De schrik van
elke ambassade
9
'Ik deed het uit ideële
motieven, maar zeker
ook om het avontuur'
Klaas de Jonge heeft nooit spijt gehad van daden uit het verleden
'Mijn oudste zooi
vindt dat ik te vei
risico's genomen
Raar eigenlijk, dat ik bekend ben
geworden doordat ik ben opge-
pakt in Zuid-Afrika. Ik heb geen
J naam gemaakt vanwege baanbre-
kend wetenschappelijk onder
zoek. Ik heb best leuke dingen gedaan als
wetenschapper, maar niets revolutionairs. Ik
ben ook geen partijman, geen groot politi
cus, het is puur toeval dat ik onderdeel van
de geschiedenis ben geworden.
Als ik niet was opgepakt, had niemand ver
moedelijk van mij gehoord. Het leuke ervan
is dat mensen mij na al die jaren soms nog
herkennen en zo'n interview als dit vind ik
ook leuk, maar verder is het voor mij toch
iets uit het verleden.
Ik kon de Nederlandse ambassade invluch
ten, omdat ik alles tot in detail had voorbe
reid. Terwijl de veiligheidspolitie dacht dat
ze me hadden, dat ik ze alles zou gaan ver
tellen, ben ik naar binnen gerend. Toen
mocht de ambassade me niet meer uitleve
ren, hoewel ze dat wel hadden gewild.
Die ambassadeur zei tegen me: Meneer De
Jonge, u bent een intelligent man, u begrijpt
toch ook wel dat die mensen niet onafhan
kelijk kunnen worden? Ze hebben me ge
houden, maar ze waren niet blij met me.
Frans Weisglas, inmiddels Tweede-Kamer
voorzitter, wilde zelfs dat ik na mijn terug
keer in Nederland alle kosten zou terugbeta
len die ze in die twee jaar voor me hadden
gemaakt. Ik was tenslotte een terrorist.
Een paar jaar later stond ie te dringen om
Mandela een hand te geven. Tot de dag van
vandaag heeft Buitenlandse Zaken proble
men met mij. In Brazilië zei de ambassadeur
tegen me: U gaat hier toch niet dezelfde din
gen doen als in Zuid-Afrika? In Brazilië! Wat
een domheid.
De Nederlandse zaakgelastigde in Rwanda
zei dat hij zijn collega absoluut moest vertel
len wat mijn achtergrond was. De eerste re
actie op een Nederlandse ambassade is: Wat
komt u hier doen? De schrik zit er meteen in
als ik verschijn. Ik heb wapens gesmokkeld
voor het ANC, omdat ik vond dat vreedzame
middelen toen niet meer werkten. De apart
heid was
nooit ver
dwenen
zonder ge
wapende
strijd. Man
dela heeft
dat later
ook gezegd.
Door mijn toedoen zijn er mensen gedood
en als ik daarvoor was berecht, had ik dat ge
accepteerd.
Het is een gevolg van mijn keuze en ik ben
verantwoordelijk voor de keuzes die ik in
mijn leven maak. Ik heb er absoluut geen
schuldgevoel over en ook geen enkele spijt.
Ik vind het te makkelijk om op het hekje te
blijven zitten en te kijken hoe de dingen zich
ontwikkelen. Ook toeschouwers hebben een
verantwoordelijkheid.
Als er eën oorlog woedt en je doet niets, dan
ben je er mede voor verantwoordelijk dat die
oorlog doorgaat. Ik vond dat de strijd tegen
apartheid, de onderdrukking van de zwarte
bevolking mij wél aanging. Ik had ook vrien
den die gevangen zaten op Robbeneiland.
Op een gegeven moment maak je dan de
keus: dat regime moet weg.
Ik heb er pittige gesprekken met mijn oudste
zoon over gehad. Hij zat destijds met mij in
Zuid-Afrika en heeft nu het gevoel dat hij
heeft geleden onder mijn gedrag. Hij is daar
overigens een beetje dubbel in, want aan de
ene kant is hij best trots op me, maar aan de
andere kant voelt hij zich tekort gedaan.
Hij vind dat ik die risico's niet had mogen
nemen. Hij heeft nu zelf een zoon en zegt al
tijd: 'Ik zou zoiets nooit doen'. Hij heeft het
van zeer nabij meegemaakt, heeft ook een
keer een lijk van een militair gevonden en
voelde zich opgescheept met zaken waar
voor hij te jong was. Toen ik werd opgepakt,
Foto: GPD/Harmen de Jong
was hij zeventien. Als je gelooft dat je iets
kunt doen tegen onrecht, moet je dan zeg
gen: 'Voor jou heb ik dat niet gedaan?'
Ik deed het uit ideële motieven, maar zeker
ook om het avontuur, ik kreeg een kick van
de spanning. Als ik een auto helemaal had
volgepropt met wapens en ik kwam met een
smoesje door de douane, dan was dat een
geweldig gevoel. Daar moet je niet geheim
zinnig over doen, maar als iemand zegt dat
ik een terrorist ben, doet me dat niet zoveel.
Zoiets kun je verwachten.
Van mijn psychologische roerselen ben ik
me niet erg bewust. Ik ben wat ik doe en
waar ik voor sta. Ik heb oog voor emancipa
tiebewegingen, oog voor knelpunten in de
samenleving. Daar kom ik voor op. Dat kan
net zo goed vrouwenemancipatie zijn als
een gewapende strijd tegen blanke overheer
sers.
Dat vond ik ook leuk aan het marxisme:
waar is de macht en wat zijn de contrapun
ten van de macht? Ik ben geen marxist, maar
voel me wel een beetje marxistich en anar
chistisch. Ik stem meestal SP, omdat ik zo'n
contrapunt, zo'n tegengewicht nodig vind,
maar ik weet niet of ik nog zo enthousiast
over ze zal zijn als ze aan de macht komen.
In Nederland kan het allemaal. Kritiek, je
stem laten horen, vrije pers; maar de pers is
weinig kritisch, terwijl de politiek volledig
onderbuikpolitiek is geworden, hoofdzake
lijk gebaseerd op emoties. Waarom is er zo
weinig kritiek ten opzichte van de macht?
Waarom verheffen zo weinig mensen hun
stem tegen het voornemen van minister Ver
donk om 26.000 mensen het land uit te zet
ten? Een Rwandese vriend komt twee maan
den bij me logeren, moet je eens kijken wat
ik toegezonden krijg. Een enorm pak papier,
ik moet 38 vragen invullen. Ze eisen een ga
rantieverklaring voor iemand die hier een
paar maandjes naar toe wil komen.
Die angst! Politici maken iedereen bang en
wakkeren vooral de angst voor de islam aan.
We blazen de dingen op, met z'n allen. Ik
heb een goede vriendin, die altijd de rede
lijkheid zelve was, maar die ineens zo onge
looflijk woest reageerde na de moord op Van
Gogh, dat de schrik me om het hart sloeg.
Een paar weken geleden ben ik teruggeko
men uit Rwanda, omdat ik zeer teleurgesteld
ben in de ontwikkelingen. De Tutsi-regering
is met 95 procent van de stemmen gekozen
in zogenaamde democratische veriaezingen.
Daardoor denkt de overheid zich nu alles te
kunnen permitteren en drukt elke oppositie
de kop in.
Hoe verschrikkelijk die genocide ook is ge
weest, Tutsi's en Hutu's zijn tot elkaar ver
oordeeld, verdoemd zou ik bijna zeggen. Ze
Klaas de Jonge wordt in 1987, na twee jaar vast te hebben gezeten, bij zijn terugkeer in Neder
land verwelkomd door sympathisanten. Foto: ANP Archief
Zanzibar is een schitterend tropisch eiland, waar je genoeg hebt aan een T-shirtje, korte broek en sandalen.
Foto: GPD
Het gaat om een hele kleine groep extremis
ten, maar we zijn bezig de hele islam te de
moniseren. Onze tolerantie blijkt weinig
voor te stellen nu die een keer echt wordt ge
toetst. Dat tolerante Nederland blijkt weinig
meer dan mythevorming geweest, het was
een vorm van luxe die we ons konden per
mitteren. Nu het er op aan komt, is die tole
rantie weinig meer dan onverschilligheid.
Ik voel me nog altijd Nederlander, hoewel ik
een moderne nomade ben. Ik woon afwisse
lend in Amsterdam en in Afrika, de laatste
jaren in Kigali, de hoofdstad van Rwanda. Ik
heb Nederlandse ouders, ben hier geboren
en opgegroeid en Nederlands is de taal die ik
nog altijd het best beheers.
Ik geniet hier van de tv, nou ja niet alles, van
films, van debatten, van lezingen. En in Afri
ka geniet ik van de mensen, van de prachtige
natuur. Ik ben een buitenstaander, maar een
beetje afwijkende Nederlander zijn is best
mogelijk.
Mijn leven wordt nooit een sleur. Het is al
leen geen leven voor een vaste relatie, maar
dat is ook een keuze. Ik ben twee keer ge
trouwd geweest, de eerste vrouw is de moe
der van mijn twee zoons, die inmiddels 37
en 34 zijn. Ik heb nu vooral trouwe vriendin
nen, met wie ik een soort relatie heb die ik
heel belangrijk vind. Net als ik leiden ook zij
hun eigen leven en dat accepteren we van
elkaar.
Ik voel me niet eenzaam, ik ben ingesteld op
dit leven, het past bij mijn persoonlijkheid.
Ik ben dan wel 67, maar ik heb nog altijd
geen enkele behoefte me te settelen. Als ik
heel oud ben en allerlei dingen niet meer
kan, ga ik misschien wel naar een bejaarden
huis, maar dan eentje waar je veel dingen
gemeenschappelijk kunt doen.
Ik weet alleen niet of ze me willen hebben. Ik
kon ook nooit lid worden van een commu
ne, omdat je nooit op me kon rekenen. Ik
was vaak weg. In het uiterste geval, als het
leven niets meer voorstelt, heb ik een eutha
nasieverklaring klaar liggen. Ik wil zoveel
mogelijk controle over mijn leven hebben.
Zo ben ik ook opgevoed. Mijn ouders waren
sociaal-democraten, maar geen partijmen
sen. Het algemene idee was dat iedereen
verantwoordelijk is voor wat ie doet. Beetje
existentialistisch, anti-autoritair. Toen ik me
daar bewust van werd, in de jaren zestig,
had ik veel progressieve vrienden. Bram Pe
per onder anderen. Kun je zien dat mensen
in de loop der tijd veranderen.
Mijn oudere broer en zus zijn in Indonesië
geboren, waar mijn vader een tijd als assis
tent-planter heeft gewerkt. Ik ben hier gebo
ren, maar Indonesië had voor mij een mooie
klank. Mijn ouders waren ook fel tegen de
politionele acties. Het lag voor de hand dat
ik mij op Azië zou richten, maar het was
mijn sfeer niet. De cultuur sprak me niet
aan, de muziek beviel me niet. In Parijs leer
de ik een Afrikaan kennen en ik was onder
de indruk van de warmte van die gemeen
schap.
Het is moeilijk om het precies te vatten,
maar er zit iets in de Afrikaanse cultuur dat
ik heel boeiend vind. Ik ben sociaal, maar
niet uitbundig. De mensen luisteren, zijn
niet erg veroordelend. Als je zegt dat je athe
ist bent, dan schrikken ze een beetje, maar
niemand zal proberen je te veranderen. Om
heel subjectieve redenen is het dus Afrika
geworden, maar het is de beste keuze van
mijn leven geweest.
In Afrika heb ik leren relativeren. Op de be
ruchte 11de september was ik in Rwanda.
De hele wereld was boos en in verwarring.
De Ruandezen zeiden: We vinden het ver
schrikkelijk, maar tijdens de genocide wer
den hier achtduizend mensen per dag ge
dood en daar maakte niemand zich druk
om.
moeten
het sa
men
doen. Je
ziet nu
dat één
groep,
de Hu
tu's,
wordt
gedemoniseerd.'Dat kan, vrees ik, op den
duur alleen maar leiden tot gewapend ver
zet. Temeer daar de internationale gemeen
schap geen enkele druk uitoefent op de
machthebbers, zodat die volledig hun gang
kunnen gaan.
Ik vind dat overigens geen reden voor Afrika-
pessimisme. Een slechte elite, die machtsgeil
is, corrupt en uit op eigenbelang, dat zie je
overal in de wereld, echt niet alleen in Afri
ka. Europa is in de twintigste eeuw het
meest gewelddadige continent geweest,
twee wereldoorlogen, miljoenen doden. Wat
geeft ons dan het recht te denken dat het zo
slecht is in Afrika?
De laatste tijd fantaseer ik wel eens om voor
de rest van mijn leven in Zanzibar te gaan
wonen en daar onderzoek te doen naar de
kunst van de Lega-stam in Oost-Congo. Die
maken echt de prachtigste beelden. Zanzi
bar is een schitterend tropisch eiland, waar
je genoeg hebt aan een T-shirtje, korte broek
en sandalen en waar je 's avonds over de
markt kunt struinen langs verse kreeften en
krabben.
Het leven is er niet duur en dat is extra pret
tig, want veel geld heb ik niet. Daarom woon
ik in Amsterdam in een klein huurapparte-
ment en niet als de meeste vrienden in een
mooi grachtenpand. Het probleem is dat ik
in Zanzibar niemand ken. Dat zou me kun
nen tegenhouden, want ik heb mensen no-
dig.
Zuid-Afrika is voor mij geen land om te wo
nen, maar om op bezoek te gaan. Ik heb er
nog altijd goede vrienden. Sommige mensen
waar ik veel vertrouwen in had, blijken toch
ook corrupt. Een aantal zaken gaat aardig,
maar bijvoorbeeld de aidspolitiek van Mbeki
is schandalig.
Over het geheel genomen hebben ze minder
gedaan dan ze hadden kunnen doen, maar
dat gaat mij verder niet aan. Ik heb meege
holpen aan een noodzakelijke verandering
en wat zij er verder van maken is
toch écht hun zaak. Maar het is
wel een enorm genoegen om te
kunnen zeggen dat ik aan de goe
de kant stond.
Biografie
Geboren: 1939 in Amsterdam; vrijgezel,
twee zoons uit eerder huwelijk
1967: Afgestudeerd als antropoloog aan
de universiteit van Amsterdam.
1985 (2 juli): Gearresteerd door de Zuid-
afrikaanse veiligheidspolitie: vlucht kort
daarna de Nederlandse ambassade in
Pretoria in.
1987 (7 september): Vrijgelaten uit de
ambassade.
1998 - Heden: Onderzoeker mensenrech
ten in Rwanda.
Hij werd beroemd als
wapensmokkelaar voor het ANC
die van 1985 tot 1987 vastzat in de
Nederlandse ambassade in
Pretoria. Voor Klaas de Jonge (67)
is het iets uit het verleden, maar
op elke ambassade waar hij
verschijnt is de eerste vraag: Wat
komt u hier doen? „Het is een
enorm genoegen te kunnen
zeggen dat ik aan de
goede kant sta."
door Dick Hofland
