateuristische kunstbeoefening. Heilig Vuur volgt stad-
en regiogenoten die musiceren, zingen, dansen, toneelspelen, fo
tograferen of op andere wijze actief zijn. Vandaag: schilder Halbe
Nicolai uit Leiden.
Kunst in de Lokhorstkerk, het
is geen alledaags verschijnsel.
En nu hangen er dan ook nog
eens indringende schilderijen.
Schilderijen waar de emotie
vanaf druipt. Boosheid, im
mens verdriet en machteloos
heid, dat alles is af te lezen van
de vele gezichten die de bezoe
kers soms aanstaren, dan weer
wegkijken. Blikken van Tali
ban-gevangenen, achter tralies.
Of van wanhopige mensen tij
dens een Palestijnse begrafe
nis. Het zijn geen beelden die
je in een kerk verwacht.
Wim Kuin begrijpt dat heel
goed. Hij studeerde theologie,
is docent cultureel werk en
'projectleider nieuw beleid'
van de Lokhorstkerk. In die
laatste hoedanigheid probeert
hij een frisse wind door het
eeuwenoude gebouw te laten
waaien. „Mijn uitgangspunt is,
naast de traditionele kerkelijke
activiteiten, laagdrempelige ac
tiviteiten aan te bieden voor de
mensen in de stad. Ik probeer
ook ontwikkelingen in de sa
menleving bij religie te betrek
ken. Kunst is wat dat betreft
een mooi aanknopingspunt."
Niet alle kunst uiteraard. „Het
moet wel over religie blijven
gaan. Niet letterlijk hoor, maar
deze schilderijen doen wat met
mensen. Ze raken ze, en dat is
ook de bedoeling. Of hier nu
mensen van een koor binnen
komen, kerkbezoekers of be
zoekers van een concert, veel
van hen reageren erop."
De maker, Halbe Nicolai, is er
mee in zijn sas. „Ik heb de
schilderijen niet gemaakt om
ze in een kerk op te hangen. Ik
ben niet religieus, maar ik
moet zeggen dat ze hier wel
een extra lading krijgen."
Nicolai werd benaderd door
Iris Hasselbach, pastoraal
werkster van de Lokhorstkerk,
die zijn werk zag tijdens de
Kunstroute. „Zij vroeg of ik wil
de exposeren in de periode
voor Pasen. Daardoor zou het
werk nog een extra lading krij
gen."
Een verrassende ontwikkeling
voor de schilder, die ooit illu
strator wilde worden, maar al
lengs meer plezier kreeg in het
schilderen. „Figuratief. De
Halbe Nicolai: „Dit is de wereld die wij te zien krijgen, de werkelijkheid zoals wij die voorgeschoteld
krijgen door de media." Foto: Hielco Kuipers
emotionele zoektocht van de
mens, dat spreekt mij aan."
Vandaar ook de thematiek van
de schilderijen die op de expo
sitie zijn te zien, de menselijke
drama's. „Dat is een jaar of vijf
geleden begonnen met een
krantenfoto die ik zag, van een
Palestijnse begrafenis. Het
beeld vond ik zo prachtig, dat
ik dacht: die moet ik bewaren
voor de eeuwigheid. Ik zag
meer indringende krantenfo
to's, foto's die mij raakten. Dit
is de wereld die wij te zien krij
gen, de werkelijkheid zoals wij
die voorgeschoteld krijgen
door de media. Maar ook al
zijn het vaak de mooiste foto's,
het ging mij niet om de politie
ke lading. Wel om de emoties,
de vaak heftige verhalen erach
ter. Achter elke blik zit een
mens, ondanks de ellende. Dat
zie je bijvoorbeeld bij het schil
derij van de Taliban-gevange-
nen. Ze zitten achter tralies,
maar sommigen poseren toch
nog."
„Het zijn geen exacte kopieën
van de oorspronkelijke foto's
geworden. Als schilder stop je
er iets van jezelf in, een inter
pretatie van wat je ziet. Daar
door ontstaat er iets anders,
het effect is anders. Mensen
kijken in de regel maar kort
naar een foto. Ze kijken veel
langer naar een schilderij. Het
is een ander medium."
Hij kijkt nog eens tevreden de
kerk rond. „Ja, het hangt hier
heel mooi. Misschien een
mooie afsluiting, want ik wil
toch wel weer eens gaan schil
deren. Op deze manier ben ik
alleen maar bezig het slechte
van de wereld te portretteren
en dat wil ik niet."
Werk van Halbe Nicolai in de
Lokhorstkerk, Pieterskerk
straat 1 in Leiden, tot en met
30 maart; di. t/m do. van
10.00 tot 16.00 uur, do. van
19.00 tot 21.00 uur, zo. van
11.30 tot 13.00 uur (een deel
van de opbrengst komt ten
goede aan Amnesty Interna
tional).
tekst: Herman Joustra
foto: Hielco Kuipers
Philip Freriks schreef boek over doodgeschoten broertje
onder het huis van zijn groot
ouders woonde, op nummer
33, de landwachter Albert
Geerts. Van Boon vertelde hem
dat Geerts die avond op de Ca
nadezen had geschoten. Die
lieten dat niet onbeantwoord.
Om half negen scheurde er met
hoge snelheid een 'bren-carrier'
door de Peizerweg, een soort
babytank. Ter hoogte van huis
nummer 33 vuurde deze in het
wilde weg een salvo op de gevel
af. Jantje, die met opa voor het
raam stond, werd dodelijk ge
troffen. Opa kwam er met een
schampschot van af.
Jantje is dus gesneuveld door
een Canadese kogel, een half
uur voordat de buurt definitief
werd bevrijd. 'Collateral dama
ge' heet dat tegenwoordig.
Maar indirect is het natuurlijk
de schuld van Geerts. De Cana
dezen pakten hem een dag later
ook op. Hij werd veroordeeld
wegens collaboratie en was tot
1948 geïnterneerd. Hij overleed
in 1983 in Stadskanaal, waar hij
een 'goeie bank' runde. Freriks:
„Ik zou bijna de vader van Pie-
be van Boon citeren, die zei:
'Nou heeft die smeerlap ook
nog de dood van dat jong op
zijn geweten'. Zelf vind ik het
een moeilijke kwestie. Er zijn in
Groningen 110 burgerslachtof
fers gevallen, Jantje was één
van hen. Allemaal mensen die
toevallig tussen een kogel en
een doel stonden."
Oorlog kan ontzettend ingrij
pend zijn. „Vooral omdat het zo
totaal uit het niets lijkt te ko
men. Kijk naar de Peizerweg,
een onthutsend gewone straat.
Zelfs op het moment van de be
vrijding was er bijna niets ka
pot. Een paar ramen waren ge
broken en de bomen waren
omgezaagd voor de kachel. En
toen, in een fractie van een se
conde, draaide alles om. Toen
kantelde alles."
'Jantje' (Uitgeverij Conserve)
van Philip Freriks kost 11,50
euro
door Mannus van der Laan
Groningen - Bij de bevrijding
van Groningen in april 1945 vie
len 110 burgerslachtoffers. Eén
van hen was Jantje (9), een broer
van Philip Freriks. Staande voor
het raam in het huis van opa en
oma werd hij getroffen door een
'verdwaalde' kogel. Zestig jaar
na dato heeft zijn broer er een
boek over geschreven.
In Groningen komt Philip Fre
riks (1944), tot eind dit jaar pre
sentator van het achtuurjour
naal, al zolang hij zich kan her
inneren. Nooit had hij het ge
voel dat er iets verschrikkelijks
was gebeurd in de bovenwo
ning van opa en oma aan de
Peizerweg 31a. „We wisten na
tuurlijk wel dat Jantje hier dood
was gegaan. Maar als we er wa
ren, werd er nooit over gespro
ken."
In Utrecht was het anders.
'Thuis hing er altijd die on
zichtbare rouwsluier', schrijft
hij in zijn boek. Vooral zijn
moeder had het er moeilijk
mee. Zelf was hij nog geen jaar
oud toen Jantje overleed. Toch
heeft het ook een stempel op
zijn leven gedrukt. „Mijn ou
ders hebben hun verdriet aan
ons overgegeven. Het is een
schaafwond op je ziel die je al
tijd meedraagt."
Voor de buitenwereld hielden
ze het verdriet verborgen. Met
emoties liep je niet te koop. Als
hij het bij vriendjes thuis wel
eens ter sprake bracht, werd het
meteen afgekapt. „De oorlog
was voorbij, niemand wilde het
er meer over hebben. Dat zag je
bij de joden die terugkeerden.
Ook van hen werd verwacht dat
ze er het zwijgen toe deden en
overgingen tot de orde van de
dag."
Jantjes dood was buitengewoon
tragisch. Het navrante is dat hij
juist naar Groningen was geko
men om te overleven. Zijn
moeder had hem met zijn
broertje Joke half februari 1945
Philip Freriks bij het huis waar zijn broer doodgeschoten werd. Inzet: het broertje Jan.
Foto: GPD/Corne Sparidaens
per fiets naar opa en oma ge
bracht om de hongerwinter in
Utrecht te ontvluchten. Het
moet een barre tocht zijn ge
weest over slechte wegen door
een bezet land. Ze zat volgens
Freriks vol schuldgevoel dat ze
haar kinderen in de steek liet.
In Utrecht hoorden ze op 14
april het bericht dat Groningen
bevrijd was. Volop aanleiding
om met de buren 'een fles met
een of ander bocht' open te
trekken. „Terwijl die festivitei
ten bezig waren, kreeg mijn
moeder een angstaanval. Ze
riep: 'Jantje is dood.'"
Het voorgevoel van zijn moeder
klopte. Jantje bleek inderdaad
op ongeveer hetzelfde tijdstip te
zijn overleden. Het bizarre is
dat ze het door de slechte ver
bindingen pas drie weken later
hoorden. Op een gehuurde tan
dem reden ze naar Groningen.
Jantje kregen ze niet meer te
zien, die was al begraven.
Jantje zou gesneuveld zijn door
een 'verdwaalde' kogel. Freriks
nam het altijd ter kennisgeving
aan. De journalist in hem heeft
nooit de aanvechting gehad de
precieze toedracht te onderzoe
ken. „Er was toch een soort gê
ne", zegt hij. Dat veranderde na
een interview met hem in de tv-
show van Ivo Niehe, waarin de
'verdwaalde' kogel ter sprake
kwam. Prompt kreeg hij een
brief van ooggetuige Piebe van
Boon, die schreef: 'Het was he
lemaal geen verdwaalde kogel'.
Dankzij Van Boon heeft Freriks
kunnen reconstrueren wat er
op die fatale avond is gebeurd.
De Duitsers en de Canadezen
hadden de hele dag gevochten.
Er waren ook sluipschutters in
de buurt; NSB'ers die de Duit
sers hielpen. Freriks kwam er
achter dat er een NSB'er schuin
