1 KI
9 OKTOBER
2004
weekendbijlage
van
leid5ch
Dagblad
Foto: EPA/Kerim Okten
Als Turkije eind dit jaar geen
datum krijgt voor
toetredingsonderhandelingen
tot de Europese Unie, spat een
40-jarige droom uit elkaar.
Culturele en religieuze
verschillen tussen het
islamitische Turkije en Europa
maken geen deel uit van de
voorwaarden voor toetreding,
maar spelen voor veel lidstaten
wél een grote rol. De Turken zelf
vinden dat belachelijk en menen
zich al behoorlijk te hebben
aangepast.
door Fidan Ekiz
Met een kaarsje in haar hand
geklemd, wandelt de oude
vrouw door een smal straatje
van Istanbul. Haar andere hand steunt op
een wandelstok. De vrouw houdt stil voor
een grijze deur waarop met rode letters
'Hakan Sükür forever' staat geklad. Boven
het gebouw wappert de Turkse vlag. De
deur met daarop de naam van de spits
van voetbalclub Galatasaray gaat open.
Na een kort gebed slaat de Armeense
vrouw een kruisteken met haar kaars en
loopt de kerk binnen.
Eén voor één druppelen de Armeniërs
binnen. Terwijl de kerkklok luidt, knielt
een man met zijn armen gespreid in de
1
Turkse bruiloft: vol tradities maar toch modern. Foto: GPD/Wilco van Herpen
lucht, voor het altaar. In zijn rechterhand
houdt hij een opgerolde Hürriyet vast. De
Turkse krant heeft voor de zoveelste dag
een verhaal over de Europese Unie op de
voorpagina staan. In heel Turkije is toe
treding van het land tot de EU het ge
sprek van de dag. Ook na de kerkdienst
gaan bijna alle gesprekken hierover. De
man met de Hürriyet, özkan Oguz, heeft
enkele vrienden om zich heen verzameld
en heeft het hoogste woord.
„De vraag is niet wat Turkije aan de EU
heeft, maar wat Europa aan Turkije
heeft", zegt Oguz stellig. „Een Turkse toe
treding kan de uitvoer van Europese be
drijven vergroten, waardoor de welvaart
in andere landen stijgt. En voor buiten
landse bedrijven is het spotgoedkoop om
zich hier te vestigen." De Anneense Turk
is niet tegen toetreding, maar windt zich
wel mateloos op over wat hij als de 'sala
mitactiek van Europa' omschrijft. Oguz:
„Turkije wordt al jaren aan het lijntje ge
houden, omdat het als een ongewenst
land wordt beschouwd. Cultureel en reli
gieus zouden we niet bij Europa horen.
Maar dat klopt niet, want Turkije bestaat
niet alleen uit moslims. Hier leven ook
christenen, die al jaren vredig samenle
ven met moslims. Daar zou Europa een
voorbeeld aan kunnen nemen."
Officieel maakt religie geen onderdeel uit
van de zogeheten Kopenhagen-criteria
waaraan Turkije moet voldoen wil het lid
kunnen worden van de EU. Toch wordt
het islamitische karakter van het land
door veel lidstaten als een belemmering
gezien voor toetreding. Terwijl het vroe
gere Constantinopel - het tegenwoordige
Istanbul - ten tijde van het Ottomaanse
rijk één van de vroegste residenties was
van een christelijke patriarch.
Sarkis Cavusyan werkt in een apotheek in
Pangalti. Trots slaat hij met zijn hand op
zijn hart en voorhoofd. Turkije is volgens
hem 'zonder twijfel' een Europees land.
„De band met het vroege christendom en
het Romeinse rijk leeft voort in Turkije.
Alle minderheden en religies worden hier
getolereerd en hebben niets te klagen
over hun vrijheden en rechten." De Grie
ken en Turken openen samen restaurants
en feesttenten. Moslims bezoeken syna
gogen, puur uit nieuwsgierigheid. „Mijn
kinderen gaan gewoon naar een Armeen
se school en ik ga elke zondag naar de
kerk. Als we ons niet beschermd zouden
voelen, waren we allang vertrokken", zegt
Cavusyan.
Malaise
Een andere belangrijke reden voor EU-
landen om Turkije buiten de deur te hou
den is de economie, die flink achterloopt
bij de meeste lidstaten. Door de econo
mische crisis in 2000 kromp de economie
met zeven procent, steeg de werkloosheid
sterk en daalde de koopkracht. Afgelopen
jaar volgde echter een opmerkelijk her
stel, namelijk een groei van 6 procent. Dit
jaar hoopt men 5 procent groei te halen.
In 2003 lag het Turks inkomen per hoofd
van de bevolking 32 procent hoger dan in
Roemenië en Bulgarije, twee landen die
op de wachtlijst staan voor toetreding tot
de EU in 2007. Toch blijft het welvaarts
verschil vergeleken met de meeste lidsta
ten groot, waardoor Europese landen een
enorme stroom Turkse migranten vrezen
die elders hun geluk willen beproeven.
Turkije is een land dat laveert tussen rijk
en arm, tussen moderne tijd en eeuwen
oude tradities. Vooral in Istanbul, waar
moderne buurten direct grenzen aan
straatarme getto's, is die kloof duidelijk
zichtbaar. In Emirgan, aan de Bosporus,
rijden alleen luxe jeeps. De inwoners dra
gen de laatste mode uit Parijs en wonen
in keurige villa's. Op loopafstand ligt de
krottenwijk Armutlu, waar inwoners
ROEMENIË
MOL.
OEKR
Varna
BULGARIJE
Sevastopol
Izmir
Zonguldak
Samsun Trabzpn
Eskisehir ^Ankara Sjvas
U R K I J E
**<S I S
°C\ jjforfya
Aras
Erzurum
AR
Antalya
200 km
©anp
1
z
Vanmeer 5E
Dyarbakir»
Adana
Mersin s s «Urta
SYRIÉ
IRAK
's nachts de vuilnisbakken afstropen voor
voedsel. Datzelfde geldt voor de wijk Tar-
labasi, die bekend staat om zijn criminali
teit.
„Een Turks gezegde luidt: wie honger lijdt
steelt, wie zich geen kleren kan veroorlo
ven, verkoopt zijn lichaam", zegt inwoner
Hikmet Toprakkaya, met een cynische
glimlach. „Dieven, prostituees, travestie
ten... allemaal zitten ze in Tarlabasi." De
Koerdische Hikmet werkt in een kleine
garage. Tussen de gebouwen van Tarla
basi hangen altijd waslijnen met voorna
melijk nachtkleding en ondergoed in alle
kleuren van de regenboog. Omdat ze veel
te dicht op elkaar hangen, werpen de
waslijnen een grote schaduw over de
straten van de wijk, die daarom de bij
naam gece tarlasi (nachtland) heeft. In de
lucht hangt een voor Istanbul kenmer
kende geur van verbrand hout, vermengd
met goedkope eau de cologne.
Al heb ik het nog zo slecht, ik ga van
mijn leven niet meer naar Europa", zegt
Hikmet. „Mij niet gezien. Ik heb in de ja
ren zeventig in Duitsland gewerkt. Als ik
ziek werd, dreigde mijn baas me te ont
slaan. Als ik wilde bidden, kreeg ik geen
toestemming. Ik prijs god op m'n blote
knieën dat ik hier als een vrij man kan le
ven." Volgens Hikmet zullen de meeste
Turken 'geen voet verzetten' als de poor
ten naar Europa opengaan. Voor hen be
tekent een EU-lidmaatschap juist hoop
op een betere toekomst in eigen land.
„We weten uit eigen ervaring en van
vrienden dat het geen zin heeft om naar
Europa te gaan als je de taal van het land
niet beheerst. Dan moet je genoegen ne
men met vieze baantjes. Vuilnis ophalen
kan ik hier ook", aldus Hikmet. „We ho
pen op nieuwe investeringen en dus meer
werkgelegenheid in Turkije."
Mensenrechten
Hikmet prijst de hervormingen die Tur
kije het afgelopen jaar heeft doorgevoerd,
zoals het toestaan van Koerdische televi
sie-uitzendingen. .Alleen moet die maat
regel net als alle andere hervormingen
veel beter worden toegepast in de prak
tijk. Maar dat komt wel, daar is tijd voor
nodig. In elk geval zijn de eerste stappen
gezet." Op de mensenrechtensituatie in
zijn land heeft Hikmet nog veel kritiek. In
het laatst verschenen rapport van Amnes
ty International wordt melding gemaakt
van 300 gevallen van marteling, dit jaar
alleen al. „De mensenrechten vormen
nog altijd een groot probleem, waar Tur
kije snel wat aan moet doen, al denk ik
dat martelingen veel minder voorkomen
dan vroeger."
Kumkapi is een historische wijk die be
kend is geworden om zijn alcohol en vis
gerechten. In de Ottomaanse tijd kwa
men de sultans er om te drinken. Nu nog
komen veel toeristen en plaatselijke Tur
ken er graag voor een goede raki. Boven
de rijen bedekte tafels hangt een groot
spandoek van de islamitische AK-partij
van premier Erdogan: 'Burgers, gefelici
teerd met de heilige islamitische Mirac-
dag' staat er op. Aan de tafels zitten voor
al Turkse vrouwen. Modern gekleed,
soms zelfs sexy. Slechts aan één tafel zit
een groep gehoofddoekte vrouwen, die
geen alcohol drinken.
De jonge universiteitsstudente Asiye
Kambur windt zich uitermate op over de
Europese angst voor de islam, die ze 'ab
surd' noemt. „Turkije laat juist zien dat
islam en een moderne, democratische sa
menleving goed samengaan. Anders zou
ik hier nu niet mogen zitten. De Turkse
moslims staan ver van het islamitisch
fundamentalisme." Op dit moment be
staan op de vrije beleving van de islam in
Turkije nog veel
beperkingen, sig
naleert Kambur.
„Eén van de rede
nen waarom ik voor
EU-lidmaatschap
ben, is omdat ik
straks misschien wel
met een hoofddoek
naar de universiteit
kan.
In Europa mag dat
volgens mij, hier
moet ik een pruik
dragen in de lessen om mijn haren te be
dekken." In Turkije is het dragen van een
hoofddoek verboden in overheidsgebou
wen en onderwijsinstellingen. Zowel de
sluier als de hoofddoek wordt door Tur
ken die trouw zijn aan Atatiirk, stichter
van de moderne Turkse natie, beschouwd
als een fundamentalistisch politiek state
ment.
Meer dan alles wil Asiye Kambur een lid
maatschap voor haar ouders 'en eigenlijk
alle ouderen'. „Een datum waarop de
toetredingsgesprekken kunnen beginnen
geeft een beetje hoop aan de mensen, die
al jaren wachten op Europa." Maar ei
genlijk horen de Turken allang bij de EU,
vindt Kambur.
„Veel Turken verlangen al zo lang, zo he
vig naar toetreding tot de Unie, dat ze bij
na alles in hun leven al hebben aangepast
aan de Europa, zoals hun kleding, mu
ziek, leefstijl, ja zelfs hun dromen...."
