Een bedwelmende geur van heimwee
M-
O
lakers kleurrijker dan hun kroegen Allemaal mannen en één wilde dame
'i t
4. y
Vermaarde schaakcafés
Multiculturele klucht Lachend door de wereld van Wagner
Merkwaardige liefdesgeschiedenis van Clark Accord
U3
m
m
v t m
Ti TL
Een liefdevolle en tegelijkertijd wat onbehol
pen roman, dat is de indruk die overheerst
als je lichtelijk verdwaasd het regenwoud
weer moet inruilen voor de Hollandse febru
aridag. Bijna driehonderd bladzijden lang
neemt Clark Accord je met zijn nieuwe ro
man 'Tussen Apoera en Oreala' mee naar het
fascinerende grensgebied tussen Suriname
en Brits Guyana waar de Arowak-indianen
zich proberen te handhaven.
roman recensie
Wim Vogel
'Tussen Apoera en Oreala, een liefdesgeschiedenis in de
regenwouden' door Clark Accord. Uitgeverij Vassallucci.
Prijs: €18,95.
Met de Spanjaarden sloten ze een compro
mis, de rubber- en houtmaatschappijen
maakten graag gebruik van hun werkkracht,
missie en zending kregen zo op het oog eni
ge invloed maar de echte wereld van de Aro-
wak is ongeschonden en weet vreemde in
vloeden te weerstaan.
Wie een gedetailleerde kaart van het gebied
bekijkt, ziet Oreala gewoon liggen. Een
plaatsje aan de rivier de Corantijn. De verha
len die de indianen elkaar daar vertellen,
aangevuld met die van Arowaks uit andere
delen van Suriname en Nederland, vormen
de basis van deze merkwaardige liefdesge
schiedenis. Maar belangrijker dan het wel en
wee van de liefde tussen de grootouders Ko-
lasji en Sathobang is de mythische denkwe
reld waarbinnen zij leven.
Een denkwereld waarin de gekerstende Ko-
lasji het uiteindelijk aflegt tegen de eeuwen
oude, orale vertelcultuur van zijn eigen
stam. Stamouders zijn daar bij wijze van
spreken belangrijker dan de naaste buren:
zij laten zich zien, spreken hun nakomelin
gen - ook eeuwen later - aan en zijn over het
algemeen bereid heel wat daadwerkelijker
en hulpvaardiger op te treden dan de chris
telijke God waar Kolasji uit de grote stad en
het internaat mee thuis is gekomen.
Een bizarre wereld is het wel. Boze voorou
ders, met name mannen, veranderen zich in
boomtakken die plotseling op je pad liggen,
onder de schamele rokkén van de vrouwen
kijken en je dan nog uitlachen ook. De aarde
kan zich zo maar openen om de ingang naar
de onderwereld aan te geven. Een oude
vrouw die je aanspreekt en met wie je uren
kan praten, is alleen voor jou zichtbaar en
aanwezig en blijkt een goedgezinde voorou
der te zijn die al eeuwen dood is. En als een
vrouw tijdens de liefdesdaad bovenligt, kan
zelfs de man zwanger worden als zijn zaad
terugloopt - het is maar dat u het weet. Na
tuurlijk bestaan er curieuze initiatieriten,
zijn er duidelijke normen en waarden en ligt
de taakverdeling tussen man en vrouw vast.
Heden en verleden staan in deze orale cul
tuur niet naast elkaar, maar vormen een
harmonieus geheel waar je met je westerse
ratio maar beter vanaf kunt blijven.
Behalve een lofzang op de cultuur van de
Arowaks (hoe terecht dat die door Accord is
vastgelegd) is Tussen Apoera en Oreala voor
al ook een ode aan het regenwoud.
De geuren, de kleuren, het wild, de geluiden,
de geheimzinnige stilte, het altijd aanwezige
water, de hitte en het vocht, de mieren en de
vlinders, de spaarzame gewassen, de uit
bundige kruiden: alles zorgt ervoor dat er
een bedwelmende geur van heimwee uit dit
boek opstijgt, die je doet terugverlangen
naar iets watje uit eigen waarneming hele
maal niet kent.
Der onbeholpenheid van het verhaal zit hem
in de stijl. Ik vind het in ieder geval raadsel
achtig hoe een vrouw in het Amazoneregen
woud denken kan dat ze een kenau op de
wereld heeft gezet. Over het algemeen han
teren de indianen een Nederlands vol cli-
ché-achtige zegswijzen en standaardzinnen.
Helder water stort zich uiteraard klaterend
van grote hoogte naar beneden op immense
rotsblokken. Loopvogels vormen natuurlijk
een ware delicatesse.
Een indiaanse verklaart dat ze hogelijk ver
baasd is, een andere vergelijkt een stamge
noot met een zombie, een derde weet wat
voor impact ze op mannen heeft. Het is dit
soort taaianachronismen dat de authentici
teit van het verhaal behoorlijk verstoort.
Wie zich daar niet aan ergert, vindt in Tussen
Apoera en Oreala genoeg oude verhalen en
geschiedenissen die nagelaten zijn 'om de
mensen een leidraad te geven volgens welke
ze moesten leven.' Want wie veilig vooruit
wil rijden, moet af en toe wel in zijn achter
uitkijkspiegel kijken!
ZATERDAG
12 FEBRUARI
2005
ER
BIJ
portboek recensie
Henny Haggeman
aakcafés en hun illustere gasten' door
en. Uitgeverij Tirion sport Prijs: €17,95.
Ëoed dat de schaaksport zoveel
l^iren heeft opgeleverd, anders
Jens een saaie bedoening zijn
talloze etablissementen die
seren in het boek Vermaarde
l£ L.C.M. Diepstraten er niet in
eg honderd cafés die hij
leven te wekken, al maken de
raaie afbeeldingen veel goed.
lijft in de meeste gevallen ste-
luttende opsomming van
lakkroegen in Wenen, Lon-
iterdam tot in New York aan
ir moet zelf ook hebben aan-
noeste arbeid (want dat
:ht zijn geweest) anoniem
in stoffigheid en voegde
lertitel toe aan het boek 'en
;ten'.
(onder anderen Steinitz, Tal)
;ende (Napoleon) schakers
.jrstrooiing. In de wetenschap
,r"l doorgaans kleurrijke scha
lij het schemerdonker van een
eaiebben om tot wasdom te ko-
Hie
n is bekend dat hij schaakte,
lat hij een matig speler was.
eldheerser kwam als artillerie-
ichttiende eeuw naar Parijs,
geregeld bezoeker werd van de
schaakcafés, Café de la Régen-
ce speler verliest vaak en juist
poleon een opgewonden
L.C.M. Diepstraten
-v M
en hun il
-
Ver Urn cn „IWIdinóen van
■r tlnn 100 li'^cndorürlie xcknnkcnféx
standje: geregeld vlogen bord en stukken
door de lucht.
Joseph Henry Blackburne was wél een sterk
schaker, maar ook een befaamd whisky-in-
nemer. Naar eigen zeggen wist hij tijdens
zijn partijen niet of hij nu whisky of water
dronk. Tijdens een simultaan vergreep hij
zich eens aan een glas whisky van een te
genstander die vlot daarna opgaf. „Mijn
opponent liet een glas en prise staan en ik
nam het en passant. Deze zet bracht hem
compleet uit zijn spel", verklaarde Black
burne.
Johannes Hermann Zukertort diende in de
tweede helft van de achttiende eeuw in het
leger van Pruisen als arts, werd twee keer
voor dood achtergelaten op het slagveld
maar zou pas op een heel ander slagveld
zijn Waterloo vinden. Zukertort sprak elf
talen, was een uitstekend pistoolschutter,
speelde piano én schaak. Zo goed dat hij
bijna wereldkampioen werd, maar juist
achter het bord werd stress hem teveel. Op
46-jarige leeftijd kreeg hij een beroerte ter
wijl hij schaakte in Simpson's Divan, een
beroemde Londense schaakkroeg. Een dag
later stierf Zukertort.
Denk overigens niet dat schakers puur uit
vertier het café bezochten. Vaak was het
puur een vorm van broodwinning om in de
kroeg met een pot schaak de beurs te spek
ken. Emanuel Lasker deed dat om zijn stu
die aan de universiteit te betalen. Wilhelm
Steinitz, de eerste wereldkampioen (van
1886 tot 1894), ontdekte echter dat een
dubbeltje maar zelden een kwartje wordt.
Steinitz, die niet gek was maar niettemin
naar eigen zeggen eens een partij tegen
God speelde (én won), stierf in grote ar
moede.
Diepstraten is er in geslaagd veel onbeken
de verhalen van de illustere schakers op te
diepen, maar is helaas niet consequent. De
link tussen Max Euwe (die als illustere gast
het boek besluit) en het duistere schaakca
fé wordt niet gelegd. Dat zou ook zeer ver
rassend zijn geweest want Euwe (wereld
kampioen van 1935 tot '37) stond bekend
als de degelijkheid zelve.
Niettemin zal niet iedereen hebben gewe
ten dat Euwe - behalve professor en scha
ker - ook nog eens piloot was, bokste én de
snelheidsduivel uithing. „Reed ik te hard",
\Toeg Euwe aan de agent die hem net bui
ten Amsterdam had aangehouden. De
diender, die de beroemde schaker wel ken
de: „Nee, u vloog te laag."
biografie recensie
Kees van der Malen
n de verzorgingsstaat, herinneringen van Wil Albeda'. Uitgeverij
Boom. Prijs: €19,50.
Arbeid is een dierbaar begrip voor hem. Niet de rauwe
arbeid van de steiger of de fabriek. Arbeid boeit hem
vooral als fenomeen. Professor van Arbeid zou je Wil Al
beda ook wel kunnen noemen.
De vroegere minister van Sociale Zaken, kan worden be
schouwd als een expert in arbeidsverhoudingen. Een le
ven lang wijdde hij zich aan de betrekkingen in de pol
der. Als christelijk vakbondsman, als hoogleraar arbeids
verhoudingen, als minister en tenslotte als adviseur van
de overheid.
De ironie van de geschiedenis wil dat zijn arbeidzame le
ven samenviel met de opkomst en de neergang van de
klassieke verzorgingsstaat, zoals Nederland die na de
Tweede Wereldoorlog leerde kennen. Die verzorgings
staat heeft zijn hart, als sociaal bewogen christen, als
studieuze wetenschapper en als waarnemer. Zelf be
schouwt hij zich - naar een term van de Franse socioloog
Raymond Aron - vooral als een spectateur engagé.
De autobiografie van Albeda - met de ongereformeerde
titel Ik en de verzorgingsstaat - boeit vooral door de
scherpe waarnemingen van deze toch overwegend milde
man. Zijn herinneringen geven een boeiende inkijk in-de
gereformeerde zuil, waaruit hij voortkomt. In zijn jonge
lingsjaren is hij overtuigd 'Schilderiaan', en volgt hij van
uit de gemeente Rotterdam-Delfshaven scheurmaker
dominee Klaas Schilder, die midden in de barre oorlogs
jaren de Gereformeerde Kerken verlaat. Later zal Wil Al
beda zich verbazen over zijn eigen 'onbeheerste bewon
dering' voor deze scherpslijpende theoloog.
Zijn verdere leven is Albeda vooral een verzoener en een
bemiddelaar Tegelijk volgt de zoon van een Friese land
arbeider, wiens vader zo graag predikant was geworden,
zijn eigen spoor. Als christen-democraat neigt hij steeds
naar links, maar als hij voor de keus staat minister te
worden, kiest hij tot verdriet van zijn eigen CNV en zijn
geestverwanten in het CDA voor het centrumrechtse ka-
Wil Albeda houdt een speech in Utrecht.
Foto uit besproken boek
binet Van Agt/Wiegel (1977-1981). 'Willens en wetens
kwam ik terecht op de goede plaats in het verkeerde ka
binet'.
De waarnemer Albeda tekent zijn omgeving scherp. Jaap
Boersma, zijn collega bij het CNV, en zijn voorganger als
minister, heeft 'niet veel diepgang'. Wilhelm de Gaaij
Fortman -'Gaius - vindt hij 'geen origineel geleerde' en
Willem Aantjes dicht hij 'een neiging tot politieke mani
pulatie' toe
De wereld van Wil Albeda is vooral een mannenwereld.
Wie meereist met zijn herinneringen betreedt een we
reld waarin nauwelijks vrouwen voorkomen. Met uit
zondering van 'een wat wilde dame' die hij in de Ver
enigde Staten ontmoet.
Als tijdsdocument zijn de herinneringen van Albeda de
moeite waard. Maar de deur naar zijn familieleven had
Albeda best ruimer open mogen zetten.
TOP 10
(i) Dan Brown,
De Da Vinci code
Luitingh-Sijthoff, 19,95
2. (2) John Grisham,
De deal
Bruna, 19,95
3. (3) Dan Brown,
Het Bernini mysterie
Luitingh-Sijthoff, 19,95
4. (5) Dan Brown,
Het Juvenalis dilemma
Luitingh-Sijthoff, 19,95
5. (4) Han van Bree,
Het aanzien van 2004
Spectrum, €14,95
6. (6) Saskia Noort,
Terug naar de kust
Anthos, 12,50
7. (7) Dan Brown,
De Da Vinei code. Geïllustreerde
editie
Luitingh, 29,95
8. (8) Saskia Noort,
De eetdub
Anthos, 18,95
9. (-) Geert Mak,
In Europa
Atlas, 39,90
10. (9) Simon Cox,
De geheimen van de Da Vinci code
Forum, €12,50
Bron: CPNB/De Bestseller 60
roman recensie
Jan-Hendrik Bakker
'Klare taal' door Richard Osinga. Uitgeverij
Ouerido. Prijs-. €16,95.
Literatuur ter lering en vermaak.
Gaat het daar niet allemaal om? Ri
chard Osinga's tweede roman Klare
taal (hij debuteerde met het goed
ontvangen Bor in Afrikais een zeer
vermakelijk boek over de liefde tus
sen een Hollandse jongen en een is
lamitisch meisje. Of er veel van te le
ren valt mag de geschiedenis straks
uitwijzen.
In elk geval is het thema van deze
tijd: de liefde tussen een Hollandse
jongen en een islamitisch meisje. Na
Hajar en Daan van Robert Anker is
er nu opnieuw een roman over een
onmogelijke liefde, waarmee een
land getypeerd wordt dat met zijn
identiteit overhoop ligt. Maar anders
dan Hajar en Daan, dat ook als sati
re bedoeld is van de fatale richting
waarin het middelbaar onderwijs in
de jaren negentig is geslagen, is Kla
re taal gewoon het verhaal van twee
jonge mensen, elk met een eigen
achtergrond en levensplan, die het
niet met elkaar redden. De bijtende
toon van Anker mist Osinga. Als hij
satirisch is dan vooral over het uni
versitaire gekonkel.
Klare taal vertelt over een pas afge
studeerde econometrist. Deze Jacob
heeft als bijstudie Arabisch gedaan,
en laat hij nu juist aangenomen wor
den als onderzoeker in wat oor
spronkelijk zijn bijvak was. Jacob
heeft een origineel plan: hij wil aan
de hand van statistische berekenin
gen laten zien dat de taal van de Ko
ran veel minder Arabisch is dan tot
nu toe werd aangenomen. Belangrij
ker gegeven is nog dat Jacob ge
trouwd is met Asma, een studente
rechten uit de Marokkaanse bevol
kingsgroep. Asma raakt na hun eer
ste kennismaking per ongeluk zwan
ger, wil zich laten aborteren maal
laat zich door Jacob overhalen tot
een huwelijk.
Zo reikt Osinga de lezer alle ingredi
ënten aan voor een maatschappelij
ke klucht. Want het huwelijk houdt
uiteraard geen stand. Dat ligt niet
aan de liefde, maar aan externe
krachten, zeg maar. Jacobs weten
schappelijk onderzoek naar de oor
sprong van de Koran is hot stuff voor
islamisten. Zij vinden het maar ver
dacht dat deze Europese weten
schapper, hoewel hij getrouwd is
met een moslima, probeert het fun
dament onder hun geloofsbeleving
weg te halen door de oorsprong van
de Koran te relativeren.
Jacob raakt meer en meer verwik
keld in mediazaken. Hij is haast
nooit meer thuis. Het huwelijk loopt
dan ook mis, niet zonder tragische
ondertoon overigens. Zoals gezegd,
een zeer onderhoudende roman.
Osinga mag er nog zo een schrijven,
maar dan wordt het tijd voor het
echte werk.
non-fictie recensie
Hans Visser
'Wagner, buikspreker van God' door
Martin van Amerongen. Uitgeverij Mets
Schilt Prijs: €22,00.
Het boek gold onder liefheb
bers al jaren als een soort ge
heime tip: „Als je het te prikken
kunt krijgen moet je De buik
spreker van God eens lezen."
Maar ja, dat 'als', daarin school
het probleem, want dit boek
over Richard Wagner van Mar
tin van Amerongen was al jaren
uitverkocht. Gelukkig is er nu
een heruitgave, keurig ingebon
den zelfs en dat mag ook wel,
want het is een kostelijk boek,
om te koesteren.
Er zijn Wagnerhaters, maar ook
bewonderaars. Maar de wereld
van Wagner is hoe dan ook de
moeite waard en met dit boek
treedt Van Amerongen daarin
op als de ideale reisleider, die
links en recht wijst op tal van
aardigheden. Een gids die met
smaak een zee van hilarische
maar toch ter zake doende
anekdotes opdist en die zijn
publiek het gevoel geeft iets te
vernemen dat het niet graag
had willen missen.
Martin van Amerongen in 1989. Archieffoto: ANP
Met glimmende ogen kon Van
Amerongen bij leven worden
gesignaleerd als hij de Wagner-
producties van De Nederlandse
Opera bezocht. Voorstellingen
die alle flauwekul rond deze
componist wegwassen en de
werkelijke grootsheid van zijn
werk laten zien. Niettemin wijst
hij in zijn boek vergenoegd op
het vele gebruik van stafrijm in
zijn teksten, dat 'als een schim
mel over zijn werk ligt'.
Op dit moment bereidt het
operahuis de complete Ring des
Nibelungen voor. Om beter te
kunnen genieten van dit in we
zen toch zo megalomane muzi
kale drama is dit werk van Van
Amerongen onmisbaar. Hij
doet verslag van zijn bezoeken
aan de Wagnerheiligdommen
in Bayreuth en schetst de grote
Wagner," die toch iets aandoen
lijk kinderlijks had, met veel ge
voel voor humor. Zelfs Wagners
rabiate jodenhaat lijkt Van
Amerongen op het eerste ge
zicht niet te deren. Hij komt er
vaak op terug en uiteindelijk
ontstaat het beeld van een on
beholpen, haast aandoenlijke
negentiende-eeuwer. Ernstig is
het pas als de bruinljwnden
van de jaren dertig uit de vorige
eeuw zich van Wagners erfgoed
meester maken.
Ach, Wagner was ook maar een
mens. Met voelbaar genoegen
tekent de 'reisleider' aan de
hand van een citaat op, hoe Ri
chard zijn vrouw Cosima uit
liefde toebijt dat hij zonder
haar niet kan componeren:Als
jij denkt dat ik ook maar één
maat schrijf zonder aan jouw
katholieke koeienogen te den
ken, moge je getroffen worden
door de vloek van de hel." Zel
den zal er met zo veel smaak en
humor een portret zijn geschre
ven, zeg maar gerust een ge
schiedenis, van de late negen
tiende eeuw. Hier wordt al het
'bruine vuil' dat sinds de oorlog
aan Wagner is gaan kleven,
ronduit weggelachen.
Boomstammentransport door de Zuid-Amerikaanse jungle. Foto: Reuters
