Dialect gedoemd te verdwijnen
GESPREK VAN DE DAG
Ophef in Putten over
poster naakte De Breij
Huwelijk: een zakelijk
contract tussen individuen
Oudere generatie bang dat nageslacht achterstand oploopt
Herinneringen aan Middelburg
I
zaterdag 12 maart
DAGELIJKS LEVEN
(k HET^ToMMAAK JE-
OVE-tZ. Mjj NOU AAAAfZ. tSE-EA/ ZöffOEN
MENSELIJK
De VADER van de Noorse kroonprinses METTE-MARIT is in Nederland GE
TROUWD met een 34 jaar jongere EX-STRIPPER. Hij stapte in de Noorse am
bassade in Den Haag in het huwelijksbootje met de studente Renate Barsgard.
De twee leerden elkaar vorig jaar kennen in een café in de geboortestad van
Mette-Marit, Kristiansand. Hiby trad daar op als zanger, Barsgard als naaktdan-
seres. Het is het tweede huwelijk van de 68-jarige Sven Hiby, die aan het Noor
se hof als het zwarte schaap geldt. Prinses Mette-Marit heeft nog maar nauwe
lijks contact met haar vader, die jaren geleden van haar moeder scheidde. Een
van de laatste ontmoetingen was toen Hiby tegen betaling door paparazzi zijn
dochter en kroonprins Haakon naar een park lokte, zodat het paar daar stiekem
kon worden gefotografeerd.
Orthopeed Herman de Boer heeft in
Ziekenhuis Bethesda in Hoogeveen
de eerste DUBBELE KUNSTTEEN
OPERATIE ter wereld uitgevoerd. De
patiënt, een 51-jarige vrouw, loopt
alweer als een kievit. Voor de opera
tie kon ze nauwelijks meer lopen
vanwege twee volkomen 'vastgeroes
te' grote tenen. Sinds tien jaar zijn er
kleine kunstgewrichten op de markt
waarmee chirurgen een 'kunstteen'
kunnen implanteren. De eerste lich
ting kunsttenen was van plastic en
hield het niet zo lang uit, maar sinds
kort zijn er ook metalen kunsttenen
die veel langer meegaan.
De BUITENECHTELIJKE dochter van
de Belgische koning Albert II, Delphi-
ne Boël, KEERT TERUG naar Brus
sel. De 37-jarige Boël werkt nu nog
als kunstenares in Londen. Ze wil in
België haaranderhalfjarige dochter
tje grootbrengen. Ook hoopt ze de
banden met haar vaders familie aan
te halen. De koningsdochter zoekt al
langer vergeefs contact met haar va
der. Delphine is geboren uit een ver
houding van Albert tijdens een huwe
lijkscrisis met zijn vrouw Paola.
Zangeres DO en zanger XANDER
gaan als duo verrassingsconcerten
geven. De eerste van de vijf optre
dens vindt plaats op 22 maart, meldt
organisator Interbrew. De optredens
vinden plaats in Dommelsch-cafés,
maar vooraf wordt niet bekendge
maakt waar precies. Mensen die ach
terhalen in welk Dommelsch-café het
duo optreedt, mogen het concert gra
tis bijwonen. Naast Do en Xander ge
ven tussen maart en december nog
een aantal bekende Nederlandse ar
tiesten duoshows. Het repertoire van
ieder tweetal bestaat uit oorspronke
lijk Engelstalige popnummers die zij
in het Nederlands zingen. Foto: ANP
Een poster met daarop een naakte
Claudia de Breij als een naar de ap
pel reikende Eva, veroorzaakt ophef
in het Veluwse Putten. Tot ongenoe
gen van de cabaretière/radiomaak
ster is de poster, die de theatervoor
stelling Claudia Zuigt aankondigt,
'gekuist'. Verder is de titel van het
programma weggehaald.
Dat alles gebeurde op initiatief van
cultureel centrum Stroud in Putten,
waar De Breij vandaag optreedt. De
programmeur van het cultureel cen
trum vreesde dat het religieuze
volksdeel van Putten aanstoot zou
nemen aan de poster. Impresario F.
Ruhl laat namens de artieste weten
„onaangenaam verrast" te zijn.
„Claudia heeft serieus overwogen
haar optreden in Putten af te zeggen.
Het impresariaat zegt er verder niets
van te begrijpen, omdat in het nabij -
gelegen Heerde waar de poster ook is
gebruikt „helemaal niemand ervan
wakker lag".
Top Naeff
Terwijl de wereld in
haar puin verzinkt, en
wij weten niet waar we
't zoeken moeten, daalt
van Gods troon op
strompelende voeten
de kleine Vrede,
bloedend en verminkt
Foto: ANP
Volgens een woordvoerster van Str
oud zit het cultureel centrum in Put
ten flink in z'n maag met de kwestie.
„Wij hebben met medeweten van
het impresariaat vooraf een inschat
ting gemaakt en geconcludeerd dat
een deel van Putten aanstoot zou
kunnen nemen aan de poster. Maar
het was alleen de bedoeling de
naaktfoto te vervangen. Dat ook de
titel is verdwenen, was een foutje en
had niet gemogen."
Volgens de programmeur die meldt
„altijd pal te staan voor de artistieke
vrijheid van artiesten", zijn na over
leg met het impresariaat op diverse
plaatsen in Putten inmiddels origi
nele flyers naast de gekuiste poster
geplakt. De voorstelling is inmiddels
bijna uitverkocht.
Het huwelijk wordt van een ro
mantische verbintenis voor het
leven steeds meer een zakelijk
contract tussen individuen. Pa
ren trouwen vaker onder huwe
lijkse voorwaarden en veel meer
vrouwen behouden hun eigen
achternaam.
Dat blijkt uit cijfers van het Ne
derlands Interdisciplinair Demo
grafisch Instituut (NIDI) en de
Universiteit van Utrecht. Rond
1960 trouwde minder dan tien
procent van de paren onder hu
welijkse voorwaarden, in 2003
was dat gestegen tot eenderde.
Het aandeel van vrouwen dat na
het trouwen de eigen naam be
houdt, is nog sterker gestegen:
van een kleine vijftien procent
rond 1960 naar bijna de helft in
2003.
Het huwelijk is steeds meer een
contract geworden waarin beide
partners onafhankelijk van elkaar
blijven, concluderen onderzoe
kers Helga de Valk en Ruben van
Gaaien. Deze trend wijst er vol
gens hen op dat individualisering
van de samenleving tot partner
schappen is doorgedrongen:
partners anticiperen op een leven
vóór de dood hun scheidt. De
verzakelijking is een manier om
de positie van de financieel
zwakkere partij in een huwelijk,
meestal de vrouw, te versterken.
De cijfers komen voort uit een
groot onderzoek naar familierela
ties, waarvoor 9700 Nederlanders
zijn ondervraagd. Voor de cijfers
over het huwelijk zijn alleen de
gegevens over 8200 autochtone
Nederlanders gebruikt. Daaruit
blijkt dat paren met een eigen be
drijf veel vaker onder huwelijkse
voorwaarden trouwen dan die
zonder eigen bedrijf. Dat ver
kleint het risico bij een faillisse
ment.
Bij paren met een eigen bedrijf
kiest de vrouw er iets vaker voor
om haar eigen naam te behou
den. Ook paren die eerst hebben
samengewoond (en voorzichtiger
zijn bij het aangaan van een 'eeu
wige' verbintenis) trouwen vaker
onder huwelijkse voorwaarden,
en de vrouw houdt vaker haar ei
gen naam. Dezelfde trend is te
zien bij mensen die eerder ge
scheiden zijn geweest.
Hoewel het nog nader moet wor
den onderzocht, vermoeden ze
dat de ontwikkeling gevolgen kan
hebben voor het aantal echt
scheidingen. De Valk: ,,Als de
partners er losser, als individu, in
staan, kunnen ze de verbintenis
makkelijker verbreken.
door Carine Neefjes
Het dialect verdwijnt. Hoewel veel
ouderen hun streektaal omarmen,
willen ze niet dat hun nageslacht
dialect spreekt. Belachelijk, vinden
deskundigen. Ze trekken vandaag
ten strijde tijdens de Nederlandse
Dialectendag en praten in het Gro
nings, Fries, Limburgs en Brabants
over dialect in de keuken.
Liefhebbers uit alle windstreken
komen bij elkaar om het culturele
erfgoed zo lang mogelijk in stand
te houden. Toch moet worden ge
vreesd dat het dialect na een paar
generaties zal verdwijnen. Accen
ten en klanken blijven wél be
staan, omdat die te moeilijk zijn
om af te leren, zeggen deskundi
gen. Dus over honderd jaar kun
nen we nog wel horen wie er uit
Groningen, Friesland, Brabant of
Limburg komt.
Hoeveel Nederlanders nu nog
dialect spreken, is onduidelijk.
Ruwe schattingen lopen uiteen
van 500.000 tot twee miljoen
mensen. Ook is onmogelijk om te
zeggen hoeveel verschillende dia
lecten Nederland telt. Een beetje
chauvinistische inwoner uit Lim
burg beweert dat zijn dorp een ei
gen dialect heeft, terwijl de taal in
een gehucht drie kilometer ver
derop bijna hetzelfde klinkt. Is er
dan toch sprake van een ander
dialect?
De Stichting Nederlandse Dialec
ten spreekt liever over dialect
groepen: in Nederland zijn er
ruim twintig gebieden met een re
gionale taal. Zo is alleen de pro
vincie Noord-Holland al opge
deeld in vier verschillende dialect
groepen: Kennemerlands, Water-
lands, Zaans en West-Fries, deze
laatste vooral niet verwarren met
Fries.
De dreigende verdwijning van het
dialect wordt mede veroorzaakt
door het negatieve imago, stelt
Siemon Reker, bijzonder hoogle
raar Groninger taal en cultuur aan
de Rijksuniversiteit Groningen.
„Het gekke is: de oudere generatie
omarmt de regionale taal en
wordt melancholiek bij de weten
schap dat het dialect zal verdwij
nen, maar ze willen per se niet dat
hun nageslacht dialect spreekt.
Bang dat hun kinderen en klein
kinderen een taalachterstand op
lopen. Dialect wordt nog steeds
geassocieerd met achterlijk. Daar-
Al eeuwenlang wordt in het zuiden het woord patat gebruikt voor aardappel. Met de komst van de Spanjaarden is dit woord naar Nederig
teerd. Foto: GPD/Phil Nijhuis
mee red je het niet in deze we
reld." Onzin, vindt Reker. „In de
praktijk blijkt dat kinderen tot
hun twaalfde heel goed in staat
zijn om verschillende talen te le
ren. Ze kunnen feilloos switchen
van de ene naar de andere taal.
Dialect is echt geen belemmering
om goed Algemeen Beschaafd
Nederlands te leren."
Dat dialect in sociaal opzicht
vroeger wel verwarring veroor
zaakte, blijkt uit het Dialectenboek
Acht dat vandaag wordt gepresen
teerd. Het Dialectenboek Acht is
vooral gewijd aan het taalgebruik
in de keuken. Zo heeft iedere re
gio een schat aan specifieke uit
drukkingen om aan te geven dat
iets niet lekker smaakt. Zo zijn er
in het Fries maar liefst zestien ver
schillende woorden voor slappe
koffie: sleatswetter (slootwater) en
goatswetter (gootwater) komen
vrij veel voor, maar ook flutbakje,
bocht en Reinder-om (vernoemd
naar een zekere oom Reinder)
worden gebruikt om duidelijk te
maken dat de koffie niet te drin
ken is. Voor slappe thee geldt een
andere woordenlijst: hazzepis of
runemiich; dit laatste betekent
letterlijk pis van een ruin.
Dialectonderzoeker Jan Stroop
ontdekte waarom mensen bene
den de grote rivieren nooit patat
zeggen als ze het over een zakje
gefrituurde aardappels hebben.
„Al eeuwenlang wordt in het zui
den het woord patat gebruikt voor
aardappel. Met de komst van de
Spanjaarden is dit woord naar
Nederland geïmporteerd. In de
eerste helft van de zeventiende
eeuw maakte het katholieke zui
den nog volop deel uit van het
Spaanse rijk. In het Noorden ver
loren de Spanjaarden hun greep
en daarmee ook hun invloed op
de taal."
Het dialect in de keuken is ont
staan in een periode dat de rolver
deling tussen mannen en vrou
wen nog zeer traditioneel was.
Mannen werkten van 's ochtends
vroeg tot 's avonds laat op het
land; vrouwen stonden achter het
aanrecht en moesten hun hard
werkende echtgenoten op vaste
tijden van een stevige maaltijd
voorzien.
Als moeder de vrouw er zich met
een Jantje van Leiden van af
maakte, mopperde de man des
huizes, zo blijkt in Groningen.
„Dit is lui-wieve-kosf." Over vrou
wen die te lang bij elkaar koffie
dronken, werd door de buurt ge
roddeld. Dat waren kowietoeten
ofkowietrutten.
Of het voor de komende genera
ties belangrijk is dergelijke anek
dotes over het dialect nog te we
ten, stellen ook liefhebbers wel ter
discussie. „Feitelijk is het hele
maal niet belangrijk? e.
economie, hè? Het gr
stoffige kennis", relaiY1^
kundige Stroop. „OoP
lect kunnen we hondm§
den", voegt Reker toe
Volgens Reker heeft 1)11
van dialect wel een 1
,Het geeft een gevoi
warmte. Ik weet het.j
een beetje CDA, m;
sen voelen zich vei
op straat iemand in
horen praten. Ze zijl
neigd om een praatj^1^
Ook voor de komend1111
kan dialect een bel;
spelen in het onderl
contact."
3gp
Al eeuwenlang wordt'®vei
het woord patat gebn
aardappel. Met de kold
Spanjaarden is dit wo
derland geïmporteerd ni
!tIS
Vorige week stond deze kop in de krant: WONIN
GEN VERZAKKEN DOOR BOUW THEATER MID
DELBURG. En daaronder: "De bouw van een
nieuw theater in Middelburg is in een drama aan
het uitmonden". Theater in Middelburg. Als iets
de herinnering wakker houdt aan de tijd dat ac
teurs en actrices nog dames en heren waren, aan
de tijd dat een jong acteur zijn oudere collega met
u aansprak, dan is het Middelburg. De schouw
burg daar lag op een heuveltje, iets weg van het
centrum. Achter het toneel liepen links en rechts
trappen naar beneden. Gangetje door en je betrad
een vrij grote gemeenschappelijke ruimte waarde
kleedkamers op uit kwamen. In de muur zat een
plaquette met het volgende opschrift: "Degroote
acteur Frits Bouwmeester is in 1846 in deze kleed
kamergeboren tijdens de voorstelling".
Eeuwen keken op ons neer daar in Middelburg.
Natuurlijk speelde Bouwmeesters moeder pal na
de bevalling nog mee in de laatste acte. Dat is mij
tenminste verzekerd door de acteur Jan Lemaire
die in zijn jeugd, dat zal omstreeks 1900 zijn ge
weest, met Frits Bouwmeester had gewerkt en die
een en ander van hem persoonlijk vernomen had.
"Frits had een eigen gezelschapje maar deelde al
les eerlijk met zijn mensen", aldus Lemaire. "Aan
het eind van de week had hij de karige winst al
tijd omgewisseld in giddens. Dan zaten wij, een
paar acteurs en anderhalve technicus, om hem
heen. En Frits ging dan het rijtje af: "Jij een gul
den, ik een gulden. Jij een gulden, ik een gulden".
Net zo lang tot de zak met guldens leeg was. Dat
was delen op zijn Bouwmeester
Tot zover Lemaire. Zijn zoon Cor was trouwens
componist. Hij maakte de muziek bij de familie
Doorsnee van Annie Schmidt. Ali Cyaankali was
hun grootste hit. Later ging Annie werken met
Harrie Bannink. En die heb ik weer goed gekend.
Zo grijpt alles in elkaar in onze artiestenwereld-
Middelburg dus. Men at in "le Baron Chassé".
Damast op tafel, bedienend personeel sluipend
om je heen. „Het dessert graag snel ober, want we
moeten uiterlijk acht uur in het theater zijn". In
dien nodig werd in de Baron ook gelogeerd, 's
Nachts vermengde het artiestendom zich in de bar
met de plaatselijke notabelen aan wie doorgaans
de eer van de rekening gegund werd. En de vol
gendedagstond men dan een journalist te
woord van de Zeeuwse Courant. Of men
maakte gezamenlijk een uitstapje naar Vlis- i
singen om daar te wandelen op de boule-
vard en de lunch te gebruiken in een zaak
je aan de wallenkant waar een pan mos
selen met frites vier gulden vijfenzeventig i
kostte. "Laat u maar zitten ober". En dan
's nachts na afloop van de voorstelling de
bus in voor een eindeloze tocht door nie
mandsland op weg naar huis. Dat was Mid
delburg. Waar men nu drama's meemaakt
omdat men Bouwmeester en zijn kleedka
mer plaats laat maken voor een nieuw ge
bouw. Er zijn zaken, lieve vrienden, die
men maar beter ongemoeid kan laten.
