Wandelen aan de hand
van Jan Wolkers
KUNST CULTUUR
Koor Hallelujah wekt het passieverhaal wezenlijk tot leven
Verontrustende horror
I
R7
Castellum werkt
samen met
JT Bioscopen
Honderd rijken in privé-vliegtuig naar Maastricht
Bijzondere combinatie van twee
gelauwerde actrices in 'Adem!'
donderdag 3 maart 2005
itie voor
se Sleuteltjes
|ilsop.
NP/Simon Fowier
te vrouw
r KCO
dam - Het Koninklijk
{gebouworkest (KCO)
tomend seizoen voor de
|ste keer in zijn bijna
ge geschiedenis gediri-
oor een vrouw. Die his-
stap zet de Amerikaan-
n Alsop. Op 8 juni 2006
in een eenmalig gastop-
een Promconcert met
van Sjostakovitsj. Alsop
ijzende ster' aan het
firmament en stond al
kesten van naam en
meerdere delen van de
Een ander opvallend di-
idebuut komend sei-
j het Concertgebouwor-
lat van de veteraan Zu-
jtha. Eind dit jaar diri-
£j het KCO in Bruckners
2 Symfonie.
reciniste Van
ling overleden
wam - Klaveciniste Janny
éring is in haar woon-
Misterdam overleden.
195 jaar oud. Janny van
gwas Nederlands eerste
jniste. Ze trad op met
als Johan Feitkamp,
I Bruggen en Anner Bijls-
lewel ze vooral beroemd
1 haar interpretatie van
joldberg Variationen,
j zij ook werken van
euwse componisten als
dartin en Francis Pou-
gal ze wereldpremières
ïziek van Marius Flo-
1 andere Nederlandse
nisten. Van Wering do-
aan het Koninklijk Con-
irium te Den Haag en
t Rotterdamse Toon-
lonservatorium, speelde
ladio Kamerorkest en
derlands Kamerorkest. In
oot ze haar carrière af
n platenopname met het
ands Kamerorkest.
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Matthaus Passion door Chr.
Oratorium Koor Hallelujah o.l.v. Sytze
Stel, het Martini Jongenskoor en het
Nederlands Radio Orkest Gehoord: 1/3,
Dorpskerk, Katwijk aan den Rijn.
Zelden valt de winter zo laat en
de Lijdenstijd zo vroeg in het
jaar. Een Matthaus Passie in
kerstsfeer is onwezenlijk, zelfs
in de fraai verlichte en heerlijk
verwarmde Dorpskerk van Kat
wijk. Maar zoals elk jaar weer
stelt Hallelujah niet teleur; wekt
het het passieverhaal wezenlijk
tot leven. Daarbij heeft het koor
onder leiding van Sytze Stel aan
expressie en vitaliteit gewon
nen. De mannen zingen be
paald overtuigender, de sopra
nen stralen tot in het hoogste
register. Samenklank en homo
geniteit zijn voorbeeldig, de
functie van dubbelkorigheid
optimaal uitgebuit.
Maar wat het meeste gewicht in
de schaal legt, is het zich steeds
weer vernieuwende inzicht op
het drama, net even buiten Je
ruzalem aan het begin van onze
jaartelling. De overgave om
muziek en tekst zo met elkaar te
laten vibreren, met een 'dood
gewoon' groot oratoriumkoor
van amateurs, is indrukwek
kend. Dat benadrukt de evan
gelist Ludwig van Gijsegem nog
eens, die naarmate de avond
verstrijkt in zijn rol groeit, in
het tweede deel zonder te ver te
gaan de letterlijke inhoud van
dit verhaal puur aanschouwe
lijk maakt, de diepgang van dit
gebeuren peilt.
De ruim drie uur durende Pas
sie naar het evangelie van Mat-
theus heeft vele hoogtepunten.
Wat Pierre Mak met de aria's en
recitatieven na de pauze doet,
is bewonderenswaardig. Vaak
worden deze aria's routinema
tig mooi gezongen, wat nogal
eens een zekere langdradigheid
oplevert. Maks betrokkenheid
bij de tekst, zijn dynamische
kracht, zijn niet aflatende war
me timbre is puur aangrijpend.
Verder mag hij niet gaan.
Het Martini Jongenskoor, mid
den in het koor opgesteld, zingt
hartveroverend, bekroont de
volwassen koorklank glanzend
en kristalzuiver. Sterk, verend
en genuanceerd zingt Hallelu
jah turbae en koralen. In Sind
Blitzen und Donner laat Stel ge
raffineerd en zonder fortissimi
de Blitzen van links naar rechts
door het luchtruim flitsen. De
vaart en opwinding in "Herr,
wir haben gedacht, dass dieser
Verführer sprach' impliceert ge
nadeloos de vileine smoes om
Jezus te veroordelen. Eén van
de koralen 'Bin ich gleich von
dir gewichen' imponeert door
de prachtig gedoseerde dyna
miek die tekst en muziek onder
één spanningsboog houdt.
De alt Joke de Vin heeft haar
krachten voor het tweede deel
bewaard om zich totaal te ge
ven, vanuit het diepst van haar
ziel in aria's als 'Erbarme dich'
en 'Können Traner meiner
Wangen'.
- Het heropgerichte kin-
r De Leidse Sleuteltjes
binnenkort audities. De
:n, die tussen de 9 en 12
d moeten zijn, mogen op
maart laten horen wat
nen. Naast een liedje van
euze mogen de kandida-
>r hun voordracht twee
tten kiezen uit de liedjes
tje Dap, Stekelvarkentjes
ied, De Mooiste Bloe-
1 Tante en oom in Laren,
website www.deleidse-
tjes.nl, waarop ook de
en de muziek staan, kan
ch aanmelden.
viermaal
lestsellerlijst
lag - Schrijver Geert Mak
eze week viermaal op de
n de zestig bestverkochte
1. Op plaats 2 staat zijn
lende pamflet Gedoemd
retsbaarheid, een analyse
gebeurtenissen in Ne-
d eind 2004. De Eeuw
ijn Vader, waarin de au-
vorige eeuw beschrijft
hand van drie generaties
olgt op plaats 14. Het
1 Europa, een reis even
oor de twifitigste eeuw,
ip 19, terwijl de luxe edi-
e week op plek 26 bin-
mt. Ook de Amerikaanse
i llerauteur Dan Brown
ier maal in de lijst geno-
De toppositie wordt inge-
1 door Nicci French met
iller Vang Me Als Ik Val.
uw album
dplay in juni
n In juni verschijnt het
album van de Britse
md Coldplay. De fans van
lay hebben lange tijd
en wachten op een nieuwe
et laatste album van de
de met een Grammy
il onderscheiden A Rush
od in the Head, verscheen
aar geleden.
iny Golson
it Ja» Award
aag - De Amerikaanse te-
xofonist Benny Golson
op 17 mei de Concertge-
Jazz Award 2005. De oeu-
js, die voor de vierde keer
uitgereikt, is Golson toe-
d vanwege zijn bijzon-
vloedrijke rol in de jazz,
als conponist als solist',
n treed: 17 mei in Amster-
ip met het Jazz Orchestra
Concertgebouw.
Peter van Zonneveld gaat Leidse en
Oegstgeestse gangen van schrijver na
door Ad van Kaam
leiden - De stad Leiden en het
dorp Oegstgeest spelen in het
omvangrijke oeuvre van Jan
Wolkers een belangrijke rol.
Meer dan welke hedendaagse
schrijver ook ging Wolkers ge
detailleerd in op de woon- en
leefomgeving van zijn jeugd.
De Rijnsburgerweg, het Ra
penburg, de Hartebrug en de
Hortus - je vindt ze allemaal
terug in romans als De Walg
vogel, Terug naar Oegstgeest of
Kort Amerikaans. Peter van
Zonneveld, docent moderne
letterkunde aan de Universiteit
Leiden, ging de gangen van
Wolkers en zijn hoofdperso
nen na. De weerslag ervan leg
de hij neer in een boekje an
nex literaire wandeling en
fietstocht.
Met de timing van Van Zonne
veld is niets mis. Op 9 maart
begint de Boekenweek. Uitge
rekend Wolkers schreef daar
voor het Boekenweekge
schenk. Het is de eerste roman
van de schrijver en beeldend
kunstenaar sinds De Onverbid
delijke Tijd uit 1984. Daarmee
staat de al jaren op Texel wo
nende Wolkers (79) weer volop
in de literaire belangstelling.
Van Zonneveld, van wiens
hand eerder de novelle Het ge
heim van de Leidse Hortus ver
scheen, sluit zich daar geruis
loos bij aan.
Terug naar Leiden en Oegst
geest is in de kern van de zaak
een wandeling en een fiets
tocht. Maar lezen doet het als
een trein. Het staat boordevol
met verwijzingen naar de boe
ken van Wolkers en de hoofd
personen daaruit, met passen
de citaten en met interessante
wetenswaardigheden. Omdat
Wolkers in veel gevallen de
hoofdpersoon was (Eric van
Poelgeest in Terug naar Oegst
geesthebben de genoemde lo
caties ook dikwijls direct op
hem betrekking. Zijn broer lag
niet alleen 'op papier' maar
ook daadwerkelijk op de afde
ling besmettelijke ziekten van
het voormalige Academische
Ziekenhuis met het poortge
bouw aan de Rijnsburgerweg.
Hoewel klein van formaat is
het boekje niet bepaald handig
om mee aan de wandel te gaan
of voor op het stuur. Het leest
namelijk zo lekker weg dat je,
verdiept in de tekst, gemakke
lijk met je hoofd tegen een lan
taarnpaal op knalt of van het
talud pardoes de sloot in fietst.
Beter is om thuis de inhoud
eerst rustig tot je te nemen.
Onderweg kun je dan nog even
stilstaan bij het huis waar Wol
kers in de Deutzstraat 7 is ge
boren, de academie aan de
Pieterskerkgracht waar hij leer
de tekenen of de steen waar
onder zijn broer bij het Groene
Kerkje ligt begraven.
Voor liefhebbers en kenners
van Wolkers' werk maakt het
met dit boekje niet uit of ze
hier vandaan komen of juist
niet. Wie Leiden en Oegstgeest
niet kent, komt aan de hand
van Wolkers langs de aller
mooiste plekjes van de stad.
Dat is voor de literaire toerist
dus koffie met slagroom. Wie
hier net als Wolkers (en Van
Zonneveld) is geboren en ge
togen, herkent wat er nog is
van zijn jeugd in de crisis- en
oorlogstijd, ziet wat er weg is -
het water van de Lange Mare
waar Wolkers op nummer 110
woonde bijvoorbeeld - en
krijgt van Van Zonneveld en
passant ook nog een paar
stukjes van de puzzel aange
reikt die tot nu toe zoek waren.
De auteur ging met de schrij
ver kortgeleden zelf de straat
op om enkele 'mysteries' op te
lossen. Zoals vage huisnum
mers, ergens bij de Petruskerk.
Of persoonsnamen die niet
helemaal klopten. Of een ver
dwenen tulpenboom in de
tuin van kasteel Poelgeest.
Wolkers wilde die omissies
graag rechtzetten. Want als er
één is bij wie de werkelijkheid
en de literatuur hand in hand
gaan, dan is het wel bij Jan
Wolkers. En dat maakt deze
tochtjes door Leiden en Oegst
geest meteen zo aardig. Het
meeste is ook echt gebeurd.
Peter van Zonneveld - Terug
naar Leiden en Oegstgeest,
fietsen en wandelen met Jan
Wolkers. Uitgeverij Meulen-
hoff. Prijs €9,50
1944.
Foto's: Dick Ho-
gewoning/Te-
rug naar Leiden
en Oegstgeest
De centrale figuur Jezus van
Nazareth wordt gezongen door
Hans de Vries, die met name in
de meer ingetogen teksten die
pe bewondering afdwingt. De
stralende engel onder de solis
ten is de sopraan Diane Ver
doodt, die zo hemels licht haar
vleugels uitslaat en ons door
dringt van het feit dat het niet
aan Jezus heeft gelegen. Koor
en solisten worden integer be
geleid door het Nederlands Ra
dio Orkest, dat veel goede solis
ten telt.
alphen aan den rijn - Het
nieuwe theater Castellum in Al
phen aan den Rijn gaat samen
werken met JT Bioscopen. Gis
teren werd voor de gezamenlij
ke filmprogrammering de pa
pieren ondertekend in de groe
ne bioscoopzaal van Castellum.
JT Bioscopen is in Alphen al ei
genaar van de Eurocinema aan
de Van Boetzelaerstraat. Voor
de filmliefhebber zijn er alleen
maar voordelen, menen de sa
menwerkende instellingen. ,,Er
komen in de breedte meer films
van het A-aanbod", aldus JT-di-
recteur Jan van Dommelen.
Door de samenwerking be
schikt JT binnenkort over zeven
bioscoopzalen in Alphen. Het is
de bedoeling dat de films - en
ook de premières - verdeeld
worden over de beide locaties.
Zo is het voor theater Castellum
mogelijk om ook grote films
binnen te halen. Dat zou alleen
nooit lukken, volgens directeur
Marc van Kaam van het Al-
phense theater. Vandaar het
partnerschap met JT. Het thea
ter houdt overigens het techni
sche gedeelte in eigen hand.
JT Bioscopen is in Nederland
de tweede grote speler op de
filmmarkt. Het bedrijf beschikt
over een marktaandeel van 20
procent, heeft bioscopen in 26
steden en trekt jaarlijks ruim 4
miljoen bezoekers.
Doel van de Alphense samen
werking is onder meer om een
breder publiek te bereiken. „Nu
hebben we vier zalen met drie
titels. Straks hebben we meer
films en is er elke week wel een
première", zegt Van Domme
len. De prijs wordt op beide lo
caties ongeveer hetzelfde. Wel
gaat Castellum andere tijden
hanteren, afgestemd op het
theater. Bij Eurocinema veran
dert er niets. In het theater aan
de Rijn draaien de films straks
gewoon van woensdag tot en
met zondag. Het nieuwe Castel
lum gaat in april open.
Onder politiebe
geleiding arri
veerden gisteren
in Maastricht
drie bijzondere
en kostbare
Amati-violen.
Foto: ANP/Mar
cel van Hoorn
theater recensie
Eric van der Velden
Voorstelling: Atreus en Thyestes van
Dood Paard. Met: Gillis Biesheuvel, Oscar
van Woensel en Booy Raaymakers.
Gezien: de Brakke Grond Amsterdam.
Nog te zien: 4 en 5 maart, LAKtheater,
Leiden.
De Griekse mythologie wordt
voor een belangrijk deel bevolkt
door psychopaten van het aller
ergste Mare Dutroux-soort.
Twee nazaten van de ook al ste
vig gestoorde koning Tantalos,
Atreus en Thyestes, maken bij
voorbeeld een ongekend gru
welijke horrorstory van hun
broederstrijd. Met als diepte
punt het offreren van een ver
zoeningsdis aan Thyestes, be
reid met het vlees en bloed van
zijn eigen kinderen.
Zware criminelen zijn het niet,
althans dat is niet de teneur van
de op de mythologie gebaseer
de Griekse tragedies. Klassieke
schrijvers als Aischylos en So-
phokles leggen de nadruk op
het noodlot. Iets in deze figuren
is sterker dan zijzelf. Een hoge
re, goddelijke macht drijft hun
tot vergelding, wraak en nog er
gere wraak. Een mechanisme
dat herkenbaar is tot op de dag
van vandaag. Hoe graag we ook
anders willen, de spiraal van
oorlogsgeweld blijft maar door
gaan.
In de bewerking van toneel
groep Dood Paard zijn Atreus
en Thyestes twee jongens die je
ook in de werkelijkheid kunt
aantreffen: opgefokte lieden,
die al dan niet onder invloed
van drugs, luidkeels paranoia-
achtige theorieën verkondigen.
Wee je gebeente als ze tegen
jou beginnen te oreren, want
van mijlen ver is al duidelijk dat
het wandelende kruitvaten zijn
met beangstigend korte lontjes.
Oscar van Woensel en Gillis
Biesheuvel spelen Atreus en
Thyestes verontrustend knap.
Je ziet geen karikaturen of ca
barettypetjes, maar psychopa
thische figuren die nauwelijks
meer geacteerd lijken. Sterk is
ook de dialoog: aards, tegen de
straattaal aan, zonder dat het
soapachtig realistisch wordt.
Dood Paard haalt een deeltje
Griekse mythologie naar het nu
op een manier die zowel be
wondering als afgrijzen op
roept. Is het nu echt nodig dat
ook de klassiekers aan een Pulp
Fiction-achtige banalisering
moeten geloven? Aan de andere
kant: het valt niet te ontkennen
dat het inderdaad in de kern
om een horrorstory gaat, en het
is - op een realistisch niveau -
inderdaad twijfelachtig of je de
schuldvraag nog wel kunt leg
gen bij een hogere macht. Ook
al heet die hogere macht geen
God of Allah, maar Zeus.
door Francoise Ledeboer
Maastricht - Tijdens de kunst- en antiek
beurs TEFAF arriveren naar schatting zo'n
honderd verzamelaars per privé-vliegtuig
op Maastricht-Aachen Airport. „Dat is het
gebruikelijke aantal", zegt TEFAF-woord-
voerder Titia Vellenga aan de vooravond
van de opening morgen.
Als een van de meest toonaangevende
kunst- en antiekbeurzen ter wereld rekent
de TEFAF op ongeveer 75.000 bezoekers,
onder wie altijd een aantal zeer rijke kunst
kopers. Omdat de kwaliteit van het aanbod
van uitzonderlijk niveau is, doen de deel
nemers ook altijd goede zaken met musea.
De productietijd van de catalogus is te lang
om ook het meest actuele aanbod van de
deelnemers te bevatten. De TEFAF maakt
daarom in de laatste weken voor de ope
ning altijd nieuwe 'vermeldenswaardige
objecten' bekend. Vellenga: „Zo heb ik net
gehoord dat er een portret komt dat Gian
Lorenzo Bernini van zijn broer Domenico
heeft gemaakt. Twee jaar geleden hadden
we als topstuk nog zijn terracotta ontwerp
voor de fontein De Moor op de Piazza
Navona in Rome. Dat we nu een schilderij
van hem hebben is bijzonder, hij heeft er
maar een handvol gemaakt."
Ter bescherming van de privacy van de ko
pers worden lang niet altijd vraagprijzen
vermeld. Maar Vellenga mag wel meedelen
dat kunsthandel Whitfield Fine Art uit Lon
den 2,5 miljoen dollar vraagt voor een Hei
lige familie met de heilige Catharina van
Ludovico Carracci uit 1583-1584. „Werk
van deze kunstenaar wordt zelden op de
markt aangeboden", zegt Vellenga. „Dit
schilderij is van uitzonderlijk hoge kwaliteit
en ook nooit op de markt geweest. Het
komt uit een Oostenrijkse privé-collectie."
Deelnemers zijn 201 vooraanstaande
kunst- en antiekhandelaren uit veertien
landen. Een van de Nederlanders is Gallery
Delaive, handelaar in onder meer Karei Ap
pel en Niki de St. Phalle. Delaive neemt
naar Maastricht een portret van de Ameri
kaanse bokser Sugar Ray Robinson van
Jean Michel Basquiat uit 1982 mee. De
vraagprijs is 3 miljoen dollar.
Van ver voor de jaartelling tot en met de
20ste eeuw worden op de beurs tussen de
20.000 en 30.000 schilderijen, beelden, por
selein, meubelen, juwelen, middeleeuwse
manuscripten en andersoortige objecten
aangeboden. Galerie Rhéa uit Zürich neemt
volgens de TEFAF een 'subliem' 10 centi
meter groot Grieks-Romeins bronzen
beeldje van Hermes van rond het begin van
de christelijke jaartelling mee. Ook wordt
het portret van een filosoof van Rem-
brandt-leerling Jan Lievens uit 1626 aange
boden.
Het Detroit Institute of Arts uit Chicago
geeft de beurs dit keer 'een extra dimensie'
met een tentoonstelling van oude meesters
en sculpturen uit de zestiende tot en met
de achttiende eeuw. De presentatie omvat
werken van onder anderen Rembrandt, Pe
ter Paul Rubens, Jacob van Ruisdael en Pie-
ter Brueghel de Oude. Daarnaast toont het
museum uit het Italiaanse Cremona drie
zeldzame Amati-violen, waaronder het
oudst bekende exemplaar uit 1566. In het
kader van de beurs geeft het Amati Ensem
ble op originele strijkinsUumenten zondag
een concert in het Vrijthof Theater in
Maastricht.
De TEFAF (The European Fine Art Fair) in
het Maastrichtse MECC duurt van vrijdag
4 tot en metzondag 13 maart, van 11.00
tot 19.00 uur ('s zondags tot 18.00 uur).
theater recensie
Wijnand Zeilstra
Voorstelling: 'Adem!' van David Hare.
Spel: Annet Nieuwenhuijzen en Sacha
Buithuis. Regie: Antoine Uitdehaag.
Gezien: 2/3, schouwburg Leiden
Alleen al de combinatie van
twee meervoudig gelauwerde
actrices maakt dit stuk bijzon
der. Sacha Bulthuis speelt al
sinds jaar en dag bij Toneel
groep De Appel en zelden of
nooit in een vrije productie. An
net Nieuwenhuijzen heeft bij
vele gesubsidieerde gezelschap
pen gezeten en de laatste jaren
heeft ze uiteenlopende rollen
gespeeld in het commerciële
circuit. Dus een confrontatie op
toneel van deze beide topactri
ces ligt niet zomaar voor de
hand. Gelukkig is het er nu een
keer van gekomen.
Twee vrouwen en één man. Die
man zien we niet, maar hij is
wel de gehele avond onderwerp
van gesprek. Beide vrouwen
hebben namelijk een relatie
met deze Martin gehad. De ont
moeting is een initiatief van
schrijfster Franca (Sacha Bult
huis) die haar echtgenoot Mar
tin jarenlang moest delen met
wetenschapster Madeleine (An
net Nieuwenhuijzen). Inmid
dels zijn ze lotgenoten, want
Martin is met een nieuwe
vrouw - uiteraard een jong ding
- naar de VS vertrokken.
Mooi in de confrontatie tussen
deze vrouwen is de manier
waarop zij elkaar aftasten en
een verklaring zoeken voor wat
hen is overkomen - met alle
strategische toenaderingspo
gingen van dien. Daarvoor is
een subtiele tekstbehandeling
nodig die nu juist deze actrices
tot in de finesses beheersen.
Het resultaat van hun gesprek
ken is misschien niet spectacu
lair, maar toch weüjard. Beiden
zijn ten aanzien van hun sa
menzijn met Martin een illusie
armer. Madeleine ziet in dat
haar relatie slechts een verhou
ding voorstelde. Voor Franca is
het besef van de leegte van haar
huwelijk alleen nog maar in
dringender geworden.
Toch kunnen zelfs deze actrices
een onmiskenbare zwakte van
dit stuk niet wegspelen. Het
enige dat hen bindt, is Martin
die in hun gesprekken niet al
leen als een charmeur maar
ook als een egocentrische en
oppervlakkige man naar voren
komt. Beiden zijn door hem be
drogen, beiden hebben onge
veer een vergelijkbaar beeld van
hem. Dus de basis voor hun
beider confrontatie is eigenlijk
tamelijk mager. Daarmee ontr
beert dit stuk de dramatische
zeggingskracht waarop de vak
kundigheid van deze actrices.»
berekend.
