Angst en verbroedering snel weggeëbd
BINNEN- BUITENLAND
'Wij willen
niet leven op dit zanderige kerkhof
Terra College: ruim een jaar na de moord op conrector Van Wieren
Thuisonderwijs valt lastig te controlerenac
'Gewone scholen leiden op tot eenheidsworst'
gest
/an a]
Ho(
ere Si
«vers
p, die
lense
te ga«
groo
ironei
riense
donderdag 3 februari!^^
am
door Luuk Kortekaas
en Maaike Oppier
De moord op conrector Hans van
Wieren in het Haagse Terra Col
lege door de Turkse leerling Mu-
rat D. schokte ruim een jaar ge
leden heel Nederland. In de di
recte omgeving van de school
sloegen twijfels en angst voor de
toekomst toe. Een terugblik met
dezelfde buurtbewoners, die vo
rig jaar even niet meer wisten
hoe het verder moest. „Zelfs na
zoiets schokkends gaan de din
gen toch gewoon door."
De Haagse wijk Bouwlust,
nieuwbouw anno jaren vijftig
vorige eeuw. Pioniersgeest,
toen. Ambtenaren en midden
standers die het beter kregen,
gingen er wonen. De flats heb
ben inmiddels opknapbeurten
gehad. De samenstelling van de
bewoners is veranderd. Ver
kleurd, maar het pionieren is in
zekere zin gebleven. Wie de ou
de wijken Schilderswijk en
Transvaal financieel ontgroeit,
gaat naar de Oorden in Bouw
lust.
Het maakt de omgeving tot een
van de weinige plekken in de
stad waar autochtonen en al
lochtonen naast elkaar wonen.
Dat maakte de moord door een
Turkse leerling op conrector
Van Wieren extra heftig.
Het is nu minder koud dan half
januari vorig jaar, toen het
beeld van het gebouw van de
vmbo-school waar de schok
kende schietpartij plaatsvond
de kranten en televisie domi
neerde. Uit gesprekken met de
zelfde buurtbewoners als een
jaar geleden komt naar voren
dat het lijkt alsof de kou wat uit
de lucht is.
Conflicten tussen bewoners-
groepen bleven uit, initiatieven
die al in de planning zaten tus
sen de school en het wijkcen
trum aan de overkant zijn in
een stroomversnelling geraakt.
De angst tussen buren ebde
weg, overigens net als de ver
broedering die de moord óók
met zich meebracht.
Bloemenzee bij het Terra College ter nagedachtenis van Van Wieren. Foto: GPD/Harry Verkuylen
Een jaar geleden is het alweer,
dat de buurvrouwen Sylvia Bre-
derode (38) en Jacqueline Fens
(42) dag en nacht praatten over
de moord op Van Wieren. Alles
kwam voor hen met die schiet
partij zo vreselijk dichtbij. De
verharding van de maatschap
pij, het grote aantal allochtonen
in de buurt. Kun je je kinderen
nog wel naar school sturen of
moet je ze soms een harnas
omdoen? Niet dat ze wilden
discrimineren. Beslist niet. Hun
Turkse buurvrouwen waren de
beste die je je kan wensen,
maar als je onder Nederlanders
wilt zijn, moest je toch verhui
zen.
Syl kan nu lachen om dat hutje
op de hei of het spreekwoorde
lijke onbewoonde eiland. „Niks
voor mij! Ik ben het hier alweer
gewend", zegt ze over de buurt.
„Ik ken er veel mensen. Inclu
sief buitenlandse mensen. Ik
heb geen problemen verder."
Sylvia Brederode heeft uitein
delijk niet echt verschil gemerkt
in de wijk. „In het begin werd
er veel over gesproken. Ik moet
zeggen dat alles toch wél gauw
vergeten is. Ook door de moord
later op Theo van Gogh, dan is
dat het weer helemaal. Er is el
ke keer wel wat.
Die zeebeving. Heel erg naar
wat er is gebeurd, maar toch
wel ver weg. Dat zoiets als die
moord op Van Wieren zo snel
wegebt, dat vind ik ook wel fr
appant. Zo gaat het waarschijn
lijk." Ze erkent dat er begin vo
rig jaar ook iets ontstond als
verbroedering.
„Je probeerde toch wel een te
zijn. Dat moetje zijn. Ook dat
ebt weg. Net als met Van Gogh.
Was toevallig een Marokkaan
en dan zeggen ze: Eerst had je
Pim Fortuyn en nu Van Gogh.
Dan blijf ik zeggen dat de
moordenaar van Fortuyn ge
woon een Hollander was. Een
van ons volk. Ook een mafke
tel."
De Turkse eigenaar Eyup Cey-
han (54) van supermarkt Cey-
hanlar herinnert zich de eerste
dagen na de moord op Van
Wieren exact. Ook door een
specifieke reactie destijds van
een Hollandse klant. De man
kijkt hem aan en zegt: Ik kom
alleen maar snoep kopen, dus u
hoeft me niet dood te schieten.
Nee, Ceyhan vond het geen
leuk grapje. „Dat de dader
Turks was maakt toch niet uit?!
Mensen zijn mensen en moe
ten die dingen niet doen", zei
Ceyhan. Hij is inmiddels een
jaartje ouder en misschien wel
meer dan een paar jaartjes wij
zer. Nog altijd in zijn super
markt, waar hij alles - en nog
meer - verkoopt. Klandizie: zes
tig procent Nederlands.
„In het begin, vlak na die
moord, was het een beetje
moeilijk, hè. Je zag toch de Ne
derlanders soms wat schuin kij
ken. Niet hier in de winkel, hier
zijn we altijd aan het praten,
maar daarbuiten wel. Nu is het
weer een beetje normaal aan
het worden."
Dat, weer een beetje normaal,
slaat ook wel op die merkwaar
dige periode na de moord op
Theo van Gogh. „Toen werd
het meteen weer heel moeilijk.
Twee weken daarna werden op
zaterdagnacht, om een uur of
drie, twee ruiten van mijn win
kel kapotgegooid. Mijn buur
man heeft ze zien wegrennen,
we hebben de nachtpolitie nog
gebeld, maar ze hebben ze na
tuurlijk niet meer kunnen vin
den. Schade 1200 euro."
„Ik heb het geld wel teruggehad
van de verzekering, maar dat is
toch niet goed? Waarom is dat?
Wat heb ik van doen met iets
wat iemand in Amsterdam
doet? Daarna ben ik heel bang
geweest."
Ook Saskia Valk, coördinator in
het wijkcentrum Vrederust, met
uitzicht op het voormalige Ter
ra (de naam is inmiddels veran
derd in Scholengroep Den
Haag Zuid-West) herinnert zich
de koorts van die dagen nog
maar al te goed. „Vorig jaar was
het allemaal nog zo vers. Alles
stond op zijn kop, alles en ie
dereen had het erover. Het was
nog niet gebeurd of we stonden
al tussen de leerlingen op het
schoolplein."
„Even ben ik bang geweest dat
door de moord dat proces tot
stilstand zou komen", zegt Valk
nu. „Het omgekeerde is ge
beurd. Alles is in een stroom
versnelling geraakt. Wij zijn
kort na de moord vanuit het
wijkcentrum heel veel op die
school geweest: om met jonge
ren te praten, om te helpen bij
de opvang van de ouders. Daar
door kwamen we automatisch
veel in contact met de mensen
door onze correspondent
Eelco van der Linden
Ze hebben de meest directe lijn
met de oermens en vertegen
woordigen waarschijnlijke de
meest pure vorm van menselijk
leven, maar de Bosjesmannen -
tegenwoordig San - dreigen on
der te gaan in een wereld die
geen ruimte meer heeft voor tra
ditionele jagers en verzamelaars.
Zelfs niet in de oneindige leegte
van Botswana. Hier pogen de
San via een rechtszaak tegen de
staat hun woongebied in de Ka-
lahari-woestijn terug te krijgen.
De tocht van Ganzi, een stoffig
stadje aan de rand van de Kala-
hari-woestijn in het westen van
Botswana, naar New Xade is
lang en voert door wit stuif
zand. De hitte is droog en in
tens. Wie wil hier wonen, op
deze vlakte met wat stekelige
struiken en slechts hier en daar
een boom?
Die vraag is bedrieglijk en erg
westers, want de San of de Ba-
sarwa zoals ze in Botswana
worden genoemd, hebben aan
getoond te kunnen overleven in
de meest helse gebieden. „Dan
moet je wel mogen doen wat je
tenminste 40.000 jaar lang hebt
gedaan, en als geen ander kan",
bitst Bulanda Thamai, een jon
ge San-vrouw.
Bulanda heeft zich voorgeno
men de cultuur en de met hon
derd soorten klikklanken zo bij
zondere taal van de San niet
verloren te laten gaan. Ze koopt
en verkoopt San-kunst, onder
steunt belangengroepen als de
First People of the Kalahari en
probeert in haar woonplaats
Ganzi, waar veel San in havelo
ze en vaak dronken staat het
straatbeeld bepalen, sociale
projecten van de grond te krij
gen.
„We zijn het oudste volk van de
wereld, maar worden niet er
kend in eigen land. De Basarwa,
wat letterlijk mensen zonder
vee betekent, zijn niet genoemd
in de grondwet. Ze zouden,
omdat ze te boek staan als no
maden, geen thuis hebben. Met
andere woorden: je kunt met ze
doen wat je wilt."
Bulanda zucht en kijkt naar het
monotone en rauwe landschap.
We naderen New Xade, een van
van de school en werc.zl^n
eenvoudiger afsprake^PP®1
ken over wat we sam^°8e
doen."
De plannen voor less® D
viteiten met onderstel
vanuit het wijkcentru/l"OI
er ook al voor die 13di
vorig jaar. Inmiddels
ook al concreet zo ge^T10
het maken van videorP
tot kooklessen.
„Wat je merkt, is dat d1 1
na zoiets schokkends PF0
moord ook gewoon dFn
De leerlingen zijn gewV001(
verder gegaan met lescorlT
met hun dingen, en w*P*
weer verder gegaan m*0^
wij mee bezig waren.1
zo is: we merkten een
tende behoefte bij de flIC
om er over te praten ii
klas." HZ*
„Dat hoefde niet eens
reet over de moord te*t1'
ging er bijvoorbeeld oe
hoe we hier met elkaa? Y01
leven in de wijk. Dat efs in
dat duurt ongeveer to?wei
gendehype." tver
„We hebben er laatst Pf1 Y'
bijeenkomst over geh^P.
Cees Grimbergen van'
visieprogramma RoncP3^,1
Iedereen kon daar ze^1
hij of zij wilde. Wij heF,
elkaar gezegd: Laten v
woon blijven doen waePe
doen. nve
Het is hier zo slecht nr0rc
Vooral door blijven ga
Standvastig blijven. Di
wij zijn ingeslagen, is fd"
laten we dat vasthoud
De buurtschool blijft <JCI1
langrijk. „Het is gebas
het idee om het goed/0*
den boven te halen, efer^
versterken. Het staat dr?
kinderschoenen en erk
nog steeds haken en cfrs
waai- het gaat om vera1
delijkheden. Maar als1
concept kunnen door^Y0
worden de activiteiter1^0
actie tussen buurt en Pl 17
Bang voor verschillen111 c
tuur en verschillen tu^Yor
sen is Valk niet. >e.&
„Ik denk ook niet dat rair<
ten proberen de versc,00P
te heffen. Verschillen
zijn, toch? Dat maakt fYf
loUdit
door Frank Houtappels
„Kevin, leg je gameboy weg en
trekje schoenen aan. We gaan
het bos in." De stem van An
nette van den Berg (34) klinkt
vriendelijk, maar dwingend. Ze
gaat minstens vier keer per
week met haar kinderen wan
delen in het bos. Op het eerste
gezicht niets bijzonders, maar
ze doet dat overdag. Doorde
weeks. Haar kinderen hoeven
namelijk niet naar school: ze
krijgen les van mams.
Het gezin Van den Berg uit En
schede gelooft in het holisme:
een levensbeschouwing die er
van uit gaat dat iedereen onder
deel is van God. „Er zijn geen
holistische scholen. Sommigen
proberen ontheffing te krijgen
door te verzinnen dat ze een
specifieke levensovertuiging als
het holisme hebben. Wij hoef
den gelukkig niet te liegen",
zegt Annette.
Haar kroost, twee dochters van
twee en vier jaar oud, een zoon
van zes, rent ondertussen het
bos in. „We zijn altijd oprecht
holist geweest."
Toch zijn er meer redenen
waarom Van den Berg voor
thuisonderwijs kiest. „Ik vind
het niet goed dat er zoveel kin
deren in één klas zitten. Daar
door kan een kind niet zijn ei
gen tempo aanhouden. Gewo
ne scholen leiden op tot een
heidsworst. De groep gemid
delde leerlingen is het grootst,
dus daar wordt het meeste re
kening mee gehouden. Zo cre-
eer je geen originele denkers."
Dat kinderen les krijgen van
een leraar zonder diploma is
geen probleem, vindt Henk
Blok, onderzoeker bij het SCO-
Kohnstamm-Instituut van de
Universiteit van Amsterdam en
voormalig basisschoolonder
wijzer. „Als je kunt lezen, kun je
het een klein kind ook leren."
Een thuisonderwijzende ouder
is dan ook meer coach dan le
raar, stelt Hans van Luit, ortho
pedagoog en hoofddocent leer
problemen aan de Universiteit
Utrecht. „Vader en moeder
hebben een begeleidende taak.
Zij moeten het kind stimuleren
om door te vragen over bepaal
de onderwerpen. Ze moeten
ook zorgen voor een goede
leeromgeving. Ik maak me zor
gen of ze dat wel doen."
Zo vergt het inrichten van de
Oudere vrouwen in een reservaat voor San, voorheen Bosjesmannen,
in New Xade. Foto: GPD/Eelco van der Linden
de nederzettingen die de over
heid van Botswana in dit gebied
heeft opgezet, nadat was beslo
ten dat de Basarwa niet in het
Centrale Kalahari Wildreservaat
konden blijven. Dit enorme Na
tionale Park, dat een paar hon
derd kilometer verder oost
waarts begint, was in 1961 door
het Britse gezag speciaal voor
de San gecreëerd als een plek
waar ze ongestoord hun tradi
tionele leven konden leiden.
Vandaag leven vrijwel alle
60.000 San van Botswana bui
ten het park. Ze mogen niet ja
gen en worden geacht de mo
derne tijd binnen te treden en
zich te gedragen als de overige
1,6 miljoen inwoners van Bots
wana.
Wat dat betekent, zie je meteen
als je New Xade binnenkomt.
Wanhoop, uitzichtloosheid en
dronkenschap. Net als india
nen, Aboriginals en andere in
heemse volkeren, verliezen ook
de San de strijd met de moder
ne wereld.
Centrum van New Xade is een
bar waar op dit vroege uur bier
en goedkope Zuid-Afrikaanse
wijn in plastic zakken in grote
hoeveelheden wordt genuttigd.
Achter het overdekte terrasje
ligt een onwaarschijnlijke berg
van lege blikjes en flessen. Aan
de lange houten tafel zit een
kleine man met op zijn voor
hoofd een gewei van een kleine
antiloop, een bekend San-sym
bool en voorbehouden aan de
chiefs.
Door 's mans dronkenschap
oogt het potsierlijk. De chief is
in de dertig, maar lijkt twee
keer zo oud door zijn vele rim
pels die zo kenmerkend zijn
voor de San. De chief wil niet
praten. Hij gebaart wild en zijn
rood doorlopen ogen stralen
agressiviteit uit.
Het gebruikelijke ontvangstritu
eel mislukt jammerlijk. Zonder
toestemming van de chief is
een bezoek aan New Xade een
hachelijke onderneming. Bule-
na zucht voor de tweede keer
vandaag lang en legt uit: „Hij
wil hier geen pottenkijkers,
maar dat komt omdat hij is om
gekocht."
De stilte in New Xade is be
klemmend. In een openlucht
kerkje is zojuist de kerkdienst
geëindigd. De pastor heet Ju-
manda Gakelebore. Hij is het
brein van The First People of
the Kalahari, de grbep die de
rechtszaak is begonnen. Hij wil
wel praten. „Welkom op het
kerkhof New Xade", zegt Gake
lebore met een treurige grijns.
Hij is in het reservaat geboren
en behoorde tot de eersten die
hier in 1997 naar toe zijn ge
bracht. „Het was deportatie. Er
werd van alles beloofd, maar
we moesten weg. Ze sloten het
water en andere faciliteiten af,
en verboden ons nog langer te
jagen. Dat verbod geldt hier
overigens ook."
Over het waarom van de actie
bestaat groot verschil van me
ning. Botsalo Ntuane, secreta
ris-generaal van regeringspartij
BDP zegt dat de San zijn „uitge
nodigd te vertrekken voor hun
eigen bestwil. Er is geen reden
waarom ze moeten leven als in
het stenen tijdperk, ter vermaak
van toeristen. Bovendien zijn ze
in het park vee gaan houden
wat gezondheidsproblemen
oplevert voor het wild. Wij bie
den de Basarwa een kans om in
plaatsen als New Xade een
nieuw leven te beginnen."
Deze redenatie van de regering
maakt Gakelebore woedend.
„Ze blijven het ontkennen,
maar wij moesten vertrekken
omdat er diamanten in de
grond zitten.
Ze willen voorkomen dat de
winst met ons moet worden ge
deeld." Het bedrijf BHP Billiton
heeft inderdaad licenties gekre
gen voor de exploratie, maar
ontkent dat er een link is met
de deportaties en zegt juist te
willen samenwerken met in
heemse volkeren.
Gakelebore stelt dat de uitlatin
gen van Billiton de kansen om
de rechtszaak te winnen, heb
ben vergroot, maar hij ver
trouwt de eigen regering niet.
Deze heeft weliswaar een goede
naam op het gebied van men
senrechten maar is ook bijna
geheel afhankelijk van diaman
ten. „Ze willen ons kapot ma
ken en zijn er bijna in ge
slaagd."
De dominee kijkt met een hul
peloze blik, maar heeft zich
vastgebeten in het reservaat en
de terugkeer.
Hij meent dat de 70 procent
van de 1500 inwoners van New
Xade die niet alcoholist gewor
den is, terug wil naar het echte
Xade. Modernisering mag, zegt
Gakelebore, „maar op onze
voorwaarden en op ons eigen
land".
ideale leeromgeving de nodige
inspanning van thuisonderwij-
zers, zegt Van Luit. „Een kind
leert niet veel als het thuis in de
Ikea-inrichting naar de televisie
ligt te kijken. Er moet wel wat
gebeuren."
Voor het normale onderwijs
heeft de onderwijsinspectie zo
geheten kerndoelen opgesteld.
Daarin staat wat een ltind op
een bepaalde leeftijd aan ken
nis moet hebben. De doelen
zijn niet alleen een leidraad
voor beroepsleraren, ook thuis-
onderwijzers gebruiken ze.
„Ik vraag die kerndoelen ook
op. Zo controleer ik of mijn kin
deren op het juiste niveau zit
ten", zegt Van den Berg. Moch
ten haar kinderen ooit willen
studeren, dan moeten ze in het
bezit zijn van een diploma. Kin
deren die thuisonderwijs krij
gen, kunnen gewoon Cito-toet-
sen en staatsexamens afleggen.
Die toetsen maken ze dan bij
voorbeeld op een school in de
omgeving.
Hoe en waar kinderen die
thuisonderwijs krijgen terecht
komen, is niet bekend. In Ne
derland is nooit onderzoek ge
daan naar de effecten van
thuisonderwijs. Desondanks
heeft Blok vertrouwen in een
goede afloop. Hij wijst op ver
schillende onderzoeken uit de
Verenigde Staten, waar thuis
onderwijs een geaccepteerd
verschijnsel is.
Volgens Blok komen kinderen
die thuisonderwijs kregen heel
behoorlijk terecht. „In een
groep gedragen ze zich als kind
vaak al socialer, en op latere
leeftijd zijn ze zelfs maatschap
pelijk en politiek actiever dan
hun leeftijdgenoten."
Van Luit twijfelt aan de moge
lijkheid om de resultaten van
thuisonderwijs te onderzoeken,
omdat volgens hem ook in de
VS weinig harde gegevens be
schikbaar zijn. „Er zijn sowieso
al niet zo veel gezinnen waar
thuisonderwijs wordt gegeven.
Laat staan dat ze allemaal mee
werken aan een onderzoek,
want dan moet je die gezinnen
lang volgen."
Of de effecten positief of nega
tief zijn, de onderwijsinspectie
houdt vooralsnog geen toezicht
op thuisonderwijs. Minister
Van der Hoeven (onderwijs) wil
dat de inspectie toezicht houdt
op kinderen die vrijstelling van
de leerplichtwet hebben.
Gezinnen krijgen dan alleen
nog vrijstelling van de leer
plichtwet als ze meewerken aan
ve
inspecties. Annette vaigg
Berg heeft de controlqjj
niet over de vloer. cai]
„Ik weet wat mijn kinóen
kunnen en wat ze nietjj
Niemand hoeft mij te \ve
hoe ik het moet doen.^
andere kant, als niemaw
toeziet kunnen gezinnn
kinderen voor hetzelfq^
de fabriek laten werkei^,
dat iemand het weet."
Verven, knutselen en 1
bakken: aan succeservp
geen gebrek voor het lp
Annette van den Berg.y
onderwijs niet vooral 1
zellig in plaats van goe-h
kinderen? Van den Bek s,
het is hier geen speelt^
ene dag zijn we serieu^
dan de andere." nc
„Ik geef toe dat thuiso!>r
deels een egoïstische kg
Het is heerlijk om bij jijn
ren te zijn en te zien hw(
groeien. Aan de ande%
hele leven staat in het{je
de kinderen voor wie Je,
moet opofferen. Thuis^
wijs is voor mij een bajei
in
:d
Om privacyredenen zijm
men van het gezin Vai\n
gefingeerd. Sa
Er zijn in Nederland zo'n honderd gezinnen waar thuis onderwijs wordt gegeven. Foto: GPD/PhP B
lik
