'Honger verandert een mens totaal'
Verhalen van opa en oma
'Mijn vrouw zei: als jij
opgeeft, sclwp ik je
terug naar nat eiland'
Judge wordt nog altijd emotioneel als hij holle ogen en hongerige blikken ziet
'Ik ga liever dood dan
dat ik bloembollen eet'
Een groepje vermagerde men
sen loopt de zee in om het
daar gespannen visnet te in
specteren. De honger knaagt, maar
het net blijft al dagen leeg. Als ze
dichtbij komen, schrikken ze. Een
grote zeeschildpad zit in het net ver
strikt. Misschien al de hele nacht,
want zo te zien is hij op sterven na
dood.
Het water loopt de uitgemergelde
Judge Chambliss in de mond. Einde
lijk, eten! Maar de anderen denken
niet aan gebraden kluifjes. Zij zien
een bijzonder dier, dat ze willen be
vrijden. „Ga dood, ga dood, ga
dood", mompelt Judge. Zijn bezwe
ringen helpen niet. De losgemaakte
schildpad wordt geduwd en gepord,
maakt wat moeizame zwembewe
gingen en verdwijnt langzaam in
zee.
Het is een dramatisch moment in
Expeditie Robinson, editie 2003. De
deelnemers doen mee voor het
avontuur, de ongerepte natuur of
om hun survivalkwaliteiten te testen.
Judge Chambliss niet. Hij ging voor
de honger. De 32-jarige interieuront
werper uit Amsterdam is lang en
mager en heeft een snelle stofwisse
ling. „Ik moet veel eten om op ge
wicht te blijven. Daardoor ben ik ei
genlijk altijd met eten bezig. De ex
treemste vorm daarvan is niet-eten.
Ik wou weten wat dat is, hoe het
voelt, wat er met je gebeurt. En ik
wilde mijn insectenfobie overwin
nen. Ik word panisch van alles wat
glibbert en kruipt. Een klein spinne
tje is in mijn ogen een tarantula,
daar verstijf ik helemaal van."
Sprinkhanen eten
Het eiland waar hij op terecht kwam,
had weinig eetbaars te bieden. De
overlevers vonden drie melige ko
kosnoten, verder niets. Ze moesten
het doen met een piepklein beetje
rijst per dag en wat slijmerige
schelpdiertjes uit zee.
„Later vroegen mensen:
waarom vingen jullie
geen vis? Maar wat de kij
kers niet te zien kregen,
was dat er een plaatselij
ke vissersboot voor de
kust lag die alles wegving.
Ze doen net of het eiland
onbewoond is, maar dat
is niet zo."
Na een dag of vijf voelde Judge dat
hij zwakker werd. „Toen ben ik in
secten gaan eten." Robin, een
Vlaamse psycholoog uit zijn groep,
was met hem de jungle ingetrokken
en had hem in een paar dagen over
zijn angst voor beestjes heengehol-
pen. „Op de vijfde dag gooide hij bij
wijze van therapie een sprinkhaan
naar me toe en zei: 'Die kan je rauw
eten. Ze smaken een beetje naar jon
ge maïs'."
Judge walgde van de gedachte, maar
probeerde het toch. „Het smaakte
naar erwtjes, vond ik. En geroosterd
een beetje naar kip. Ik jaagde 's
nachts met Robin op kikkers en
slangen die we in het vuur rooster
den. Het kostte geweldig veel energie
om er één te vangen en leverde wei
nig op, dus we deden dat stiekem,
als de anderen sliepen."
Al met al kwam hij de eerste tien da
gen goed door. „Je lichaam is dan
bezig vetreserves op te maken, daar
merk je niets van." Maar Judge had
niet veel vet. Hij was de eerste die in
stortte. „Op dag twaalf werd ik wak
ker en: béng! Het was ineens mis. Ik
voelde de energie letterlijk uit me
stromen. Gearticuleerd praten ging
niet meer, opstaan was heel moei
lijk. Het leek net of mijn mond half
verlamd was en er een olifant op me
zat. Elke stap was te veel, vooral om
dat het strand schuin afliep. Zelfs
zitten kostte te veel energie. Eigenlijk
kon ik alleen nog maar liggen. Toen
besefte-ik dat de honger echt had
toegeslagen. En dat het niet beter
zou worden, omdat er geen voedsel
was."
Het ging snel bergafwaarts. „Je li
chaam doet dingen die je niet wilt,
namelijk je spieren opeten. Ik kwam
op een absoluut dieptepunt terecht.
Na een tijdje kon ik niet eens meer
emoties voelen, want zelfs dat kost
energie. Het enige dat ik voelde was
een enorme leegte. Ik was een zom
bie. Dat vond ik het ergste. Ik ben
echt een gevoelsmens, opgevoed
met de gedachte dat niemand je het
lachen kan afpakken. Dat kan wel,
weet ik nu. En daar zijn geen enor
me trauma's voor nodig. Gebrek aan
voedsel is genoeg."
„De lege blik in de ogen
die je ziet in spotjes over
hongersnood in Afrika,
begrijp ik nu. De sparkle,
de uitstraling, je hele
persoonlijkheid ver
dwijnt uit je blik. Dat
komt pas weer terug zo
dra je eten hebt."
Zolang voedsel uitblijft,
wordt het alleen maar erger, heeft
Judge ervaren. „Ik kwam in een
neerwaartse spiraal. En omdat ik
geen emoties kon tonen, begrepen
de anderen me niet. Ze verstootten
me. Gelukkig had ik inmiddels twee
vrienden die me steunden."
Hij was zeker uit het programma ge
haald als het lot niet anders had be
slist: Judge werd overgeplaatst naar
het eiland van het andere kamp,
waar wel voedsel was. „Niet genoeg
om weer sterk te worden, maar wel
om nèt boven dat dieptepunt te blij
ven dat ik had bereikt." Een tele
foontje naar huis - een verjaarsca
deautje - deed de rest. „Mijn vrouw
zei: als jij durft op te geven, schop ik
je terug naar dat eiland. Dat was pre
cies wat ik nodig had om weer men
tale kracht te krijgen."
Judge haalde de finale, waarin hij
het moest afleggen tegen mede
strijdster Jutta; de scène met de
schildpad had hem veel tegenstem
men opgeleverd.
Onderweg naar de eindstreep kreeg
de één na de ander problemen door
de honger. „Denken ging haast niet
meer. De emoties liepen hoog op,
omdat iedereen labiel werd. Na een
dag of twintig kregen we overal pijn,
aan knokkels, gewrichten en vooral
onze tanden. Toen bleek dat het
tandvlees bij iedereen een heel eind
was teruggetrokken. Halverwege de
expeditie kregen we een vitaminepil,
om te voorkomen dat we te ver zou
den wegglijden."
Vinger in keel
Toen het voorbij was, werden de
overgebleven deelnemers naar de
bewoonde wereld gebracht. „Inmid
dels kon ik niet meer zitten, alleen
hurken, want ik had geen billen
meer. Mijn bovenbenen waren net
satéstokjes. In Kuala Lumpur propte
iedereen kilo's chocola naar binnen.
Ik wou een ijsje en had er in drie mi
nuten tijd ineens drie op. We aten
maar door, terwijl onze magen piep
klein waren. Sommigen staken een
vinger in hun keel om maar door te
kunnen gaan. Heel raar, je maag liet
merken dat-ie vol was, maar je her
sens gaven een heel ander signaal:
eten, eten, eten!"
Dat gevoel ging thuis nog even door.
„Ik ben de eerste week zeven kilo
aangekomen. Maar ik ben wel met
een weer gaan trainen, daardoor heb
ik nu weer mijn oude gewicht. Als je
Björn ziet, hij was prachtig ge
bouwd, maar is nu heel dik. Een
soort kaboutertje."
De eerste tijd had Judge grote con
centratieproblemen. Hij kon niets
onthouden. Autorijden ging niet.
„Dat ging te snel, er kwam te veel op
me af. Maar na zes weken werd ik
langzaam weer normaal. Ik werk
zelfstandig, dus ik kon uitrusten en
relaxed wennen aan de overvloed.
Anderen, die het drukke leven met
een weer hebben opgepakt, hebben
veel meer last van restverschijnse-
len."
De honger heeft grote indruk ge
maakt op Judge. „Ik leef weer net zo
als eerst hoor. Elk stukje voedsel
koesteren deed ik alleen in het be
gin.
Maar ik weet nu hoe honger een
mens totaal kan veranderen. Dat je
niets meer voelt, en niet eens kan
voelen hoe erg dat is. Ik word nog
emotioneel als ik die holle blikken
van ondervoede mensen op tv zie. Ik
wist dat het na 47 dagen voorbij zou
zijn, maar hoe moet dat zijn voor
mensen in Afrika? Daar kan ik met
mijn pet niet bij."
Expeditie Robinson-deelnemers Jutta, Judge en llona in het tropische paradijs waar zij met heel weinig voedsel probeerden te overleven. Foto: Kanakna Produkties
VRIJDAG
24 DECE/V
2004
Op expeditie
Elk jaar brengt het survivalpi
gramma Expeditie Robinson
twee groepen mensen naar
verlaten strandjes in Maleisi
Ze krijgen genoeg drinkwate
mee en een klein beetje mee
rijst en olie. Verder moeten z
zichzelf redden. Van tijd tot
nemen de groepen het tegen
elkaar op in wedstrijden die
hun kracht, evenwichtsgevo
of geheugen op de proef ste
len. De verliezende ploeg mc
iemand uit zijn midden naar
huis sturen. Zo slinkt het aar
deelnemers, totdat de groep
worden samengevoegd en e
uiteindelijk één winnaar ove
blijft.
Wie onder de winter van '44/'45 heeft
geleden zal er waarschijnlijk niets van
begrijpen, maar er zijn mensen die
zich vrijwillig overleveren aan honger.
Deelnemers aan het tv-programma
Expeditie Robinson laten zich
afvoeren naar een verlaten tropisch
strand, waar ze maar moeten zien hoe
ze aan eten komen. Robinson-finalist
Judge Chambliss over lege ogen,
optrekkend tandvlees en geroosterde
sprinkhanen.
door Pauline van der Mije
POTTELBERCH
Het boek 'Oorlogswinter' van Jan Terlouw
hebben ze bijna allemaal gelezen. Maar als
gevraagd wordt wat de hongerwinter nu
precies inhield, moeten de meeste tweedejaars
middelbare scholieren het antwoord schuldig
blijven. De hongerwinter is op scholen geen
onderwerp dat uitvoerig wordt besproken.
door Maaike Oppenkamp
Volgens J. Kemperman van het Nederlands In
stituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) is
het slecht gesteld met de kennis van jongeren
over de Tweede Wereldoorlog. „Het onderwijs
leert ze geen feiten meer. Er wordt heel erg ge
werkt met beelden. Het gevolg is dat jongeren
wel weten dat bijvoorbeeld de hongerwinter
vervelend was, maar niet wanneer die was."
Zijn opvatting komt overeen met een onder
zoek van het Historisch Nieuwsblad. Die con
cludeerde een paar jaar geleden dat het over
grote merendeel van de Nederlanders niet
eens weet wanneer de oorlog begonnen is.
Ook een onderzoek van bureau Interview-NSS
liet zien dat de feitenkennis van jongeren te
wensen overlaat. „Ze aten bloembollen en
paardebloemen en kastanjes", vertelt Michel
(2 havo). „Hoe lang duurde die winter dan?",
vraagt klasgenoot Jeffrey zich af. „Ze hadden
toch gewoon van te voren groente kunnen ver
Jongeren weten niet al veel over de hongerwinter. Op school komt het nauwelijks aan bod.
bouwen. Ze wisten toch dat het winter werd."
Toch bestrijden geschiedenisleraren dat de
jeugd van tegenwoordig niet geïnteresseerd
zou zijn in de historie. „Ze vinden de lessen
over de oorlog interessant, maar een onder
werp als de hongerwinter wordt gewoon nau
welijks behandeld", vertelt B. Blom. „De les
sen over de oorlog richten zich vooral op het
conflict tussen verschillende landen. De win
ter van 1944/45 in Nederland is natuurlijk toch
een detail als je de hele geschiedenis bekijkt."
Volgens collega-leraar A. Starrenveld valt de
hongerwinter op scholen vaak tussen het wal
en het schip. „Je behandelt of de naoorlogse
geschiedenis en dan begin je bij 1945. Of je be
handelt de tijd ervoor en dan gaat het toch
vooral over de oorzaken voor het uitbreken
van de Tweede Wereldoorlog. Er staat wel een
les voor de hongerwinter gereserveerd, maar
daar komen we bijna nooit aan toe. We staan
onder continue tijdsdruk."
Dit wordt door de leerlingen erkend. „We heb
ben het er op school nog niet over gehad",
vertelt Sebastian (2 vwo). Het meeste dat de
jongeren dan ook weten, komt rechtstreeks
van oma en opa. En dan komen de verhalen
ook goed los. „Mijn oma vertelde dat ze tul
penbollen moest eten. En veel bonen. Om het
warm te krijgen, moesten ze in huis de ti
leuningen verbranden", vertelt Remco
(2 vwo). Michel vult aan: „Mijn oma moi
met haar zussen naar Friesland om daar
te halen. Meestal bleven ze dan ook een
dagen in Friesland.
Omdat ze geen fietsen hadden, moesten
pen. Dan waren ze wel ëen paar weken c
weg. 's Nachts sliepen ze in een greppel,
was heel erg koud."
Nick (2 havo): „Mijn opa woonde in de 1
van IJmuiden. Daar probeerde hij altijd
te stelen uit de treinen die daar reden. H
ook naar het oosten op de fiets omdat d;
eten was. Hij vertelde een keer dat ie ten
kwam met z'n tassen vol eten en op de t<
weg door de Duitsers werd aangehoudei
alles weer moest inleveren. Dat is best g(
meen."
Maar er waren ook oma's en opa's die w
eten hadden. „De ouders van mijn opa r
ten soldaten in huis nemen. Dat vonden
heel vervelend. Ze hebben ook de nieir
van mijn opa afgepakt. Maar ze hadden
tijd genoeg brood en boter en vlees in hi
aldus Dax (2 vwo).
De jongeren kunnen zich er nauwelijks n
iets bij voorstellen hoe dat geweest moei
„Ik hoorde dat ze toen bloembollen hebl
gegeten. Nou dat doe ik echt niet", bew<
Lindsey (3 vmbo). „Als je honger hebt v<
wel", werpen haar klasgenootjes tegen. ,1
hoor. Dan ga ik wel dood." Klasgenoot K
berly heeft zich wel eens aan de bloembi
gewaagd. „We hebben er in groep 8 op d
sisschool soep van gemaakt. Het was besl
ker, een beetje kruidig. Alleen zaten er w(_
ze stukjes in."
