Wandelen met een leguaan aan je broekspijp
TOERISME
Een vleugje Holland bij Bremen
Bonaire wil toeristen meer bieden dan een strandstoel
Werkplein op
Vakantiebeurs
De Vakantiebeurs 2005, die van
11 tot en met 16 januari in de
Jaarbeurs in Utrecht wordt ge
houden, krijgt een 'werkplein',
waarop toeristische bedrijven
uit heel Europa actief personeel
kunnen werven voor het zo
merseizoen 2005. Het gaat om
een initiatief van Recrajob in
Breda, een grote aanbieder van
seizoenswerk. Recrajob ver
wacht dat minstens 6000 in een
vakantiebaantje geïnteresseer
de bezoekers op het werkplein
afkomen, vooral studenten.
Op dat plein komen onder
meer werkzuilen te staan, waar
op beschikbare banen in de
toeristische sector voor de zo
mer van 2005 worden aange
plakt.
Meer info: www.recrajob.nl.
Prepaid op
de lange latten
De ANWB introduceert deze
winter - voor Oostenrijk althans
- de prepaid skipas. Voordeel:
de pas is al geladen bij aan
komst in het skigebied en dat
betekent datje daar niet in de
rij hoeft voor een echte skipas,
je kunt direct de piste op! Per
skipas moet een borgsom van 5
euro betaald worden, die je na
afloop weer terugkrijgt van de
ANWB. Wel moet je bij aan
schaf van de prepaid pas ook
nog eens 10 euro administratie
kosten betalen, ANWB-leden 5
euro. De pas is geldig in druk
bezochte skigebieden als Ski
Amadé, het Zillertal en Saal-
bach-Hinterglemm.
De skipassen zijn verkrijgbaar
bij alle ANWB-winkels,
via tel. 0800 0503 of
website anwb.nl.
Reisinformatie
over Australië
Wie informatie zoekt over rei
zen naar Australië kan daarvoor
een nieuwe website raadplegen:
www.australie.nl. De site biedt
cultuur, achtergronden, be
zienswaardigheden, activiteiten
en praktische reisinformatie.
Ter gelegenheid van de lance
ring van deze nieuwe website
geeft Australie.nl in samenwer
king met Singapore Airlines
twee vliegtickets naar Australië
en twee overnachtingen in Sin
gapore weg.
Vernieuwde
wegenatlas
De ANWB heeft een nieuwe
Wegenatlas Europa op de
markt gebracht. Nu is alles in
ons werelddeel de laatste tijd
keurig op z'n plaats blijven lig
gen maar er komen bijvoor
beeld wel overal wegen bij; die
staan er in. „De vernieuwde at
las is geschikt voor automobi
listen, die zowel toeristische als
zakelijke ritten in Europa ma
ken en behoefte hebben aan
een overzicht van alle Europese
plaatsen en wegen", zegt de
ANWB. De atlas is uitgevoerd
als een flexibele paperback op
A4-formaat en heeft een prakti
sche kaartrand met wegnum-
mers en afstanden tot de vol
gende plaatsen. Het boekwerkje
kost 13.50 euro en is verkrijg
baar bij alle ANWB-winkels, bij
boekhandels en warenhuizen,
maar is ook te bestellen via
website anwb.nl
KLM naar Tallinn
en weer terug
Tallinn, de fraaie hoofdstad van
Estland, was de enige van de
Baltische hoofdsteden die nog
niet door de KLM werd aange
vlogen. Dat gaat met ingang
van de zomerdienst, op zondag
27 maart, veranderen. Vanaf die
datum vertrekt er dagelijks een
retourvlucht vanaf Schiphol.
Op het zakelijk én toeristisch
gezien steeds interessanter
wordende Riga (Letlands
hoofdstad) wordt al twee keer
per dag gevlogen, naar Vilnius
(Litouwen) eveneens, maar dan
in samenwerking met Lithuani
an Airlines.
Meer info op website
www.klm.com.
Met een gids peddelen we door 350 jaar oude mangroven. Foto's: CPD
Om de niet-duikende toerist
meer te bieden dan luieren in de
strandstoel, is op Bonaire ook
een ander soort actief toerisme
gegroeid: mountainbiken, kite-
surfen, parasailen. En kajakken
tussen stokoude mangrovebos-
sen of'n hike met een giga le
guaan aan je broekspijp.
door Oerard Chel
Elke zondag is het feest op het
puntje van Lac Bay. Met op
zwepende live muziek, koele
drankjes en verrassende hapjes.
Dan ook komen de lokalen met
hun auto's in groten getale naar
deze plek op de drempel van de
oceaan. Luieren, zwemmen,
picknicken en natuurlijk flirten.
Er hangt 'n relaxed sfeertje,
voor iedere toerist 'n gedroomd
begin voor een weekje Bonaire.
De uitbater van de sjofele
strandtent op deze landtong
Cai heeft fikse uitbreidingsplan
nen. In tegenstelling tot de
meeste van zijn gasten vindt hij
het maar niks, zo'n barbecue
onder 'n strooien dak op wan
kele houten palen. Helaas voor
de man is Lac Bay beschermd
en werkt de overheid niet echt
mee. In dit deel van de baai, af
geschermd door een fraai rif
van de oceaan, mag je niet zo
veel.
We proeven er wél de kroon-
slak, de karkó, het grote schelp
dier en een ware lekkernij. En
toch beschermd. Grote bergen
schelpen bij Cai verraden dat
het diertje volop wordt gegeten.
Maar alleen hier schijnt dat te
mogen. Meenemen van de
schelp als souvenir is verboden.
Over de onverharde weg naar
de landtong rijden we door het
Zonsondergang op Bonaire.
ruige gebied van Bakuna. Met
hoge Kadushi-cactussen, wilde
ezels en uitgestrekte mangrove-
bossen. Dit is het doel van onze
rit: kajakken tussen de mangro
ven. Nederlander Gerard van
Erp runt er 'n infocentrum,
waar je bootjes kunt huren en
waar ook het belang van man
groven wordt uitgelegd. Voor
dat we te water gaan, laat Van
Erp ons eerst zijn 'aquarium'
zien, een forse bak met water,
waarin zo natuurgetrouw mo
gelijk dit modderige landschap
van Bonaire wordt nagebootst.
Van Erp doet alles op wind
energie en in de glazen bak ex-
Eerimenteert hij met natuurlij-
e waterzuivering. Hiervoor
werkt hij samen met het Oce-
anium van diergaarde Blijdorp.
Van Erp, ook nauw betrokken
bij de lokale natuurorganisatie
Stinapa, wijst erop dat wereld
wijd de laatste 15 jaar de helft
van alle mangrovebossen is ver
dwenen. „En niemand die er
zich om bekommert", treurt hij.
En dus is hij zelf bezig een in
ternationale natuurorganisatie
op te zetten om de bossen te
redden. „Een soort Greenpeace
voor de mangroven."
Het bos is kraamkamer voor ve
le vissoorten die tussen de rif
fen leven. Ook houden ze het
slib vast. De bomen, met tien
tallen luchtwortels, groeien
langzaam en alleen daar waar
het afwisselend nat en droog is.
Te veel van het ene of andere
heeft onmiddellijk invloed.
„Ook hier op Bonaire zien we
dat het bos slinkt."
Met een gids peddelen we ver
volgens een paar uur door de
mangroven, die volgens Van
Erp zo'n 350 jaar oud zijn. Een
leeftijd die hij baseert op oude
tekeningen. En dus varen wij
even later door dezelfde tun
nels van bomen waar ooit de
Caiquetio-indianen doorheen
voeren, nadat ze zich eerst een
weg hadden gebaand uiteraard.
Soms zijn de doorgangen erg
nauw, waarbij de steltachtige
luchtwortels ons als tientallen
grijpgrage vingers willen beet
pakken. De licht glanzende
blaadjes van de bomen zijn
klein, groen en voelen een beet
je leerachtig aan.
Sorobon
Zo nu en dan zijn er open stuk
ken waar de wind vat op water
en kajak krijgt en het ietwat
meer moeite kost koers te hou
den. Deze open watertjes zijn
het domein van de springvis en
het zeegras, waar schildpad en
visdief dol op zijn. De boot
sleept als het ware door het
gras en onder ons door schie
ten tientallen kleine visjes.
In de verte zien we Sorobon, de
andere kant van Lac Bay, met
het bezige surfstrand en het er
naast gelegen, minder bezige,
naaktstrand dat bij een naturis
tenressort hoort. Sorobon is ei
genlijk het enige echt mooie
strand dat het eiland kent,
sinds orkaan Lenny de stran
den bij Punt Vierkant en Lechi
verwoestte. Overigens zijn nog
niet alle sporen van deze boze
wind uitgewist. Hier en daar
bewijst een in verval geraakt lo
gement dat de wederopbouw
niet overal is gelukt.
Het strand aan Lac Bay staat al
jaren hoog op de hitlijst als een
van de beste plekken, zo niet de
beste, om het jjlankzeilen te le
ren. Het is er niet diep, de wind
staat altijd goed, het water is
warm en helder en de bodem
kent slechts zacht zand. Elvis
Martinus, die er 'n surfschool
drijft, lacht tevreden. Alleen
jammer dat het WK Freestyle
dat er zou worden gehouden,
niet doorging wegens gebrek
aan sponsors.
Echt druk is het niet, deze mid
dag. Leerlingen in het water,
en dinosaurus.
Deze oerdieren komen
tegen in het park, wel di
guaan, toch ook geen jo
beestje meer. Vlakbij de
('pos') Mangel, verschol
het bos, stuiten wij op e
zijn van deze schutkleu
schubde viervoeters. Di
vendien een forse afmet
hebben. Zo snel als zan f
in de wind schieten zij
zandpad, verstoppen zi
het struikgewas of klimi
boomstammen.
Behalve die ene die zich
dadig vastklemt aan de
pijp en het kennelijk ho l
wil zoeken. Daar bunge
alles dat beter niet in aa
kan komen met de scht s
klauwen van dit grijsgrt I
reptiel. Met een stok dit
wij het beestje terug op
Het snel met de kop op
bewegen duidt op het b
men van hun territoriui
ze doen het ook wannei
niet geheel zachtzinnig,
voortplanting bezig zijn I
slaan we gade. Arme da
onder ligt.
Ettelijke reisorganisatie i
meeste gespecialiseerd ii
- hebben Bonaire op hel
gramma staan. Actieve
ties, waar op het eiland l
meer mogelijkheden vol
men, zijn meestal ondei
een groter pakket. Raad
reisbureaus of kijk op ui
naire.pagina.nl ofwwu
naire.com. Algemene in i
tie: Bonaire Toeristenbi
Postbus 472, 2000 AL, H
0235430704,
www.infobonaire.com;
www.bonairenet.com.
Antillen algemeen
www.doitcaribbean.nl;
Het suikerspinkleurige fort Oranje.
Surfstrand Sorobon: hoog op de hitlijst als een van de beste plekken,
zo niet de beste, om het plankzeilen te leren.
ouders in ligstoelen op het
strand. De surfschool kan zo'n
zeventig surfers aan. Dan is het
nog redelijk te overzien en is de
kans klein dat de natuur schade
ondervindt van deze onder de
eigen ingezetenen meest popu
laire eilandsport. „Zelfs wereld
wijd zijn er meer surfers dan
duikers", sneert Martinus glim
lachend richting onderwater-
liefhebbers. En voor de toerist
van ver die z'n eigen spullen
niet mee kan nemen: alles is er
te huur. In de rekken bij Elvis
wachten honderd borden.
Het amusante Kralendijk, niet
toevallig het domein van veel
Nederlandse horeca-uitbaters,
is hoofdstad van het eiland. Ge
bouwd op een dijk van koralen,
'n Gezellig stadje, dorpsachtig
en geschilderd in diverse pas
teltinten. Wij beleven er menig
plezante avond. De natuurlijke
haven en het suikerspinkleurige
fort Oranje bombardeerden de
ze plek tot hoofdstad, een eer
die eerder aan het verderop ge
legen Rincon was gegund.
Zeepiraten
Dit kleine, rustige en schilder
achtige dorpje ligt in een be
boste vallei - onzichtbaar voor
zeepiraten. Zo kaal en woestijn
achtig soms het zuidelijk deel
van het eiland is, zo groen en
beplant is het hier in het noor
den. Rincon is voor ons het be
ginpunt van een tocht door het
Nationaal Park Washington
Slagbaai. Ooit was het een aloë-
en cactusplantage, America ge
heten, en werden er geiten ge
fokt - en geslacht, vandaar slag
baai. En het groepje huizen dat
er gebouwd werd, kreeg de
naam Washington. Hier is nu
de ingang van het park, waar
wij eerst enige tijd verwijlen in
het kleine, maar informatieve
museumpje. Waar wij bijvoor
beeld op een tijdschaal lezen
dat de schildpad uit bijna de
zelfde tijd stamt als mammoet
Oad gaat
de markt op
Ondanks de economische re
cessie zullen vele Nederlanders
de komende weken hun zomer
vakantie 2005 gaan plannen; de
vakantiebrochures zijn uit en
de Vakantiebeurs in Utrecht
staat voor de deur (12 tot en
met 16 januari). Maar er zijn
meer mogelijkheden voor een
potentiële -toerist op zoek naar
informatie. Zo houdt een van
Nederlands grootste reisorgani
satoren, Oad, ieder jaar ook een
eigen reismarkt. Op zondag 23
januari is die markt te vinden in
het Van der Valk-hotel Hengelo
aan de Bornsestraat 400 in
Hengelo (Ov.). Er wordt daar
tussen 10.00 en 17.00 uur uitge
breid informatie gegeven over
alle Oad-bestemmingen. De
toegang tot de markt is gratis.
Een gedetailleerd programma is
begin januari beschikbaar op
website www.oad.nl/beurzen,
via tel. 0900 8482 (20 eurocent
per minuut), of bij het ANVR-
reisbureau.
Vlakbij Mangel stuiten wij op fors gebouwde leguanen.
Even buiten Worpswede in het gehucht Überhamm staat een bronsgieterij. Het beeld Nymphe Harmonia moet de klandizie vergroten.
voor vol aangezien, maar haar
huwelijk met de succesvolle,
veel oudere Otto Modersohn
geeft haar werk een push.
Ze verlaat voor enige tijd
Worpswede, raakt in Parijs on
der de indruk van Van Gogh,
Cézanne en Gauguin. Terug in
Worpswede werkt zij als een
bezetene, raakt zwanger, maar
overlijdt als 31-jarige enkele da
gen na de geboorte van haar
dochtertje aan een embolie.
Na haar dood in 1907 treft haar
man Otto in haar Parijse atelier
honderden voor hem onbeken
de doeken aan. In de nazi-tijd
wordt veel werk van haar 'ent-
artet' verklaard en dus vernie
tigd.
Dat gebeurt met meer werk van
collega's. Ook Worpswede, lang
een rustige enclave, is in de
greep van het nazi-dom. De ene
kunstenaar houdt de andere in
de gaten; een derde colporteert
met nazi-blaadjes, een vierde is
lid van de nazi-sportorganisatie
Kraft durch Freude en een vijf
de zit in het verzet. Worpswede
verpolitiekt en verpietert. De
Bremer Zeitung slaakt een
zucht van verlichting als de
meeste kunstenaars Worpswe
de de rug toekeren: 'Dat holle
gebral van snobs en narren is
verstomd'.
Na de oorlog krabbelt Worps
wede langzaam op. Mondjes
maat keren de kunstenaars te-
door Cees Stolk
Frankrijk had zijn Barbizon,
Engeland zijn St. Ives, Dene
marken zijn Skagen, Nederland
zijn Blaricum en Duitsland
heeft Worpswede. Kunstenaars
klitten in de 19de deuw in dor
pen bij elkaar en vormden een
kolonie. Wat is er over van dit
eens zo schilderachtige dorp en
omgeving? Een verkenning op
de fiets nabij Bremen.
Halverwege de negentiende
eeuw zien ze opeens het licht.
Kunstenaars gaan naar buiten
en strijken neer op het platte
land. Ze hebben genoeg van
Spitzbürger in de steden, een
eng wereldje van nare burgers,
die elkaar begluren en bestoken
met onhebbelijkheden. De
schilders zoeken puur natuur
en nemen bezit van dorpen,
waar niemand ooit komt of wil
komen.
Omstreeks diezelfde tijd pakken
Duitse kunstenaars ook hun
biezen en slaan hun tenten op
in een dorp, 25 km. ten noor
den van Bremen, Worpswede -
nu 9537 inwoners, toen een gat.
De bekendste onder hen was
Paula Becker, voorloopster van
het Duitse expressionisme. Ze
wordt als 'Mahlweib' eerst niet
Zoals Parijs zijn Place du Tertre heeft, koestert Worpswede de 'Berg'.
rug en het dorp leeft nu weer
van en met de kunst. Het
woonhuis van Paula en Otto
Modersohn is museum gewor
den, het Jugendstilhuis van
Heinrich Vogeler, Barkenhoff,
ook, en het door hem in dezelf
de stijl ontworpen Bahnhof is
nu restaurant.
Worpswede is weer wat het ooit
was, alleen wat commerciëler,
wat drukker en dus wat eigen
tijdser en toeristischer.
De 'grijze golf komt op adem in
het door de staat erkende Er-
holungsort. Men flaneert, men
shopt, men fiets of wandelt met
de hond aan de lijn of de hond
De rivier de Hamme even buiten Worpswede ter hoogte van het gehucht Hammer. Foto's: Jan
in een fietstas en men laaft zich
aan het bier in een hobbelende
huifkar. 'Grijs Duitsland' heeft
het artistieke dorp met zijn mu
sea, galeries en (kunst)winkel-
tjes ontdekt.
Worpswede schuilt weg in de
luwte van de golvende, 51 me
ter hoge, Weyerberg. Het land
rondom is weids, met hier en
daar wat bosschage en idylli
sche watertjes. Het lijkt hier
Het interieur van het museum Modersohn Haus.
Holland wel. Hoge luchten en
grazige weiden. In de verste
verte is de horizon nog intact.
Geen fabriekspijp, geen hoog
spanningsmast, geen hoog
bouw ontsiert het Teufelsmoor.
Want zo heet het hier.
Het Teufelsmoor heeft echter
niks duivels. De naam stamt
niet af van 'duivel', maar van
'taub', doof, leeg. Onvruchtbaar
land dus waar niemand wil ko
men of wonen. Pas laat, in
1751, graven Hollanders kanaal
na kanaal en leggen zo het
moeras droog.
Het nieuwe land trekt kolonis
ten, boeren die er turf gaan ste
ken en hopen op een beter le
ven, maar de riviertjes Hamme
en Wümme overstromen regel
matig en maken het leven on
gewis. Hoewel in 1875 zo'n
18.000 turfschepen nog richting
Bremen zeilen, trekken de kolo
nisten één voor één weg.
Het Teufelsmoor verschraalt en
verstilt. De natuur kan zijn gang
gaan. Het land is nu leeg, heel
leeg. De onverharde landweg
getjes zijn er voor je alleen. Hier
geurt het naar thuis. Wie hier
fietst of wandelt voelt dat met-
Fietsen en
wandelen
Wandelaars en fietser
men aan hun trekken
Worpswede. Rond he
plaatsje zijn fietsrouti f
12,19,22 (2x), en 45 k
gezet. Routebeschrijv
zijn verkrijgbaar bij di
selijke VW. De bewej
de Radwanderwege (1
bruin, groen, geel en
routes zijn ook te war
Fietsen zijn In het doi
huur.
Worpswede is vanuit
land te bereiken door
Nieuweschans de A31
Oldenburg te nemen.
A28 naar Bremen. Bij
menhorster Dreieck
bord Bremen (weg 75;
de A27 Bremerhaven
bij afslag 17 naar Wor
de. Afstand vanaf de j
bij Nieuweschans na£
Worpswede: 160 km.
Meer informatie over
plaatsje is op internet
den; www.worpswedi
