In de wondere wereld van de wol
KUNST 8f CULTUUR
Chaotische verkiezing Dichter des Vaderlands
RS
Wetenschap
weet geen
raad met
superaap
Chroniqueur van helden
zaterdag 22 januari 2005
■am - U2 komt in juli
•derland. De Ierse rock-
itop 13, 15 en 16 juli
De 'How To Dis-
|An Atomic Bomb Tour'
p 28 maart in San Die-
ninenten
j jven Ayaan
dam - Ongeveer 25
nl
m ly.
rh
Vinei
verfilmd
- Het Louvre Muse-
ijs geeft de Ameri-
jregisseur Ron Howard
I -2 iming om opnamen te
voor de verfilming van
v 2 ieller 'De Da Vinei Code'
on Brown. De opnamen
ar verwachting in mei
t. In de film speelt Tom
r[ le rol van professor
n. De thriller zit vol fei-
kunst, religie en ge-
Wordt het Driek van Wissen of toch Leidenaar Leonard Ilja Pfeijffer?
door Joep van Ruiten
leiden - De vergelijkingen met de Ver
enigde Staten en de Oekraïne zijn al
gemaakt; zo rommelig verliepen de
verkiezingen voor een nieuwe Dichter
des Vaderlands de afgelopen weken.
Maar woensdagavond is het leed gele
den en wordt bekend gemaakt wie
zich officieel vier jaar lang opvolger
mag noemen van Gerrit Komrij.
Wordt het Driek van Wissen, Hagar
Peeters, Ilja Leonard Pfeijffer of mag
Simon Vinkenoog een tweede keer?
Vijfduizend stemmen zijn de afgelo
pen weken uitgebracht voor de verkie
zing van een nieuwe Dichter des Va
derlands. De stemlokalen gingen begin
januari dicht. De uitslag zal inmiddels
bekend zijn, maar wordt door de orga
nisatoren - Poetry International, de
Koninklijke Bibliotheek,
NRC/Handelsblad, de NPS en de Ne
derlandse Spoorwegen - tot woens
dagavond geheim gehouden.
Het lijkt alsof er een vloek op de ver
kiezingen rust, want net als vier jaar
geleden zijn ze chaotisch verlopen.
Het ging al fout bij het voorstellen van
de kandidaten. Een aantal dichters
wist niets van zijn of haar kandidatuur.
Daarna lagen ineens persoonlijke ge
gevens van honderden stemmers op
straat en lekte het stemgedrag van di
verse kandidaten uit. Vervolgens ont
stond verwarring over de doorslagge
vende stem: bepaalt nu het publiek, of
bepaalt de organisatie?
Het rumoer leidde in december tot
een brief van een groep dichters en
poëzieliefhebbers waarin het kabinet
werd gevraagd een onafhankelijke
commissie in te stellen. Staatssecreta
ris Medy van der Laan heeft inmiddels
laten weten dat zij zoiets niet nodig
vindt.
Directeur Bas Kwakman van Poetry In
ternational zegde eerder al toe dat de
voorkeur van het publiek gerespec
teerd zal worden. Na afloop van de
verkiezingen wordt bekend gemaakt
welke vijf dichters de meeste stemmen
hebben behaald.
Als de voortekenen niet bedriegen, zit
in ieder geval Driek van Wissen bij die
top vijf; hij voerde serieus campagne.
Na de eerste week had de Groninger
dichter verreweg de meeste stemmen
vergaard, voor runner-up Ilja Leonard
Pfeijffer uit Leiden en outsider Hagar
Peeters uit Amsterdam, die de steun
van PvdA-leider Wouter Bos vergaar
de. De voorsprong van Van Wissen
was zelfs zo groot, dat kandidaat Joost
Zwagerman met modder begon te
gooien en de vormvaste dichter 'een
rijmlaar met een biedermeierbroek'
noemde.
Zwagerman, die deze maand een nieu
we bundel uitbrengt, reist daags na de
bekendmaking van de uitslag per trein
door Nederland, samen met bekende
kandidaten als Simon Vinkenoog, Bart
Chabot en Elly de Waard. In de trein
zit ook de nieuwe Dichter des Vader
lands, zo heeft de organisatie van de
verkiezingen aangekondigd. Hagar
Peeters wordt die dag voor een optre
den in Breda verwacht, maar de agen
da's van Ilja Leonard Pfeijffer en Driek
van Wissen zijn op Gedichtendag op
vallend leeg.
De bekendmaking van de nieuwe
Dichter des Vaderlands is woensdag
avond 26 januari in het live televisie
programma 'De avond van het ge
dicht'. Presentator Joost Prinsen ont
vangt als gasten Gerrit Komrij, Joost
Zwagerman, Ivo de Wijs, Wende Snij
ders, Maarten van Roozendaal en Ge
rard Cox.
Verder wordt een reportage vertoond
over de campagne van Driek van Wis
sen. Aanvang is 20.25 uur op Neder
land 3.
P ?rs, politici, opiniema-
:K umalisten en anderen
mee aan een boek dat is
aan WD-politica Ayaan
U i. Ook de moeder van de
0 irde Theo van Gogh doet
'2 itgeverij Prometheus
'urn brieven voor Ayaan
een boek, waarvan
il van de opbrengst gaat
Stichting Vrouwenop-
Amsterdam. Onder an-
lister Brinkhorst, de
!ts Joost Zwagerman,
jne en Herman Brussel-
'aul Cliteur en Awraham
irp leveren een bijdra-
iek verschijnt eind fe-
tenaar
I overleden
BI De beeldend kunste-
IJsiis Rafael Soto (81) is
Jlen. Hij was schilder en
Auwer, vertegenwoordi-
\0p Art en Kinetische
ioto had grote tentoon-
*>n in Bern, New York en
In 1995 kreeg hij de
lf/j Grote Prijs voor Beeld-
ffl| inst.
en komt
Rotterdam
iam - Queen komt naar
nd. Op 26 april treedt
e rockband op in Ahoy
irdam. De plek van
Mercury, de zanger
dy d in 1991, wordt ingeno-
or Paul Rodgers. Hij
rder in Free en Bad
Jong theaterduo maakt eerste voorstelling in voormalige Leidse dekenfabriek
door Theo de With
leiden - Je moet een andere we
reld binnenstappen. Weg uit het
drukke stadsleven; in de wonde
re wereld van wol. Theaterma
kers Boukje Schweigman en
Theun Mosk hebben de eervolle
opdracht gekregen om de eerste
voorstelling te bedenken voor de
Veenfabriek, sinds kort gevestigd
in het Scheltemacomplex aan de
Oude Singel.
In het markante gebouw schuin
tegenover de Leidse Schouw
burg zijn tot ver in de vorige
eeuw wollen dekens gefabri
ceerd. De afgelopen jaren stond
het leeg. Totdat theatermaker
en slagwerker Paul Koek uit
Roelofarendsveen er zijn oog
op liet vallen. Na een positief
advies van de Raad voor Cul
tuur krijgt hij met ingang van
dit jaar een structurele subsidie
voor 'zijn' Veenfabriek.
Van het jonge theaterduo Bouk
je Schweigman (1974) en
Theun Mosk (1980) had Koek
een productie gezien, waarvan
hij zo onder de indruk was dat
hij ze heeft gevraagd voor de
openingsvoorstelling. Die moet
er vooral toe dienen het pand
weer tot leven te wekken en aan
de stad 'terug te geven'. Theun
Mosk: „Leiden kenden we nau
welijks en het gebouw al hele
maal niet. We zijn door alle
ruimtes gaan rondlopen. Je
voelt dat er vroeger veel werk is
verzet. Daardoor voelt het nu
extra leeg aan."
Mosk denkt als vormgever met
name in beeld en licht. Regis
seur Boukje Schweigman zoekt
het vooral in spel en beweging.
„Het gaat me erom het publiek
de ruimte te laten ervaren. Ik
wil de mensen geen kant-en
klaar verhaal voorschotelen. Ze
komen samen in één ruimte en
dat is toch iets heel anders dan
Theun Mosk en Boukje Schweigman wentelen zich in de wol. „We zetten geen vrouw achter een spinnewiel neer. Het gaat om de verbeel
ding." Foto: Mark Lamers
een verhaal volgen op tv of in
ternet. Het is een fysieke erva
ring. Ik ga op zoek naar manie
ren om de ruimte zo te mani
puleren dat die ervaring extra
hard aankomt."
Hun onorthodoxe wijze van
werken leverde het tweetal al
diverse prijzen op, waaronder
de Top Naeff Prijs voor de af
studeervoorstelling 'Benen'.
Deze productie was zelfs in
Egypte en Wit-Rusland te zien.
Mosk werkte mee aan enkele
projecten in Amerika. Met hun
vernieuwende manier van thea
termaken passen Schweigman
en Mosk precies in wat Paul
Koek met de Veenfabriek voor
ogen heeft: een kruisbestuiving
tussen muziek, theater, beel
dende kunst, film en weten
schap.
Het publiek ondergaat de voor
stelling 'Weef.' dan ook niet
vanuit een luie stoel. De bezoe
kers maken een zogeheten er-
varingstocht door de voormali
ge dekenfabriek. Bij reservering
krijgt iedereen een persoonlijke
begintijd toegewezen. Om de
drie minuten wordt iemand
binnengelaten in het Schelte
macomplex. „Dat heeft een re
den", zegt Schweigman. „Je
stapt in een surrealistische we
reld. Mensen gaan langs zeven
ruimtes en ondergaan steeds
nieuwe indrukken. Die moeten
ze in hun eentje verwerken. An
ders lachen ze het weg. Zo van
'Annie, moet je nou eens zien'.
Dat wil ik niet. Ik probeer juist
om mensen uit hun vaste ge
dragspatroon te halen. Ze moe
ten open staan voor verwonde
ring."
Onderweg worden de bezoe
kers steeds met nieuwe situa
ties geconfronteerd die op een
of andere manier met wol te
maken hebben. Dat kan een
kudde Drentse heideschapen
zijn, een kamer die is volgestort
met ruwe wol of juist een nage
noeg lege ruimte waarin nog
het geluid van de vroegere
weefmachines is te horen. „In
deze fabriek kwam ruwe wol
binnen en gingen dekens naar
buiten. Dat hele proces van
transformatie hebben we pro
beren te vangen in 'Weef!'. Wol
wordt gesponnen tot draad en
op een weefgetouw worden er
vervolgens dekens van ge
maakt. Daarna begint die deken
weer aan een reis. Eerst als de
kentje voor een baby en eindi
gend in een depot van het Le
ger des Heils. Dat hele proces
wilden we voelbaar maken."
Theun Mosk vult aan: „Zonder
te spelen voor historisch muse
um. Het is niet onze bedoeling
alle stappen in dat proces let
terlijk te laten zien. We zetten
geen vrouw achter een spinne
wiel neer. In plaats daarvan
wordt het publiek zelf rondge
draaid als een spoel. Het gaat
om de verbeelding. Op die ma
nier kun je ook het repeterende
van een weeggetouw laten zien.
We hebben ons verdiept in de
historie van dit gebouw, maar
die vervolgens ook weer losge
laten en gekozen voor associa
ties."
Boukje Schweigman benadrukt
dat niet alleen wol een transfor
matie ondergaat. .Alles en ie
dereen is voortdurend onder
hevig aan transformaties. Neem
bijvoorbeeld dit gebouw. Na
een periode van leegstand
schudt het zijn vroegere func
ties af. Het staat nu op een
keerpunt. Het wordt de komen
de jaren weer een plek waar
veel mensen samen komen. Dat
voel je. Ook jij als bezoeker aan
'Weef!' ondergaat een transfor
matieproces. Als het goed is, ga
je anders naar buiten dan dat je
naar binnen bent gekomen.
Een ervaring rijker."
'Weef, te zien van 27 januari
tot en met zondag 13 februari.
Kaarten zijn te reserveren op
tel. 071-3318053 en moeten op
de avond zelf worden afge
haald bij lunchcafé Catwalk.
Bezoekers krijgen een per
soonlijke begintijd tussen
18.00 en 21.00 uur.
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: 'Bambie 9' van Bambie.
Regie: Jetse Batelaan. Gezien:
Rotterdamse Schouwburg. Te zien:
vanavond, LAKtheater, Leiden.
Een man in witte jas knipt
met grote zorgvuldigheid ga
ten in de lagen van een
mummieachtig pakket. Als
hij even wegloopt en een
kastje opendoet, klinkt er
een wild gekrijs; voorbode
van wat de kijkers te wach
ten staat. Uit de mensvormi-
ge rol komt uiteindelijk een
naakte aap. De paniek onder
de wetenschappers is groot,
maar de aap is onverstoor
baar. De onderzoekers pro
beren hem te voeren en met
hem te communiceren, een
vrouw uit het team gooit
zich zelfs in zijn armen,
maar de aap laat zich niet
verleiden tot emotie of con
tact, terwijl de wetenschap
pers steeds idioter doen. Uit
eindelijk zet de aap de men
sen die hem zo vruchteloos
bestuderen voor aap: op
stoeltjes laat hij ze kijken
naar ratten in een kooitje. De
verslagenheid is groot. De
witte jassen willen de aap
vrijlaten en spelen zelfs voor
bos. Maar wat ze ook probe
ren met het dier, en met wel
ke bedoelingen, er rust geen
zegen op.
Bambie (de groep die al twee
keer de mimeprijs won)
nummert haar voorstellin
gen. Wel zo overzichtelijk, en
je hoeft alle grillige associa
ties, bewegingen en zijpaden
niet te vangen onder één ti
tel. Meer dan anders gaat
Bambie 9 uit van een duide
lijk uitgangspunt: het boek
'De vrouw en de aap' van de
Deense schrijver Peter Hoeg,
die in Nederland vooral be
kend werd door 'Smilla's ge
voel voor sneeuw'. Hij be
dacht de mensaap Erasmus
die in de evolutie een andere
richting heeft gekozen, maar
via dat andere pad verder is
gekomen dan de mens.
Bambie haalt veel overhoop,
maar laat ook veel aan de
zienswijze van de kijker over.
De vraag naar de reden van
de paniek van de weten
schappers bijvoorbeeld is in
teressant; die lijkt een com
binatie van angst voor de
wildernis en onzekerheid. Ze
lopen op tegen de grenzen
van hun onderzoeksmoge
lijkheden en hun bevattings
vermogen. Mogelijk erken
nen ze de aap als superieur
en zien ze hier het einde van
de suprematie van de mens.
Superieur is in ieder geval
mimeveteraan Luc Boyer als
aap is hij met minimale ac
ties het centrum van een
sterke voorstelling.
DE ZEVENDE
HEMEL
Welke film zou iedereen gezien
moeten hebben? Wat is het
mooiste boek ooit geschreven?
Welke muziek weet telkens
weer te ontroeren? Wat is het
mooiste kunstwerk aller tijden?
Kortom: waarmee is Cees Ver
boom, medewerker van het
Centrum Beeldende Kunst in Al
phen aan den Rijn, in de zeven
de hemel?
Beste cd?
„Dat is bijna het onmogelijke
vragen. Er zijn een paar arties
ten met wie ik een emotionele
binding heb. Bruce Spring
steen, Tom Waits en met name
Todd Rundgren. Van die laat
ste draai ik de lp 'Somethin
g/Anything' nog steeds gere
geld. Hij was zijn tijd ver voor
uit. Rundgren was meer dan
alleen een muzikant, hij deed
alles zelf. In zijn eentje heeft hij
die fantastische lp bij elkaar
gespeeld. Er staan echt klassie
kers op. Als ik 'm draai, gaat de
zon weer schijnen."
Beste film?
,,'Novecento' van Bernardo
Bertolucci. Het is een heel lan
ge film die ik destijds nog heb
gezien in het Hooftstraatthea-
ter in Alphen, de voorloper van
het huidige Parktheater en
Parkfilmhuis. Vanwege de
lengte werd mensen aangera
den hun eigen zitcomfort mee
te nemen. Voor mij is 'Nove-
cento' echt een baanbreker ge
weest in het kijken naar films.
Een mooi verhaal, prachtige
acteurs. Zoiets vergeet je nooit
meer. Tegenwoordig ben ik
een trouw bezoeker van het In
ternationaal Filmfestival in
Rotterdam. Het liefst zie ik
roadmovies uit Iran, Irak of
Afrika."
Beste boek?
„Hoewel ik momenteel een
rondje Nederlandse literatuur
aan het doen ben, kies ik toch
voor 'Honderd jaar eenzaam
heid' van Gabriel Garcia Mar-
quez. Dat boek is voor mij een
eye-opener geweest voor de
fantastische literatuur uit Zuid-
Amerika. Garcia Marquez be
schrijft prachtig hoe bijvoor
beeld een blok ijs in een dorp
aankomt. Ja, ik lees best veel.
De laatste tijd heb ik Neder
landstalige schrijvers als Karei
Glastra van Loon, Thomas Ro-
senboom, Hugo Claus en Har
ry Mulisch gelezen. 'Publieke
werken' van Rosenboom
maakte het meeste indruk."
Beste kunstwerk?
„Die prachtige, slanke beelden
van Jacometti. De beelden
worden eerst geschetst en
daarna pas geboetseerd. Pas
van dichtbij herken je er men
sen in, met aandacht voor elk
detail. Geweldig hoe zo'n crea
tie tot stand komt. Ik zag de
beelden twintig jaar geleden
voor het eerst in het Kröller
Müller, een geliefd museum
van mij. Het werk van de schil
dersgroep rond Klee en Kand-
insky spreekt me ook erg aan.
Het is een mengeling van ku
bisme en expressionisme. Ik
bewonder de kleurkeuzes. Ook
is er ruimte voor muzikaliteit,
waardoor het meer is dan plat
werk."
tekst: Theo de With
foto: Henk Bouwman
Bruce Springsteen. Foto: AP/Ron Edmonds
IN MEMORIAM
Vanaf zijn tienerjaren tot vlak
voor zijn dood: Theun de Vries
heeft geschreven, zoals andere
mensen ademhaalden. Met de
pen in de hand voelde De Vries
zich pas wie hij was: een vertel
ler. Hij laat een enorm oeuvre
achter van meer dan honderd
titels; romans, historische stu
dies, biografieën, toneelstuk
ken, verhalen, gedichten en
hoorspelen. Theunis Uilke de
Vries overleed gisteren op 97-
jarige leeftijd.
De auteur zal bovenal de ge
schiedenis ingaan als chroni
queur van heldhaftige figuren.
De titel van zijn debuutroman
uit 1931 'Rembrandt' spreekt
boekdelen. 'Stiefmoeder Aarde'
ging over de sociale beweging
uit het Friesland van de vorige
eeuw met Domela Nieuwen-
huis als de centrale figuur. Le
vensbeschrijvingen maakte hij
ook van Schimmelpenninck,
Spinoza en Van Oldenbarne-
velt. 'Februari' en 'Het meisje
met het rode haar' gingen over
het communistisch verzet tegen
de Duitse bezetter.
De Vries' sociale bevlogenheid
en zijn bewondering voor grote
ideeën en meeslepende toe
komstbeelden uitten zich in het
engagement met de commu
nistische beweging, dat hij tot
1971, toen hij brak met de CPN,
is blijven volhouden. Hij heeft
later vaak te verstaan gegeven
dat hij eigenlijk veel eerder met
de partij had moeten breken.
De tragiek van De Vries' leven
is, dat zijn hang naar revolutie
en vriendschappelijke gevoe
lens voor de Sovjet-Unie het
zicht op zijn schrijverschap
Theun de Vries
1907-2005
heeft belemmerd. Niet alleen
bij de autoriteiten tijdens de
Koude Oorlog, toen de beroem
de schrijver aan de grens stee
vast een fouillering moest on
dergaan, maar ook bij de letter
kundigen zelf. Maar dan in om
gekeerde zin. Aan waardering
heeft het Theun de Vries nooit
ontbroken, zou het misschien
kunnen dat hier sprake was van
overcompensatie?
Die vraag komt niet van een cy
nische buitenstaander, maar
van De Vries zélf. In 1968 kreeg
hij de P.C. Hooft-prijs voor zijn
hele oeuvre, in 1979 een ere
doctoraat in de letteren aan de
Rijksuniversiteit van Groningen
en in 1984 de Henriette Roland
Holst-prijs. Over die onder
scheidingen zei hij in 1992 in
'De Groene': „Ik denk dat ik
vooral ben beloond en onder
scheiden door een aantal res
pectabele lieden die een soort
schuldgevoel jegens mij hebben
ontwikkeld en mij wilden com
penseren".
Theun de Vries werd op 26 april
1907 geboren in het Friese dorp
Veenwouden. Hij kwam uit een
doopsgezind boerenmilieu,
waar vlijt en tolerantie de toon
zetten. Het ontstaan van zijn
hang naar grootse en meesle
pende wereldvisies heeft De
Vries later vaak in verband ge
bracht met het lauwe karakter
van zijn kinderjaren.
In 1936 werd De Vries lid van
de CPN. Hij koos voor de Sov
jet-Unie van Jozef Stalin als
lichtend tegenwicht tegen het
Kwaad van Hitler. In 1936 ver
scheen ook de groots opgezette
streekroman 'Stiefmoeder Aar
de', waarin hij degeschiedenis
van een boerenklacht be
schrijft tegen de achtergrond
van de sociale spanningen uit
het Friesland van de vorige
eeuw. De Vries heeft in de jaren
die volgden vele van dit type
boeken geschreven, vol jeugd
herinneringen aan het noeste
leven op het platteland. Een
aantal van hen is later gebun
deld in 'Het geslacht Wiarda'.
Na de oorlog schrijft hij een tri
logie over het revolutionaire
jaar 1848 en monumentale ro
mans over kunstenaarslevens
als dat van Vincent van Gogh
en Jeroen Bosch. In al deze ro
mans namen de sociaal bewo
gen tijden een belangrijke
plaats in. Ook in zijn laatste
werk koos De Vries voor die
achtergrond. In de dubbelro
man 'Sint-Petersburg' en Terug
uit Irkoetsk' uit de jaren negen
tig gaat het over de mislukte
opstand van de Decabristen te
gen de tsaar.
Jan-Hendrik Bakker
