De zeven geboden van het populisme
BINNENLAND
'Voor iemand die zegt orde op zaken te stellen in Nederland liggen er geweldige kansen'
dinsdag 23 november 2(
irc
rb<
rScl
ode
ssen
rijs.
id O]
ihee
door Frank Hendrickx
en Paul Koopman
den haag - De gevestigde poli
tieke orde wacht met angst en
beven op een nieuwe Pim For-
tuyn die de onvrede in Neder
land weet te mobiliseren. Vol
gens opiniepeilers liggen er
twintig zetels voor het oprapen,
maar wie zal er met die vette
kluif aan de haal gaan? Een rou
te naar succes in zeven stappen.
De verkiezingen van 2007 lijken
zo ver weg, maar zijn tegelijker
tijd zo dichtbij. De campagne
strategen breken zich er nu al
het hoofd over. Over het profiel
van de lijsttrekker, de verkie
zingsleuze, het affiche, de
meest aansprekende onderwer
pen, de mediastrategie. De stra
tegen wikken en wegen, over
leggen, bestuderen de peilin
gen, brengen de zwaktes van de
tegenstander in kaart. Ze laten
niets aan het toeval over.
Boven al hun bespiegelingen
hangt een onvoorspelbare
zwarte wolk. Nog steeds is er
die onvrede over de politieke
elite, over 'het zootje' in Den
Haag. Dat blijkt duidelijk uit
meer dan een onderzoek. Nog
steeds is er een vruchtbare voe
dingsbodem voor een politieke
outsider die la Pim Fortuyn de
politieke verhoudingen op zijn
kop zet.
Opiniepeilers als Maurice de
Hond voorzien dat een nieuwe
politieke ondernemer zomaar
twintig, dertig zetels kan pak
ken. Zou WD-coryfee Geert
Wilders daarom zijn liberale
partij in de steek hebben gela
ten? Volgens sommige peilin
gen is hij nu al goed voor der
tien zetels en daarmee op pa
pier al halverwege de door
braak die Fortuyn in mei 2002
realiseerde.
Zouden daarom figuren als
Herman Heinsbroek, misdaad
verslaggever Peter R. de Vries,
Hilbrand Nawijn, de Rotter
damse politicus Pastoors en
oud Philips-bestuurder Roel
Pieper hun kansen afwegen?
Het wordt straks nog dringen
op de kiezersmarkt, waarbij de
centrale vraag is: wie maakt de
meeste kans en waarom?
Aan de hand van gesprekken
met een socioloog, een histori
cus, een spindoctor en een opi
niepeiler komen we tot een
handleiding in zeven stappen.
Zeven geboden, zo u wilt, waar
aan een nieuwe outsider moet
voldoen wil hij massa's kiezers
kunnen verleiden.
1. HOU VAN DE CAMERA
Het kan allemaal: een opinie
stuk in de krant, een lang radio
interview, een bijdetijds weblog
op internet. Leuk, maar niet
meer dan dat. Uiteindelijk zijn
er maar drie woorden van be
lang voor de politieke buiten
staander met ambitie: televisie,
televisie, televisie.
„Een politicus moet met een
soap-achtige frequentie op de
buis verschijnen", zegt Dick
Pels, hoogleraar sociologie. „Hij
moet een televisievriend wor-
,den, iemand je elke dag tegen
komt, die je wilt volgen."
Pim Fortuyn bereikte de status
van televisievriend toen men
sen hem liefdevol Pimmetje
gingen noemen. „Fortuyn wist
dankzij de televisie uit te groei
en tot ónze homo", zegt Pels.
„Hij werd een idool dat deel uit
maakte van onze celebrity-cul-
tuur."
Kay van de Linde, voormalig
campagnestrateeg van Pim For
tuyn bij Leefbaar Nederland
beaamt dat. „Fortuyn werd
dankzij zijn narcisme en passie
voortdurend voor de camera's
gevraagd. Al heel snel konden
wij zelf bepalen waar we wel en
Waar moet een nieuwe leider aan voldoen om massa's kiezers aan zich te binden? Illustratie: GPD
niet aan meededen. Het gaf
hem een eigen podium."
Opiniepeiler Martijn Lampert,
onderzoeksdirecteur bij het bu
reau Motivaction stelt vast: „De
commerciële televisie is voor
het overgrote deel van de bur
gerij bijna de enige blik op de
wereld. De nieuwe populist
moet daarom een televisieper
soonlijkheid zijn. Hij moet wil
len uitgroeien tot een beeldi
coon."
2. KOM MET EEN VISIE
Een populistisch politicus moet
laten zien dat hij een visie heeft
op de toekomst van het land.
Die moet tot uiting komen in
een beperkt aantal, heel helder
geformuleerde programma
punten, oordeelt Pels. „Iemand
als Wilders kan niet volstaan
met een radicaal anti-islam
programma. Hij moet zich pre
senteren als de kandidaat van
een neoconservatieve bewe
ging, die veel overeenkomsten
vertoont met het fortuynisme."
Het vreemdelingenthema ligt
voor de hand, maar het is twij
felachtig of er na het strikte be
leid van de regering Balkenende
II nog grote groepen kiezers
mee te winnen zijn. Op links
ligt volgens Pels het thema van
het 'graaien' aan de top van de
samenleving braak. „Tijdens
zo'n demonstratie op het mu
seumplein merkje dat daar een
enorme weerzin tegen bestaat,
maar de PvdA gaat er heel voor
zichtig mee om."
„Mensen verlangen ook politie
ke visie", zegt Martijn Lampert.
„Dus ik zou adviseren, pak een
thema op en liefst iets dat nog
niet door de gevestigde partijen
wordt onderkend."
Fortuyn had het op dat punt
overigens makkelijk, tekent hij
aan. „Het hele integratievraag
stuk werd door de gevestigde
partijen indertijd scheef belicht.
Daar valt nu minder eer mee te
behalen. Melkert was voor For
tuyn een makkie, maar Wouter
Bos is al een veel geduchter te
genstander. De volgende ver
kiezingen zullen waarschijnlijk
meer over sociaal-economische
thema's dan over asielzoekers
gaan."
3. TOON EMOTIE
De politicus van de toekomst is
geen grijze gehaktbal. Hij laat
zijn hart en zijn buik spreken.
Volgens coach Willem Jan van
de Wetering snakt Nederland
naar een politicus die met emo
tie optreedt, een - wat hij
noemt - 'type vier'.
„Fortuyn was ook een type vier:
iemand die vanuit emotie en
compassie handelt. Sinds de
Tweede Wereldoorlog maken in
de Nederlandse politiek ratio
nele types de dienst uit, maar
die tijd hebben we gehad. Er is
een enorme behoefte aan ge
voel, dat zag je ook aan de na
tionale rouw bij de dood van
André Hazes. Probleem is wel
dat een type vier meestal niets
te zoeken heeft in de politiek."
Pim Fortuyn is de maatstaf ge
worden voor de politieke outsi
der, maar hoogleraar politieke
geschiedenis Henk te Velde
meent dat de nieuwe politicus
vooral iets eigens moet hebben.
„We denken nu meteen aan
Fortuyn-achtige types, maar ie
mand als Van Buitenen had bij
de Europese verkiezingen suc
ces omdat hij integer over
kwam, niet omdat hij zo'n cha
rismatisch figuur is. Fortuyn
heeft wel aangetoond dat één
persoon het verschil kan ma
ken. Het is niet meer nodig om
deel uit te maken van een par
tij."
Kay van de Linde voorspelt dat
'persoonlijkheid' de doorslag
gaat geven. „De vent maakt de
tent, niet andersom. Kijk naar
Wouter Bos, die haalt op zijn
persoonlijk conto wel twintig
zetels voor de PvdA terug. Dat
succes is echt niet toe te schrij
ven aan een andere politieke
koers."
Dick Pels formuleert het nog
iets anders. „Wees authentiek.
Als dat niet kan: spéél dan dat
je authentiek bent." Op dat ge
bied heeft PvdA'er Wouter Bos
hem nog niet overtuigd. „Soms
zie je hem zo raar kijken. Dan
denk je: meent ie het wel?"
4. GEDRAAG JE EXCENTRIEK
In mei 2002 viel het Nederland
volk massaal voor een homo in
krijtstreeppak die zich in een
Bentley liet vervoeren, dikke
Hajenius-sigaren rookte en er
geen geheim van maakte dat hij
darkrooms bezocht. Een beetje
excentriciteit kan geen kwaad,
is de conclusie die alle advi
seurs trekken. Bovendien: het
helpt weer bij televisie-optre
dens, zie gebod nummer 1.
In een excentrieke persoonlijk
heid kunnen mensen zichzelf
herkennen omdat zij zichzelf
daarin uitvergroot zien, meent
Martijn Lampert. „De meeste
burgers hebben geen stabiele
identiteit meer; ze combineren
allerlei stijlen. Gevolg is dat
steeds meer burgers hun keu
zen, ook bij verkiezingen, nogal
intuïtief bepalen. Een succesvol
politicus moet daarom een
boeiende persoonlijkheid zijn
die meerdere aspecten in zich
zelf verenigt."
Coach Van de Wetering wrijft
zich in de handen: „Leg je ziel
op tafel, maak je onkwetsbaar
door je kwetsbaarheid te tonen.
Daar houden mensen van. Als
je opvalt door je kleding, je au
to, je gedrag, dan is dat abso
luut een pre. Wilders komt op
dat punt met zijn witte kuif, zijn
kleding en zijn Audi-sportwa-
gen een heel eind."
Dick Pels denkt dat het lef van
Wilders wel zal aanspreken, 'al
is hij nog moeilijk in te schat
ten'. „Ook iemand als Herman
Heinsbroek heeft televisiechar
me. Hij heeft de uitstraling van
een bohémien. Daar kunnen
Nederlanders zich mee identifi-
5. ZEG WAT MEN DENKT
Veel mensen hebben het ge
voel dat zij te weinig grip op
hun leven hebben. De dreiging
van terrorisme, het verhuizen
van werkgelegenheid naar Azië
en andere mondiale ontwikke
lingen zoals milieuvervuiling
en de recessie: het zijn allemaal
ontwikkelingen waaraan nie
mand zich kan onttrekken en
waarop tegelijkertijd amper in
vloed kan worden uitgeoefend.
Om aan die frustratie het hoofd
te bieden, moet de nieuwe lei
der de indruk wekken dat hij
orde op zaken stelt. Willem Jan
van de Wetering: „Nederlan
ders zijn de gedoogcultuur zat.
We hebben het gevoel dat er
iets gered moet worden en veel
mensen voelen zich ten aan
zien van criminaliteit, werk
loosheid, migratie en files
machteloos. Kun je geloof
waardig de boodschap over het
voetlicht brengen dat je zaken
bij de kop pakt, dan zit je goed.
De vraag of je recept ook werkt
is veel minder belangrijk."
Kay van de Linde verwijst naar
de succesvolle campagne van
de New-Yorkse burgemeester
Rudolph Giuliani, die hij per
soonlijk adviseerde. „Giuliani
zei: ik heb verstand van crimi
naliteit, ik ga deze stad veiliger
maken, daar kunt u mij op af
rekenen. Fortuyn had dat ook
over zich: zijn centrale bood
schap was dat het land verziekt
wordt en dat hij daar iets aan
ging doen, en dat op een bijna
missionaire manier!"
Opiniepeiler Martijn Lampert:
„Mensen voelen zich in hun
grieven en problemen niet er
kend. De onvrede die zorgde
voor de doorbraak van Fortuyn
is nog steeds niet weggeno
men, integendeel zelfs. Tegelij
kertijd is de betrokkenheid bij
de politiek sinds 1997 enorm
toegenomen. Dat biedt gewel
dige kansen voor iemand die
zegt dat hij orde op zaken
stelt".
6. SCHRIJF EEN BOEK
Frits Bolkestein deed het, Ed
van Thijn deed het, Joop den
Uyl en ook Pim Fortuyn. Door
een boek te publiceren, liefst in
het jaar voor de verkiezingen,
wordt een politicus automa
tisch auteur, met het bijbeho
rende aura van belezenheid en
diepgang.
bouwing bij zijn boek zat
bleek ook helemaal niet 11 "J
Het werd uiteindelijk zeil er|
kracht! Het boek van Foit
werd veel beter gelezen d m<r1
het campagnemateriaal '0S .c
andere lijsttrekkers bij elllte 11
Historicus Henk te Velde ve.2
dat serieuze denkbeeldei13111
ontbeerlijk zijn. „Het vol: vor
niet om een bekende Nei jf"
ders met een leuze te zijn
heeft Emile Ratelband wt
wezen." w
Dick Pels verwacht dat hi
schrijven van een boek sl
kan geven aan de politiel
nieuwkomer. Bovendien Cl"
de uitgelezen mogelij khf
abstracte politieke ideeë Bi!
nadrukkelijk te verbindei
persoonlijke drijfveren, z
ook Fortuyn deed in zijn
document annex partijpime
gramma. f>esf
„Er is behoefte aan idole; en F
ideeën. Mensen willen g( naPj
tionele, berekenende typ
maar politici die uit eeni00n
lijke overtuiging werken.
misschien vreemd, maat 0._,
mand als Wilders komt 0
gebied overtuigender ov a
Wouter Bos." löeJ
an d
7. RUZIE KAN GEEN KW
Fortuyn kreeg van Kay vi üe
Linde het advies ruzie te
met de media. Ook zond |f©|
advies, vermoedt Van de
had Fortuyn wel zijn kor
de krib gegooid. Hij weel
varing: campagne voereiEN
oorlog voeren. ,en?F
„Het gaat er uiteindelijk e n'
ning van de berg te word r
moet respect en een pla; 001
tafel opeisen. Mensen ki w
onbewust voor politici d i s'F
gen een stootje kunnen,
neergeslagen worden en
nder
Daa
opstaan.'
Martijn Lampert: „De mi
burgerij stemt graag op e
held: iemand die lang he
streden tegen de verdrul1 eer
en als overwinnaar uit d
gekomen. We leven nu ii B(
tijdperk van strijd. Er is r
leen meer strijd in de sar
ving, maar ook in de pol
Willem Jan van de Weter 11
viseert: „Durf ruzie te m y?Lrü
Daar houden we inmidd 1
ter I
Om die reden zijn de To
ook zo populair. Die heb
aan alle conventies. Dat %ez
zich wel bijzonder, we zi
graag onconventionele 1 e
in een calvinistische omj j^1 F
™S" nva
ienre
Isjen
Herman Heinsbroek. Foto: Ton Kastermans
Roel Piepefs. Foto: United Photos de Boer
Hilbrand Nawijn. Foto: ANP
Geert Wilders. Foto: Reuters
Peter R. de Vries. Foto: GPD
gel
van
iiern