'Een landgoed kost
alleen maar geld'
Zoektocht door het virtuele lichaam
1
Honderdjarig Natuurmonumenten zoekt samenwerking
CT-scanner hulpmiddel bij diagnose en screening
ZATERDAG
15 JANUARI
2005
Jac P. Thijsse kocht o.m. Dwingelderveld in Zuidwest Drenthe aan. Foto: GPD/Kina/Natuurmonumenten
Natuurmonumenten bestaat
honderd jaar. De vereniging begon
met 65 leden die niet wilden dat
de gemeente Amsterdam het
Naardermeer veranderde in een
vuilstort. Inmiddels telt ze
900.000 leden en heeft ze 88.000
hectare grond in eigendom
verdeeld over 383 gebieden.
Daartoe behoort ook het landgoed
Eerde bij Ommen. Het
gelijknamige kasteel was het
eerste cultuurelement dat
Natuurmonumenten
in handen kreeg.
door Theo Haerkens
Vanuit haar spierwitte huis kijkt me
vrouw Erin Oudshoorn - baronesse
van Pallandt uit op een watertje
met daarachter weiland en bos. Ooit was dit,
zover als je kunt kijken, van de familie. Te
genwoordig zijn de uitgestrekte bossen en
veertien boerderijen van het landgoed Eerde
bij Ommen eigendom van Natuurmonu
menten.
Sinds 1982 is het huis en het stuk grond
waarop het landgoed staat het enige dat
haar nog rest van de tweeduizend hectare
die haar vader ooit bezat. Delen van het
landgoed gingen naar de gemeente, Staats
bosbeheer en de Vereniging Natuurmonu
menten. Dankzij het verwerven van veel klei
ne stukken grond is de vereniging in hon
derd jaar tijd de grootste particuliere landei
genaar geworden.
De twee dochters van de voormalige eige
naar, Philip Dirk baron van Pallandt, Erin
Oudshoorn en Irthe André de la Porte-baro-
nesse van Pallandt beseffen maar al te goed
hoezeer een landgoed een blok aan het been
kan zijn: „Grootvader raadde mijn vader af
de erfenis te accepteren. Je kunt een land
goed niet onderhouden als je het kapitaal er
niet bij krijgt."
Philip van Pallandt erfde in 1913 als 24-jarige
het landgoed Eerde van zijn neef Rudolf en
zag zich in de loop der jaren genoodzaakt
grote delen van de hand te doen om het
hoofd boven water te houden. Sociaal en na-
tuurminnend als Philip van Pallandt was,
verkocht hij niet aan de hoogste bieder,
maar zocht hij nieuwe eigenaren die het
landgoed in stand konden houden en open
stelden voor het publiek.
aankoop. Thijsse was dol op heide, hij had
echter weinig ecologisch inzicht, al besefte
hij wel dat het nodig was grote en robuuste
natuurgebieden aan te kopen. Zo kocht hij
het Dwingelderveld in Zuidwest Drenthe
aan maar niet het bijbehorende beekdal. een
landbouwgebied dat hij niet bedreigd achtte.
In 1965 werd het landgoed Eerde onderge
bracht in een NV en later in een BV, waarbij
Natuurmonumenten een aandeel van 51
procent van de aandelen kreeg en het be
heer overnam. Ook hier wilde de vereniging
de oorspronkelijke bebossing terug hebben.
Dit tot ergernis van de zussen Van Pallandt:
„Vader plantte in die veertig jaar rodo
dendrons, krentenbomen en Amerikaanse
eiken met hun prachtig kleuren. Elk land
goed heeft zijn eigen exoten, maar Natuur
monumenten wilde dat niet. Ze waren een
beetje erg links en wilden niet luisteren,"
memoreren de dames.
Het zonder overleg slopen van een gepot-
dekseld paardenstalletje met rieten dak deed
de samenwerking aanvankelijk geen goed.
Uit protest plantte Erin Oudshoom op eigen
terrein nog enkele Amerikaanse eiken. In
middels gaat de samenwerking beter „om
dat ze in de gaten hebben dat wij ook hart
hebben voor het landgoed."
Natuurmonumenten verwacht de komende
jaren nog vijftien- tot twintigduizend hectare
aan te kopen en zo bij te dragen aan de vol
tooiing van de Ecologische Hoofdstructuur,
een netwerk van met elkaar verbonden na
tuurgebieden in Nederland. De organisatie
probeert uitdrukkelijk zijn doelen te verwe
zenlijken in overleg met anderen.
„Wij willen de vooruit
gang niet tegenhou-
De zussen Erin Oudshoorn en Irthe André de la Porte op landgoed Eerde. Foto: GPD/Koen van Weel
Dat was in die tijd zeer ongebruikelijk en
deed niet alleen in adellijke kring de wenk
brauwen rijzen. Zo werd een deel van het
landgoed gemeentelijk eigendom. Het pro-
ductiebos met naaldhout ging in een later
stadium naar Staatsbosbeheer en de rest uit
eindelijk naar Natuurmonumenten. „Een
landgoed brengt niets op en kost alleen
maar geld", zo beseffen de twee zussen: „Je
hebt 28 jaar pacht nodig om één rieten dale
van een boerderij te vervangen, maar je
moet ook schilderen en de wegen onderhou
den."
Zij leverden him aandelen in bij Natuurmo
numenten toen opknappen van het kasteel
hen financieel te zwaai- bleek. „De subsidie
regels dwongen ons afstand te doen", for
muleert Irthe André de la Porte. „Dat heeft
ons erg geraakt." Het betekende echter niet
dat de beide dames helemaal geen invloed
meer hebben. „Wij blijven adviseurs en voor
de volgende generatie, onze zeven kinderen,
geldt hetzelfde."
Tien stuks
De zussen vertellen dat hun vader gespeend
was van ieder zakelijk instinct. „Geld vond
hij alleen interessant omdat je er iets mee
kon doen, niet om te hebben. Als een boek
hem interesseerde kocht hij gelijk tien stuks
om de andere negen uit te delen." Ondanks
het bezit van duizenden hectaren grond was
er soms nauwelijks geld voor de boodschap
pen. Toch hebben de zussen geen spijt over
de beslissingen die hij nam.
Net als Philip van Pallandt probeerde ook
Natuurmonumenten in de beginjaren met
de verkoop van hout en riet en het verhuren
van jacht-, visrechten en landerijen de kos
ten te dekken voor het beheer van verwor
ven landgoederen en andere natuurgebie
den. De natuur moest worden beschermd
tegen de oprukkende buitenwereld, tegen
verdroging, stroperij en watervervuiling. In
grijpen in de natuur was op zichzelf geen ta
boe zoals nu.
„Elke ochtend om tien uur kwam de bos
wachter langs bij mijn vader. Ze dronken
een kop koffie en daarna trokken ze samen
het bos in", herinnert Erin zich. „Een land
goed beheren vergt veel aandacht, zeker in
die tijd. Het was hier toen nog behoorlijk
feodaal. Toen mijn vader hier kwam, ver
dubbelde hij gelijk de lonen van het perso
neel. Als een boer ziek was, ging hij altijd
persoonlijk langs."
De houtkap, steeds in de winter, leverde uit
eindelijk onvoldoende op om het landgoed
te kunnen behouden. Tot overmaat van
ramp stortte aan het eind van de jaren twin
tig de aandelenbeurs op Wall Street in, een
diepe economische crisis was het resultaat.
Philip verloor het weinige kapitaal dat hij
had. Menig grootgrondbezitter trof hetzelfde
lot en deed afstand van zijn landgoed ten
gunste van Natuurmonumenten.
In het kader van de werkverschaffing liet de
overheid in de jaren dertig grote stukken
grond ontginnen. „Met grote tegenzin moe
ten wij aanzien, dat met gelden, verschaft
door de overheid, ons erfdeel aan natuur
schoon wordt verdorven", schreef Jac P.
Thijsse, die op de fiets door het land reisde
om nieuwe stukken natuurgebied te verwer
ven.
Natuurmonumenten had niet de middelen
en de mankracht om overal tegelijkertijd ac
tief te zijn. Op initiatief van zakenman mr. P.
van Tienhoven, die 25 jaar voorzitter was,
werden de Provinciale Landschappen in het
leven geroepen om landgoederen die op
korte termijn gevaar liepen aan te kopen en
te behouden.
Ergernis
Jac. P. Thijsse, de drijvende kracht achter
Natuurmonumenten, liet zich aanvankelijk
voornamelijk inspireren door de esthetische
kanten van de natuur. De schoonheid van
een terrein en de planten en dieren die er
leefden, waren voor hem bepalend voor
den", benadrukt alge
meen directeur Jan
Jaap de Graeff. Bestu
dering van de natuur,
bescherming en het
bewustmaking van de
bevolking, behoren tot
de kerntaken. Onder
wijsman Thijsse liep
daarin voorop, Van
Tienhoven daarente
gen zag het nut niet zo
van natuureducatie.
Ook op het landgoed
Eerde worden nieu
wigheden kritisch be
keken. „Toen Natuur
monumenten hier al
lerlei bordjes met pij
len wilde neerzetten,
hebben wij ons daarte
gen verzet. Als je aan
geeft dat je zo en zo
moet lopen, is er ge
woon niets aan", be
toogt Irthe André de la
Porte.
Zij vindt dat bezoekers
de natuur ook echt
moeten ervaren. Zelf
beleven de dames vol
op plezier van hun
woonomgeving: „Het
maakt echt niet uit van
wie het is, wij genieten
ervan."
Honderd jaar
De Vereniging Natuurmonumenten
werd in 1905 opgericht om het
Naardermeer te redden, Amsterdam
wilde het volstorten met vuilnis.
Nederland telde indertijd zo'n vijf
miljoen zielen en de natuur was er nog
vooral om de mens te dienen. Dagelijks
ging dertig hectare woeste grond in de
vorm van heide en moeras op de schop
ten behoeve van de vooruitgang.
Natuurminnaar Jac. P. Thijsse was
vooral onder de indruk van de
schoonheid van het Naardermeer en
wilde het redden. Hij mobiliseerde
geestverwanten en slaagde erin
160.000 gulden te lenen voor de
aankoop. Spoedig kreeg de prille
vereniging ook het beheer over het Lage
Land van Texel, het Leuvenumse Bos, de
bossen van Hagenau en de vennen bij
Oisterwijk. Jaar na jaar groeide het bezit
door aankoop en nalatenschappen. Zo
werd ook een deel van het landgoed
Eerde toegevoegd. Daar hoorde ook het
kasteel bij. Het was het eerste
cultuurelement dat
Natuurmonumenten in eigendom
kreeg.
van Philips Medical Systems bij een nieuwe CT-scanner.
ncent Wilke
De nieuwste CT-scanners van Philips
stoppen het hele menselijke
lichaam tot in het kleinste detail in
de computer. Medici kunnen met
behulp van geavanceerde software
zoektochten door dat virtuele
lichaam maken, op zoek naar
afwijkingen.
door Harrie Verrijt
Medische onderzoeken zijn zelden aan
genaam. Neem het darmonderzoek met
een endoscoop. Via de anus wordt de en
doscoop, een camera met een lampje aan
een flexibele slang, in de met lucht opge
pompte en tevoren leeg gemaakte dar
men gebracht. De internist zoekt zo naar
gezwellen tussen de plooien van de dar
men.
Sinds kort kan onderzoek naar de na
longkanker meest dodelijke vorm van
kanker heel wat eenvoudiger. Dat is te
danken aan de geavanceerde software
van Philips die de beelden van de nieuw
ste röntgenapparatuur, de zogenaamde
Computed Tomografie (CT) scanners, be
werkt. „De internist kan met een muisklik
de computer hét beeld van de hele darm-
laten selecteren", zegt Leon de Vries,
hoofd van de afdeling CT Climcal Science
van Philips in Best. „Je kan bijna dezelfde
beelden genereren als met een gewone
endoscoop. Er gaat dan een virtuele ca
mera door je virtuele darmen. Deze ca
mera kun je alle kanten heen richten.
Mocht er een groot gezwel in de weg zit
ten, dan ga je daar gewoon dwars door
heen om te kijken of er nog meer achter
aan komen. Bij een echte endoscopie is
dit natuurlijk niet mogelijk."
In de computer kan wat in het echt abso
luut dodelijk zou zijn, laat De Vries zien.
De software klapt de darm in zijn volle
lengte open en laat er een camera over
heen gaan. De darmwand wordt daarbij
enigszins gebogen, zodat de plooien open
gaan staan. Kleine gezwelletjes kunnen
zich daar niet meer tussen verstoppen.
Het is allemaal mogelijk dankzij de
stormachtige ontwikkeling die de CT
scanner de laatste jaren heeft doorge
maakt. Onder meer Siemens en Philips
troefden elkaar herhaaldelijk af in het
aantal röntgenfoto's van doorsneden van
het lichaam (plakjes) dat per halve secon
de wordt gemaakt. Er lijkt nu even een
wapenstilstand te zijn gesloten bij 64
röntgenfoto's per halve seconde, maar
Leon de Vries maakt duidelijk dat Philips
achter de schermen zoekt naar verdere
vergroting van het aantal foto's.
Een CT scanner heeft het uiterlijk van een
reusachtige donut. De röntgenlamp
draait in deze grote ring twee keer per se
conde rondom de patiënt heen, die door
deze ring wordt geschoven. Tegenover de
lamp draait in de ring een detector mee
die de röntgenstralen detecteert, nadat ze
door het lichaam zijn gegaan. De scanner
levert digitale informatie aan de compu
ter die hieruit foto's samenstelt van door
sneden van het lichaam.
„De Vries denkt dat de CT scanner in de
toekomst niet alleen als hulpmiddel bij
diagnose, maar ook bij screening kan
worden gebruikt.Als mensen boven de
55 iedere twee jaar worden gecontroleerd
op darmpoliepen, kan het aantal doden
door darmkanker met 70 procent worden
teruggebracht. Die controle kan op ver
schillende manieren. Een bezwaar van CT
scanners was de dosis röntgenstraling.
Die stellen we nu beter af op de patiënt.
Eerst wordt een heel lichte, globale scan
gemaakt om de plaats te bepalen van de
te scannen organen en tegelijk de om
vang van de patiënt te meten. Vervolgens
kan precies dat deel van het lichaam ge
scand worden dat nodig is met een mini
male dosis röntgenstraling. De gemiddel
de straling per patiënt hebben we zo met
30 tot 40 procent teruggebracht."
Een tweede bezwaar bij darmonderzoek
is dat de darmen ook bij gebruik van de
CT-scanner leeg en opgepompt moeten
zijn en dat het controleren door de radio
loog nog veel tijd vergt. „Er wordt nu ge
werkt aan software waarmee de inhoud
van de darmen eruit gefilterd kan wor
den. De software breiden we verder uit
met mogelijkheden om automatisch po
liepen te ontdekken, als hulpmiddel voor
de radioloog. Voor longen is die voorzie
ning al ver ontwikkeld. Op dit moment is
er een grote proef aan de gang waar dit
soort software gebruikt wordt voor het
ontdekken van longtumoren." Behalve
voor darmen en longen kan de CT-scan
ner nog voor veel meer doeleinden inge
zet worden. De Vries noemt de hersenen,
waarbij de plek van een herseninfarct of
een -bloeding heel snel wordt vastgesteld.
Of bij pijn op de borst waarbij met een
scan kan wjprden gezien of het gaat om
een longembolie, problemen met de aor
ta of met hartfalen. „Dat is inmiddels, met
zo'n 2000 patiënten in een proef gedaan
en dat blijkt heel goed te werken." De
Vries noemt ook nog bloedvaten in de be
nen, de lever en de mogelijkheid bij zwa
re ongelukken in een keer het hele li
chaam te controleren op botbreuken,
bloedingen en andere interne verwondin
gen.
Het gebruik van de nieuwe CT-scantech-
nologie voor darmscreening is niet hele
maal onomstreden, zo maakt De Vries
duidelijk. „Op medische congressen zijn
er kampen van voor- en tegenstanders
om grote groepen patiënten met behulp
van CT te beoordelen. De uitkomsten zijn
op zich vergelijkbaar of zelfs beter dan
met echte endoscopie. Negentig tot 95
procent van de gezwellen wordt opge
merkt, dat is beter dan bij een gewone
endoscopie. De aard van het gezwel
wordt in 85 tot negentig procent van de
gevallen goed beoordeeld, dat is iets min
der goed dan bij gewone endoscopie."
„Radiologen zijn nog vaak gewend rönt
genfoto's apart te bekijken. We moeten ze
een beetje heropvoeden om hun diagno
se op grond van 3D-presentaties te stel
len", zegt Leon de Vries. „De kosten, de
dosis, de tijd die het vergt van radiologen,
de beoordeling van de uiteindelijke resul
taten zijn nog steeds punten van een dis
cussie die nog wel een tijdje zal voort
woeden. In elk geval zijn de gereedschap
pen beschikbaar en worden nog steeds
verfijnd. Het is zoals altijd aan de medici
te besluiten welk gereedschap voor welke
indicatie ingezet wordt, maar CT biedt
zeer goede perspectieven darmscreening
voor grote groepen mensen bereikbaar te
maken."
9K
